MAVZU: O'RTA OSIYO XALQLARIDA HAJ ZIYORATI

Musulmonlarning tartibli ravishda, huzur va halovatda muqaddas shaharlarni ziyorat qilib kelishlari, u yerdagi vaziflarni shari'at qoidalariga muvofiq, to'la-to'kis ado etishlarini ta'minlash har doim muhim masala bo'lib kelgan. Islom dinining besh ustunlaridan biri bo'lgan haj borasida, Qur'oni karimda 25 oyat va alohida bir sura ham nozil qilingan. Ushbu maqolada Markaziy Osiyolik musulmonlarning haj safarlari hamda Chor Rossiyasi mustamlakachilik davrida haj ziyoratining holati o'z aksini topgan.

Musulmonlarning muqaddas shaharlari bo'lgan Makka va Madina ziyorati islom dinining arkonlaridan biridir. Saudiya Arabistoni (1932 yildan shu nom bilan ataladi) davlati hududida joylashgan bu sharif shaharlarga har yili 3 million musulmon haj ziyorati uchun boradi. Mamlakat xazinasiga hojilar hisobidan bir yilda 8-10 milliard AQSH dollari miqdorida daromad tushayapti. Islom dini Arabiston yarim orolida vujudga kelib, ilk bor o'sha hududda targ'ib qilingan bo'lsada, islom ma'naviyati va diniy ilmlar biz istiqomat qilayotgan mintaqada o'zining yuqori cho'qqisiga ko'tarildi. Imom al-Buxoriy, at-Termiziy, Abduqodir Marg'inoniy, Ahmad Yassaviy, Najmiddin Kubro, Abduxoliq G'ijduvoniy, Xoja Bahovuddin Naqshbandiy kabi ulug' insonlarning ta'limoti yer yuzidagi 120 mamlakatda yashovchi millionlab musulmonlar orasida yuksak hurmatga sazovordir.

 Mark aziy Osiy o o'lk asida o'zga mamlak at larga aniq maqsadlar bilan say ohat qilish qadim zamonlardan riv ojlangan bo'lib, o'lk amizdagi ilk say y ohlik k o'rinishlari Buy uk Ipak y o'liga borib t aqaladi. Bunda milloddan av v algi II asrda ochilgan Buy uk Ipak y o'lining ahamiy at i nihoy at da k at t a bo'lgan. Bu y o'l faqat sav do-sot iq y o'li bo'lmay, ay ni pay t da duny o xalqlari o'rt asida madaniy - ma'rifi y v a ilm-fan t araqqiy ot i hamda xalqaro aloqalar y o'li bo'lgan. VII-VIII asrlarda arablar Mov arounnahrni zabt et ish y o'li bilan mahalliy xalqning urf-odat i, dini v a e't iqodi, qadimdan riv ojlanib k elay ot gan madaniy at ga o'z t a'sirini o't k azib, ast a-sek inlik bilan islom dini k irib k ela boshladi. Mahalliy xalqning islom diniga o't ishi bilan Mark aziy Osiy oni Arab mamlak at lari Mak k ay u Madina bilan bog'ladi. Islom dini farzlaridan biri hajga borish hisoblanib, mov arounnahrlik lar o'z y urt laridan chiqib, A fg'onist on, Eron, Iroq, Suriy a orqali o't ib, Saudiy a A rabist onidagi Mak k a v a Madinada haj amalini bajarganlar. Bu y o'l mashaqqat li, og'ir, bir necha oy v a y illarni o'z ichiga olgan bo'lsada, y ildan-y ilga hajga boruv chilarning soni ort ib borgan.

O'rt a Osiy o musulmonlarining islom dinining muqaddas joy lariga (Mak k a v a Madina) ziy orat qilishlari t arix nav isligi xronologik jihat dan t o'rt dav rga bo'linadi: 1) O'rt a Osiy oning Rossiy a imperiy asi t ark ibiga k irishigacha bo'lgan musulmonlarning muqaddas qadamjolarni ziy orat qilishlari; 2) 1865 y ildan 1917 y ilgacha musulmonlar ziy orat i; 3) Mark aziy Osiy o musulmonlarining sov et dav ridagi ziy orat lari; 4) Sov et It t ifoqidan k ey ingi Mark aziy Osiy oda ziy orat qilish. X V I asrdan boshlab, haj y o'llarining asosiy qismi usmoniy lar dav lat i nazorat i ost iga o't ishi nat ijasida haj amirlari ham ular t omonidan t ay inlanib borilgan. X V III asrning oxirlariga qadar haj amirlari haj safarlarini t ashk il et ishda faol bo'lishgan, ammo k ey inchalik quruqlik dagi haj y o'llarining nazorat siz qolishi oqibat ida ushbu v azifa amaliy jihat dan o'z ahamiy at ini y o'qot gan. Shu jumladan, ushbu holat o't gan asrlarda O'zbek ist on hududidan borgan hojilarning safarlariga ham t a'sir et masdan qolmagan.