logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. Noaniqlik sharoitida qaror qabul qilish va kriteriyalar

Noaniqlik sharoitida qaror qabul qilish va kriteriyalar

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

946.009765625 KB
Скачать
Noaniqlik sharoit ida qaror qabul qilish va k rit eriyalar Qaror qabul qilish  - bu inson faoliy at ining eng y axshi  harak at  t urini t anlashga qarat ilgan maxsus jaray oni. 2 Tizim holat i bo’y icha noaniqlik k a i k k i t a holat sabab bo'lishi mumk in: 1)  aniqlik ning y e t ishmasligi -  barcha mumk in bo'lgan holat lar noma'lum  bo'lganda v a 2) ishonch y e t ishmasligi - barcha holat lar ma'lum, ammo  qay si biri amalga oshirilay ot ganini  aniq k o'rsat ib berishga imk on y o’q . 3 4 Agar noaniqlik mumkin bo'lgan holatni aniq taxmin qila olmaslikdan kelib chiqsa, unda ikkita yo'l ham mavjud: 1. Ushbu taqdimotda muhokama qilinadigan noaniqlik sharoitida qaror qabul qilishning formal usullarini qo’llash mumkin, bu faqat natijalar to'g'risida mavjud bo'lgan ma'lumot asosida eng yaxshi tanlovni taqdim etadi 5 2. Tadqiqot yoki taxminlar orqali natijalarning ehtimollik taqsimoti to'g'risida ma'lumot olish orqali hamma narsani xavf holatiga tushirishga harakat qilish. Keyin tavakkalchilik sharoitida qaror qabul qilish usullarini qo'llash mumkin bo'ladi 6 СТРАТЕГ ИК ЎЙИНЛАР • Strategik o'yinlar apparati KELISHMOVCHILIKLAR sharoit ida qaror qabul qilish uchun ishlatiladi. U yerda noaniqlik o'z yutuqlarini maksimal darajada oshirishga intilayotgan boshqalarning harakatlari bilan bog'liq. Qaror qabul qiluvchi raqiblarning nima qilishidan xabardar emas ТАБИАТ БИЛАН ЎЙИНЛАР • Noaniqlik OB'EKTIV (sub'ektlarga bog'liq bo'lmagan) holat lar bilan bog’liq bo’lsa, "tabiat bilan o'yinlar" apparati qo'llaniladi. Faqatgina aniq sub'ektlarga bog'liq bo'lmagan noaniqlik ko'rib chiqiladi va qaror qabul qilish uchun "tabiat bilan o'yinlar" ning matematik apparati qo'llaniladi. 7 Qaror qabul qiluvchi shaxs  Qaror qabul qilish nazariyasi, operatsion tadqiqotlar, tizimli tahlil fanlarida - muayyan vakolatlarga ega bo'lgan va qabul qilingan va amalga oshirilgan boshqaruv qarorining oqibatlari uchun javobgar bo'lgan qaror subyekti (egasi) (qo'mondon, boshliq, menejer va boshqalar).  Qaror qabul qiluvchi - qaror uchun mas'ul bo'lgan bir yoki bir nechta odamlar (jamoa). Misollar: kengash raisi, direktorlar kengashi.  Qaror qabul qiluvchi bilan bir qatorda (aslida harakat uchun eng yaxshi variantni tanlagan kishi) muammo egasini ajratib ko'rsatish mumkin - muammolarni hal qilishi va ushbu qaror uchun javobgar bo'lishi kerak, bundan tashqari, qaror qabul qiluvchining rollari va muammoning egasi turli odamlarga tegishli bo'lishi mumkin. 8Noaniqlik sharoitida qaror qabul qilish jarayonida qo'llaniladigan asosiy mezonlar (kriteriyalar) : 1. Вальд критери яси («максимина(минимакса)» критерияси). 2. « Максимакс » критерияси 3. Лаплас критерияси 4. Сэвидж критерияси («минимакса»да йўқотиш критерияси) 5. Гурвиц критерияси («оптимизм-пессимизм» ёки «альфа-критерий» ) Бундан ташқари, ўртача ютуқ критерияси , кўпайтмалар критерияси ва б. лардан ҳам фойдаланиш мумкин. 91 . В а л ь д к р и т е р и я с и  «Ечимлар матрицаси»нинг барча мумкин бўлган вариантларидан жараёнлар кечишининг энг нобоп (ноқулай) ҳолатларидан м иним ал қ ийм атл ардан энг к аттасига эга альтернатива танланади (яъни ёмонлардан яхшиси ёки минималлардан максимали эффективлик қиймати танланади). М а с а л а  Ҳ удудни ри вож ланти ри ш ни нг 3 та (j=1..3) м у м к и н бўлган вари анти да ту рли х и л ф ой да оли б к елу вчи 2 та Х 1 ва Х 2 лой и ҳ а м авж уд . Ф ой да м и қ дори ж адвалда к елти ри лган. Шу ни ам алга ош и ри ш у чу н лой и ҳ ани танлаш к ерак . 10 А льтернати вала р(лой и ҳ алар ( X i ) Табиат ҳолати (фойда миқдори ( j) 1 2 3 45 25 50 20 60 25 1-ечим 1. Ҳар бир лойиҳада м и ни м ал нати ж аларни топамиз. Шулар Вальд критерияси учун қийматлар бўлади : 2. Вальд критерияси қийматларини солиштириб, улардан каттасини топамиз. Критериянинг максимал қийматли альтернативаси оптимал ҳисобланади: 25 > 20 => W1 > W2 => X* = X1 Агар қарор фақат Вальд критерияси ёрдамида чиқарилса, қарор қабул қилувчи шахс (ҚҚҚШ) биринчи лойиҳани танлаган бўлар эди. 11 Лойиҳа ( X i ) Фойда ( j) W i = m in (x i j ) 1 2 3 45 25 50 25 20 60 25 20 122 . К р и т е р и й « м а к с и м а к с »  «Ечимлар матрицаси»нинг барча мумкин бўлган вариантларидан жараёнлар кечишининг энг яхши (қулай) ҳолатларидан м ак сим ал қ ийм атл ардан энг к аттасига эга альтернатива танланади (яъни яхшилардан яхшиси ёки максималлардан максимали эффективлик қиймати танланади). Масаланинг 2-ечими 1. Ҳ ар бир альтернати ва у ч у н м ак сим ал натиж ал арни топ ам из: 2. Топилган қийматларни солиштирамиз ва максимал қийматли критерия алтернативасини аниқлаймиз: 50 < 60 => М 1 < М 2 => X* = X 2 «Максимакс" критерияси бўйича Х 2 лойиҳа оптимал ҳисобланади. 13 Альтернатива лар ( X i ) Табиат ҳолати ( j) М i = max(x i j ) 1 2 3 45 25 50 50 20 60 25 60 143 . Л а п л а с к р и т е р и я с и  Лаплас критериясида альтернатив ларни баҳолашда ў ртача юту қ ишлатилади: =  Оптим ал альтернатива сифатида м ак сим ал ў ртача юту қ олинади: =1 , …, N Масаланинг 3-ечими 1. Ҳар бир лойиҳа бўйича натижаларнинг ўрта арифметик қиймати топилади. У альтернативаларни Лаплас критерияси бўйича баҳоси ҳисобланади ( L i ) : 2. Ҳисобланган қийматларни таққослаш ва критериянинг максимал қийматига эга альтернатива танланади: 40 > 35 => L 1 > L 2 => X* = X 1 Демак, Лаплас критерияси бўйича Х 1 лойиҳа оптимал ҳисобланади. 15 Альтернатив ( X i ) Натижалар ( j) L i 1 2 3 45 25 50 40 20 60 25 35 164 . С э в и д ж к р и т е р и й с и  Альтернативаларни баҳолаш натижалар матрицаси орқали эмас, балки « аф суслар м атри цаси » ёки бошқача айтганда " тавак к аллар м атри цаси " орқали амалга оширилади. Масаланинг 4-ечими 1. Ҳудудни ривожлантиришнинг ҳар бир лойиҳаси учун энг к атта ф ой да қ и й м ати ни топамиз : 17 Альтернатив ( X i ) Фойда қийматлари ( j) y 1 2 3 1 2 3 45 25 50 45 60 50 20 60 25 ЕЧИШ 2. ҲАР БИР ЛОЙИҲА УЧУН ҲАР БИР СЦЕНАРИЙДА «АФСУСЛАНИШ» ҚИЙМАТИ ТОПАМИЗ (ЯЪНИ РИВОЖЛАНИШНИНГ БУ ЙЎНАЛИШИДА (СЦЕНАРИЙСИДА) МУМКИН БЎЛГАН МАКСИМАЛ ФОЙДАГА НИСБАТАН ОЛИНМАГАН ФОЙДАНИ ҲИСОБЛАЙМИЗ). ОЛИНГАН НАТИЖАЛАРДАН «АФСУСЛАНИШ МАТРИЦАСИ«НИ ТУЗАМИЗ: • Х 1 ЛОЙИҲ А УЧУН: R 11 = Y 1 - X 11 = 45 - 45 = 0 R 12 = Y 2 - X 12 = 60 - 25 = 35 R 13 = Y 3 - X 13 = 50 - 50 = 0 • Х 2 ЛОЙИҲ А УЧУН: R 21 = Y 1 - X 21 = 45 - 20 = 25 R 22 = Y 2 - X 22 = 60 - 60 = 0 R 23 = Y 3 - X 23 = 50 - 25 = 25 18Альтернативалар ( X i ) Табиат ҳолати ( j) 1 2 3 0 35 0 25 0 25 45 60 50 Ечим 3. Олинган натижада ҳар бир лойиҳа учун сатр бўйича энг катта «афсусланиш» катталигини топамиз. Бу қиймат берилган альтернативанинг Сэвидж критерияси бўйича баҳосига мос келади. 4. Олинган қийматларни солиштирамиз ва критериянинг минимал (!) қийматли лойиҳани танлаймиз. Айнан шу оптимал лойиҳа бўлади: 35 > 25 => S 1 > S 2 => X* = X 2 Демак, Сэвидж критерияси бўйича Х 2 . лойиҳа қабул қилинади. 19Альтернатива ( X i ) Ҳолат ( j) Макс. «афсусланиш" S i 1 2 3 0 35 0 35 25 0 25 25 45 60 50 - 20 5. Гурвиц к ритерияс и  Гурвиц критерийси (Hurwicz criterion)- қарор қабул қилишнинг муроса усули ҳисобланади. Икки вазиятдан бирини қабул қилишда, яъни: максимин критерияси бўйича пессимистик баҳолаш ва максимакс оптимистик баҳолашда рационал равишда оралиқ позиция танланади, унинг чегараси пессимизм-оптимизм кўрсатгичи (µ) ёрдамида бошқарилади, бу катталик Гурвиц критериясининг оптимизм даражаси дейилади. 21 5. Гурвиц критерияси Шунга кўра оралиқ ечим сифатида минимал ва максимал ютуқларнинг чизиқли комбинацияси олинади  бу ерда 0 < µ < 1,  gnm – эҳтимолий фойда қиймати бўлиб, у берилганларда масала ечимига мос келади. Бунда µ катталикни тадқиқотчи ёки ҚҚҚШ аниқлайди, шунингдек, Гурвиц критериясининг µ=1 қиймати максимин қоидасига ( Вальд критерияси ), µ =0 эса – максимакс қоидасига ( Сэвидж критериясига) мос келади. 22 5. Гурвиц критерияси  Гурвиц критери йсининг мазмуни шундан иборатки , ҳар бир ечимнинг минимал ва максимал қийматларига унинг « вазни » мос қўйилади. Қийматларни мос вазнларга кўпайтириб ва йиғиндиси топиб, ҚҚҚШ умумий ечимни олади. Сўнгра энг катта қийматли ечим қабул қилинади. Ноаниқлик шароитида қарор қабул қилиш учун методларни қўллаш бўйича ТАВСИЯЛАР  Универсал критериялар мавжуд эмас  Критерияларни ҳисоблаш тартиби объектив ва ҚҚҚШ га боғлиқ эмас. Бироқ шу критерияларни танлаш субъектив ва ҚҚҚШ нинг хавф – хатарга муносабатини акс эттиради.  Критерияларни қўллаш жараёни формаллаштирилган, критерияларнинг ўзи эса альтернативалар (муқобил вариантлар) ҳақидаги таасуротларни жуда ҳам «соддалаштириб» юборади. 23 Ие, ҳали ҳам шўттамисилар, Раҳ матэ ! 24

Noaniqlik sharoit ida qaror qabul qilish va k rit eriyalar

Qaror qabul qilish  - bu inson faoliy at ining eng y axshi  harak at  t urini t anlashga qarat ilgan maxsus jaray oni. 2

Tizim holat i bo’y icha noaniqlik k a i k k i t a holat sabab bo'lishi mumk in: 1)  aniqlik ning y e t ishmasligi -  barcha mumk in bo'lgan holat lar noma'lum  bo'lganda v a 2) ishonch y e t ishmasligi - barcha holat lar ma'lum, ammo  qay si biri amalga oshirilay ot ganini  aniq k o'rsat ib berishga imk on y o’q . 3

4 Agar noaniqlik mumkin bo'lgan holatni aniq taxmin qila olmaslikdan kelib chiqsa, unda ikkita yo'l ham mavjud: 1. Ushbu taqdimotda muhokama qilinadigan noaniqlik sharoitida qaror qabul qilishning formal usullarini qo’llash mumkin, bu faqat natijalar to'g'risida mavjud bo'lgan ma'lumot asosida eng yaxshi tanlovni taqdim etadi

5 2. Tadqiqot yoki taxminlar orqali natijalarning ehtimollik taqsimoti to'g'risida ma'lumot olish orqali hamma narsani xavf holatiga tushirishga harakat qilish. Keyin tavakkalchilik sharoitida qaror qabul qilish usullarini qo'llash mumkin bo'ladi

Похожие

AXBOROT VA QAROR QILISH TIZIMLARI.
Bo’lajak pedagoglarda noaniq vaziyatlarda qaror qabul qilishning ijtimoiy-psixologik jabhalari
O’RTA OSIYO DAVLATLARIDA ELCHILARNI QABUL QILISH MAROSIMLARI
Tukuston geniral gubernatrligida qabul qilinga nizomlar va ularninig moxiyati
BOZOR IQTISODIYOTI SHAROITIDA DAVLATNING IQTISODIY ROLI VA VAZIFALARI