Muso al-Xorazmiyning didaktik g’oyalari
![Muso al-Xorazmiyning
didaktik g’oyalari](/data/documents/51c879da-66a6-4ade-8f3a-f9d8322fc8ce/page_1.png)
![Reja:
Sharq Uyg‘onish davrida ilm-fan va
madaniyat
Muhammad ibn Muso al-
Xorazmiyning ilmiy merosi
Muso al-Xorazmiyning didaktik
g’oyalari](/data/documents/51c879da-66a6-4ade-8f3a-f9d8322fc8ce/page_2.png)
![Qomusiy olimlar o ’ z ilmiy merosida ta’limiy-axloqiy
asarlar yaratishga ham katta e’tibor berib, bu asarlarda
ilgari surilgan g‘oyalar insonning ham aqliy, ham
axloqiy, estetik va jismoniy jihatdan kamol topishida,
pedagogik fikr taraqqiyotida katta ahamiyatga ega
bo ’ ldi.Shuningdek, Sharq uyg ’ onish davrida sof
pedagogik asarlar ham yaratilib, ta’lim-tarbiyada inson
takomilining xususiy va umumiy metodlari haqida
o ’ lmas ta’limoti bilan nom qoldirgan tarbiyashunos
olimlar ham maydonga chiqdi .](/data/documents/51c879da-66a6-4ade-8f3a-f9d8322fc8ce/page_3.png)
![Xorazmiy o‘z davrigacha
bo‘lgan qadimiy matematika
fani rivojlangan mamlakatlar
bobil, yunoniston Hindiston,
Xitoy, Misrdagi deyarli
barcha matematiklarning
kashfiyotlarini o‘rgandi. O’zi
hayotiy talablar nuqtayi
nazarida ulardan farq etuvchi
yangi kashfiyot yaratdi.](/data/documents/51c879da-66a6-4ade-8f3a-f9d8322fc8ce/page_4.png)
![Muhammad al-Xorazmiy ilmiy merosi bilan bilish
nazariyasiga o ’ zining ulkan hissasini qo‘shdi. “A l -kitob al-
muxtasar fi-hisob al- jabr va al- muqobala” asarida (“aljabr
val muqobala hisobi haqida qisqacha kitob”) sonli kvadrat
va chiziqli tenglamalar va ularni yechish yo ’ liarini bayon
etadi. Bu asar uch qismdan iboratdir. Birinchisi algebraik
qism. Uning oxirida savdo muomalasiga oid kichik bir
bo ’l im kiritiladi; ikkinch i si, geometrik qism-algebraik usul
qo ’l lab o‘lchashlar haqida; uchinchi qism vasiyatlar haqida
bo ’ lib, muallif uni “Vasiyatlar kitobi” deb ataydi.](/data/documents/51c879da-66a6-4ade-8f3a-f9d8322fc8ce/page_5.png)
![Muhammad al-Xorazmiyning matematikaga oid ikkinchi kitobi “Hind
arifmetikasi haqida kitob” (“Hisob al-hind”)dir. Asar o ’ nlik tizim raqamlari
(l,2.3,4,5,6.7,8,9)ga bag‘ishlangan. Mutafakkir hindlaming falakkiyot va
matematikaga oid “Sindihin” nomli qoilanmasini o‘qib, uning yanglish va
qiyin tomonlarini qayta tikladi, uning mundarijasiga yangi boblami qo‘shdi
va bu asami “qisqargan Sindihind” (“Algorizmi hind hisobi haqida”) deb
atadi. Mazkur asar faqat Sharqdagina emas, Yevropada ham qo ’ llanma
sifatida shuhrat taratdi. U Hindistonda kashf etilgan raqamlami
soddalashtirdi va birinchi marta arab tilida bayon etdi. Ungacha ancha
qo‘pol sanoq usullaridan foydalanib kelingan. o'nlik tizimining kashf
etilishi fan olamida sanoq tizimida inqilobiy o‘zgarish deb ta’riflanadi.
Yevropaga 1,2.3,4,5,6,7,8,9 raqamlaridan foydalanish va nol yordamida
eng katta sonl arni y ozish va joylami aniq ko‘rsatish X-Xl asrlarda
arablardan kirib kelgan.](/data/documents/51c879da-66a6-4ade-8f3a-f9d8322fc8ce/page_6.png)
![Muso al-Xorazmiyning didaktik g’oyalari
Didaktika pedagogikaning ta’lim va o‘qitish nazariyasini ishlab chiqadigan
tarmogidir. Didaktika yunoncha “didaktikos” so‘zidan kelib chiqqan boiib,
o‘qitish, o‘rganish ma’nosini bildiradi. Yaqin va o‘rta sharqda al-xorazmiy,
kindiy, abu nasir forobiy, al- beruniy, ibn sino, umar hayyom kabi mutafakkirlar
ilmiy didaktikaga asos solgan boisalar, amos komenskiy, shveysariya- lik
pedagog I. G. Pestalossi, nemis pedagogi A. Disterveglar yevropada
didaktikaning rivojlanishi ga katta hissa qo‘shdilar .](/data/documents/51c879da-66a6-4ade-8f3a-f9d8322fc8ce/page_7.png)
![Al-Xorazmiy, Kindiy, Abu Nasr Forobiy, Al-Beruniy, Ibn Sino, Umar
Xayyom, Nasriddin Tusiy va ulaming izdoshlari qarashlarining muhim
xususiyati shundan iborat ediki, mazkur olimlar doimo predmetning
qiyofasi inson ongida mavhumlashuvi jarayoniga mana shu predmetning
mohiyati va o'ziga xosligini tushunish sodir boiishi hamda
shakllanishiga e’tibor berganlar. Ular bilis hn ing predmeti va
manbalariga, bilish jarayoni qanday bosqichlardan tarkib topishiga,
bilish faoliyati bilan amaliy faoliyat o‘rtasidagi munosabatlarga
qiziqqanlar. Al-Xorazmiy shaxsning uzluksiz kamol topishi nazariyasini
rivojlantirish borasida muhim xizmat qildi, induktiv va deduktiv
tafakkurdagi alohidalik hamda umumiylikning birligi prinsipini
muayyanlashtirdi.](/data/documents/51c879da-66a6-4ade-8f3a-f9d8322fc8ce/page_8.png)
![Barcha mutafakkirlar kabi Muhammad al-Xorazmiy ham ko‘rgazmali
tajriba metodlari, bilim berishning turli vositalari, savol-javob, malaka va
ko‘nikmalarni shakllantirish metodlari, bilimlarni sinash metodlaridan
foydalangan. Allomaning arifmetikaga oid risolalari tafakkumi
rivojlantirish uchun bilimlarni izchil bayon etishga e’tibor berganligini
ko‘rsatadi. “Men arifmetikaning oddiy va murakkab masalalarini o‘z ichiga
oluvchi “Aljabr val-muqobala hisobi haqida qisqacha kitob”ni taklif
qildim, chunki meros taqsim qilishda, vasiyatnoma tuzishda, mol
taqsimlashda va adliya ishlarida, savdoda va har qanday bitimlarda,
shuningdek, yer o‘lchashda, kanallar o‘tkazishda, geometriyada va boshqa
shunga o‘xshash turlicha ishlarda kishilar uchun zarurdir”1 .Muhammad al-
Xorazmiy bilishni sezgidan mantiqiy tasawur orqali farq qilish haqida fikr
bayon etgan: “sezgi” orqali bihsh bu qisman bilish boisa, mantiqiy bilish
esa haqiqiy bilimning muhim tomonini namoyon etadi.](/data/documents/51c879da-66a6-4ade-8f3a-f9d8322fc8ce/page_9.png)
![Muhammad al-
Xorazmiy bilish
nazariyasiga muhim
hissa qo‘shdi. U birinchilardan boiib, sinov-kuzatish va
sinov metod- lariga asos soldi (samoviy
obyektlaming harakatini aks ettiruvchi jadval
asosida matematik masalalaming algoritm
metodida yechishni ishlab chiqdi). U matematik
g‘oyalar asosida odam- laming hayotiy zarurati
yotishini, ilmiy kashfiyotlar odamlaming amaliy
talablari asosida paydo boiishini asosladi.
Masalan, yer ishlari, binolar qurish, kanallar
ochish shunday paydo bo‘lgan, deydi. U birinchi
marta insonlar o‘rtasidagi munosabatlarni
matematik shakllarda ifodaladi. Alloma ilmiy
faoliyatining metodologik jihatlariga katta
ahamiyat berdi.](/data/documents/51c879da-66a6-4ade-8f3a-f9d8322fc8ce/page_10.png)
![E’t iboriz uchun rahmat !](/data/documents/51c879da-66a6-4ade-8f3a-f9d8322fc8ce/page_11.png)
Muso al-Xorazmiyning didaktik g’oyalari
Reja: Sharq Uyg‘onish davrida ilm-fan va madaniyat Muhammad ibn Muso al- Xorazmiyning ilmiy merosi Muso al-Xorazmiyning didaktik g’oyalari
Qomusiy olimlar o ’ z ilmiy merosida ta’limiy-axloqiy asarlar yaratishga ham katta e’tibor berib, bu asarlarda ilgari surilgan g‘oyalar insonning ham aqliy, ham axloqiy, estetik va jismoniy jihatdan kamol topishida, pedagogik fikr taraqqiyotida katta ahamiyatga ega bo ’ ldi.Shuningdek, Sharq uyg ’ onish davrida sof pedagogik asarlar ham yaratilib, ta’lim-tarbiyada inson takomilining xususiy va umumiy metodlari haqida o ’ lmas ta’limoti bilan nom qoldirgan tarbiyashunos olimlar ham maydonga chiqdi .
Xorazmiy o‘z davrigacha bo‘lgan qadimiy matematika fani rivojlangan mamlakatlar bobil, yunoniston Hindiston, Xitoy, Misrdagi deyarli barcha matematiklarning kashfiyotlarini o‘rgandi. O’zi hayotiy talablar nuqtayi nazarida ulardan farq etuvchi yangi kashfiyot yaratdi.
Muhammad al-Xorazmiy ilmiy merosi bilan bilish nazariyasiga o ’ zining ulkan hissasini qo‘shdi. “A l -kitob al- muxtasar fi-hisob al- jabr va al- muqobala” asarida (“aljabr val muqobala hisobi haqida qisqacha kitob”) sonli kvadrat va chiziqli tenglamalar va ularni yechish yo ’ liarini bayon etadi. Bu asar uch qismdan iboratdir. Birinchisi algebraik qism. Uning oxirida savdo muomalasiga oid kichik bir bo ’l im kiritiladi; ikkinch i si, geometrik qism-algebraik usul qo ’l lab o‘lchashlar haqida; uchinchi qism vasiyatlar haqida bo ’ lib, muallif uni “Vasiyatlar kitobi” deb ataydi.