MAVZU: MUSULMON UYG‘ONISH DAVRIDA FAN VA UNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI Reja : 1. Musulmon Renessansi v a uning v ujudga k elishidagi t arixiy shart -sharoit . 2. Fanda Daholik fenomeni. 3. Milliy ist iqlol g’oy asi v a O‘rt a Osiy o allomalarining ilmiy merosi. 4. O‘rt a Osiy odagi y irik ilmiy mark azlar. 5. O ’ rt a Osiy o lik allomalar ijodida ilmlar t asnifi . 6. Diniy v a duny ov iy ilmlarning riv ojlanishi.

• Sharq Uy g` onishi, Sha rq Renessansi haqida gap k et ganda t url i  soha olim lari-t arixchilar , adabiy ot shunoslar, m adaniy at shunoslar v a san` at shunosl ar bu m asalaga befarq bo` lm aganlaridek , qarashlar ham asosan ik k iga bo` linadi. Uy g` onish at am asi (it al’y ancha-fra nt suzcha-Renaissans- Uy g` onish) ni dast av v al shu m adaniy at sohiblari-it aly an gum anist lari ishla t ganlar jum la dan it aliy alik y ozuv chi J . Bak achcho bu at a ma ni Djot t o i jodiga qarat a, « u ant ik san` at ni uy g` ot di» deb birinchi bor ishlat gan edi. But un bir dav rni anglat uv chi t ushuncha sifat ida san` at t arixchisi J . Vazari (1511-1574 y.) t arafi dan uning « Mashhur san` at k orlar hay ot idan lav halar» k it obida (1550) t il ga olingan. Bu t ushuncha birinchi pay t da ant ik m adaniy at an` analarini It a li y ada « m ing y illik y ov v oy ilik dan so` ng» t ik lanishini anglat ib, so` ngroq ilm iy t adqiqot larda k eng ishlat ila boshlandi. Ya. Burxart Uy g` onish (Renessans) ni alohida t i pdagi m adaniy at deb baholadi. Masalaga qiziqish ort ib, ilm iy izlanishlar k o` pay a borgani say in Uy g` onish t ushunchasi, bu dav r m adaniy at ining xronologik v a geogra fi k chegaralari, uni dav rlasht irish xususida ziddiy at li, t urlicha fi k rlar bildirila boshlandi. Y. X ey zing o` zining « o` rt a asrchilik ning k uz fasli» asarida Uy g` onish dav ri-o` rt a asr m adaniy at ining int i xo dav ri deb hisoblasa, boshqa olim lar Uy g` onish dav ri y angi dav r m adaniy at ini ng boshlanishi deb sanay dilar. Ko` pchilik olim lar Ev ropa Uy g` onish k lassik t arzda da v rlasht irib u X IV -X V I asrlarga xos deb bilsalar, boshqalar Uy g` onish m adaniy at ini bir m uncha ilgariroq X II asr – K arol inglar Renessansidan boshl ab, Ispaniy a, It aliy a shimolidagi m am lak at lardagi (Shim oliy Uy g` onish) Uy g` onishni X V I I asr bilan y ak unlay dilar

1950 y illarning o` rt alaridan e` t iboran « Sharq» Uy g` onish dav ri masalasida jiddiy munozara bahs k et di. X it oy madaniy at i t arix i t ahlilida ak ademik N . Konrad Uy g` onish dav rini qadimgi, o` rt a asrlar singari insoniy at t siv ilizat siy asining barcha mint aqalariga xos umumbashariy hodisa deb qaray di. Umumjahoniy jaray on hisoblagan Uy g` onish Sharqda (X it oy ) VI -VI II asrlarda boshlanib, g` arb sari siljigan v a X IV asrda Ev ropa hodisasiga ay langan. Uy g` onishning bunday t alqiniga qarshi bu hodisa t urli mamlak at larda mint aqav iy, ay rim k o` rinishlarda amal qilishi mumk in, lek in u umumjahoniy fenomen bo` lishi mumk in emas, deb hisoblov chilar ham bor. Uy g` onish dav ri X it oy da (Konrad), Kuriy ada (Ten), eron-Tojik ist onda (Braginsk iy, N ik it in),  H indist onda (TSelishev ), Turk iy ada (Mellov ), A rmanist onda (CHaloy an), Ozorboy jonda (Gajiev ), Gruziy ada (N ut subidze, N at adze) k echk anligi haqida ay rim ma` lumot alar k elt iriladi. A y ni choqda har ik k i qarash t arafdorlarini Ev ropa Uy g` onish dav rini mut laqo bet ak ror hodisa deb qarov chi muallifl ar (A . Losev, M. Pet rov ) jiddiy t anqid qiladilar.

• O` zbek ist onda Sharq Uy g` onish dav ri masalasi mahalliy mat eriallarni umumlasht irgan holda et arli ishlanmagan. Mark aziy Osiy o mint aqasidagi Uy g` onish haqida gap borganda IX -X II asrlar av v alo xorijiy madaniy at v a qaror t opgan islomiy et i` qodga nisbat an riv ojlangan v a boy igan qadimiy madaniy at negizida milliy Uy g` onish deb qaralmog` i lozim. Mark aziy Osiy uzoq y illik t arix ida k o` p bosqin v a t alonchilik larni k o` rdi, ularga qarshi ozodlik v a must aqillik uchun k urash olib bordi.  haqiqat shundak i , har bir bosqindan so` ng milliy dav lat chilik v a madaniy at t ik landi. Must aqillik k a int ilish g` oy asi v a harak at i o` zga xalqlar t omonidan y arat ilgan madaniy at larni ink ori emas. Mark aziy Osiy o madaniy at ida umuminsoniy ahamiy at ga molik jamik i madaniy at y ut uqlari ijodiy uy g` unlashganidek , ay ni pay t da mint aqa madaniy at i boshqa x alqlar madaniy at lariga samarali t a` sir k o` rsat di v a ularni boy it di.

Mav jud a dabiy ot lar v a fi k rlar t ahlili asosida Mark aziy Osiy odagi xalqlar Milliy m adaniy Uy g` onishni uch dav rga bo` lishi m um k in: 1. IX -X II asrlar- arab bosqinidan k ey i ngi dav r. 2. X IV -X V asrlar m o` g` ul ist ilosidan k ey ingi dav r. 3. X X asr boshi v a hozirgi dav r k olonial bosqin v a Sov et dav ridan k ey ingi siy osiy, m i lli y, m adaniy Uy g` onish. Must aqillik v a m illiy m adaniy at Uy g` onish hodisalari m ohiy a t an, ichk i jihat dan uzv iy bog` liq bo` lib, bu xususda ak ad. M.M.Hay rullaev shunday y ozadi : « Must aqillik v a Uy g` onish, Must aqil lik v a y uk salish uzv iy bog` li qdir, u bizdan aql- idrok ni, bilim ni, ist edodu qobi liy at ni, faollik ni, k uch-g` ay rat ni t alab et adi» 2 . Mark aziy Osiy oda Uy g` onish dav ri m adaniy at ining belgilari quy idagicha: duny ov iy ilm larga int ilish, din v a diniy bilim larni jam iy at , insonlar m anfaat i nuqt ai nazaridan t alqin et ish; Turli xalqlarning m a` nav iy -m adaniy m erosi o` t m ish m adaniy qadriy at laridan (arab, eron, y unon m adaniy a t i boy lik lari) foy da la nish; Tabiat ni , m av jud hay ot ni , m av judot ni o` rganishga qiziqishning k uchay ishi, uning si rlarini ochishga v a undan foy da la nishga int ilishning ort ib borishi, shu m unosabat bil an t abiat shunoslik il m la rining riv ojlanishi; Bili shda aqlni m ezon deb bilish, aqliy bilish, rat sional ist ik usul, ilm iy lik rolining oshib borishi; Insonga  m uhabbat , uning axloqiy, aqliy x islat larini , qobiliy at larini o` rganish v a fazilat larini ochib berishga int ilish, m ant iq ilm iga k at t a e` t ibor berish, k om il insonni t arbiy alash, et uk fozil ja moa haqidagi fi k rlarni asoslab berish; Diniy t asav v ur, diniy t a` lim ot la r riv ojida diniy -axloqi y m av zuning ust unligi , inson hulqi, m anfaat larining diniy g` oy alarda et ak chi m av zuga ay lanishi, ichk i ma ` nav iy k am olot , Ollohga sub` ek t iv ichk i m uk am m allashuv, m a` nav iy - ruhiy k o` t arilish, y uk salish y ordam ida erishuv v a uning sifat la riga m uy assar bo` lishga qarat ilgan faoliy at ; Og` zak i v a y ozm a so` zga k a t t a e` t ibor, uning ijt im oiy -ax loqiy qudrat ini k uy lash, t a` rifl a sh, she` riy at , fi lologiy a, badiiy m adaniy at ning y uk sak riv oji, so` z san` at i, rit orik a bilan shug` ullanish m adaniy lik ning m uhim belgisiga ay lanib qolishi