O’ZBEK ADABIYOTIDA matndan undov, modal va taqlid so'zlami aniqlash

Koʻchalarni changitib toʻp oʻynardik. Men yangi sotib olgan qora toʻpimni tashlaganda, Vali ustalik bilan bir urgan edi, toʻp gʻiz etib yuqorilandi-da, qaytib koʻchaga tushmadi. Oʻynovchilar turgan joylarida qotib qolishdi: – Ah, qanday yaxshi toʻp edi, Shokir akaning bogʻchasiga tushdi-ya. Essizgina… Fattoh kattalardek qoʻlini orqasiga tashlab: – Tagʻin tushib oʻtirma, bilasan-ku Shokir akaning feʼlini, xuddi oyogʻingni sindiradi, – deb nasihat qilganday boʻldi. Bolalar birin-sirin tarqalib ketishgan edi. Men yolgʻiz qolgandim, oʻynab toʻymagan toʻpimning alami ichimda har minut sayin zoʻrayib borardi. Faqat Shokir akaning bogʻchasiga kirish juda qoʻrqinchli edi. Bir yarim tanobcha joyni egallagan bogʻcha baland devorlar ila oʻralgan, ichida oʻrik, shaftoli, gilos, koʻksulton va shunga oʻxshashlar. Bu mevalardan biron donasini chet kishi koʻrmas va kimga sotiladirganliginida hech kim bilmasdi. Hatto, “anjir bilan anor gulini toʻkib, koʻzga ilinadigan boʻlganda Shokir aka sanab qoʻyadi”, – deb gaplashardi mahalladagilar. Mening qora toʻpim, shubhasiz, mana shu bogʻchada. Faqat, qanday qilib olish mumkin? Shunday kishining bogʻchasiga toʻp qidirib tushish hazil gap emasdi. Men koʻp oʻyladim, axir tushishga qaror qilib, qulay bir joy axtara boshladim. Jin koʻchadan bogʻchaga kirib ketadirgan ariqning onbori bir oz katta boʻlib qolgan ekan. Ishtonimni tizzamga qadar koʻtarib, onborga bosh tiqdim, oʻtish qiyin boʻldi, devorni qoʻlim ila uvalab teshikni katta qildim-da, sekingina oʻtdim. Oʻt orasiga biqinib, har yoqqa qarab oldim, bogʻcha jimjit… Rang-barang kiyimlarga belangan kelinchak gullarning ustida, jimjima qafasdonli savadonlarni va bogʻchani poylagan kabi haryoqqa tez-tez qarab qoʻyardim. Butun diqqatimni koʻzimga toʻplab qidirishga tutindim, toʻpimni onbordan 20-30 qadam narida, oʻt orasidan topdim, koʻnglim tinchidi. Qaytishga hozirlanib, atrofga bir qaragan edim, devorga chirmashib oʻsgan tokning tagida Shokir akaning qizi Gulnor opa ila Turdi sartaroshning oʻgʻli Asadga koʻzim tushdi. Darrov oʻt orasiga choʻzildim. “Shokir aka yoʻq ekan, bular bu yerda” dedim-da, yota berdim. Gulnor opaning ustida bir oz toʻzishga boshlagan atlas koʻylak, sarpinka roʻmol yelkasida. Toʻla oppoq bilagi Asadning boʻyniga oʻralgan, dam Asadning chiroyli yuziga qaraydi, dam boshini yigitning keng, kuchli koʻkragiga qoʻyadi. Asad bir qoʻli ila Gulnor opaning beliga tushgan qora sochlarini silar, yuzlaridan uzilmagan gulni hidlagan kabi sekin-sekin oʻpar va nimalarnidir soʻzlardi. Menga anglashilmagan bir sirning ogʻirligi koʻkragimni siqar, yashil oʻtlar orasiga koʻmilgan boshimda shu vaqtgacha yashirinib yotgan fikrlar uchqunlanar edi ... Oybekning "Gulnor opa" hikoyasini o'qish, mazmunini konspektlashtirish va matndan undov, modal va taqlid so'zlami aniqlash.

Odil Yoqubovning "Muzqaymoq" hikoyasini o'qish, mazmunini konspektlashtirish va matndan son olmosh so'z turkumiga oid so'zlani aniqlash Darvozaga yaqinlashib qolganimda nogahon ro‘para tomondan kelayotgan qo‘shnimiz — shahar yoshlar qo‘mitasining kotibiga ko‘zim tushdi. U bir o‘zi emas, charm paltolik harbiy odam bilan uch burchak soqol qo‘ygan, jikkakkina mo‘ysafid qurshovida kelardi. Kotibni ko‘rishim bilan yuragim negadir «shuv» etib, boqqa sho‘ng‘ishga chog‘landim, ammo kotib bir sakrashda yo‘limni to‘sib, bilagimdan shappa ushladi-da: — Ha, qashqirdan tug‘ilgan qashqircha! — dedi titroq bosib. —Bitta shaltoq buzoq bir to‘da podani buzadi! Bo‘yningga soxta qizil galstuk taqib, bu sofdil qizil pionerlarni buzmoqchimisan? — U qo‘limni og‘ritib siqqancha o‘ziga torta boshladi. Lekin shu payt jikkak mo‘ysafid: — Qo‘yib yubor, bolapaqirni, — dedi oraga tushib.— O’rtoq Stalin aytdi-ku, bola otasi uchun javob bermaydi, deb? Gunohi nima bu norasidaning! Yosh kotib qovog‘idan qor yoqqanicha bir qariyaga, bir charm paltoli harbiyga qaradi-da, qo‘limni qo‘yib yubordi va: «Yo‘qol ko‘zimdan!» — deb o‘shqirdi. Shundan keyin nima bo‘ldi, nima qo‘ydi — hozir esimda yo‘q, faqat kotibning ombirdek metin changalidan chiqdimu tomog‘imni g‘ip bo‘qqan ko‘z yoshini yuta-yuta, saf-saf bo‘lib o‘tayotgan baxtli tengdoshlarim yonidan katta ko‘cha tomon otildim... Dadamlar hibsga olingandan so‘ng uch-to‘rt oy o‘tdi hamki, u kishi bilan biror marta ko‘risha olmadik. Butun shahar hanuz tahlikada, hamma joyda, hatto maktablarda ham dushman qidirish hamon davom etardi. Sira esimdan chiqmaydi. O’sha yili ulug‘ rus shoiri Pushkin vafotining 100 yilligi nishonlanar edi. Bu g‘amgin sanaga atalib qanaqa tadbirlar belgilandi, qanaqa kitoblar chiqarildi, qanaqa majlislar, adabiy kechalar o‘tkazildi — buni bilmayman. Ammo o‘sha sanaga atalib o‘quvchilar uchun daftar chiqarilgani yodimda. Million-million nusxada chiqarilgan bu daftarlarning oldi muqovasida bolalikdan hammamizga tanish jingalak soch, habashchehra shoirning surati solingan, muqovaning oxirgi betiga esa shoir ertaklaridan biriga chizilgan surat berilgan edi.

Shuk ur X olmi rzay ev ning " Ot egasi" hik oy asini o'qish, mazmuni ni k onspek t la sht iri sh v a mat ndan rav ish so'z t urk umiga oid so'zlarni ani qla sh Darhaqiqat, bu tog‘ yonbag‘irlari qarashli bo‘lgan rayondagi partiya komiteti «nega o‘zimiz tog‘lik bo‘lib, qimiz ishlab chiqarmaymiz!» degan mulohaza bilan yangi bir sovxoz tashkil etishga qaror qilgan, aholining ortiqcha baytallarini sotib olish uchun tashkilotlardan joylarga vakil jo‘nagan edi. Bu tomonlardan biya sotib olish esa kichik leytenant Egamberdi Xudoyberdievga topshirilgan edi. Uning esa dilida boshqa bir pinhoniy istagi ham bor edi: ana o‘sha tog‘dagi soy bo‘yida joylashgan qishloqda istiqomat qiladigan muallimning ko‘p yaxshi, chopqir, chiroyli oti bor-da. Shuni o‘ziniki qilishning iloji yo‘qmikin? U o‘ylab-o‘ylab, ilojini topdi: bir necha biyaning narxini bichib, rayonga jo‘natgandan keyin Tumshuqda bitta cho‘ponning soppa-sog‘ baytali turgani holda, uning minib yuruvchi otini aldab-suldab, qo‘rqitib, do‘q urib sotib oldi va: «Nega biya olmading, deb so‘rashsa, biyasi yo‘q ekan, otini bera qoldi. Buni almashtirish mumkin-ku deyman-da», deb o‘yladi. U bilardiki, qishloq qorovuli cho‘ponga qo‘shni, qishloqda esa Inod muallimdan bo‘lak kishi yo‘q hisobi. Aholisi bo‘z yerlarga ko‘chib ketgan. Demak, bu xabarni qorovul chol Inodga yetkazadi... Inod peshayvonli uyi oldidagi bedapoyada yo‘ng‘ichqa o‘rardi. Quyosh kunbotarga egilib, kunchiqardagi adirlar bag‘rini yoritar, soyning ham u yer-bu yeri yiltirar edi. Nari sohildan to‘riq ot mingan shapkali, pogoni bor kishi pastlay boshladi. Suvni kechib o‘tib, bu sohilga chiqib keldi. Inod unga bir qaradi-da, ishidan qolmadi. Egamberdi pakana jiydalarni oralab, bedapoya adog‘ida paydo bo‘ldi. — Hov, salomatmi? Qani bu, mehmon keldimi, demaysiz? — dedi. Inod qaddini ko‘tarib turdi. O’roqni o‘rik tanasiga qattiq sanchib: — Keling, — dedi do‘rillab.

Tohi r Mal ik ning "A lv i do bolal ik " qissasi ni o'qish, mazmunini k onspek t lasht iri sh v a mat ndan darak , buy ruq v a so'roq gapl arni aniqlash. Darhaqiqat, bu tog‘ yonbag‘irlari qarashli bo‘lgan rayondagi partiya komiteti «nega o‘zimiz tog‘lik bo‘lib, qimiz ishlab chiqarmaymiz!» degan mulohaza bilan yangi bir sovxoz tashkil etishga qaror qilgan, aholining ortiqcha baytallarini sotib olish uchun tashkilotlardan joylarga vakil jo‘nagan edi. Bu tomonlardan biya sotib olish esa kichik leytenant Egamberdi Xudoyberdievga topshirilgan edi. Uning esa dilida boshqa bir pinhoniy istagi ham bor edi: ana o‘sha tog‘dagi soy bo‘yida joylashgan qishloqda istiqomat qiladigan muallimning ko‘p yaxshi, chopqir, chiroyli oti bor-da. Shuni o‘ziniki qilishning iloji yo‘qmikin? U o‘ylab-o‘ylab, ilojini topdi: bir necha biyaning narxini bichib, rayonga jo‘natgandan keyin Tumshuqda bitta cho‘ponning soppa-sog‘ baytali turgani holda, uning minib yuruvchi otini aldab-suldab, qo‘rqitib, do‘q urib sotib oldi va: «Nega biya olmading, deb so‘rashsa, biyasi yo‘q ekan, otini bera qoldi. Buni almashtirish mumkin-ku deyman-da», deb o‘yladi. U bilardiki, qishloq qorovuli cho‘ponga qo‘shni, qishloqda esa Inod muallimdan bo‘lak kishi yo‘q hisobi. Aholisi bo‘z yerlarga ko‘chib ketgan. Demak, bu xabarni qorovul chol Inodga yetkazadi... Inod peshayvonli uyi oldidagi bedapoyada yo‘ng‘ichqa o‘rardi. Quyosh kunbotarga egilib, kunchiqardagi adirlar bag‘rini yoritar, soyning ham u yer-bu yeri yiltirar edi. Nari sohildan to‘riq ot mingan shapkali, pogoni bor kishi pastlay boshladi. Suvni kechib o‘tib, bu sohilga chiqib keldi. Inod unga bir qaradi-da, ishidan qolmadi. Egamberdi pakana jiydalarni oralab, bedapoya adog‘ida paydo bo‘ldi. — Hov, salomatmi? Qani bu, mehmon keldimi, demaysiz? — dedi. Inod qaddini ko‘tarib turdi. O’roqni o‘rik tanasiga qattiq sanchib: — Keling, — dedi do‘rillab.