logo

Oʻzbekistonda elchilikaloqalari tarixiy ildizlari(qadimgi davrdanTemuriylargacha)

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1904.26171875 KB
Oʻzbekistonda 
elchilikaloqalari tarixiy 
ildizlari(qadimgi 
davrdanTemuriylargacha)  Mavzu: Ўзбек  давлатчили к  тарих и  м и нг й иллар и чи да ю з 
берган сон-  
саноқ си з воқ еалар, хори ж дан бало-қ азодек  
ёпири либ к елган  
ё ги  й  л ар н и  н г х у ру ж  лари , ю к сали ш  ва тан аззул д 
авр л ар и  га  
қ арам ай , у злу к си з давом  этган ж араёндир. Т 
аби и йк и , бу  давр  
и чида давлатчи лиги м  и зни нг тарк и би й  қ и см  и, у ни нг 
аж ралм ас  
атри бу ти бўлган ди плом  ати к  м у носабатлар ҳ ам  
и зчи л су ратда  
давом  эти б к елган.  Тў ғ ри , у  м аълу м  воқ еалар таъси ри да ай ри м   
ҳ олларда сусай  ган , баъзи  вақ тларда м  у ваф  ф  
ақ и  ятси  зли  к лар  
ги рдоби га ду ч к елган, лек и н ҳ ам м а вақ т ў з 
ш ак л ва м азм у ни да  
қ ади м и й  ту рк и й  у рф -одатлар, М 
овароу ннаҳ рдаги  азали й  ту рк и й   
ў троқ  ҳ ам да к ў чм анчи  халк у ш рни нг бу  
соҳ адаги  анъаналари ни   
давом  қ и лди рган, у ни  ту рли  ш ак л ва к ў ри ни ш  
ларда ў зи да ак с   етган . Су гд подш осини нг Тош к ент ва Ф аргона ҳ у к м дорлари га 
элчи  
ю  бориб, уларни  б и р гал и  к  д а и сти л о ч и лар га 
қ арш  и  ҳ  арак ат  
эти ш  га даъвати би рги на ю  қ оридаги  м ак ту б би лан 
эм ас, балк и  
ў ш а давр воқ еаларига баги ш  ланган қ атор м анбаларда 
ҳ ам  ў з  
ак сини  топган. М асалан, м аш  ҳ у р араб тарихчи си  М 
у ҳ ам м ад  
би  н Ж  ар и р а т -Т а б а р и й  н и  н г (839 й и  лда тавал л 
у  д т о п га н )  
“   Пай ғам барлар ва подш  оҳ лар тарих и ”  асарида бу  
ҳ ак да ан и  қ   
м аълу м отлар к елти ри лган.  З. Будагов « элчи »  атам аси  ту рк и й  
давлатларни нг ў заро 
м  у носабатлари да қ ади  м  дан қ ўллан и  ли  б к ел 
и  н ган “  я л ав ач ”  
атам аси  би лан боғ ли қ  бўли ш  и  м у м к и нли ги га 
ҳ ам  эъти борни  
тортади . Бу нда у  м азк у р и борани нг “  элчи ”  
м аъноси да и ш  лати ли б 
к ели нганли ги  и сботи  у чу н “  М у ҳ ам м ад пай гам  
бар Х  удони нг 
(оллоҳ ни нг) ялавачи  ”  , деган к али м  ани  
к елти ради 3 Ўзбек  элчи ли к  м у носабатлари ни нг м аънави й  асослари  
ҳ ақ и да 
ran к етар эк ан, у ни нг дастлабк и  и лди злари ни  М 
овароу ннах р 
давлатчи ли ги ни нг и лк  ёзм а м анбаси  “А весто”дан 
қ и ди ри ш  лози м  
бўлади . Бу ндан у ч м  и нг й и л и лгари  А м у  ва Си р 
дарёлари  ҳ авзаси да 
ву ж удга к елган ва ю к сак  су ғ орм а деҳ қ ончи ли к к а 
асосланган 
қ ади м ги  ту рк и й  ци ви ли зани ядан м у ж да беру вчи  у ш бу  
м у қ аддас 
к и тобда б о ш  қ а эл л ар б и  лан м  улоқ от м  ас а л ал а р и  
н и  н г асл 
м аънави й  м оҳ и ятлари  - эрк , ў заро тенгли к  ва 
ватанпарварли к  
к аби  қ адри ятларга тааллу қ ли  ту ш у нчалар ў з и ф одаси ни  
топган.  М овароу ннақ р сарҳ ад лари даги  халк дар асрлар м  
обай ни да 
адолатли  м у носабатлар, ватан ҳ и м  ояси , у ни  бало-
қ азолардан 
асраш  ғ оялари ни  аф сонави й  ш  оҳ  А  ф роси ёб ном и  
би лан боғ ли қ  
к ў плаб ри воятларда ри вож  ланти ри б к елди лар, бу  ту ш  
у нчалар 
асрлар ош  а тобора сай қ ал топи б, ти ни қ лаш  и б борди . 
Тў ғ ри , 
Аф роси ёб ном и  би рги на ту рк и й  ри воятлар ва к ей и нроқ  
у ни нг 
ёзм а адаби ёти да ў з ак си ни  топи б қ олм  ай , балк и  Эрон 
ш  ои ри  
Ф  и  р д авси  й  н и  н г “  Ш оҳ н ом  а” си да, у ндан к ей и н ф  
орс ти ли да 
би ти лган қ атор тари х и й  асарлар (м  асалан, “  Равзат ус-
саф  о”  
к аби )да ҳ ам  зи к р қ и ли ни б к ели нди .  М аҳмуд Қ о ш ғар и й н и н г 
“ Д евони лугатит турк” асарида А ф росиёб А ф ридуннинг 
Тур 
исмли ўғлининг набираси эканлиги, зўр инсоний 
хислатларга 
эга туркий баҳодир ш оҳ бўлганлиги тавсиф этилади. “ Бу 
турк 
беклариндан оти белгулик, тўнга алп эр эрди, куги белгулик” 
, 
деб таърифлайди уни Қош ғарий. М уаллиф “тўнга” сўзига 
“ботир, 
шер, баҳодир, ф илни ўлдирувчи эн г кучли ҳайвон” деган 
изоҳ 
беради. Ш унинг учун эл оғзига тушган бу қа\рам онни алп 
Эртўнга 
деб атайди. М уаллиф берган маълумотларга қараганда, 
Афросиёб 
давлатининг м арказий ш аҳри “ҳавоси яхш и Қ ош ғар” 
бўлган.   Диплом  атиям  изни нг ў зига хос ва у м у м инсоний 
қ адри ятларга 
м  онанд там  ой иллари бу ю к  ту рк и й обида - “  Қ у тадғ у  б и 
л и к  ”  
(“ Саодатга й ўлловчи  били м  ”  ) асари да ў зи нинг ҳ ар 
том онлам а 
тавси ф  ини топди   элчиларни тан- 
лаш , уларнинг шахсиятига нисбатан ғоят катта масъулият 
билан 
ёндаш иш лозим лигини алоҳида кўрсатиб ўтади. Элчилар 
қадим 
замонлардан буён ҳамиш а қийин ва ш арафли вазиф 
аларни адо 
этиб келганликлари, улар ҳар вақт катта ҳурмат ва 
эҳтиромга 
сазовор бўлганликларини айтади. Бу \ақда ф икр ю ритар 
экан:
‘ 'Худонинг қуллари орасида энг сайланганлари,
Кишиларнинг яхшиси - элчилар бўлганлар,
Турли хил ишлар элчилар туфайлигина битади,
Хайрли ишлар элчи туфайли содир бўлади ”, -
деб хит об қилади муаллиф' Etiboringiz uchun 
raxmat

Oʻzbekistonda elchilikaloqalari tarixiy ildizlari(qadimgi davrdanTemuriylargacha) Mavzu:

Ўзбек давлатчили к тарих и м и нг й иллар и чи да ю з берган сон- саноқ си з воқ еалар, хори ж дан бало-қ азодек ёпири либ к елган ё ги й л ар н и н г х у ру ж лари , ю к сали ш ва тан аззул д авр л ар и га қ арам ай , у злу к си з давом этган ж араёндир. Т аби и йк и , бу давр и чида давлатчи лиги м и зни нг тарк и би й қ и см и, у ни нг аж ралм ас атри бу ти бўлган ди плом ати к м у носабатлар ҳ ам и зчи л су ратда давом эти б к елган.

Тў ғ ри , у м аълу м воқ еалар таъси ри да ай ри м ҳ олларда сусай ган , баъзи вақ тларда м у ваф ф ақ и ятси зли к лар ги рдоби га ду ч к елган, лек и н ҳ ам м а вақ т ў з ш ак л ва м азм у ни да қ ади м и й ту рк и й у рф -одатлар, М овароу ннаҳ рдаги азали й ту рк и й ў троқ ҳ ам да к ў чм анчи халк у ш рни нг бу соҳ адаги анъаналари ни давом қ и лди рган, у ни ту рли ш ак л ва к ў ри ни ш ларда ў зи да ак с етган .

Су гд подш осини нг Тош к ент ва Ф аргона ҳ у к м дорлари га элчи ю бориб, уларни б и р гал и к д а и сти л о ч и лар га қ арш и ҳ арак ат эти ш га даъвати би рги на ю қ оридаги м ак ту б би лан эм ас, балк и ў ш а давр воқ еаларига баги ш ланган қ атор м анбаларда ҳ ам ў з ак сини топган. М асалан, м аш ҳ у р араб тарихчи си М у ҳ ам м ад би н Ж ар и р а т -Т а б а р и й н и н г (839 й и лда тавал л у д т о п га н ) “ Пай ғам барлар ва подш оҳ лар тарих и ” асарида бу ҳ ак да ан и қ м аълу м отлар к елти ри лган.