logo

O’RTA OSIYO DAVLATLARIDA ELCHILARNI QABUL QILISH MAROSIMLARI

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2806.1220703125 KB
O’RTA OSIYO 
DAVLATLARIDA 
ELCHILARNI QABUL 
QILISH MAROSIMLARI                         O’rt a  Osiy o  hududida  ming 
y illik lar  davomida  huk m  surib 
k e lgan  davlat chilik   t izimi  mavjud 
bo’lganligi,  davlat chilik ning  o’ziga 
xos  barcha  jihat lari  ,shu  jumladan 
t ashqi  siy osat i  diplomat ik  
aloqalari  ,e lchilik   bordi  k e ldilari 
uzluk siz  holat da  davom  e t ib 
k e lganligi haqida ma’lumot lar bor. 
Qadim  zamonlardan  O’rt a  osiy oda 
e lchilarning  qabul  qilish  t art ib 
qoidalari  huk mdorlarning  diqqat  
e’t iborida  bo’lgan.  Diplomat iy amiz 
t arixiga  oid  k o’plab  asarlarda 
uning  y o’l-y oriqlari  at rofl icha 
t ahlil e t ilgan.  O’rta Osiyo 
davlatlari 
elchilik 
aloqalarinin
g
Maqsadi: Davlatlararo 
munosabatla
rni 
mustahkamlash Hukmdorlarning 
o’zaro 
muloqotlarini 
barqaror etish bilan 
ishonch hosil qilish Mamlakatlar-
ning ichki va 
tashqi 
holatlaridan 
xabardor bo’lish  Ikki davlat 
o’rtasida 
hamjixatlik 
o’rnatish
Fuqarolarnin
g tinchligi va 
osoyishtaligin
i o’rnatish •
                          A gar  at rof dagi 
mamlak at lardan  k e lgan  e lchilar 
huk mdor  saroy iga  y e t ganlaricha, 
garchi  ular  k e lishi  haqida  he ch 
qanday   xabar  olinmagan  t aqdirda 
ham  ular  e’t iborsiz  qoldirilsa  va 
zudik da  xabar  y e t k azilmasa-  bu 
xolat da  davlat   t art ib  qoidalari-
ning  y axshi  o’rnat ilmaganligini 
bildirgan.  Sarxadlardagi  ma’mur-
larga  uqt irib  qo’y ish  lozimk i,ular 
e lchilarga  darxol  ishinchli  vak ilni 
k uzat uvchi  sif at ida  t ay inasinlar. 
Va bu vak ilo ularning bir manzilga 
  y e t k azib        qoy sinva  ularni 
ishonchli  mulozimlarga 
t opshirsinlar.  Bu  t art ib  huk mdor 
saroy iga y e t ganicha davom e t sin.                      X ar  bir  t o’xt amda  e lchilarni  ziyof at  
qilib,ularni  xush  f e llik   bilan  k ut ish  k ey ingi 
manzilgacha  oziq  ovqat   biloan  t a’minlash  lozim, 
chunk i  ularga  nisbat an  k o’rsat ilgan  har  bir 
yaxshilik   y ok i  yomonlik   qabilidagi  xat t i 
harak at lar  huk mdor  t omonidan  amalga 
oshirilgan  t adbirlar  sif at ida  baxolanishini 
unut maslik  darkor                A mir  Te mur  saroyida  che t  
e llik   e lchilarni  qabul  qilish 
marosimi  e lchilar  che garadan 
o’t ib,uning  mulk lari  hududida 
qadam  qo’yishlaridan 
boshlanar  e di.  Mamlak at  
bo’ylab  shunday  t art ib 
o’rnat ilgan  e dik i,e lchilar 
yo’lidagi  shahar  va  qishloqlar-
ning  hok imlari  ularni  k ut ib 
olar,axoli  uylaridan  gilam 
chiqarib  joy  solar,  dart urxon 
yozib  me hmonnavozlik   ko’rsa-
t ar,t unash  uchun  joy,  yo’lni 
davom  e t t irish  uchun  ot -ulov 
bilan t aminlashar  e di.    A garda  A mir  Te mur 
k imnik i,biror  y e rga 
yuborsa,balk i  uning  qoshiga 
k imdir  k e lay ot gan  bo’lsa  ,shu 
t arzda  k ut ib  olishadi  va  xar 
k uni  ot   bilan  t aminlashadi.Bu 
ot lar  aholi  bor  y e rlarda 
ham,y o’q  y e rlarda  ham 
amirning  buy rug’iga  k o’ra 
t ay y or  t uradi,  ularga 
qaray digan  odamlar  t ay in-
lanadi.  A loqa  t izimida  o’rnat il-
gan  bunday   munt azam  t art ib 
naf aqat   e lchilarga  qulay  
sharoit   y arat adi,balk i  A mir 
Te mure   be poy on  mulk larining 
har  che k k asidan  xabardor 
bo’lib t uradi.  •
I spaniya  qiroli  Ge nrix  I I I   ning  A mir  Te mur 
saroy iga  yuborgan  Gonsale s  De   K lavixo 
boshchiligidagi  e lchilari  A mir  Te mur 
davlat idagi  y o’llarda  o’rnat ilgan  t art ib-
int izomdan  baxramand  bo’lib,Samarqandga 
ye t ib  k e lganlarida  ular  Samarqandga  yaqin 
Gulist on  bog’iga  joylasht irilib,bir  xaf t a 
davomida  me hmondorchilik da  dam 
oladilar.A mir  Te mur  qarorgohi-Dilk usho 
bog’ida-ularni  qabul  qilish  marosimi  bo’lib 
o’t adi.I spaniya  qiroli  e lchisi  Rui  Gonsale s  De  
Klavixo bu marosimni shunday  t asvirlaydi   ,,A mirning  y aqinlaridan  ik k it a  mirza  ularni  qo’lt iqlab 
boshlab  bordilar.Oldinda  I spaniya  qiroli  yuborgan 
sovg’alarni  ko’t argan  olimlar  ularni  namoyish  qilib 
o’t adilar ’’  •
Elchilarni  avval  k e k sa  bir  shaxs  oldida 
t o’xt at adilar-u  amirning  e lchilaridan  birining 
o’g’li  e di-unga  t azim  qilgach,  y osh  o’spirinlar 
qoshiga olib boradilar-ular amirning nevaralari 
e di-ularga  ham  t a’zim  qiladi.  I spaniy a  qiroli 
t opshirish  vaqt ida  ham  shu  odat  
qo’llaniladi.X at ni  o’t irgan  o’spirinlardan  biri 
oladi  va  uchchala  o’spirin  o’rinlaridan 
t urib,mak t ubni  amirlarga  e lt adilar.  Shunda 
e lchilarga  olg’a  y urib  borish  buy uriladi.Ular 
amirni  ko’rgan  zahot i  uch  mart a  t a’zim 
t ak rorlanadi va t iz cho’k k an xolda qoladilar.   •
So’ng  amir  oldida  t urgan    ucht a  mirza  ke lib,e lchilarni 
qo’lt iqlab  amir  oldiga  olib  ke ladilar.  ,,A mir  qo’lini  o’pish 
uchun  uzat madi’’  de b  yozadi  Klavixo.A mir  e lchilarga 
qirollari,uning  sog’lig’I   ishlari  haqida  savol  be radi  javob 
oladi.Elchilar maqsadlarini bayon e t adilar.                K eyin  mirzalar  e lchilarni  o’rinlaridan  t urg’azib, 
qo’lt iqlab  amir  o’t irgan  supaga  olib  borib  ,  xit oy  
e lchilaridan  yuqoriga  o’t qaziladi.Shundan  so’ng 
ziy of at   boshlanadi.Ziy of at dan  k eyine sa  amir  oldida 
e lchilar  k e lt irgan  sovg’alarninaoyish  qiladi  va  ularga 
ajrat ilgan  mahsus  manzilga  e lt ib  qo’y iladi.  I spaniy a 
e lchilari  uchun  Bog’I   Chinor,  Bog’I   Nav  ,  Bog’I  
Dilk ushoda  ziyof at lar  be radi.A mir  Te mur  buy rug’I  
bilan  I spaniy a  e lchilarining  X it oy   e lchisidan  yuqori 
o’t k azilishi  misolida  bu  davlat ning  t ashqi  siy osat i 
yorqin  if oda  t opadi.Bu  omil  Te murning  y angi 
davlat lar bilan diplomat ik  aloqalar o’rnat ishga k at t a 
ahamiyat   be rganini  k o’rsat sa  ,X it oy   bilan  e lchilik lar 
t arangligini k o’rsat adi •
X VI -X VI I I  asrlarda ham Mark aziy  Osiy o davlat larining 
che t   e llar  bilan  diplomat ik   munosabat lari  va  e lchilik  
aloqalari  t o’xt ab  qolmadi.Elchilar  orqali  y uborilgan 
mak t ublarda  ot a-bobolardan  me ros  qolgan  do’st lik ni 
saqlash mamlak at  t inchligi va axolining f arovonligini 
t a’minlovchi va islomning qudrat uvini oshiruvchi omil 
  e b  baxonalar    va  bir-birlarini  shunga  davat   e t adi.Bu 
davrda  Buxoro  amirlari  saroyida  joriy   bo’lgan  che t  
e llik   e lchilar,t uman  raislari  ,ulus  boshliqlarini  qabul 
qilish  marosimlari  t art ib  qoidalari  y ozma  risola 
mavjud bo’lgan. •
Eng  avval  shig’ovul  va  huk mdorga 
yuborgan  zot ning  arzi  va 
ilt imoslarini  bayon  qiladi;  keyin  u 
bir  ne cha  qadam  orqaga  che k inadi 
va  e lchining  salomlarini  uni  qabul 
qilish  haqidagi  ilt imoslari  va   
t ort iqlarini  ye t k azadi.  A gar  e lchi 
mashhur  amirlar  sirasiga 
k irsa  ,mansabdor  shaxslardan  ik k i 
k ishi  ik k i  t araf dan  unga 
yaqinlashadilar  va  uni  yuk sak   t axt  
poyasiga  olib  ke ladilar.  ,,Ollohning 
soy asi bo’lmish huk mdorning  qo’li  
uning  saodat mand  ye lk asiga 
t e k k anda  ‘’xuddi  shunday 
e lchilarni  o’rab  oladi    va  joyiga 
o’t qazishadi.  •
Biroq  davlat lararo  munosabat larning  harak t e ri, 
davrning  siy osiy,  iqt isodiy,ijt imoiy   madaniy  
omillari  t a’sirida  e lchilarni  qabul  qilish 
marosimlariga  y angilik   k irit ila  boshladi.  Buni 
X VI -X VI I   asrda  ravnaq  t opgan  Buxoro-  Hindist on 
diplomat ik  aloqalari misolida ko’rish mumk in. •
              1587-yil  Hindist ondagi 
boburiylar  sulolasidan  bo’l-
gan  A k barshoh  (1542-1605) 
saroyiga  yuborilgan  A bdu-
llaxonning  (1557-1599)  e lchi-
si  Mir  Quraysh  bilan  birga-
likda  uning  e lchilari  Hak im 
Humom  va  Sadr  J ahonning 
ke lganligi  haqida  ma’lumot -
lar  be radi.  A sarda  :  Sult on 
Husayn  Mirza  madrasasida 
bazm  uyusht iriladi.Majlis 
boshlanishi  bilan  ik k i  e lchi 
bazmga  t ak lif   e t iladi.Hind 
e lchisi  Hak im  X umom  27 
marot aba  salom  be radi.xon 
qo’lini o’pib nomani uzat adi.            X VI I I -X I X   asrga  ke lib  Buxoro 
saroyida  e lchilarni  qabul 
qilish  marosimi  bir  qadar 
o’zgargani  va  yozma  qoida-
larga o’zgart irishlar k irit ilgani 
haqida  ma’lumot lar  ko’zga 
t ashlanadi.  Buni  A .A . 
Se myonov  ham  buni  qayd 
qilgan  e di.  ,,A vvalda  e lchi  olib 
ke lgan  che t   e l  huk mdorining 
mak t ubi  k ichik   inoqqa 
t opshiradilar,  u  xat ni  ochib, 
xonning  buyrug’I   bilan 
munshiyga  t opshiradilar  u 
baland  ovoz  bilan  uni  o’qib 
be radi”  
      1820-y ili Possiy a podshosi A le k sandr I  (1801-
1826)  Buxoro  amiri  X ay darxon  (1800-1826) 
saroy iga  y uborgan  rasmiy   e lchisi  A .F.Ne grini 
qabul  qilish  marosimi  har  ik k i  t omonga 
maqbul  bo’lishligi  uchun  uzoq  muhok ama  va 
munozara  qilgan  e k an.Mazk ur  e lchilik ning 
rasmiy   k ot ibi  E.K.Mey ndrovning 
y ozishicha  ,Buxoroga  15  chaqirim  y e t masdan 
Bozorchi nomli joy da 36 soat  davomida qabul 
marosimi qoidalari muhok ama qilinadi..,,I k k i 
y onida  k ame rge rlari  bilan  Ne gri  xon 
t omoniga  o’n  qadam  y urib  unga  f ors  t ilida 
murojat   qildi  qo’shbe giga  ishonch  y orlig’ini 
t opshirdi  va  o’t irdi.Qo’shbe gi  xonga  y orliqni 
t opshirdi,   xon baland ovozda o’qib be rdi.  •
Biroq  che t   e lchilarini  qabul  qilish 
marosimlari  har  doim  ham  yaxshi 
holat da  o’t magan  .1844-yili 
Buxoroga  yuborilgan  Eron  shoxi 
e lchisini  qabul  qilish  marosimi 
misolida ko’rish mumk in.X ullas bu 
e lchilik ning  ancha  soddalashgani 
ko’zga  t ashlanadi.  A mir  Eron 
e lchisiga  ilt if ot   k o’rsat ib,huzuriga 
ke lish  uhcun  mahsus  vaqt  
be lgilamaydi,  uni  e lchining  o’z 
ixt iyoriga  qoldiradi.  Shoxning 
yorlig’ini  shigovul  qo’lidan 
e mas,balk i  e lchining  qo’lidan   
amirning o’zi oladi,o’zi qo’ydi.  X ULOSA
      X ulosa  qilib  ayt ganda,O’rt a  Osiy o  davlat larida  e lchilarni 
qabul qilish marosimi muayyan t art ib qoidalar asosida olib 
borilgan  bo’lsada  o’zaro  munosabat larning  xarak t e ri    va 
davrning  siyosiy  ,  iqt isodiy,ijt imoiy,manaviy  omillari 
t aqozosi  bilan  ularga  o’zgart irishlar  k irit ilib  borilgani 
k uzat iladi. ADABIYOTLAR:
•
Nizom ul-Mulk  ,,Siyosat noma”
•
R.G.K lavixo  ,,Samarqand k undaligi”
•
Mahmud ibn Vali ,,More  Tayn”
•
X ofi z Tanish Buxoriy ,,A bdullanoma”
•
M.M.X ayrullayev ,,O’zbe k  diplomat iyasi t arixidan”

O’RTA OSIYO DAVLATLARIDA ELCHILARNI QABUL QILISH MAROSIMLARI

O’rt a Osiy o hududida ming y illik lar davomida huk m surib k e lgan davlat chilik t izimi mavjud bo’lganligi, davlat chilik ning o’ziga xos barcha jihat lari ,shu jumladan t ashqi siy osat i diplomat ik aloqalari ,e lchilik bordi k e ldilari uzluk siz holat da davom e t ib k e lganligi haqida ma’lumot lar bor. Qadim zamonlardan O’rt a osiy oda e lchilarning qabul qilish t art ib qoidalari huk mdorlarning diqqat e’t iborida bo’lgan. Diplomat iy amiz t arixiga oid k o’plab asarlarda uning y o’l-y oriqlari at rofl icha t ahlil e t ilgan.

O’rta Osiyo davlatlari elchilik aloqalarinin g Maqsadi: Davlatlararo munosabatla rni mustahkamlash Hukmdorlarning o’zaro muloqotlarini barqaror etish bilan ishonch hosil qilish Mamlakatlar- ning ichki va tashqi holatlaridan xabardor bo’lish Ikki davlat o’rtasida hamjixatlik o’rnatish Fuqarolarnin g tinchligi va osoyishtaligin i o’rnatish

• A gar at rof dagi mamlak at lardan k e lgan e lchilar huk mdor saroy iga y e t ganlaricha, garchi ular k e lishi haqida he ch qanday xabar olinmagan t aqdirda ham ular e’t iborsiz qoldirilsa va zudik da xabar y e t k azilmasa- bu xolat da davlat t art ib qoidalari- ning y axshi o’rnat ilmaganligini bildirgan. Sarxadlardagi ma’mur- larga uqt irib qo’y ish lozimk i,ular e lchilarga darxol ishinchli vak ilni k uzat uvchi sif at ida t ay inasinlar. Va bu vak ilo ularning bir manzilga y e t k azib qoy sinva ularni ishonchli mulozimlarga t opshirsinlar. Bu t art ib huk mdor saroy iga y e t ganicha davom e t sin.

X ar bir t o’xt amda e lchilarni ziyof at qilib,ularni xush f e llik bilan k ut ish k ey ingi manzilgacha oziq ovqat biloan t a’minlash lozim, chunk i ularga nisbat an k o’rsat ilgan har bir yaxshilik y ok i yomonlik qabilidagi xat t i harak at lar huk mdor t omonidan amalga oshirilgan t adbirlar sif at ida baxolanishini unut maslik darkor