O'rta Osiyo xonliklari tarixi tarixshunosligi

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2355.4072265625 KB

Скачать

O'RTA OSIYO XONLIKLARI TARIXI
TARIXSHUNOSLIGI

RE JA
1. XVI-XVIIASRLARDA SIYOSIY-IQTISODIY HAYOTI
TARIXSHUNOSLIGI.
2. BUXORO XONLIGI TARIXNAVISLIGI.
3. QO'QON XONLIGI TARIXNAVISLIGI.
4. XIVA XONLIGI TARIXNAVISLIGI.
5. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.

•
ABULG'OZI BAHODIXON VA UNING «SHAJARAI TURK»
ASARI.O'ZBEKISTON TARIXI XORAZM TARIXISIZ TASAVVUR
ETIB BO'LMAYDI. CHUNKI, O'ZBEK XALQI HAMDA UNING
DAVLATCHILIGI, MADANIYATI SHAKLLANGAN
BESHIKLARIDAN BIRI - BU QADIMIY XORAZM
VOHASIDIR.XORAZMDA HUKM SURGAN SHAYBONIYLAR
SULOLASI (1512-1688)NING KO`ZGA KO'RINGAN VAKILI,
XIVA XONI (1644-1663), TARIXCHI OLIM, TABIB ABULG'OZI
BAHODIRXONDIR. TANIQLI VENGER OLIMI H.VAMBERI:
«ABULG OZIY O'Z HAYOTINING BARCHA QIRRALARI
BILAN BIRGA BIZGA BOBURNI ESLATADI», DEB BAHO
BERGAN EDI. AGAR SHOIR VA OLIM ZAHIRIDDIN
MUHAMMAD BOBUR XV ASRDA ESKI O`ZBEK-CHIG'ATOY
TILIDA OLAMSHUMUL AHAMIYATGA EGA «BOBURNOMA»
ASARINI YARATIB, O'ZBEK XALQI VA UNING ADABIY TILI
TARAQQIYOTIGA BEQIYOS HISSA QO'SHGAN BO'LSA,
ABULG'OZI XVII ASRDA TURKIY TILIDAGI TARIX FANINING
YORG’IN YULDUZI BO'LIB QOLDI. UNING BU BORADIGAN
XIZMATI MARKAZLASHGAN DAVLAT TUZISH KABI
BUUYKDIR.

•
BIR NECHA TILNI MUKAMMAL BILGAN ABULG'OZI O'SHA DAVR UDUMLARIGA
KO'RA ARAB, FORS TILLARIDA EMAS, TURKIY TILDA IJOD QILDI. «BU TARIXNI
YAXSHI VA YOMON BARCHALAR BILSUN» DEB TURKIY TIL BIRLAN AYTDIM.
TURKIYNI HAM ANDOQ AYTUBMANKI, BET YOSHAR O'G'LON TUSHUNUR». UNING
ANA SHUNDAY ASARLARIDAN BIRI «<SHAJARAI TAROKIMA», DEB ATALIB, BU ASAR
TURKMONLARNING BOSHLIQLARI VA BEKLARI ILTIMOSIGA KO'RA «<1658- 1611
YILLARDA YOZILGAN», DEB TAXMIN QILINADI. ABULG'OZIYNING IKKINCHI ASARI
«SHA JARIY TURK VA MO'G'UL» DEB ATALIB, 1664 YILDA YOZILA BOSHLAGAN VA
VAFOTI TUFAYLI TOMOMLANMAY QOLGAN. ASAR ABULG'OZINING VASIYATI VA
O'G'LI ANUSHAXONNING TOPSHIRIG'I BILAN MAHMUD IBN MUHAMMAD
URGANJIY TOMONIDAN TUGALLANGAN. MAZKUR ASAR QISQACHA MUQADDIMA
VA 9 BOBDAN IBORAT. ASARNING SO`NGGI IX BOBIDA XORAZMDA HUKM
SURGAN SHAYBONIY SULOLALAR HAQIDA SO'Z BORIB, ENG QIMMATLI QISMINI
TASHKIL QILADI. ASARDAGI TARIXIY-SIYOSIY MA'LUMOTLAR ICHIDA SHAYBON
ULUSI, UNING VUJUDGA KELISHI VA CHEGARALARI, XV ASMING OXIRI VA XVI
ASMING BOSHLARIDA BU ULUSNING HOLATI, XORAZMNING XVI-XVII ASRNING
BIRINCHI YARMIDAGI IJTIMOIY-SIYOSIY AHVOLI, XIVA XONLIGINING RUSSIYA,
QOZOQ HAMDA BUXORO XONLIKLARI BILAN MUNOSABATLARI YORITILGAN
O'RINLAR O'ZBEKISTON TARIXI TARIXSHUNOSLIGINING MASALA VA
MUAMMOLARINI TADQIQ QILISHDA JUDA QIMMATLIDIR

•
“ ABDULLANOMA” ’’SHARAFNOMAYI SHOHIY” ASARIDA
O’ZBEKISTON, QOZOG'ISTON, SHUNINGDEK, QISMAN,
AFG'ONISTON VA ERONNING XVI ASRDAGI TARIXI IJTIMOIY-
SIYOSIY JIHATDAN BAYON QILINADI. UNDAN TASHQARI,
ASARDA BUXORO XONLIGI BILAN ERON, HINDISTON,
QOSHG'AR VA ROSSIYA O'RTASIDAGI MUNOSABATLAR HAQIDA
HAM QIMMATLI MA'LUMOTLAR BOR. ASAR XVI ASRNING 80
YILLARI OXIRIDA YOZIB TAMOMLANGAN. HOFIZ TANISHNING
ZAMONDOSHI SHOIR VA ADABIYOTSHUNOS OLIM
MUTRIBIYNING GUVOHLIK BERISHIGAQARAGANDA,
ASARNING OXIRGI QISMINI, XONNING TOPSHIRIG'I BILAN,
QOZI PAYANDAZOMONIY (1602 YILI VAFOT ETGAN) YOZGAN.
•
ABDULLAXON SONIY ZAMONIDA TARIXSHUNOSLIK SOHASIDA
HAM KO'ZGA KO'RINARLI ASARLAR YARATILIB, BUNGA MISOL
TARIQASIDA BUXORODA YASHAB IJOD QILGAN HASANHOJI
NISORIYNING «MUZAKKIRI AHBOB» ASARINI («DO'STLAR
YODNOMASI») KELTIRIB O'TISH MUMKIN. BU ASARDA XVI
ASRDA MOVAROUNNAHRDA, SHUNINGDEK, AFG'ONISTON,
HINDISTON, ERON, TURKIYA VA QOSHG'ARDA YASHAB O'TGAN
228 NAFAR SHOIR HAQIDAGI MA'LUMOTLAR JAMLANGAN.
ULAR ORASIDA O'Z ASARLARI BILAN O'ZBEK VA TOJIK
ADABIYOTI

•
MIR MUHAMMAD AMIN BUXORO XONLIGINING 1702-1716 YILLAR ORASIDAGI IJTIMOIY-SIYOSIY VA MADANIY
HAYOTI HAQIDA HIKOYA QILUVCHI VA «UBAYDULLANOMA» NOMI BILAN MASHHUR BO'LGAN MUHIM ASAR
MUALLIFIDIR. BU ASAR 1617 YILDA YOZILGAN VA MUQADDIMA, XOTIMA VA 80 BOBDAN IBORAT MUQADDIMA
QISMIDA ABDULAZIZXON VA SUBHONQULIXON DAVRIDA BUXORO XONLIGINING IJTIMOIY-SIYOSIY AHVOLI
QISQA TARZDA BAYON QILINGAN. 1-80 BOBLARDA, YUQORIDA AYTILGANDEK BUXORO XONLIGINING QARIYB 15
YILLIK (1702-1716 YY.) IJTIMOIY-SIYOSIY TARIXI BATAFSIL YORITILGAN. MUALLIF ASARDA FEODAL ER EGALIGI;
FEODAL EKSPLUATACIYA (YA'NI AHOLIDAN OLINADIGAN SOLIQ VA JARIMALAR). BUXORO XONLIGINING DAVLAT
TUZUMI; FEODAL TARQOQLIKNING KUCHAYISHI, MAMLAKAT BOSHIGA TUSHGAN IQTISODIY QIYINCHILIKLAR VA
UNING SABABLARI KABI MISOLLARGA HAM KENG O'RIN BERILGAN. UNDAN TASHQARI, ASARDA GEOGRAFIK VA
ETNOGRAFIK MA'LUMOTLAR HAM KO'P. UBAYDULLANOMA NING 10 DAN ORTIQ QO'LYOZMA NUSXASI MAVJUD.
•
ABDURAHMON DAVLAT «TARIXI ABULFAYZXON» NOMLI TARIXIY ASAR YOZIB QOLDIRGAN. MAZKUR ASAR HAJMI
JIHATIDAN KICHIK (161 VARAQ) BO'LIB, YUQORIDA ZIKR ETILGAN UBAYDULLANOMA NING DAVOMI
HISOBLANADI VA BUXORO XONLIGINING 1711-1723 YILLAR ORASIDAGI TARIXINI O'Z ICHIGA OLADI.
•
MULLA IBODULLA VA MULLA MUHAMMAD SHARIF. XVIII ASRLARNING IKKINCHI VA XIX ASMING
BIRINCHIYARMIDA O'TGAN BUXOROLIK TARIXCHILAR. ULAMING QALAMIGA MANSUB BO'LGAN «TARIXI AMIR
HAYDAR ASARLARIDIR””AMIR HAYDAR TARIXI» KICHIK ASAR (96 VARAQ) MUHIM TARIXIY MANBALAR ASOSIDA
YOZILGAN VA BUXORO XONLIGINIG ASHTARXONIYLAR, SHUNINGDE ASOSAN MANG'ITLAR SULOLASI BO'LGAN
AMIR HAYDAR HUKUMDORI (1800-1826 Y) DAVRIDA IJTIMOIY-SIYOSIY TARIXNI O'Z ICHIGA OLADA.ASAR 81
BOBDAN IBORAT. 1-2 BOLAR BUXORO SHAHRI TARIXIGA BAG'ISHLANGAN: 3-6 BOBLAR ASHTARXONIYLAR TARIXI
QISQA TARZDA BAYON ETILGAN; 7-81 BOBLARDA ESA BUXORO AMIRLIGINING AMIRZODA HAYDARNING
TUG'ILISHIDAN TO UNING VAFOTIGACHA (1821 Y. 6 OKTYABR) BO'LGAN TARIXI HIKOYA QILINADI.

•
IVAN XOXLOV ELCHILIGI, 1620-1622 YILLARDA RUS PODSHOSI
MIXAIL FYODOROVICH RUSLANO BUXOROGABOYON IVAN
DANILOVICH XOXLOV BOSHCHILIGIDA ELCHILIK YUBORADI. U
1620 YILDAN BOSHLAB DIPLOMATIK XARAKTERDAGI TURLI XIL
TOPSHIRIQLAMI BAJARIB KELARDI. U ROSSIYA BILAN SAVDO
VA ELCHILIK ALOQALARINI MUSTAHKAMLASH, RUS ASIRLARINI
OZOD QILISH TO'G'RISIDA XON BILAN OLIB BORILADIGAN
MUZOKARALAR MUVAFFAQIYATINI TA'MINLASH, SHUNINGDEK
BUXORONING TASHQI SIYOSATI AHVOLI TO'G'RISIDA
MA'LUMOTLAR TO'PLASHI KERAK EDI. ELCHILIKNING
MODDAMA- MODDA RO'YXATI VA BOSHQA HUJJATLARDA
IKKALA O'RTA OSIYO XONLIGI - XIVA VA BUXORO
XONLIKLARINING XVII ASR BIRINCHI CHORAGIDAGI ICHKI VA
XALQARO AHVOLI TO'G'RISIDA ENG QIMMATLI MA'LUMOTLAR
KELTIRILGAN.
•
MIR OLIM BUXORLY. U AMIR NASRULLO VAQTIDA (1826-1860
YY.) G'UZOR HOKIMI BO'LGAN MUHAMMAD OLIMBEKNING
XIZMATIDA BO'LGAN VA UNING TOPSHIRIG'I BILAN
FATHNOMAYI SULTONIY» (SULTON ZAFARNOMASI) NOMLI
TANXIY ASAR YOZGAN,SULTON ZAFARNOMASI AMIR
SHOHMUROD (1785-1800 YY.) DAVRIDAN TO AMIR NASRULLO
HUKMRONLIGINING DASTLABKI YILLARIGACHA BUXORO
AMIRLIGIDA BO'LIB O'TGAN VOQEALARNI O'Z ICHIGA OLADI.

•
FLORIO BENEVENI ELCHILIGI. 1717 YIL 17 IYULDA
PETERBURGGA BUXORO ELCHISI QULIBEK O'Z
HAMROHLARI BILAN KELADI. U BUXOROGA QAYTISHIDA
QULIBEK BILAN BIRGA FLORIO BENEVENI ELCHILIGI
YUBORILADI. PETR I ISHONCH YORLIQLARINI 1718 YIL 9
IYULDA IMZOLAYDI. ELCHILIK 8 KISHIDAN IBORAT BO'LIB,
UNI XIZMATKORLAR VA HARBIY SOQCHILAR KUZATIB
BORDI. F.BENEVENI ELCHILIGI BUXORODA JAMI 3,5 YIL
(1721 6 NOYABRDA 1725 YIL 8 APRELGACHA) TURDI.
ELCHILIK XODIMLARI BOY HAQIQIY MATERIAL TO'PLAB, UNI
SANKT-PETERBURG OCHIQ XAT VA SHIFRLANGAN
MATNTARZIDA JUNATIB TURDILAR. XVII ASRDA TURKISTON
XIVA XONLIGI, BUXORO XONLIGI, QO'QON XONLIGI, O'RTA
JUZ, KICHIQ JUZ HAMDA QASHKARIYA (SHARQIY
TURKISTON) XONLIKLARINI BO'LINIB KETGAN EDI.
F.BENEVENI ELCHILIGI BUXORODA JAMI 3,5 YIL (1721 6
NOYABRDA 1725 YIL 8 APRELGACHA) TURDI. ELCHILIK
XODIMLARI BOY HAQIQIY MATERIAL TO'PLAB, UNI SANKT-
PETERBURG OCHIQ XAT VA SHIFRLANGAN MATNTARZIDA
JUNATIB TURDILAR. XVII ASRDA TURKISTON XIVA XONLIGI,
BUXORO XONLIGI, QO'QON XONLIGI, O'RTA JUZ, KICHIQ
JUZ HAMDA QASHQARIYA (SHARQIY TURKISTON)
XONLIKLARINI BO'LINIB KETGAN EDI.

•
ILK TARIXIY ASAR QO`QONDA 1237/1823 YILDA BITILDI. MUALLIFI - MIRZO QALANDAR
ISFARAGIY. U UMARXON (1810-1822) SAROYIDA MUARRIX VA SHOIR MUSHRIF NOMI
BILAN HAM TANILGAN. ASAR «SHOHNOMAI UMARXONIY», «<SHOHNOMA»>,
SHUNINGDEK, <<TARIXI AMIR UMARXONIY»>, <<SHOHNOMAI NUSRAT PAYOM» KABI BIR
NECHA NOMLAR BILAN ATALGAN.MUSHRIFNING MAZKUR ASARI «UMARNOMA»>
MANZUMASINING NASRIY BAYONIDAN IBORAT BO`LIB, «<UMARNOMA»>NING O`ZI
<<FAZLIY» TAXALLUSI BILAN MASHHUR BO`LGAN SHOIR ABDULKARIM NAMANGONIY
QALAMIGA MANSUBDIR. FAZLIYNING USHBU ASARI HAM 1237/1823 YILDA BITILGAN.
BOSHQACHA AYTGANDA, FAZLIY O'Z MANZUMASINI TUGATGAN ZAHOTIYOQ, UMARXON
MANZUMANING NASRIY BAYONINI TAYYORLASH UCHUN MUSHRIFGA KO`RSATMA
BERGAN. SABABIMANZULGA TILINING OG'IR EKANLIGIDAN BO'LSA KERAK.QO'QON
XONLIGIDA YARATILGAN NAVBATDAGI ASAR - «MUNTAXOB AT-TAVORIX>DIR. MUALLIFI
MUHAMMAD HAQIMXONTO'RA BO'LIB, ASAR 1259-1843 YILDA YOZILGAN. BU KITOB
UMUMDUNYO TARIXI BAYON ETILGAN ASARLAR SIRASIGA KIRADI, UNDAGI VOQEALAR
DUNYONING YARATILISHIDAN BOSHLANIB, 1845 YIL VOQEALARIGA QADAR DAVOM ETIB
KELADI. ASARNING QURAMA (KOMPILYATIV) QISMI KO`PLAB BOSHQA KITOBLARGA
ASOSLANIB YOZILGAN LAVHALARDAN IBORAT.QO`QON XONLIGIDA YARATILGAN TARIX
ASARLARI ICHIDA «MIROT UL-FUTUH», «TUHFAT AT-TAVORIXI XONI>>, <<TARIXI
SHOHRUHIY» KABI ASARLARNI HAM KO'RSATIB O'TISH MUMKIN.

•
NIYOZ MUHAMMAD QO'QANDLY. O'RTA OSIYO XALQLARINING
TURMUSHIGA BAG'ISHLANGAN ILMIY VA O'LKASHUN OSLIKKA
BAG'ISHLANGANTURLI XIL XABARLAR VA MAQOLALAR
TURKISTANSKI E VEDOMOSTI» GAZETASI (TOSHKENT 1870-1917 Y.)
VABOSHQA MAHALLIY MATBUOTDA MUNTAZAM BOSILIB TURDI.
ASARDA QO'QON XONLIGINING BUX ORO, SHARQIY TURKISTON VA
BOSHQA NOMLAR BILAN BO'LGAN IQTISODIY, SIYOSIY HAMDA
MADANIY ALOQALARI HAQIDA HAM KIMMATLI MA'LUM OTLAR BOR.
•
XONLIK VUJUDGA KELGANIDAN KEYINGI MA'LUMOTLAR ORASIDA
BIZ UCHUN QIMMATLI BO'LGAN MANBALARDAN BIRI MUHAMMAD
SOLIH TOSHKANDIY (ASL NOMI MUHAMMAD SOLIH DOMLA RAHIM
QORAXOJA O'G'LI) QALAMIGA MANSUB "TARIXI JADIDAYI
TOSHKAND" ("TOSHKENT- NING YANGI TARIXI") ASARIDIR ASAR IKKI
JILDDAN IBORAT BO'LIB, 1-JILDI QADIM ZAMONLARDAN TO XV
ASRGACHA SHARQ VA O'RTA OSIYO MAMLAKATLARIDA BO`LIB
O`TGAN VOQEALAR HAQIDA MA'LUMOT BERSA, 2-JILDIDA
FARG'ONANING, SHU JUMLADAN TOSHKENT SHAHRINING XV ASR
OXIRIDAN XIX ASRNING 80- YILLARIGACHA BO`LGAN TARIXI HIKOYA
QILINADI

•
TARIXI SHOHRUHIY" 1871-1872-(HIJRIY 1288-YIL)-YILLARDA
XUDOYOR- XONNING KO'RSATMASI BILAN FORS TILIDA
YOZILGAN. ASARDA QOʻQONXONLARINING AYRIM
YURISHLARI, XONLIKNING BUXORO, SHARQIY TURKISTON
VA BOSHQA MAMLAKATLAR BILAN IJTIMOIY-IQTISODIY VA
MADANIY ALOQASI HAQIDA QIMMATLI MA'LUMOTLAR
MAVJUD. "TARIXI SHOXRUXIY" ASARI XVIII ASR
BOSHLARIDAN TORTIB TO XIX ASMING 70-YILLARIGACHA
QO`QON XONLIGIDA BO`LIB O'TGAN VOQEALARNI O`Z
ICHIGA OLGAN.
•
TARIXI FARG'ONA" ASARI HAM QO'QON XONLIGI TARIXINI
O'RGA- NISHDA MUHIM AHAMIYATGA EGA BO'LGAN
MANBALARDAN BIRIDIR. ASARDA MINGLARNING
HOKIMIYAT TEPASIGA KELISHIDAN TORTIB, TO
XONLIKNING ROSSIYA IMPERIYASI TOMONIDAN ISTILO
QILINISHIGACHA BO'LGAN ULKAN DAVR TASVIRLAB
BERILGAN. HAR BIR QO'QON XONLARI DAVRLARI, HARBIY
YURISHLAR, IJTIMOIY-SIYOSIY VAZIYAT, QO'ZG'OLONLAR,
RUS BOSQINI, UNING OQIBATLARI VA XONLIKNING ENG
KATTA SHAHARLARI HAQIDAGI MA'LUMOTLAR BERILGAN.

•
UMARXON HUKMRONLIGI DAVRI VA XONLIKNING MADANIY HAYOTI HAQIDA MA'LUMOT
BERUVCHI MUHIM MANBA - BU DILSHODI BARNO QALAMIGA MANSUB "TARIXI MUHOJIRON”
NOMLI ASARDIR. "TARIXI MUHOJIRON" TARIXIY-EPIZODIK XARAKTERDAGI ASAR HISOBLANADI.
MUALLIF ESDALIK TARZIDA UMARXONNING 1816-YILDA O'RATEPAGA QILGAN NAVBATDAGI
YURUSHINI TASVIRLAYDI.
•
QO'QON XONLIGINING XIX ASRDAGI TARIXINI O'ZIDA AKS ETTIRGAN MUHIM MANBALARDAN
YANA BIRI TOSHKENTLIK ABU UBAYDULLO MUHAMMAD (TAXALLUSI ESHONXO'JA QORI
TOSHKANDIY)NING "XULOSAT UL-AHVOL" ("QISQA TARJIMAYI HOL") NOMLI AVTOBIOGRAFIK
ASARDIR. MUALLIF O'Z DAVRINING IJTIMOIY MUHITI, HUKMRON TABAQALARNING XALQGA
O'TKAZGAN JABR-ZULMI, AMALDORLAR ORASIDA KENG TARQALGAN TA'MAGIRLIK VA
PORAXO'RLIK SINGARI ILLATLARNI ISHONARLI TARZDA KO'RSATIB BERADI. "XULOSAT UL-AHVOL"
1865-YILDA TOSHKENT SHAHRINING MUDOFAASI VA UNING RUS QO'SHINLARI TOMONIDAN
ZABT ETILISHI XUSUSIDA HAM MUHIM MA'LUMOTLAR BERADI.
•
TOJIR ISMLI MUALLIFDAN BIZGA TUGALLANMAGAN "FAROYIB UL-SIPOH" ("LASHKAR
AJOYIBOTLARI") NOMLI ASAR YETIB KELGAN. BU ASAR MUHAMMAD ALIXONNING HUKMRONLIK
DAVRI, XIX ASARNING 40-YILLARIDA XONLIKDAGI QABILAVIY NIZOLAR TO'G'RISIDA MA'LUMOTLAR
BERADI. SHUNINGDEK, IMOM ALI QORI QUNDUZIY (KAMIY)NING "TARIXI MANZUMA",
ABDULVOSE MANZURNING "TAZKIRAYI SULTONIY" NOMLI ASARLARI HAM QO'QON XONLIGI
TARIXIGA DOIR MUHIM MANBALAR QATORIGA KIRADI.

•
AN-NUJUM AT-TAVORIX" NOMLI ASAR HAM QO'QON XONLIGI TARIXIGA OID
MUHIMMANBALAR QATORIGA KIRADI. MUALLIF ASARDA O'Z ISMINI YOZIB
QOLDIRMAGANAN-NUJUM AT-TAVORIX"DA MINGLAR SULOLASINING QISQA TARIXINI
BAYON QILISH JARAYONIDA BOSHQA TARIXIY MANBALARDA UCHRAMAYDIGAN BA'ZI
MA'LUMOTLAR KELTIRILADIBOSHQA TARIXIY ASARLARDAN FARQLI RAVISHDA QO'QON
XONI OLIMXON FAOLIYATIGA IJOBIY TARZDA YONDASHILADI, UNING FAOLIYATI
DAVLATCHILIKNI MUSTAHKAMLASHGA XIZMAT QILGANLIGI TA'KIDLAB O'TILADI.
NOMLARI YUQORIDA ESLATIB O'TILGAN MANBALARDAN TASHQARI QOQON XONLIGI
TARIXIGA OID TALAY BOSHQA ASARLAR MAVJUD BO'LIB, ULAR HAM XONLIKNING
O'TMISHINI YORITISHDA YORDAM BERADI. BUNDAY ASARLAR QATORIGA "JANGNOMAYI
XUDOYORXONIY", "ZAFARNOMAYI XUDOYORXONIY" (BIRINCH ASAR MUALLIFI MULLA
SHAVQIY, IKKINCHI ASAR MUALLIFI - MULLA ABDULG'OFUR), "TARIXI AMIR UMARXONIY"
(MIRZO QALANDAR ASARI), "SOLNOMAYI ABDULKARIMIY" (MUHAMMAD RAJAB
MUNSHIY), "TARIXI TAZKIRAYI XONONI FARG'ONA", "AFZAL AT-TAVORIX" (IKKITA SO'NGGI
ASAR, M.NABIYEVNING TA'KIDLASHICHA HOZIRGA QADAR TOPILMAGAN, MUALLIFLARI
HAM KO'RSATILMAGAN). "MUFASSAL TARIXI FARG'ONA" (QOZI OTABEK ASARI). "TARIXI
FARG'ONA" (IBRAT), "TARIXI MANZUM" (IMOMALI QUNDUZIY ASARI) SINGARI YOZMA
MANBALARNI KIRITISH MUMKIN. ULARNING AKSARIYATI HOZIRGI KUNGA QADAR NASHR
ETILMAGAN VA TURLI KUTUBXONALARDA QO'LYOZMA SHAKLIDA SAQLANMOQDA

•
XORAZM O'ZINING AN'ANAVIY TARIXNAVISLIK MAKTABIGA
EGA O'LKALARDAN BIRIDIR. XIVA XONLIGI TARIXIGA
BAG'ISHLANGAN ASARLARDA BU QADIMIY AN ANALAR BIR
QADAR SAQLANGANLIGINI KO'RAMIZ. ABULG'OZIXON ASOS
SOLGAN TARIXNAVISLIK MAKTABINING AN'ANALARINI
KEYINCHALIK MUNIS, OGAHIY VA MUHAMMAD UY SUF
BAYONIYLAR DAVOM ETTIRDILAR. XORAZM ADABIY
MUHITINING XARAKTERLI TOMONI SHUNDAKIM, BU
VOHADAYARATILGAN BARCHA TARIXIY-BADIIY ASARLAR
O'ZBEK TILIDA BITILGAN. XIX ASR BOSHLARIDA MUHAMMAD
RAHIMXON BUYRUG'I BILAN SAROY TARIXCHISI, SHOIR
SHERMUHAMMAD IBN AMIR AVAZBIY MIROBAL-MUNIS (1778-
1829) XIVA XONLIGI TARIXIGA BAG'ISHLANGAN «<FIRDAVS UL-
IQBOL» ASARINI YOZDI. O'ZBEK TILIDA YOZILGAN BU ASAR
«IQBOLNOMA» NOMI BILAN HAM MASHHURDIR. XIVA
XONLIGINING XVIII-XIX ASR TARIXI HAQIDAGI QIMMATLI
MA'LUMOTLAR BERUVCHI BU ASAR KEYINCHALIK
OLLOQULIXON TOPSHIRIG'I BILAN MUNISNING JIYANI
MUHAMMAD RIZO OGAHIY TOMONIDAN DAVOM ETTIRILDI
VA XIVA XONLIGINING TO 1872 YILGACHA, YA'NI
RUSISTILOCHILIK UYRISHLARIGA QADAR BO`LGAN TARIXI
BAYONI BILAN TO'LDIRILDI

•
OGAHIY TOMONIDAN YARATILGAN «ZUBDAT UT-TAVORIX»,
«RIYOZ UD-DAVLA», «<OGAHIY TOMONIDAN YARATILGAN
«ZUBDAT UT-TAVORIX», «RIYOZ UD-DAVLA», «<JOMI UL-
VAQEOTI SULTONIY» KABI TARIXIY ASARLAR HAM XORAZM
TARIXNAVISLIK MAKTABINING NODIR NAMUNALARIDIR.XIVA
XONLIGINING TARIXIGA BAG'ISHLANGAN ASARLAR ICHIDA
MUHAMMAD UYSUF IBN BOBOJONBEK BAYONIY (1859-
1923)NING «SHAJARAI XORAZSHOHIY» ASARI KATTA O'RIN
TUTADI. BU ASARDA XORAZM VOHASINING RUS ARMIYASI
TOMONIDAN ISTILO ETILISHI HAQIDA QIMMATLI
MA`LUMOTLAR BOR. BAYONIY TOMONIDAN «XORAZM TARIXI»
ASARI HAM YOZILGAN BO`LIB, AFSUSKI, U TO`LALIGICHA
SAQLANIB QOLMAGAN. UNDA XONLIKDAGI SAROY
AMALDORLARI, MASHHUR KISHILAR HAQIDA MA'LUMOTLAR,
AYNIQSA XIVA XONI MUHAMMAD RAHIMXON II (FERUZ)NING
SHOH VA SHOIR SIFATIDAGI TAVSIFI O'TA ANIQLIGI BILAN
AJRALIB TURADI HAMDA XORAZM ADABIY MUHITI HAQIDA
HAM BIR MUNCHA TO'LIQ TASAVVUR BERADI.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
•
1.IBROHIMOV A., SULTONOV X. JO'RAEV N. VATAN TUYG'USI», T., 1996.
•
2.XERMAN VAMBERI, «BUXORO YOXUD MOVARAUNAHR TARIXI». T., 1990.3.
•
HOFIZ TANISH AL-BUXORIY, ABDULLANOMA». T., 1996.
•
4. LUN IN B.V. «ISTORIYA UZBEKISTANA V ISTOCHNIKAX». T., 1984.
•
5.AXMEDOV B.A. «TARIX SABOQLARI». T., 1994
•
.6 AXMEDOV B.A. «O'ZBEKISTON XALQLARI TARIXI MANBALARI». T., 1991.
• 8. HTTP://HISTORIA-SITE.NAROD.RU
• 9. HTTP://ENCYCLOPEDIA.COM/HTML/X/X-TAMERLAN.ASP
•
10.WWW.ZIYONET.NET

O'RTA OSIYO XONLIKLARI TARIXI TARIXSHUNOSLIGI RE JA 1. XVI-XVIIASRLARDA SIYOSIY-IQTISODIY HAYOTI TARIXSHUNOSLIGI. 2. BUXORO XONLIGI TARIXNAVISLIGI. 3. QO'QON XONLIGI TARIXNAVISLIGI. 4. XIVA XONLIGI TARIXNAVISLIGI. 5. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.

• ABULG'OZI BAHODIXON VA UNING «SHAJARAI TURK» ASARI.O'ZBEKISTON TARIXI XORAZM TARIXISIZ TASAVVUR ETIB BO'LMAYDI. CHUNKI, O'ZBEK XALQI HAMDA UNING DAVLATCHILIGI, MADANIYATI SHAKLLANGAN BESHIKLARIDAN BIRI - BU QADIMIY XORAZM VOHASIDIR.XORAZMDA HUKM SURGAN SHAYBONIYLAR SULOLASI (1512-1688)NING KO`ZGA KO'RINGAN VAKILI, XIVA XONI (1644-1663), TARIXCHI OLIM, TABIB ABULG'OZI BAHODIRXONDIR. TANIQLI VENGER OLIMI H.VAMBERI: «ABULG OZIY O'Z HAYOTINING BARCHA QIRRALARI BILAN BIRGA BIZGA BOBURNI ESLATADI», DEB BAHO BERGAN EDI. AGAR SHOIR VA OLIM ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBUR XV ASRDA ESKI O`ZBEK-CHIG'ATOY TILIDA OLAMSHUMUL AHAMIYATGA EGA «BOBURNOMA» ASARINI YARATIB, O'ZBEK XALQI VA UNING ADABIY TILI TARAQQIYOTIGA BEQIYOS HISSA QO'SHGAN BO'LSA, ABULG'OZI XVII ASRDA TURKIY TILIDAGI TARIX FANINING YORG’IN YULDUZI BO'LIB QOLDI. UNING BU BORADIGAN XIZMATI MARKAZLASHGAN DAVLAT TUZISH KABI BUUYKDIR.

• BIR NECHA TILNI MUKAMMAL BILGAN ABULG'OZI O'SHA DAVR UDUMLARIGA KO'RA ARAB, FORS TILLARIDA EMAS, TURKIY TILDA IJOD QILDI. «BU TARIXNI YAXSHI VA YOMON BARCHALAR BILSUN» DEB TURKIY TIL BIRLAN AYTDIM. TURKIYNI HAM ANDOQ AYTUBMANKI, BET YOSHAR O'G'LON TUSHUNUR». UNING ANA SHUNDAY ASARLARIDAN BIRI «<SHAJARAI TAROKIMA», DEB ATALIB, BU ASAR TURKMONLARNING BOSHLIQLARI VA BEKLARI ILTIMOSIGA KO'RA «<1658- 1611 YILLARDA YOZILGAN», DEB TAXMIN QILINADI. ABULG'OZIYNING IKKINCHI ASARI «SHA JARIY TURK VA MO'G'UL» DEB ATALIB, 1664 YILDA YOZILA BOSHLAGAN VA VAFOTI TUFAYLI TOMOMLANMAY QOLGAN. ASAR ABULG'OZINING VASIYATI VA O'G'LI ANUSHAXONNING TOPSHIRIG'I BILAN MAHMUD IBN MUHAMMAD URGANJIY TOMONIDAN TUGALLANGAN. MAZKUR ASAR QISQACHA MUQADDIMA VA 9 BOBDAN IBORAT. ASARNING SO`NGGI IX BOBIDA XORAZMDA HUKM SURGAN SHAYBONIY SULOLALAR HAQIDA SO'Z BORIB, ENG QIMMATLI QISMINI TASHKIL QILADI. ASARDAGI TARIXIY-SIYOSIY MA'LUMOTLAR ICHIDA SHAYBON ULUSI, UNING VUJUDGA KELISHI VA CHEGARALARI, XV ASMING OXIRI VA XVI ASMING BOSHLARIDA BU ULUSNING HOLATI, XORAZMNING XVI-XVII ASRNING BIRINCHI YARMIDAGI IJTIMOIY-SIYOSIY AHVOLI, XIVA XONLIGINING RUSSIYA, QOZOQ HAMDA BUXORO XONLIKLARI BILAN MUNOSABATLARI YORITILGAN O'RINLAR O'ZBEKISTON TARIXI TARIXSHUNOSLIGINING MASALA VA MUAMMOLARINI TADQIQ QILISHDA JUDA QIMMATLIDIR

• “ ABDULLANOMA” ’’SHARAFNOMAYI SHOHIY” ASARIDA O’ZBEKISTON, QOZOG'ISTON, SHUNINGDEK, QISMAN, AFG'ONISTON VA ERONNING XVI ASRDAGI TARIXI IJTIMOIY- SIYOSIY JIHATDAN BAYON QILINADI. UNDAN TASHQARI, ASARDA BUXORO XONLIGI BILAN ERON, HINDISTON, QOSHG'AR VA ROSSIYA O'RTASIDAGI MUNOSABATLAR HAQIDA HAM QIMMATLI MA'LUMOTLAR BOR. ASAR XVI ASRNING 80 YILLARI OXIRIDA YOZIB TAMOMLANGAN. HOFIZ TANISHNING ZAMONDOSHI SHOIR VA ADABIYOTSHUNOS OLIM MUTRIBIYNING GUVOHLIK BERISHIGAQARAGANDA, ASARNING OXIRGI QISMINI, XONNING TOPSHIRIG'I BILAN, QOZI PAYANDAZOMONIY (1602 YILI VAFOT ETGAN) YOZGAN. • ABDULLAXON SONIY ZAMONIDA TARIXSHUNOSLIK SOHASIDA HAM KO'ZGA KO'RINARLI ASARLAR YARATILIB, BUNGA MISOL TARIQASIDA BUXORODA YASHAB IJOD QILGAN HASANHOJI NISORIYNING «MUZAKKIRI AHBOB» ASARINI («DO'STLAR YODNOMASI») KELTIRIB O'TISH MUMKIN. BU ASARDA XVI ASRDA MOVAROUNNAHRDA, SHUNINGDEK, AFG'ONISTON, HINDISTON, ERON, TURKIYA VA QOSHG'ARDA YASHAB O'TGAN 228 NAFAR SHOIR HAQIDAGI MA'LUMOTLAR JAMLANGAN. ULAR ORASIDA O'Z ASARLARI BILAN O'ZBEK VA TOJIK ADABIYOTI

• MIR MUHAMMAD AMIN BUXORO XONLIGINING 1702-1716 YILLAR ORASIDAGI IJTIMOIY-SIYOSIY VA MADANIY HAYOTI HAQIDA HIKOYA QILUVCHI VA «UBAYDULLANOMA» NOMI BILAN MASHHUR BO'LGAN MUHIM ASAR MUALLIFIDIR. BU ASAR 1617 YILDA YOZILGAN VA MUQADDIMA, XOTIMA VA 80 BOBDAN IBORAT MUQADDIMA QISMIDA ABDULAZIZXON VA SUBHONQULIXON DAVRIDA BUXORO XONLIGINING IJTIMOIY-SIYOSIY AHVOLI QISQA TARZDA BAYON QILINGAN. 1-80 BOBLARDA, YUQORIDA AYTILGANDEK BUXORO XONLIGINING QARIYB 15 YILLIK (1702-1716 YY.) IJTIMOIY-SIYOSIY TARIXI BATAFSIL YORITILGAN. MUALLIF ASARDA FEODAL ER EGALIGI; FEODAL EKSPLUATACIYA (YA'NI AHOLIDAN OLINADIGAN SOLIQ VA JARIMALAR). BUXORO XONLIGINING DAVLAT TUZUMI; FEODAL TARQOQLIKNING KUCHAYISHI, MAMLAKAT BOSHIGA TUSHGAN IQTISODIY QIYINCHILIKLAR VA UNING SABABLARI KABI MISOLLARGA HAM KENG O'RIN BERILGAN. UNDAN TASHQARI, ASARDA GEOGRAFIK VA ETNOGRAFIK MA'LUMOTLAR HAM KO'P. UBAYDULLANOMA NING 10 DAN ORTIQ QO'LYOZMA NUSXASI MAVJUD. • ABDURAHMON DAVLAT «TARIXI ABULFAYZXON» NOMLI TARIXIY ASAR YOZIB QOLDIRGAN. MAZKUR ASAR HAJMI JIHATIDAN KICHIK (161 VARAQ) BO'LIB, YUQORIDA ZIKR ETILGAN UBAYDULLANOMA NING DAVOMI HISOBLANADI VA BUXORO XONLIGINING 1711-1723 YILLAR ORASIDAGI TARIXINI O'Z ICHIGA OLADI. • MULLA IBODULLA VA MULLA MUHAMMAD SHARIF. XVIII ASRLARNING IKKINCHI VA XIX ASMING BIRINCHIYARMIDA O'TGAN BUXOROLIK TARIXCHILAR. ULAMING QALAMIGA MANSUB BO'LGAN «TARIXI AMIR HAYDAR ASARLARIDIR””AMIR HAYDAR TARIXI» KICHIK ASAR (96 VARAQ) MUHIM TARIXIY MANBALAR ASOSIDA YOZILGAN VA BUXORO XONLIGINIG ASHTARXONIYLAR, SHUNINGDE ASOSAN MANG'ITLAR SULOLASI BO'LGAN AMIR HAYDAR HUKUMDORI (1800-1826 Y) DAVRIDA IJTIMOIY-SIYOSIY TARIXNI O'Z ICHIGA OLADA.ASAR 81 BOBDAN IBORAT. 1-2 BOLAR BUXORO SHAHRI TARIXIGA BAG'ISHLANGAN: 3-6 BOBLAR ASHTARXONIYLAR TARIXI QISQA TARZDA BAYON ETILGAN; 7-81 BOBLARDA ESA BUXORO AMIRLIGINING AMIRZODA HAYDARNING TUG'ILISHIDAN TO UNING VAFOTIGACHA (1821 Y. 6 OKTYABR) BO'LGAN TARIXI HIKOYA QILINADI.

O'rta Osiyo xonliklari tarixi tarixshunosligi

10.08.2023

0

2355.4072265625 KB

Похожие