logo

O'rta Osiyo xonliklari tarixi tarixshunosligi

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2355.4072265625 KB
          O'RTA OSIYO XONLIKLARI TARIXI 
TARIXSHUNOSLIGI 
                                            
                                        RE JA 
1. XVI-XVIIASRLARDA SIYOSIY-IQTISODIY HAYOTI 
TARIXSHUNOSLIGI.
2. BUXORO XONLIGI TARIXNAVISLIGI.
3.  QO'QON XONLIGI TARIXNAVISLIGI.
4. XIVA XONLIGI TARIXNAVISLIGI.
5. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR. •
ABULG'OZI BAHODIXON VA UNING «SHAJARAI TURK» 
ASARI.O'ZBEKISTON TARIXI XORAZM TARIXISIZ TASAVVUR 
ETIB BO'LMAYDI. CHUNKI, O'ZBEK XALQI HAMDA UNING 
DAVLATCHILIGI, MADANIYATI SHAKLLANGAN 
BESHIKLARIDAN BIRI - BU QADIMIY XORAZM 
VOHASIDIR.XORAZMDA HUKM SURGAN SHAYBONIYLAR 
SULOLASI (1512-1688)NING KO`ZGA KO'RINGAN VAKILI, 
XIVA XONI (1644-1663), TARIXCHI OLIM, TABIB ABULG'OZI 
BAHODIRXONDIR. TANIQLI VENGER OLIMI H.VAMBERI: 
«ABULG OZIY O'Z HAYOTINING BARCHA QIRRALARI 
BILAN BIRGA BIZGA BOBURNI ESLATADI», DEB BAHO 
BERGAN EDI. AGAR SHOIR VA OLIM ZAHIRIDDIN 
MUHAMMAD BOBUR XV ASRDA ESKI O`ZBEK-CHIG'ATOY 
TILIDA OLAMSHUMUL AHAMIYATGA EGA «BOBURNOMA» 
ASARINI YARATIB, O'ZBEK XALQI VA UNING ADABIY TILI 
TARAQQIYOTIGA BEQIYOS HISSA QO'SHGAN BO'LSA, 
ABULG'OZI XVII ASRDA TURKIY TILIDAGI TARIX FANINING 
YORG’IN YULDUZI BO'LIB QOLDI. UNING BU BORADIGAN 
XIZMATI MARKAZLASHGAN DAVLAT TUZISH KABI 
BUUYKDIR.  •
BIR NECHA TILNI MUKAMMAL BILGAN ABULG'OZI O'SHA DAVR UDUMLARIGA 
KO'RA ARAB, FORS TILLARIDA EMAS, TURKIY TILDA IJOD QILDI. «BU TARIXNI 
YAXSHI VA YOMON BARCHALAR BILSUN» DEB TURKIY TIL BIRLAN AYTDIM. 
TURKIYNI HAM ANDOQ AYTUBMANKI, BET YOSHAR O'G'LON TUSHUNUR». UNING 
ANA SHUNDAY ASARLARIDAN BIRI «<SHAJARAI TAROKIMA», DEB ATALIB, BU ASAR 
TURKMONLARNING BOSHLIQLARI VA BEKLARI ILTIMOSIGA KO'RA «<1658- 1611 
YILLARDA YOZILGAN», DEB TAXMIN QILINADI. ABULG'OZIYNING IKKINCHI ASARI 
«SHA JARIY TURK VA MO'G'UL» DEB ATALIB, 1664 YILDA YOZILA BOSHLAGAN VA 
VAFOTI TUFAYLI TOMOMLANMAY QOLGAN. ASAR ABULG'OZINING VASIYATI VA 
O'G'LI ANUSHAXONNING TOPSHIRIG'I BILAN MAHMUD IBN MUHAMMAD 
URGANJIY TOMONIDAN TUGALLANGAN. MAZKUR ASAR QISQACHA MUQADDIMA 
VA 9 BOBDAN IBORAT. ASARNING SO`NGGI IX BOBIDA XORAZMDA HUKM 
SURGAN SHAYBONIY SULOLALAR HAQIDA SO'Z BORIB, ENG QIMMATLI QISMINI 
TASHKIL QILADI. ASARDAGI TARIXIY-SIYOSIY MA'LUMOTLAR ICHIDA SHAYBON 
ULUSI, UNING VUJUDGA KELISHI VA CHEGARALARI, XV ASMING OXIRI VA XVI 
ASMING BOSHLARIDA BU ULUSNING HOLATI, XORAZMNING XVI-XVII ASRNING 
BIRINCHI  YARMIDAGI IJTIMOIY-SIYOSIY AHVOLI, XIVA XONLIGINING RUSSIYA, 
QOZOQ HAMDA BUXORO XONLIKLARI BILAN MUNOSABATLARI YORITILGAN 
O'RINLAR O'ZBEKISTON TARIXI TARIXSHUNOSLIGINING MASALA VA 
MUAMMOLARINI TADQIQ QILISHDA JUDA QIMMATLIDIR •
“  ABDULLANOMA” ’’SHARAFNOMAYI SHOHIY” ASARIDA 
O’ZBEKISTON, QOZOG'ISTON, SHUNINGDEK, QISMAN, 
AFG'ONISTON VA ERONNING XVI ASRDAGI TARIXI IJTIMOIY-
SIYOSIY JIHATDAN BAYON QILINADI. UNDAN TASHQARI, 
ASARDA BUXORO XONLIGI BILAN ERON, HINDISTON, 
QOSHG'AR VA ROSSIYA O'RTASIDAGI MUNOSABATLAR HAQIDA 
HAM QIMMATLI MA'LUMOTLAR BOR. ASAR XVI ASRNING 80 
YILLARI OXIRIDA YOZIB TAMOMLANGAN. HOFIZ TANISHNING 
ZAMONDOSHI SHOIR VA ADABIYOTSHUNOS OLIM 
MUTRIBIYNING GUVOHLIK BERISHIGAQARAGANDA, 
ASARNING OXIRGI QISMINI, XONNING TOPSHIRIG'I BILAN, 
QOZI PAYANDAZOMONIY (1602 YILI VAFOT ETGAN) YOZGAN.
•
ABDULLAXON SONIY ZAMONIDA TARIXSHUNOSLIK SOHASIDA 
HAM KO'ZGA KO'RINARLI ASARLAR YARATILIB, BUNGA MISOL 
TARIQASIDA BUXORODA YASHAB IJOD QILGAN HASANHOJI 
NISORIYNING «MUZAKKIRI AHBOB» ASARINI («DO'STLAR 
YODNOMASI») KELTIRIB O'TISH MUMKIN. BU ASARDA XVI 
ASRDA MOVAROUNNAHRDA, SHUNINGDEK, AFG'ONISTON, 
HINDISTON, ERON, TURKIYA VA QOSHG'ARDA YASHAB O'TGAN 
228 NAFAR SHOIR HAQIDAGI MA'LUMOTLAR JAMLANGAN. 
ULAR ORASIDA O'Z ASARLARI BILAN O'ZBEK VA TOJIK 
ADABIYOTI  •
MIR MUHAMMAD AMIN BUXORO XONLIGINING 1702-1716 YILLAR ORASIDAGI IJTIMOIY-SIYOSIY VA MADANIY 
HAYOTI HAQIDA HIKOYA QILUVCHI VA «UBAYDULLANOMA» NOMI BILAN MASHHUR BO'LGAN MUHIM ASAR 
MUALLIFIDIR. BU ASAR 1617 YILDA YOZILGAN VA MUQADDIMA, XOTIMA VA 80 BOBDAN IBORAT MUQADDIMA 
QISMIDA ABDULAZIZXON VA SUBHONQULIXON DAVRIDA BUXORO XONLIGINING IJTIMOIY-SIYOSIY AHVOLI 
QISQA TARZDA BAYON QILINGAN. 1-80 BOBLARDA, YUQORIDA AYTILGANDEK BUXORO XONLIGINING QARIYB 15 
YILLIK (1702-1716 YY.) IJTIMOIY-SIYOSIY TARIXI BATAFSIL YORITILGAN. MUALLIF ASARDA FEODAL ER EGALIGI; 
FEODAL EKSPLUATACIYA (YA'NI AHOLIDAN OLINADIGAN SOLIQ VA JARIMALAR). BUXORO XONLIGINING DAVLAT 
TUZUMI; FEODAL TARQOQLIKNING KUCHAYISHI, MAMLAKAT BOSHIGA TUSHGAN IQTISODIY QIYINCHILIKLAR VA 
UNING SABABLARI KABI MISOLLARGA HAM KENG O'RIN BERILGAN. UNDAN TASHQARI, ASARDA GEOGRAFIK VA 
ETNOGRAFIK MA'LUMOTLAR HAM KO'P. UBAYDULLANOMA NING 10 DAN ORTIQ QO'LYOZMA NUSXASI MAVJUD.
•
ABDURAHMON DAVLAT «TARIXI ABULFAYZXON» NOMLI TARIXIY ASAR YOZIB QOLDIRGAN. MAZKUR ASAR HAJMI 
JIHATIDAN KICHIK (161 VARAQ) BO'LIB, YUQORIDA ZIKR ETILGAN UBAYDULLANOMA NING DAVOMI 
HISOBLANADI VA BUXORO XONLIGINING 1711-1723 YILLAR ORASIDAGI TARIXINI O'Z ICHIGA OLADI.
•
MULLA IBODULLA VA MULLA MUHAMMAD SHARIF. XVIII ASRLARNING IKKINCHI VA XIX ASMING 
BIRINCHIYARMIDA O'TGAN BUXOROLIK TARIXCHILAR. ULAMING QALAMIGA MANSUB BO'LGAN «TARIXI AMIR 
HAYDAR ASARLARIDIR””AMIR HAYDAR TARIXI» KICHIK ASAR (96 VARAQ) MUHIM TARIXIY MANBALAR ASOSIDA 
YOZILGAN VA BUXORO XONLIGINIG ASHTARXONIYLAR, SHUNINGDE ASOSAN MANG'ITLAR SULOLASI BO'LGAN 
AMIR HAYDAR HUKUMDORI (1800-1826 Y) DAVRIDA IJTIMOIY-SIYOSIY TARIXNI O'Z ICHIGA OLADA.ASAR 81 
BOBDAN IBORAT. 1-2 BOLAR BUXORO SHAHRI TARIXIGA BAG'ISHLANGAN: 3-6 BOBLAR ASHTARXONIYLAR TARIXI 
QISQA TARZDA BAYON ETILGAN; 7-81 BOBLARDA ESA BUXORO AMIRLIGINING AMIRZODA HAYDARNING 
TUG'ILISHIDAN TO UNING VAFOTIGACHA (1821 Y. 6 OKTYABR) BO'LGAN TARIXI HIKOYA QILINADI. •
IVAN XOXLOV ELCHILIGI, 1620-1622 YILLARDA RUS PODSHOSI 
MIXAIL FYODOROVICH RUSLANO BUXOROGABOYON IVAN 
DANILOVICH XOXLOV BOSHCHILIGIDA ELCHILIK YUBORADI. U 
1620 YILDAN BOSHLAB DIPLOMATIK XARAKTERDAGI TURLI XIL 
TOPSHIRIQLAMI BAJARIB KELARDI. U ROSSIYA BILAN SAVDO 
VA ELCHILIK ALOQALARINI MUSTAHKAMLASH, RUS ASIRLARINI 
OZOD QILISH TO'G'RISIDA XON BILAN OLIB BORILADIGAN 
MUZOKARALAR MUVAFFAQIYATINI TA'MINLASH, SHUNINGDEK 
BUXORONING TASHQI SIYOSATI AHVOLI TO'G'RISIDA 
MA'LUMOTLAR TO'PLASHI KERAK EDI. ELCHILIKNING 
MODDAMA- MODDA RO'YXATI VA BOSHQA HUJJATLARDA 
IKKALA O'RTA OSIYO XONLIGI - XIVA VA BUXORO 
XONLIKLARINING XVII ASR BIRINCHI CHORAGIDAGI ICHKI VA 
XALQARO AHVOLI TO'G'RISIDA ENG QIMMATLI MA'LUMOTLAR 
KELTIRILGAN.
•
MIR OLIM BUXORLY. U AMIR NASRULLO VAQTIDA (1826-1860 
YY.) G'UZOR HOKIMI BO'LGAN MUHAMMAD OLIMBEKNING 
XIZMATIDA BO'LGAN VA UNING TOPSHIRIG'I BILAN 
FATHNOMAYI SULTONIY» (SULTON ZAFARNOMASI) NOMLI 
TANXIY ASAR YOZGAN,SULTON ZAFARNOMASI AMIR 
SHOHMUROD (1785-1800 YY.) DAVRIDAN TO AMIR NASRULLO 
HUKMRONLIGINING DASTLABKI YILLARIGACHA BUXORO 
AMIRLIGIDA BO'LIB O'TGAN VOQEALARNI O'Z ICHIGA OLADI.  •
FLORIO BENEVENI ELCHILIGI. 1717 YIL 17 IYULDA 
PETERBURGGA BUXORO ELCHISI QULIBEK O'Z 
HAMROHLARI BILAN KELADI. U BUXOROGA QAYTISHIDA 
QULIBEK BILAN BIRGA FLORIO BENEVENI ELCHILIGI 
YUBORILADI. PETR I ISHONCH YORLIQLARINI 1718 YIL 9 
IYULDA IMZOLAYDI. ELCHILIK 8 KISHIDAN IBORAT BO'LIB, 
UNI XIZMATKORLAR VA HARBIY SOQCHILAR KUZATIB 
BORDI. F.BENEVENI ELCHILIGI BUXORODA JAMI 3,5 YIL 
(1721 6 NOYABRDA 1725 YIL 8 APRELGACHA) TURDI. 
ELCHILIK XODIMLARI BOY HAQIQIY MATERIAL TO'PLAB, UNI 
SANKT-PETERBURG OCHIQ XAT VA SHIFRLANGAN 
MATNTARZIDA JUNATIB TURDILAR. XVII ASRDA TURKISTON 
XIVA XONLIGI, BUXORO XONLIGI, QO'QON XONLIGI, O'RTA 
JUZ, KICHIQ JUZ HAMDA QASHKARIYA (SHARQIY 
TURKISTON) XONLIKLARINI BO'LINIB KETGAN EDI. 
F.BENEVENI ELCHILIGI BUXORODA JAMI 3,5 YIL (1721 6 
NOYABRDA 1725 YIL 8 APRELGACHA) TURDI. ELCHILIK 
XODIMLARI BOY HAQIQIY MATERIAL TO'PLAB, UNI SANKT-
PETERBURG OCHIQ XAT VA SHIFRLANGAN MATNTARZIDA 
JUNATIB TURDILAR. XVII ASRDA TURKISTON XIVA XONLIGI, 
BUXORO XONLIGI, QO'QON XONLIGI, O'RTA JUZ, KICHIQ 
JUZ HAMDA QASHQARIYA (SHARQIY TURKISTON) 
XONLIKLARINI BO'LINIB KETGAN EDI.  •
ILK TARIXIY ASAR QO`QONDA 1237/1823 YILDA BITILDI. MUALLIFI - MIRZO QALANDAR 
ISFARAGIY. U UMARXON (1810-1822) SAROYIDA MUARRIX VA SHOIR MUSHRIF NOMI 
BILAN HAM TANILGAN. ASAR «SHOHNOMAI UMARXONIY», «<SHOHNOMA»>, 
SHUNINGDEK, <<TARIXI AMIR UMARXONIY»>, <<SHOHNOMAI NUSRAT PAYOM» KABI BIR 
NECHA NOMLAR BILAN ATALGAN.MUSHRIFNING MAZKUR ASARI «UMARNOMA»> 
MANZUMASINING NASRIY BAYONIDAN IBORAT BO`LIB, «<UMARNOMA»>NING O`ZI 
<<FAZLIY» TAXALLUSI BILAN MASHHUR BO`LGAN SHOIR ABDULKARIM NAMANGONIY 
QALAMIGA MANSUBDIR. FAZLIYNING USHBU ASARI HAM 1237/1823 YILDA BITILGAN. 
BOSHQACHA AYTGANDA, FAZLIY O'Z MANZUMASINI TUGATGAN ZAHOTIYOQ, UMARXON 
MANZUMANING NASRIY BAYONINI TAYYORLASH UCHUN MUSHRIFGA KO`RSATMA 
BERGAN. SABABIMANZULGA TILINING OG'IR EKANLIGIDAN BO'LSA KERAK.QO'QON 
XONLIGIDA YARATILGAN NAVBATDAGI ASAR - «MUNTAXOB AT-TAVORIX>DIR. MUALLIFI 
MUHAMMAD HAQIMXONTO'RA BO'LIB, ASAR 1259-1843 YILDA YOZILGAN. BU KITOB 
UMUMDUNYO TARIXI BAYON ETILGAN ASARLAR SIRASIGA KIRADI, UNDAGI VOQEALAR 
DUNYONING YARATILISHIDAN BOSHLANIB, 1845 YIL VOQEALARIGA QADAR DAVOM ETIB 
KELADI. ASARNING QURAMA (KOMPILYATIV) QISMI KO`PLAB BOSHQA KITOBLARGA 
ASOSLANIB YOZILGAN LAVHALARDAN IBORAT.QO`QON XONLIGIDA YARATILGAN TARIX 
ASARLARI ICHIDA «MIROT UL-FUTUH», «TUHFAT AT-TAVORIXI XONI>>, <<TARIXI 
SHOHRUHIY» KABI ASARLARNI HAM KO'RSATIB O'TISH MUMKIN. •
NIYOZ MUHAMMAD QO'QANDLY. O'RTA OSIYO XALQLARINING 
TURMUSHIGA BAG'ISHLANGAN ILMIY VA O'LKASHUN OSLIKKA 
BAG'ISHLANGANTURLI XIL XABARLAR VA MAQOLALAR 
TURKISTANSKI E VEDOMOSTI» GAZETASI (TOSHKENT 1870-1917 Y.) 
VABOSHQA MAHALLIY MATBUOTDA MUNTAZAM BOSILIB TURDI. 
ASARDA QO'QON XONLIGINING BUX ORO, SHARQIY TURKISTON VA 
BOSHQA NOMLAR BILAN BO'LGAN IQTISODIY, SIYOSIY HAMDA 
MADANIY ALOQALARI HAQIDA HAM KIMMATLI MA'LUM OTLAR BOR.
•
XONLIK VUJUDGA KELGANIDAN KEYINGI MA'LUMOTLAR ORASIDA 
BIZ UCHUN QIMMATLI BO'LGAN MANBALARDAN BIRI MUHAMMAD 
SOLIH TOSHKANDIY (ASL NOMI MUHAMMAD SOLIH DOMLA RAHIM 
QORAXOJA O'G'LI) QALAMIGA MANSUB "TARIXI JADIDAYI 
TOSHKAND" ("TOSHKENT- NING YANGI TARIXI") ASARIDIR ASAR IKKI 
JILDDAN IBORAT BO'LIB, 1-JILDI QADIM ZAMONLARDAN TO XV 
ASRGACHA SHARQ VA O'RTA OSIYO MAMLAKATLARIDA BO`LIB 
O`TGAN VOQEALAR HAQIDA MA'LUMOT BERSA, 2-JILDIDA 
FARG'ONANING, SHU JUMLADAN TOSHKENT SHAHRINING XV ASR 
OXIRIDAN XIX ASRNING 80- YILLARIGACHA BO`LGAN TARIXI HIKOYA 
QILINADI  •
TARIXI SHOHRUHIY" 1871-1872-(HIJRIY 1288-YIL)-YILLARDA 
XUDOYOR- XONNING KO'RSATMASI BILAN FORS TILIDA 
YOZILGAN.  ASARDA QOʻQONXONLARINING AYRIM 
YURISHLARI, XONLIKNING BUXORO, SHARQIY TURKISTON 
VA BOSHQA MAMLAKATLAR BILAN IJTIMOIY-IQTISODIY VA 
MADANIY ALOQASI HAQIDA QIMMATLI MA'LUMOTLAR 
MAVJUD. "TARIXI SHOXRUXIY" ASARI XVIII ASR 
BOSHLARIDAN TORTIB TO XIX ASMING 70-YILLARIGACHA 
QO`QON XONLIGIDA BO`LIB O'TGAN VOQEALARNI O`Z 
ICHIGA OLGAN.
•
TARIXI FARG'ONA" ASARI HAM QO'QON XONLIGI TARIXINI 
O'RGA- NISHDA MUHIM AHAMIYATGA EGA BO'LGAN 
MANBALARDAN BIRIDIR. ASARDA MINGLARNING 
HOKIMIYAT TEPASIGA KELISHIDAN TORTIB, TO 
XONLIKNING ROSSIYA IMPERIYASI TOMONIDAN ISTILO 
QILINISHIGACHA BO'LGAN ULKAN DAVR TASVIRLAB 
BERILGAN. HAR BIR QO'QON XONLARI DAVRLARI, HARBIY 
YURISHLAR, IJTIMOIY-SIYOSIY VAZIYAT, QO'ZG'OLONLAR, 
RUS BOSQINI, UNING OQIBATLARI VA XONLIKNING ENG 
KATTA SHAHARLARI HAQIDAGI MA'LUMOTLAR BERILGAN.   •
UMARXON HUKMRONLIGI DAVRI VA XONLIKNING MADANIY HAYOTI HAQIDA MA'LUMOT 
BERUVCHI MUHIM MANBA - BU DILSHODI BARNO QALAMIGA MANSUB "TARIXI MUHOJIRON” 
NOMLI ASARDIR. "TARIXI MUHOJIRON" TARIXIY-EPIZODIK XARAKTERDAGI ASAR HISOBLANADI. 
MUALLIF ESDALIK TARZIDA UMARXONNING 1816-YILDA O'RATEPAGA QILGAN NAVBATDAGI 
YURUSHINI TASVIRLAYDI.
•
QO'QON XONLIGINING XIX ASRDAGI TARIXINI O'ZIDA AKS ETTIRGAN MUHIM MANBALARDAN 
YANA BIRI TOSHKENTLIK ABU UBAYDULLO MUHAMMAD (TAXALLUSI ESHONXO'JA QORI 
TOSHKANDIY)NING "XULOSAT UL-AHVOL" ("QISQA TARJIMAYI HOL") NOMLI AVTOBIOGRAFIK 
ASARDIR. MUALLIF O'Z DAVRINING IJTIMOIY MUHITI, HUKMRON TABAQALARNING XALQGA 
O'TKAZGAN JABR-ZULMI, AMALDORLAR ORASIDA KENG TARQALGAN TA'MAGIRLIK VA 
PORAXO'RLIK SINGARI ILLATLARNI ISHONARLI TARZDA KO'RSATIB BERADI. "XULOSAT UL-AHVOL" 
1865-YILDA TOSHKENT SHAHRINING MUDOFAASI VA UNING RUS QO'SHINLARI TOMONIDAN 
ZABT ETILISHI XUSUSIDA HAM MUHIM MA'LUMOTLAR BERADI.
•
TOJIR ISMLI MUALLIFDAN BIZGA TUGALLANMAGAN "FAROYIB UL-SIPOH" ("LASHKAR 
AJOYIBOTLARI") NOMLI ASAR YETIB KELGAN. BU ASAR MUHAMMAD ALIXONNING HUKMRONLIK 
DAVRI, XIX ASARNING 40-YILLARIDA XONLIKDAGI QABILAVIY NIZOLAR TO'G'RISIDA MA'LUMOTLAR 
BERADI. SHUNINGDEK, IMOM ALI QORI QUNDUZIY (KAMIY)NING "TARIXI MANZUMA", 
ABDULVOSE MANZURNING "TAZKIRAYI SULTONIY" NOMLI ASARLARI HAM QO'QON XONLIGI 
TARIXIGA DOIR MUHIM MANBALAR QATORIGA KIRADI. •
AN-NUJUM AT-TAVORIX" NOMLI ASAR HAM QO'QON XONLIGI TARIXIGA OID 
MUHIMMANBALAR QATORIGA KIRADI. MUALLIF ASARDA O'Z ISMINI YOZIB 
QOLDIRMAGANAN-NUJUM AT-TAVORIX"DA MINGLAR SULOLASINING QISQA TARIXINI 
BAYON QILISH JARAYONIDA BOSHQA TARIXIY MANBALARDA UCHRAMAYDIGAN BA'ZI 
MA'LUMOTLAR KELTIRILADIBOSHQA TARIXIY ASARLARDAN FARQLI RAVISHDA QO'QON 
XONI OLIMXON FAOLIYATIGA IJOBIY TARZDA YONDASHILADI, UNING FAOLIYATI 
DAVLATCHILIKNI MUSTAHKAMLASHGA XIZMAT QILGANLIGI TA'KIDLAB O'TILADI. 
NOMLARI YUQORIDA ESLATIB O'TILGAN MANBALARDAN TASHQARI QOQON XONLIGI 
TARIXIGA OID TALAY BOSHQA ASARLAR MAVJUD BO'LIB, ULAR HAM XONLIKNING 
O'TMISHINI YORITISHDA YORDAM BERADI. BUNDAY ASARLAR QATORIGA "JANGNOMAYI 
XUDOYORXONIY", "ZAFARNOMAYI XUDOYORXONIY" (BIRINCH ASAR MUALLIFI MULLA 
SHAVQIY, IKKINCHI ASAR MUALLIFI - MULLA ABDULG'OFUR), "TARIXI AMIR UMARXONIY" 
(MIRZO QALANDAR ASARI), "SOLNOMAYI ABDULKARIMIY" (MUHAMMAD RAJAB 
MUNSHIY), "TARIXI TAZKIRAYI XONONI FARG'ONA", "AFZAL AT-TAVORIX" (IKKITA SO'NGGI 
ASAR, M.NABIYEVNING TA'KIDLASHICHA HOZIRGA QADAR TOPILMAGAN, MUALLIFLARI 
HAM KO'RSATILMAGAN). "MUFASSAL TARIXI FARG'ONA" (QOZI OTABEK ASARI). "TARIXI 
FARG'ONA" (IBRAT), "TARIXI MANZUM" (IMOMALI QUNDUZIY ASARI) SINGARI YOZMA 
MANBALARNI KIRITISH MUMKIN. ULARNING AKSARIYATI HOZIRGI KUNGA QADAR NASHR 
ETILMAGAN VA TURLI KUTUBXONALARDA QO'LYOZMA SHAKLIDA SAQLANMOQDA •
XORAZM O'ZINING AN'ANAVIY TARIXNAVISLIK MAKTABIGA 
EGA O'LKALARDAN BIRIDIR. XIVA XONLIGI TARIXIGA 
BAG'ISHLANGAN ASARLARDA BU QADIMIY AN ANALAR BIR 
QADAR SAQLANGANLIGINI KO'RAMIZ. ABULG'OZIXON ASOS 
SOLGAN TARIXNAVISLIK MAKTABINING AN'ANALARINI 
KEYINCHALIK MUNIS, OGAHIY VA MUHAMMAD UY SUF 
BAYONIYLAR DAVOM ETTIRDILAR. XORAZM ADABIY 
MUHITINING XARAKTERLI TOMONI SHUNDAKIM, BU 
VOHADAYARATILGAN BARCHA TARIXIY-BADIIY ASARLAR 
O'ZBEK TILIDA BITILGAN. XIX ASR BOSHLARIDA MUHAMMAD 
RAHIMXON BUYRUG'I BILAN SAROY TARIXCHISI, SHOIR 
SHERMUHAMMAD IBN AMIR AVAZBIY MIROBAL-MUNIS (1778-
1829) XIVA XONLIGI TARIXIGA BAG'ISHLANGAN «<FIRDAVS UL-
IQBOL» ASARINI YOZDI. O'ZBEK TILIDA YOZILGAN BU ASAR 
«IQBOLNOMA» NOMI BILAN HAM MASHHURDIR. XIVA 
XONLIGINING XVIII-XIX ASR TARIXI HAQIDAGI QIMMATLI 
MA'LUMOTLAR BERUVCHI BU ASAR KEYINCHALIK 
OLLOQULIXON TOPSHIRIG'I BILAN MUNISNING JIYANI 
MUHAMMAD RIZO OGAHIY TOMONIDAN DAVOM ETTIRILDI 
VA XIVA XONLIGINING TO 1872 YILGACHA, YA'NI 
RUSISTILOCHILIK UYRISHLARIGA QADAR BO`LGAN TARIXI 
BAYONI BILAN TO'LDIRILDI  •
OGAHIY TOMONIDAN YARATILGAN «ZUBDAT UT-TAVORIX», 
«RIYOZ UD-DAVLA», «<OGAHIY TOMONIDAN YARATILGAN 
«ZUBDAT UT-TAVORIX», «RIYOZ UD-DAVLA», «<JOMI UL-
VAQEOTI SULTONIY» KABI TARIXIY ASARLAR HAM XORAZM 
TARIXNAVISLIK MAKTABINING NODIR NAMUNALARIDIR.XIVA 
XONLIGINING TARIXIGA BAG'ISHLANGAN ASARLAR ICHIDA 
MUHAMMAD UYSUF IBN BOBOJONBEK BAYONIY (1859-
1923)NING «SHAJARAI XORAZSHOHIY» ASARI KATTA O'RIN 
TUTADI. BU ASARDA XORAZM VOHASINING RUS ARMIYASI 
TOMONIDAN ISTILO ETILISHI HAQIDA QIMMATLI 
MA`LUMOTLAR BOR. BAYONIY TOMONIDAN «XORAZM TARIXI» 
ASARI HAM YOZILGAN BO`LIB, AFSUSKI, U TO`LALIGICHA 
SAQLANIB QOLMAGAN. UNDA XONLIKDAGI SAROY 
AMALDORLARI, MASHHUR KISHILAR HAQIDA MA'LUMOTLAR, 
AYNIQSA XIVA XONI MUHAMMAD RAHIMXON II (FERUZ)NING 
SHOH VA SHOIR SIFATIDAGI TAVSIFI O'TA ANIQLIGI BILAN 
AJRALIB TURADI HAMDA XORAZM ADABIY MUHITI HAQIDA 
HAM BIR MUNCHA TO'LIQ TASAVVUR BERADI.  FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
•
1.IBROHIMOV A., SULTONOV X. JO'RAEV N. VATAN TUYG'USI», T., 1996. 
•
2.XERMAN VAMBERI, «BUXORO YOXUD MOVARAUNAHR TARIXI». T., 1990.3.
•
HOFIZ TANISH AL-BUXORIY, ABDULLANOMA». T., 1996. 
•
4. LUN IN B.V. «ISTORIYA UZBEKISTANA V ISTOCHNIKAX». T., 1984.
•
5.AXMEDOV B.A. «TARIX SABOQLARI». T., 1994
•
.6 AXMEDOV B.A. «O'ZBEKISTON XALQLARI TARIXI MANBALARI». T., 1991.
• 8.  HTTP://HISTORIA-SITE.NAROD.RU
• 9.  HTTP://ENCYCLOPEDIA.COM/HTML/X/X-TAMERLAN.ASP
•
10.WWW.ZIYONET.NET

O'RTA OSIYO XONLIKLARI TARIXI TARIXSHUNOSLIGI RE JA 1. XVI-XVIIASRLARDA SIYOSIY-IQTISODIY HAYOTI TARIXSHUNOSLIGI. 2. BUXORO XONLIGI TARIXNAVISLIGI. 3. QO'QON XONLIGI TARIXNAVISLIGI. 4. XIVA XONLIGI TARIXNAVISLIGI. 5. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.

• ABULG'OZI BAHODIXON VA UNING «SHAJARAI TURK» ASARI.O'ZBEKISTON TARIXI XORAZM TARIXISIZ TASAVVUR ETIB BO'LMAYDI. CHUNKI, O'ZBEK XALQI HAMDA UNING DAVLATCHILIGI, MADANIYATI SHAKLLANGAN BESHIKLARIDAN BIRI - BU QADIMIY XORAZM VOHASIDIR.XORAZMDA HUKM SURGAN SHAYBONIYLAR SULOLASI (1512-1688)NING KO`ZGA KO'RINGAN VAKILI, XIVA XONI (1644-1663), TARIXCHI OLIM, TABIB ABULG'OZI BAHODIRXONDIR. TANIQLI VENGER OLIMI H.VAMBERI: «ABULG OZIY O'Z HAYOTINING BARCHA QIRRALARI BILAN BIRGA BIZGA BOBURNI ESLATADI», DEB BAHO BERGAN EDI. AGAR SHOIR VA OLIM ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBUR XV ASRDA ESKI O`ZBEK-CHIG'ATOY TILIDA OLAMSHUMUL AHAMIYATGA EGA «BOBURNOMA» ASARINI YARATIB, O'ZBEK XALQI VA UNING ADABIY TILI TARAQQIYOTIGA BEQIYOS HISSA QO'SHGAN BO'LSA, ABULG'OZI XVII ASRDA TURKIY TILIDAGI TARIX FANINING YORG’IN YULDUZI BO'LIB QOLDI. UNING BU BORADIGAN XIZMATI MARKAZLASHGAN DAVLAT TUZISH KABI BUUYKDIR.

• BIR NECHA TILNI MUKAMMAL BILGAN ABULG'OZI O'SHA DAVR UDUMLARIGA KO'RA ARAB, FORS TILLARIDA EMAS, TURKIY TILDA IJOD QILDI. «BU TARIXNI YAXSHI VA YOMON BARCHALAR BILSUN» DEB TURKIY TIL BIRLAN AYTDIM. TURKIYNI HAM ANDOQ AYTUBMANKI, BET YOSHAR O'G'LON TUSHUNUR». UNING ANA SHUNDAY ASARLARIDAN BIRI «<SHAJARAI TAROKIMA», DEB ATALIB, BU ASAR TURKMONLARNING BOSHLIQLARI VA BEKLARI ILTIMOSIGA KO'RA «<1658- 1611 YILLARDA YOZILGAN», DEB TAXMIN QILINADI. ABULG'OZIYNING IKKINCHI ASARI «SHA JARIY TURK VA MO'G'UL» DEB ATALIB, 1664 YILDA YOZILA BOSHLAGAN VA VAFOTI TUFAYLI TOMOMLANMAY QOLGAN. ASAR ABULG'OZINING VASIYATI VA O'G'LI ANUSHAXONNING TOPSHIRIG'I BILAN MAHMUD IBN MUHAMMAD URGANJIY TOMONIDAN TUGALLANGAN. MAZKUR ASAR QISQACHA MUQADDIMA VA 9 BOBDAN IBORAT. ASARNING SO`NGGI IX BOBIDA XORAZMDA HUKM SURGAN SHAYBONIY SULOLALAR HAQIDA SO'Z BORIB, ENG QIMMATLI QISMINI TASHKIL QILADI. ASARDAGI TARIXIY-SIYOSIY MA'LUMOTLAR ICHIDA SHAYBON ULUSI, UNING VUJUDGA KELISHI VA CHEGARALARI, XV ASMING OXIRI VA XVI ASMING BOSHLARIDA BU ULUSNING HOLATI, XORAZMNING XVI-XVII ASRNING BIRINCHI YARMIDAGI IJTIMOIY-SIYOSIY AHVOLI, XIVA XONLIGINING RUSSIYA, QOZOQ HAMDA BUXORO XONLIKLARI BILAN MUNOSABATLARI YORITILGAN O'RINLAR O'ZBEKISTON TARIXI TARIXSHUNOSLIGINING MASALA VA MUAMMOLARINI TADQIQ QILISHDA JUDA QIMMATLIDIR

• “ ABDULLANOMA” ’’SHARAFNOMAYI SHOHIY” ASARIDA O’ZBEKISTON, QOZOG'ISTON, SHUNINGDEK, QISMAN, AFG'ONISTON VA ERONNING XVI ASRDAGI TARIXI IJTIMOIY- SIYOSIY JIHATDAN BAYON QILINADI. UNDAN TASHQARI, ASARDA BUXORO XONLIGI BILAN ERON, HINDISTON, QOSHG'AR VA ROSSIYA O'RTASIDAGI MUNOSABATLAR HAQIDA HAM QIMMATLI MA'LUMOTLAR BOR. ASAR XVI ASRNING 80 YILLARI OXIRIDA YOZIB TAMOMLANGAN. HOFIZ TANISHNING ZAMONDOSHI SHOIR VA ADABIYOTSHUNOS OLIM MUTRIBIYNING GUVOHLIK BERISHIGAQARAGANDA, ASARNING OXIRGI QISMINI, XONNING TOPSHIRIG'I BILAN, QOZI PAYANDAZOMONIY (1602 YILI VAFOT ETGAN) YOZGAN. • ABDULLAXON SONIY ZAMONIDA TARIXSHUNOSLIK SOHASIDA HAM KO'ZGA KO'RINARLI ASARLAR YARATILIB, BUNGA MISOL TARIQASIDA BUXORODA YASHAB IJOD QILGAN HASANHOJI NISORIYNING «MUZAKKIRI AHBOB» ASARINI («DO'STLAR YODNOMASI») KELTIRIB O'TISH MUMKIN. BU ASARDA XVI ASRDA MOVAROUNNAHRDA, SHUNINGDEK, AFG'ONISTON, HINDISTON, ERON, TURKIYA VA QOSHG'ARDA YASHAB O'TGAN 228 NAFAR SHOIR HAQIDAGI MA'LUMOTLAR JAMLANGAN. ULAR ORASIDA O'Z ASARLARI BILAN O'ZBEK VA TOJIK ADABIYOTI

• MIR MUHAMMAD AMIN BUXORO XONLIGINING 1702-1716 YILLAR ORASIDAGI IJTIMOIY-SIYOSIY VA MADANIY HAYOTI HAQIDA HIKOYA QILUVCHI VA «UBAYDULLANOMA» NOMI BILAN MASHHUR BO'LGAN MUHIM ASAR MUALLIFIDIR. BU ASAR 1617 YILDA YOZILGAN VA MUQADDIMA, XOTIMA VA 80 BOBDAN IBORAT MUQADDIMA QISMIDA ABDULAZIZXON VA SUBHONQULIXON DAVRIDA BUXORO XONLIGINING IJTIMOIY-SIYOSIY AHVOLI QISQA TARZDA BAYON QILINGAN. 1-80 BOBLARDA, YUQORIDA AYTILGANDEK BUXORO XONLIGINING QARIYB 15 YILLIK (1702-1716 YY.) IJTIMOIY-SIYOSIY TARIXI BATAFSIL YORITILGAN. MUALLIF ASARDA FEODAL ER EGALIGI; FEODAL EKSPLUATACIYA (YA'NI AHOLIDAN OLINADIGAN SOLIQ VA JARIMALAR). BUXORO XONLIGINING DAVLAT TUZUMI; FEODAL TARQOQLIKNING KUCHAYISHI, MAMLAKAT BOSHIGA TUSHGAN IQTISODIY QIYINCHILIKLAR VA UNING SABABLARI KABI MISOLLARGA HAM KENG O'RIN BERILGAN. UNDAN TASHQARI, ASARDA GEOGRAFIK VA ETNOGRAFIK MA'LUMOTLAR HAM KO'P. UBAYDULLANOMA NING 10 DAN ORTIQ QO'LYOZMA NUSXASI MAVJUD. • ABDURAHMON DAVLAT «TARIXI ABULFAYZXON» NOMLI TARIXIY ASAR YOZIB QOLDIRGAN. MAZKUR ASAR HAJMI JIHATIDAN KICHIK (161 VARAQ) BO'LIB, YUQORIDA ZIKR ETILGAN UBAYDULLANOMA NING DAVOMI HISOBLANADI VA BUXORO XONLIGINING 1711-1723 YILLAR ORASIDAGI TARIXINI O'Z ICHIGA OLADI. • MULLA IBODULLA VA MULLA MUHAMMAD SHARIF. XVIII ASRLARNING IKKINCHI VA XIX ASMING BIRINCHIYARMIDA O'TGAN BUXOROLIK TARIXCHILAR. ULAMING QALAMIGA MANSUB BO'LGAN «TARIXI AMIR HAYDAR ASARLARIDIR””AMIR HAYDAR TARIXI» KICHIK ASAR (96 VARAQ) MUHIM TARIXIY MANBALAR ASOSIDA YOZILGAN VA BUXORO XONLIGINIG ASHTARXONIYLAR, SHUNINGDE ASOSAN MANG'ITLAR SULOLASI BO'LGAN AMIR HAYDAR HUKUMDORI (1800-1826 Y) DAVRIDA IJTIMOIY-SIYOSIY TARIXNI O'Z ICHIGA OLADA.ASAR 81 BOBDAN IBORAT. 1-2 BOLAR BUXORO SHAHRI TARIXIGA BAG'ISHLANGAN: 3-6 BOBLAR ASHTARXONIYLAR TARIXI QISQA TARZDA BAYON ETILGAN; 7-81 BOBLARDA ESA BUXORO AMIRLIGINING AMIRZODA HAYDARNING TUG'ILISHIDAN TO UNING VAFOTIGACHA (1821 Y. 6 OKTYABR) BO'LGAN TARIXI HIKOYA QILINADI.