logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. Paleontologiya va stratigrafiya fanining ahamiyati, o’rganish obiektlari va vazifalari

Paleontologiya va stratigrafiya fanining ahamiyati, o’rganish obiektlari va vazifalari

Загружено в:

20.11.2024

Скачано:

0

Размер:

2344.572265625 KB
Скачать
Paleontologiya va stratigrafiya fanining ahamiyati, o’rganish obiektlari va vazifalari Paleontologiya so‘zi grekcha 3 ta so‘zdan tuzilgan ( Palios - qadimgi; ontos - organizm, logos – tushuncha fan). Boshqa fanlar kabi paleontologiya fani ham o‘z ob’ektlariga, vazifalariga va o‘rganish uslublariga ega. Paleontologiya fanining ob’ekti bo‘lib, biologik kelib chiqqan qazilma qoldiqlari xizmat qiladi. Stratigrafiya - Y er qobig'ining qatlamlari ketma-ketligini o'rganadigan fan - 200 yildan ortiq vaqt davomida rivojlanib kelmoqda. Bu vaqt ichida juda katta miqdordagi ish amalga oshirildi, uning mohiyati ikkita asosiy harakatdir. Birinchi harakat-bu ajratish, ya'ni ma'lum bir hududda yoki hatto bitta nuqtada ma'lum bir ketma-ketlikda joylashgan qatlamlarni tanlash va tavsiflash. Masalan, qatlamlarning ketma-ketligi tik tog' yonbag'rida, qirg'oq qoyasida yoki burg'ilangan quduqdan olingan kernda aniq ko'rinishi mumkin. Apriori, pastki qatlamlar yuqori qatlamlardan oldin hosil bo'lgan deb ishoniladi va bu qatlamlarda izlari saqlanib qolgan hodisalar (geologik yoki biologik) navbati bilan oldinroq sodir bo'lgan. Paleont ologik ob'ek t lar Paleontologiya hayvonlar va o'simliklarning qazilma holatida saqlanib qolgan qoldiqlarini o'rganadi. Ular deyiladi toshga aylangan qoldiq lar yoki fossiliyalar (fossilia). Qoldiqlar, shuningdek, organizmlarning hayotiy faoliyatining izlarini (emaklash, burg'ulash izlari) o'z ichiga oladi. Paleontologik tadqiqotlar ob'ektlari biologik kelib chiqadigan har qanday qazilmalardir. Bularga nafaqat organizmlarning o'zlari, balki organizmlar ishtirokida o'tmish biosferalarida paydo bo'lgan biogeokimyoviy komponentlar ham kiradi. Ularning barchasi uchun "organik qoldiqlar", “toshga aylangan qoldiqlar", “qazilmalar" va "fosillar" (lat. fossilis-ko'milgan, qazilmalar). Organizmlar qazilma qoldig‘ini shakli va qanday saqlanganligi ularning tuzilishiga va qanday sharoitda ko‘milib qolganligiga bog‘liq. Qazilma qoldiqlarini quyidagi turlari bor. 1) Organizm to‘liq saqlangan qoldiqlar. Bunday qoldiqlar juda kam, faqat muzliklarda saqlanadi. 2) Butun sklet yoki sklet qismlarining saqlangan qoldiqlari, qazilma qoldiqlarning bu turi ancha yosh yotqiziqlarda uchrab deyarli o‘zgarmagan bo‘ladi. (chig‘anoqlar, jag‘lar, umurtqa pog‘anasi). 3). Toshga aylangan qoldiqlar. Organizmlarning skleti juda uzoq vaqt ko‘milib yotsa ular toshga aylanadi. Bu jarayon minerallanish yo‘li bilan boradi. Bunday qoldiqlar toshga aylangan qoldiqlar deb ataladi. 4). Ko‘mirga aylangan qoldiqlar. Odatda xitin qoplamli umurtqasiz hayvonlar yoki o‘simliklarining qoldiqlari ko‘mirga aylangan holda uchraydi. 5). Tashqi va ichki yadrolar. 6). Izlar. 7). Hayvonlar hayoti faoliyatining izlari. Stratigrafiyaning asosiy qo idalari Vaqt, uning ketma-ketligi va geologik xodisalarni davriylash haqidagi tushunchalar geologiya fanining poydevori hisoblanadi. Geologiyada vaqt muammosi stratigrafiya va geoxronologiya usullari yordamida yechiladi. Stratigrafiya — Yer kesmasini tashkil etuvchi geologik jismlarning makon va zamondagi munosabatlari haqidagi fandir. Stratigrafiyaning o’rganish ob’ekti geologik tanalar xisoblanadi. Ularni o’rganish makondagi birlamchi o’zaro munosabatlarni va ularning hosil bo’lishidagi vaqt ketma-ketligini tiklash imkonini yaratadi. Stratigrafiya o’z tadqiqotlarida bir qator tamoyillarga tayanadi. Birinchi tamoyil (N.Stenoy tamoyili) Yer po’sti kesmasida geologik tanalar shakllanishidagi ketma-ketlikni belgilaydi va ularning munosabatini vaqt toifasiga o’tkazadi (yoshroq— qariroq). Shu orqali geologik vaqt to’g’risidagi tushunchaga asos solinadi. Bir vaqtning o’zida bu tamoyil birinchi stratigrafik operatsiyani — har qanday kesmani tabaqalashni, undagi geologik chegaralarni asoslashni va stratigrafik tabaqalarni ajratishni ta’minlaydi. Ikkinchi tamoyil (T. Gekeli tamoyili) bir-biridan uzoq joylashgan kesmalardagi paleontologik, litologik va boshqa ko’plab belgilarning ketma-ketligini ochib beradi. T. Gekeli tamoyili stra tigrafik tadqiqotlarning ikkinchi operatsiyasini — kesmalar va ularni tashkil etuvchi tabaqalar (geologik tanalar)ni taqqoslash imkoniyatini ta’minlaydi. Uchinchi tamoyil S. V. Meyen tomonidan taklif etilgan bo’lib, u turli fatsiyadagi yotqiziqlarni taqqoslash imkonini beruvchi hodisalarning xronologik o‘zaro o’rin bosish tamoyili deb nomlangan. Turli fauna va flora guruhlari, litologik va paleontologik, geofizik va boshqa belgilar birligining o’zaro o’rin bosishi yordamida har qanday genezisdagi stratigrafik tabaqalar, turli iqlimiy mintaqalar, paleobiogeografik viloyatlar planetar miqyosda taqqoslanadi. Stratigrafiyaning bu tamoyili mintaqaviy stratigrafik jadvallarni ham o’zaro, ham xalqaro stratigrafik jadval bilan bog’lash imkonini beradi. To’rtinchi tamoyil D. L. Stepanov va M. S. Mesejnikovlar tomonidan taklif etilgan va S. V. Meyen tomonidan to’ldirilgan. U — stratigrafik tabaqalarning stratonlari stratotipik etalonlari noyobligini, fazo va makonda takrorlanmasligini bildiradi. Ulardan Xalqaro stratigrafik jadval ham, mintaqaviy va mahalliy shkalalar xam tarkib topgan bo’ladi. Paleontologiya va evolyusion ta’limot. Evalyu т sion ta’limot organik olamning tarixiy rivojlanishi to‘g‘risidagi ta’limotdir. Juda uzoq vaqt mobaynida hozirgilarga qaraganda ancha sodda tirik mavjudotlar paydo bo‘lgan, so‘ngra geologik tarix davomida rivojlanib, murakkablashib, juda ko‘p xilma – xil shakllar hosil qilgan. Paleontologiya ilmiy fan sifatida XVII va XIX asrlar chegarasida, ya’ni juda ko‘p amaliy material va qazilma organizmlari qoldig‘i to‘planganda paydo bo‘ldi va bu qoldiqlar yer qobig‘i qatlamlarining yoshini aniqlashda foydalanila boshlandi. Fransiyalik olim J.Kyuve (1769 - 1832) paleontologiyaning qazilma umurtqali hayvonlarni o‘rganadigan bo‘limiga asos solgan. U korrelsiya, ya’ni organizmning turli suyaklari tuzilishiga o‘zaro bog‘liqligi asosida qazilma hayvonlarning yaxlit skletini tiklashga urinib ko‘rgan. Bu hayvonlarning turli davrda turli miqdorda bo‘lishi va ularning shakllari bir- biridan farq qilishini ko‘rib chiqib, bu hodisani yer tarixida yuz bergan fojialar natijasi degan xulosaga kelishgan. J.Kyuvening qazilma umumrtqali hayvonlar bilan shug‘ullanuvchi shogirdi D.Orbini yerning geologik tarixida shunday fojialar 27 marta bo‘lganligini tasdiqladi. Organik olamning tarixiy rivojlanishi to‘g‘risida evolyusion ta’limotni birinchi bo‘lib, mashhur tabiatshunos olim, zoologiya va paleontologiyaning asoschisi J.Lamark (1744 - 1829) yaratgan. Lamark yer po‘stining turli qatlamlarida chig‘anoqlarni o‘zgarishini kuzatib, ikkita muhim biologik qonuniyatni kashf etdi: 1) Tirik organizmlarning rivojlanishi jarayoni tashqi muhit ta’sirida asab sistemali hayvonlarda ayrim organlarning mashq qilishi yoki qilmasligi natijasida sodir bo‘ladi; 2) yangi yashash sharoiti ta’sirida, shuningdek, ayrim organlarning mashq qilish va qilmasligi natijasida organizmda kelib chiqadigan o‘zgarishlar nasldan naslga o‘tadi. Жан Батист Ламарк (1744-1829) Создатель выдающегося труда «Философия зоологии». Стоял у истоков создания эволюционного учения. По его мнению эволюция идет на основании внутреннего стремления организмов к прогрессу (принцип градации). Второй принцип состоит в утверждении существования изначальной реакции любого организма на изменение внешней среды и возможности признания прямого приспособления. Rossiyada XVIII asrdayoq evolyusion ta’limot rivojlantirilgan edi. Masalan, 1755 – 1778 yillarda Afanasiy Kaverzievning «Hayvonlarning kelib chiqishi to‘g‘risida falsafiy fikrlar»degan kitobi nashr etilgan. Rus paleontologi va zoologi K.F. Rule (1814 - 1850) evolyusion ta’limotning ashaddiy tarafdori edi. U qazilma organik qoldiqlarni o‘rganish ma’lumotlariga asoslanib, tirik organizmlarning quyidan yuqoriga qarab rivojlanib borshini kuzatishga harakat qildi. Rule tabiatshunos – evolyusionistlar maktabini yaratdi. 1959 yilda CH.Darvinning «Tabiiy tanlanish yo‘li bilan turlarning kelib chiqishi» degan kitobi nashr etilishi bilan organik olamda turlar o‘zgarmaydi, degan tasavvur butunlay barbod bo‘ldi. CH.Darvinning evolyusion ta’limotiga asosan yangi paleontologiyaning asosiy vazifasi organik olamni bir butun va doim rivojlanishda deb o‘rganishdan iborat. Rossiyada Darvin ta’limoti shuxrat qozondi va yana rivojlantirildi. Rus darvinistlaridan biri V.O.Kovalevskiydir. U Rossiyada evalyusion paleontologiyani yaratdi. U sut emizuvchi tuyoqlilarni o‘rganib, ular gavdasini tuzilishi xayot faoliyatiga, yashash sharoitining o‘zgarishiga bog‘liq holda o‘zgarishini aniqladi. (1809 – 1882)Charles Darvin Знаменитая триада: изменчивость – наследственность – естественный отбор, стала основой теории эволюции. Rus geolog – paleontologi A. P. Karpinskiy evalyusion paleontologiyaning rivojlanishida, ontogenetik rivojlanish bosqichlarini o‘rganib, artin ammonitlarining turli guruhlari o‘rtasida filogenetik munosabatlarni va ular ammonoidlarning eng qadimgi shakllari bilan bog‘liqligini aniqladi. Rus olimi N.I.Andrusov ham evolyusion paleontologiyani rivojlanishiga muhim hissa qo‘shgan. U qora dengiz, Kaspiy dengizi suv havzalaridagi gidrologik sharoitning neogen va to‘rtlamchi davrlarida o‘zgarishini va bu havzalardagi hayvonotlarning filogenetik o‘zgarishlarini o‘rganib, organizmlarning evalyusion rivojlanishi, ularning yashash muhitiga bog‘liqligini ko‘rsatib berdi. Палеонтологи 19-го столетия Ontogenez ( yunoncha : ontos — borliq va ...genesis - rivojlanish) — organizmning individual rivojlanishi, uning shakllana boshlashidan hayotning oxirigacha sodir bo ladigan ketma-ket o zgarishlar majmui. "Ontogenez" ʻ ʻ terminini nemis olimi E. Gekkel (1866) fanga kiritgan. Ontogenez urug langan ʻ tuxum hujayra , ya ni ʼ zigotadan boshlanadi. Filogenez (yun. phylon — avlod, qabila ), filogeneya — tirik organizmlar hamda ular taksonomik guruhlari: olam, tip (bo lim), sinf, turkum (tartib), oila, avlod (turkum, urug ) ʻ ʻ va turlarning tarixiy taraqqiyoti. "Filogenez" termini nemis olimi E. Gekkel tomonidan fanga kiritilgan (1866). Biologiyaning Filogenez vauning qonuniyatlarini o rganadigan bo limi filogenetika deyiladi. ʻ ʻ Ammonitlar (Ammonoidea) — bosh-oyoqli mollyuskalar turkumi. Devon davrida paydo bo lib, trias hamda yura ʻ davrlarida keng tarqalgan. Bo r davrining oxirida qirilib ʻ ketgan. A. tanasi diametri 1 m gacha bo lgan yassi spiral ʻ ko p kame-rali chig anoq ichiga joylash-gan. ʻ ʻ XIX – asr oxirlarida tabiatshunoslik fani tushkunlikka uchraydi. Ko‘p davlatlarda darvinizmdan tobora ko‘proq yuz o‘gira boshlashdi. Ammo, shu vaqtda barcha davlatlarda cho‘kindi holdagi foydali qazilmalarni (neft, gaz, toshko‘mir)qidirish bo‘yicha geologik tekshirish ishlari avj olib ketadi va organizmlarning rivojlanishi haqidagi evolyusion ta’limotning to‘g‘ri ekanligini isbotlovchi ko‘plab materiallar to‘plandi. O‘rta Osiyo paleontologiyasining rivojlanishi Vaxr ameev V.A., SikstelT.A., S.X. Mirkamolova., O.M. Sergunkova., Rasulov O‘.M. va boshqalarning nomi bilan bog‘liq. Paleontologiya juda ko‘p masalalarni o‘rganganligi uchun u umumiy qismga , sistematika qismiga , tofanomiya va biostratigrafiya bo‘limlariga bo‘linadi. Paleontologiyaning umumiy qismi organizmlar qazilma qoldig‘ining har – xil shaklda saqlanganlik sharoitini, ularni yig‘ish va ilmiy jihatdan ishlab chiqish usullarini o‘rganadi. Paleontologiyaning sistematika qismi topilg а n organik qoldiqning morfologiyasini (tashqi shaklini) batafsil o‘rgangandan keyin uning hayvonot olamida tutgan o‘rnini aniqlaydi. Hayvonot yoki o‘simliklar olami o‘rganish ob’ekti ekanligiga qarab, paleontologiyaning sistematika qismi 2ta katta bo‘limga: o‘tgan geologik epoxalar (bo‘limlar) ning hayvonot olamini o‘rganadigan paleozoologiyaga va qadimgi o‘simliklar olamini o‘rganadigan paleobotanikaga bo‘linadi. Tafonomiya – paleontologiyaning yangi bo‘limi: u hayvonlar bilan o‘simliklarning ko‘milib ketishi va organik qoldiqlarning to‘planishi qonuniyatlarini o‘rganadi. Birga yashaydigan barcha oroganizmlar kompleksi yoki to‘dasi biotsenoz deb ataladi. Biostratigrafiya , ya’ni stratigrafik paleontologiya paleontologiyaning ma’lum geologik yoshdagi yotqiziqlariga xos bo‘lgan ayrim organizmlarni yoki organizmlar kompleksini o‘rganadigan bo‘lim. Paleontologiya fani o‘rganadigan qazilma hayvonlprning asosiy qismi dengiz hayvonlaridir, chunki ularning nobud bo‘lgan tanalarini qazilma holda saqlanib qolish ehtimoli ko‘proq. Hozirgi dengiz hayvonlari kabi qazilma dengiz hayvonlari ham hayot kechirish usuliga ko‘ra quyidagi guruhlarga bo‘linadi. Nekton – (aktiv suzuvchilar, masalan baliqlar, bosh oyoqli molyuskalar). Plankton – (suv oqimi bilan oqib ketadigan passiv suzuvchilar Bentos – (dengiz tubida yashaydiganlar). Hozirgi dengiz va okeanlar tubini o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, Yerning relefi taxminan bir-xil profilga ega, bu esa dengizning bionomik mintaqasini ajratishga imkon beradi.

Paleontologiya va stratigrafiya fanining ahamiyati, o’rganish obiektlari va vazifalari

Paleontologiya so‘zi grekcha 3 ta so‘zdan tuzilgan ( Palios - qadimgi; ontos - organizm, logos – tushuncha fan). Boshqa fanlar kabi paleontologiya fani ham o‘z ob’ektlariga, vazifalariga va o‘rganish uslublariga ega. Paleontologiya fanining ob’ekti bo‘lib, biologik kelib chiqqan qazilma qoldiqlari xizmat qiladi.

Stratigrafiya - Y er qobig'ining qatlamlari ketma-ketligini o'rganadigan fan - 200 yildan ortiq vaqt davomida rivojlanib kelmoqda. Bu vaqt ichida juda katta miqdordagi ish amalga oshirildi, uning mohiyati ikkita asosiy harakatdir.

Birinchi harakat-bu ajratish, ya'ni ma'lum bir hududda yoki hatto bitta nuqtada ma'lum bir ketma-ketlikda joylashgan qatlamlarni tanlash va tavsiflash. Masalan, qatlamlarning ketma-ketligi tik tog' yonbag'rida, qirg'oq qoyasida yoki burg'ilangan quduqdan olingan kernda aniq ko'rinishi mumkin. Apriori, pastki qatlamlar yuqori qatlamlardan oldin hosil bo'lgan deb ishoniladi va bu qatlamlarda izlari saqlanib qolgan hodisalar (geologik yoki biologik) navbati bilan oldinroq sodir bo'lgan.

Paleont ologik ob'ek t lar Paleontologiya hayvonlar va o'simliklarning qazilma holatida saqlanib qolgan qoldiqlarini o'rganadi. Ular deyiladi toshga aylangan qoldiq lar yoki fossiliyalar (fossilia). Qoldiqlar, shuningdek, organizmlarning hayotiy faoliyatining izlarini (emaklash, burg'ulash izlari) o'z ichiga oladi.

Похожие

PSIXODIAGNOSTIKA FANINING PREDMETI VA VAZIFALARI
Psixologiya fanining dolzarb vazifalari va predmeti
О‘zbеk diаlеktоlоgiyasi fanining maqsad va vazifalari
Iqtisodiy geografiya fanining obyekti va vazifalari.
Psixalogiya fanining dolzarb vazifalari,predmeti va metodlari