Promt 98 DASTURI
![www.arxiv.uzPROMT 98 DASTURI
REJA:
1. PROMT 98 DASTURINING ISHCHI DARCHALARI
2. AVTOMATIK TARJIMA
3. LUG’ATLAR BILAN ISHLASH
4. LUG’ATNI TANLASH
5. SO’ZLARNI BAND QILISH
6. LUG’ATLARNI TO’LDIRISH VA SOZLASH
7. PROMT 98 DASTURINING QOLGAN SOZLOVLARI
XULOSA](/data/documents/04c6d8af-3b16-47c0-bd00-095e349d8397/page_1.png)
![www.arxiv.uzRus tilidan ingliz tiliga va ingliz tilidan rus tiliga avtomatik tarjima qilish
tizimlaridan Socrat va Stylus kabi dasturlar keng tarqalgan. Stylus, shubhasiz,
tarjimada yana ham yuqori sifat va o’zgaruvchanlikni ta’minlaydi. Stylus
dasturining so’nggi lahjasi o’z nomini o’zgartirdi va u endi Promt 98 deb ataldi.
Promt 98 tizimi universal, shu bilan birga ixtisoslashgan lug’atlardan iborat boy
tarkiblarni o’z ichiga olib, ulardan foydalanishni boshqaruvchi vositalarni o’z
ichiga oladi. Bironta ham lug’atga kirmagan so’zlar tarjimasini mustaqil
ravishda aniqlab, iste’mol lug’atida saqlaydi. Bundan tashqari, Promt 98
dasturi xususiy ismlar va tarjima qilish talab etilmaydigan boshqa so’zlar,
masalan, qisqartma so’zlar bilan ishlash qoidalarini ko’rsatish imkonini ham
beradi.
Dasturning qo’shimcha imkoniyatlari fayllarning turkum tarjimalari,
tekislanmagan matnlarning tezkor tarjimalari, shuningdek, Internetdagi Web
sahifalarini sinxron tarjima qilish imkonini o’z ichiga oladi. Ushbu vositalar
alohida ilova dasturlar sifatida amalda tatbiq etilgan.](/data/documents/04c6d8af-3b16-47c0-bd00-095e349d8397/page_2.png)
![www.arxiv.uzPROMT 98 DASTURINING ISHCHI DARCHALARI
Promt 98 dasturi o’rnatilgandan so’ng bosh tavsiyanomada uni ishga
tushirishga izn beruvchi punktlar paydo bo’ladi.
Promt 98 interfeysi Windows 9x (bunda X-95, 97, 98, 2000 larni bildiradi)
amaliyot tizimi talablariga muvofiq amalga tatbiq etilgan (17.18-rasm).
17.18-rasm. Promt 98 ilova darchasi.](/data/documents/04c6d8af-3b16-47c0-bd00-095e349d8397/page_3.png)
![www.arxiv.uzBevosita asboblar paneli ostida joylashgan qism ilova
darchasining ishchi sohasi deb atalib, u bir necha sohachalarga
bo’lingan. Ikkala asosiy zonalar boshlang’ich matn va uning
tarjimasini o’z ichiga oladi.
Ilova darchasining pastki qismida axborot paneli joylashgan. U
foydalanilayotgan lug’atlarni aks ettirish va tanlash, tarjima
qilinayotgan hujjatning dasturga noma’lum bo’lgan so’zlari
ro’yxatini olish va tarjima qilish lozim bo’lmagan so’zlar ro’yxatini
boshqarish uchun mo’ljallangan uchta qo’shimcha varaqadan
iborat:
Ilova darchasining pastki qismida tavsiyanoma satri ostida
asboblar paneli joylashgan. Ular satrida hujjat bilan ishlash
imkoniyatini beruvchi piktogrammalar ro’yxatidir.](/data/documents/04c6d8af-3b16-47c0-bd00-095e349d8397/page_4.png)
![www.arxiv.uzPROMT 98 DA ISHNI BOSHLASH
Promt 98 da ishlash uchun bu dastur xotiraga chaqiriladi va Создать
piktogrammasi bosiladi (17.19-rasm):
17.19- rasm](/data/documents/04c6d8af-3b16-47c0-bd00-095e349d8397/page_5.png)
![www.arxiv.uzNatijada quyidagi ekran – Направление перевода (tar ji ma
yo’nalishi) hosil bo’ladi (17.20- rasm ).
17.20- rasm](/data/documents/04c6d8af-3b16-47c0-bd00-095e349d8397/page_6.png)
![www.arxiv.uzBiror tilda yozilgan matnni tarjima qilish uchun Направление перевода
bandidan foydalaniladi . Bu yerda , masalan , rus tilidan ingliz tiliga tarjima
qilish uchun Русско-Английский bandi tanlanadi va OK bosiladi . Bunda
kompyuter avtomatik ravishda rus tilida yozilgan matnni ingliz tiliga tarjima
qiladi va tarjima qilingan matn ekranning quyi qismida ko ’ rsatiladi . 17.21-
rasmga qarang . Shuni aytish kerakki , kompyuter hozircha 100% to ’ la va
aniq tarjima qila olmaydi , albatta . Lekin tarjima sifati oshib boruvchi
dasturlar yaratilish jarayoni davom etmoqda .
17.21-rasm. Tarjima natijasi darchasi.](/data/documents/04c6d8af-3b16-47c0-bd00-095e349d8397/page_7.png)
![www.arxiv.uzAVTOMATIK TARJIMA
Biror faylda joylashgan matnni tarjima qilish uchun avtomatik
tarjima qilish imkoniyati mavjud. Buning uchun avvalo faylni
boshlang’ich matn bilan to’ldirish kerak, albatta. Bu amalni
bajarish Файл / Открыть bilan yoki asboblar paneli yordamida
bajariladi.
Boshlang’ich faylning nomini tanlagandan so’ng dastur
Конвертировать файл - faylni o’zgartirish muloqot darchasini
ochadi. Buning sababi matn fayllar turli formatga ega bo’lishi
mumkinligidadir. Shuning uchun ushbu muloqot darchasida
avtomatik tarzda fayl formati va tarjimaning zaruriy yo’nalishi
tanlanadi. Foydalanuvchining faqat parametrlar to’g’ri
berilganligiga ishonch hosil qilib, OK bandini bosishi kerak bo’ladi,
xolos. Boshlang’ich hujjat kompyuterga kiritiladi va avvaliga
vaqtinchalik tarjima qilinuvchi matn va u bilan birga tarjima o’z
o’rnida aks etadi. Tarjima amalga oshishi uchun Перевод / Весь
текст bandini tanlash kerak.](/data/documents/04c6d8af-3b16-47c0-bd00-095e349d8397/page_8.png)
![www.arxiv.uzTarjima anchagina murakkab va sekin o’tuvchi amaldir.
Shuning uchung tarjima jarayonida dasturning asosiy
darchasida boshlang’ich matnni o’tkazib turish va
boshlang’ich matnni boshqa tildagi matn bilan almashtirib
borish mumkin.
Hujjatning oxiriga yetib kelgach, boshlang’ich tarjima
natijasi matnlarini ko’rib chiqish va shu bilan birga tahrir
ham qilish mumkin.
Agar tarjima qilinuvchi matnga o’zgartirishlar kiritilsa,
o’zgartirilgan abzaslarnigina tarjima qilinadi. Buning uchun
Перевод текущего абзаца ( joriy abzas tarjimasi )
buyrug’idan foydalaniladi yoki tarjima dasturi asboblar
panelidagi Текущий абзац ( joriy abzas ) bandi bosiladi.
Ushbu holatda tarjimaning barcha qolgan abzaslari
o’zgarishsiz qoladi.](/data/documents/04c6d8af-3b16-47c0-bd00-095e349d8397/page_9.png)
![www.arxiv.uzLUG’ATLAR BILAN ISHLASH
Avtomatik tarjimaning sifati qanday lug’atdan foydalanilayotganligiga bog’liq. Promt
98 tizimi umumiste’-moldagi so’zlardan iborat bo’lgan bosh lug’at, shuningdek turli
sohaning ixtisoslashgan lug’atlarini o’z ichiga oladi.
Ixtisoslashgan lug’atlarga bo’lgan zarurat inson faoliyatining turli jabhalarida ushbu
sohaga tegishli tushunchalarni ifodalovchi turli terminlar qo’llanilishi bilan bog’liq.
Bu terminlardan ba’zilari o’ziga xos ma’noga ega bo’lishi, ba’zilari kundalik
turmushda, ba’zida boshqacha ma’noda ishlatilishi mumkin. Maxsus matnlar
tarjimasida terminlar faqat muvofiq keluvchi mazmunda ishlatilishi kerak.
Misol uchun inglizcha solution so’zini olamiz. Universal lug’atlar uni har xil tarjima
qilishlari mumkin. Lekin u matematikada yechim deb, kimyoda esa qorishma
ma’nosini anglatadi.
Tarjima sifatini oshirishning boshqa usuli dasturga u tarjima qila olmaydigan yoki
tarjima qilmasligi kerak bo’lgan ba’zi so’zlarni ishlatish usulini ko’rsatishdan iborat.
Buning uchun tarjima qilinmaydigan so’zlar (masalan, Windows)ni bandlab qo’yish va
dastur lug’atida bo’lmagan so’zlar tarjimasi qoidalarini berish zarur.](/data/documents/04c6d8af-3b16-47c0-bd00-095e349d8397/page_10.png)
![www.arxiv.uz LUG’ATNI TANLASH
Foydalaniladigan lug’atlar ro’yxati axborot panelidagi foydalaniladigan lug’atlar qo’shimcha
varaqasida keltirilgan. Lug’atlar ko’rsatilgan tartibda ko’riladi, shu bilan birga keyingi lug’atga
o’tish ko’rilayotgan lug’atda kerakli so’z bo’lmagan taqdirdagina amalga oshiriladi. Tarjima
sifatiga nafaqat lug’atlarning soni, balki ularning dasturda terilish tartibi ham ta’sir ko’rsatadi.
Shunga alohida e’tibor berish kerakki, dasturdagi terilishda, odatda, birinchi bo’lib iste’mol
lug’ati turadi. Iste’mol lug’atlari tahrir qilish va o’zgartirish uchun ochiq bo’ladi. Shu tariqa,
foydalanuvchi tomonidan to’ldirilgan va o’zgartirilgan maqolalar birinchi navbatda e’tiborga
olinadi.
Foydalanilayotgan lug’atlar ro’yxatini o’zgartirish uchun Словары ( lug’atlar ) tavsiyanoma
bandini va tarjimaning kerakli yo’nalishini (masalan русско - английский yoki англо - русский )
tanlash kerak. Shuningdek, tarjima asboblar panelidagi Словари ( lug’atlar ) bandini bosish
mumkin. Bunda tarjimaning tanlangan yo’nalishiga muvofiq keluvchi qo’shimcha varaqadan
iborat bo’lgan Словари ( lug’atlar ) muloqot darchasi ochiladi.
Bu muloqot darchasi qo’shimcha lug’atlarni ko’rish, ulash va o’chirish, yangi iste’mol
lug’atlarini yaratish, shuningdek, lug’atlarni ko’rish tartibini boshqarish imkonini beradi.
Shu bilan birga «har ehtimolga qarshi» qo’shimcha lug’at-larni qo’shish tavsiya etilmaydi,
chunki bu dastur ishini sekinlashtiradi va tarjima sifatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.](/data/documents/04c6d8af-3b16-47c0-bd00-095e349d8397/page_11.png)
![www.arxiv.uzSO’ZLARNI BAND QILISH
Ko’pgina hujjatlar faqat «qisman» tarjimani talab etadi. Atama so’zlar va tushunchalar
asliyat tilida qolishi kerak. Masalan, kompyuterga doir adabiyotlarda dastur (ilovalar)
nomlarini va ishlab chiqaruvchi kompaniyalar nomlarini tarjima qilish yoki ularni o’zgartirish
maqbul emas.
Avtomatik tarjima tizimi ma’lum so’z yo so’z birikmasini tarjima qilmasligi uchun ushbu so’zni
band qilish darkor. Band qilingan so’zlar axborot panelidagi Band qilingan so’zlar
( Зарезервировать слово ) qo’shimcha varaqasidagi ro’yxatda sanab o’tiladi. Hujjat matnida
band qilingan so’z uchrashi bilan u boshqa rangda ajralib ko’rinadi.
Band qilingan so’zlar ro’yxatiga biron bir so’zni qo’shish Сервис / Зарезервировать ( cervis /
band qilish ) buyrug’ini berish yoki Tarjima asboblar panelidagi Зарезервировать слово
( so’zni band qilish ) bandini tanlash bilan bajariladi.
Hujjatni dastur ichki formatida saqlash paytida band qilingan so’zlar ro’yxati fayl bilan
birgalikda saqlanadi. Promt 98 dasturida, shuningdek band qilingan so’zlar ro’yxatini
keyinchalik tarjima qilinayotgan hujjatga qo’shish bilan birgalikda mustaqil ravishda saqlash,
shuningdek shunday ro’yxatni boshqa hujjatdan olish imkoni ko’zda tutilgan.
Band qilingan so’zlarning yagona lug’atidan foydalanish imkoniyati bir mavzuga aloqador bir
guruh hujjatlar bilan yoki bitta katta hujjatning ko’plab qismlari bilan ishlashda nihoyatda
qulaydir.](/data/documents/04c6d8af-3b16-47c0-bd00-095e349d8397/page_12.png)
![www.arxiv.uzLUG’ATLARNI TO’LDIRISH VA SOZLASH
Promt 98 dasturi tarkibiga kiritilgan lug’atlar ancha boy
ekanligiga qaramay, hujjatlarda uchrovchi hamma so’zlar
kiritilganligini kafolatlab bo’lmaydi. Notanish so’zlarni dastur
qizil rangda ajratib ko’rsatadi.
Lekin hamma notanish so’zlar ham lug’atga kiravermaydi. Ular
orasida band qilish lozim bo’lgan so’zlar ham uchrashi
mumkin. Shuningdek bu so’zlar to’g’ri yozilganligini tekshirib
ko’rish kerak. Agar lug’at haqiqatan ham to’liq bo’lmasa, unda
so’zni iste’mol lug’atiga qo’shish mumkin.
Lug’atni malakali tarzda to’ldirish juda muhim va mas’uliyatli
tadbir. Lug’atning haddan ziyod zichligi tarjima sifatini
pasaytirishi mumkin. Shuningdek bir so’z turlicha ma’no
ko’rinishlariga ega bo’lishi mumkinligini ham nazarda tutish
kerak.](/data/documents/04c6d8af-3b16-47c0-bd00-095e349d8397/page_13.png)
![www.arxiv.uzPromt 98 dasturi so’zni lug’atga qo’shishda ikki: boshlang’ich va mutaxassis holatini ko’zda tutadi.
Birinchi holatda so’zning yetishmaydigan hamma grammatik shakllari avtomatik tarzda qo’shiladi,
lekin ular doim ham to’g’ri bo’lavermaydi. Ikkinchi holatda foydalanuvchining o’zi hamma
grammatik shakllarni beradi, lekin bu ikkala til grammatikasini yaxshi bilishni talab etadi.
Mutaxassis holatida so’zlarni qo’shish quyidagi tartibda amalga oshiriladi:
Перевод / Словарная статья ( tarjima / lug’at bandi ) buyrug’ini berish - unda Словарный статью
( lug’at bandini ochish ) muloqot darchasi ochiladi.
Bu muloqot darchasida so’z shaklini andozaga o’zgartirish (otni bosh kelishikda, fe’lni noaniqlik
shaklida va h.k.) kerak. Unda lug’at bandi muloqot darchasi ochiladi.
Nutqning kerakli qismiga mos keluvchi qo’shimcha varaqa tanlanib, agar kerakli so’z lug’atlarning
birontasiga kirmasa, Добавить ( qo’shish ) bandi yoki tarjimaning o’zgartirilishi zarur bo’lsa, Правка
( tuzatish ) bandi bosiladi.
Keyingi muloqot darchalari so’z o’zgarishining xilini aniqlash, shuningdek ushbu so’zning boshqa
shakllarda to’g’ri yozilishini ko’rsatishga imkon beradi.
Oxirgi muloqot darchasi boshlang’ich tildagi so’zning turli shakllarini va tarjimaning dasturga
kiritilgan variantini ushbu shakllarning qaysi biriga ishlatish kerakligini aniqlaydi. Promt 98 dasturi
fe’l va ot so’z turkumlari uchun so’zlarning bir-biri bilan mos kelishini aniqlaydigan qo’shimcha
axborot berishga imkon beradi. Fayl holatida bunday maqsad uchun Управление ( boshqaruv ) bandi
xizmat qiladi. U, masalan, berilgan fe’lning qo’shimcha bilan bog’lanish usuli: qanday ko’makchi
zarur, qo’shimcha qanday kelishikda bo’lishi kerak va h.k. larni ko’rsatish imkonini beradi.](/data/documents/04c6d8af-3b16-47c0-bd00-095e349d8397/page_14.png)
![www.arxiv.uzPROMT 98 DASTURINING QOLGAN SOZLOVLARI
Avtomatik tarjima tizimi ishining samarasi va sifati, asosan unda
mavjud lug’atlar tarkibi va ularning sifatiga bog’liq. Lug’atlarning
sifati esa ular qanday tartib bilan to’ldirilganiga qarab belgilanadi.
Promt 98 dasturi qolgan sozlovlarining ishi ekran ko’rinishining
o’zgartirilishi va ba’zi texnik amallarning o’ziga xosligini berishga
qaratilgan. Dasturning umumiy sozlovlari Сервис - Пераметры
( servis-parametrlar ) buyrug’i bilan yoki Servis asboblar panelidagi
Пераметры ( parametrlar ) bandi yordamida ochiladigan dasturlar
parametrlarini Настройка ( sozlash ) muloqot darchasida bajariladi.
Ushbu muloqot darchasi ikkita qo’shimcha varaqqa ega. Разное
( turli ) qo’shimcha varaqasi dastur sozlovining parametrlarini
o’zgartirish imkonini beradi. Bu yerda boshlang’ich matnni
kiritishda tarjima darchasi qanday to’ldirilishi kerakligi
ko’rsatiladi, band qilingan so’zlar ro’yxatining avtomatik kiritilishi
yoritiladi, lug’atlarga yetish darajasi aniqlanadi.](/data/documents/04c6d8af-3b16-47c0-bd00-095e349d8397/page_15.png)
![www.arxiv.uzИспользовать ( foydalanish ) bayroqchasida lahzalik tarjima, alohida so’zlar va
ajratilgan qismlar tarjimasini maxsus darchasi aks ettiriladi.
Свет ( rang ) qo’shimcha varaqasi matnning turlicha elementlariga rang berish,
shuningdek abzaslarning maxsus belgisi ( markirovka )ni o’chirishga imkon beradi.
Sozlovning qo’shimcha imkoniyatlari asboblar paneli mundarijasini
o’zgartirishdan iborat. Dastur bilan ishlash tajribasi to’plangandan keyin,
asboblar panelidagi satr klavishalar foydalanilmayotgani, shu bilan birga tez-tez
bajariluvchi amallar klavishalari yo’qligi ayon bo’ladi. Asboblar paneli tarkibi
Panellar / Servis / Nastroyka ( servic / sozlov ) buyrug’i bilan o’zgartiriladi.
Настройка инструментальных панелей ( asbob panellari sozlovi ) muloqot
darchasida Категории ( kategoriyalar ) ro’yxati tavsiyanoma satrlarining bandlari
nomidan iborat. Agar ushbu bandlaridan istalgani tanlansa, Кнопки (klavishalar)
panelida muvofiq tavsiyanomadan buyruq uchun klavishalar paydo bo’ladi.
Klavisha qo’shish uchun uni muloqot darchasidan asboblar paneliga olib o’tish
kerak. Asboblar panelidan keraksiz klavishani olib tashlash asboblar panelidan
muloqot darchasi ichiga olib o’tish orqali amalga oshiriladi.](/data/documents/04c6d8af-3b16-47c0-bd00-095e349d8397/page_16.png)
![www.arxiv.uzADABIYOTLAR
1. Р.С. Асад у ллина Информати к а: У чебное пособие-K у васа й ,2000.
2.Х.З.И к рамова
Информати к а: У чебное пособие-Таш к ент,2001.
3.
Х.З.И к рамова Kонспе к т лекций по дис ц иплине «Информати к а» -
Таш к ент,2000.
4.
С.В.Симонович и др. Спе ц иальная информати к а: У чебное
пособие-Мос к ва,
2000
www.slayd.arxiv.uz
www.google.ru
www.arxiv.uz](/data/documents/04c6d8af-3b16-47c0-bd00-095e349d8397/page_17.png)
www.arxiv.uzPROMT 98 DASTURI REJA: 1. PROMT 98 DASTURINING ISHCHI DARCHALARI 2. AVTOMATIK TARJIMA 3. LUG’ATLAR BILAN ISHLASH 4. LUG’ATNI TANLASH 5. SO’ZLARNI BAND QILISH 6. LUG’ATLARNI TO’LDIRISH VA SOZLASH 7. PROMT 98 DASTURINING QOLGAN SOZLOVLARI XULOSA
www.arxiv.uzRus tilidan ingliz tiliga va ingliz tilidan rus tiliga avtomatik tarjima qilish tizimlaridan Socrat va Stylus kabi dasturlar keng tarqalgan. Stylus, shubhasiz, tarjimada yana ham yuqori sifat va o’zgaruvchanlikni ta’minlaydi. Stylus dasturining so’nggi lahjasi o’z nomini o’zgartirdi va u endi Promt 98 deb ataldi. Promt 98 tizimi universal, shu bilan birga ixtisoslashgan lug’atlardan iborat boy tarkiblarni o’z ichiga olib, ulardan foydalanishni boshqaruvchi vositalarni o’z ichiga oladi. Bironta ham lug’atga kirmagan so’zlar tarjimasini mustaqil ravishda aniqlab, iste’mol lug’atida saqlaydi. Bundan tashqari, Promt 98 dasturi xususiy ismlar va tarjima qilish talab etilmaydigan boshqa so’zlar, masalan, qisqartma so’zlar bilan ishlash qoidalarini ko’rsatish imkonini ham beradi. Dasturning qo’shimcha imkoniyatlari fayllarning turkum tarjimalari, tekislanmagan matnlarning tezkor tarjimalari, shuningdek, Internetdagi Web sahifalarini sinxron tarjima qilish imkonini o’z ichiga oladi. Ushbu vositalar alohida ilova dasturlar sifatida amalda tatbiq etilgan.
www.arxiv.uzPROMT 98 DASTURINING ISHCHI DARCHALARI Promt 98 dasturi o’rnatilgandan so’ng bosh tavsiyanomada uni ishga tushirishga izn beruvchi punktlar paydo bo’ladi. Promt 98 interfeysi Windows 9x (bunda X-95, 97, 98, 2000 larni bildiradi) amaliyot tizimi talablariga muvofiq amalga tatbiq etilgan (17.18-rasm). 17.18-rasm. Promt 98 ilova darchasi.
www.arxiv.uzBevosita asboblar paneli ostida joylashgan qism ilova darchasining ishchi sohasi deb atalib, u bir necha sohachalarga bo’lingan. Ikkala asosiy zonalar boshlang’ich matn va uning tarjimasini o’z ichiga oladi. Ilova darchasining pastki qismida axborot paneli joylashgan. U foydalanilayotgan lug’atlarni aks ettirish va tanlash, tarjima qilinayotgan hujjatning dasturga noma’lum bo’lgan so’zlari ro’yxatini olish va tarjima qilish lozim bo’lmagan so’zlar ro’yxatini boshqarish uchun mo’ljallangan uchta qo’shimcha varaqadan iborat: Ilova darchasining pastki qismida tavsiyanoma satri ostida asboblar paneli joylashgan. Ular satrida hujjat bilan ishlash imkoniyatini beruvchi piktogrammalar ro’yxatidir.
www.arxiv.uzPROMT 98 DA ISHNI BOSHLASH Promt 98 da ishlash uchun bu dastur xotiraga chaqiriladi va Создать piktogrammasi bosiladi (17.19-rasm): 17.19- rasm