logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. QORABALIQ NING BIOLOGIYASIGA DOIR MA’LUMOTLAR

QORABALIQ NING BIOLOGIYASIGA DOIR MA’LUMOTLAR

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

16164.690429688 KB
Скачать
MAVZU: QORABALIQ NING BIOLOGIYASIGA DOIR MA’LUMOTLAR Mavzuning dolzarbligi . • Baliq va baliq mahsulotlari kimyoviy tarkibi, ta’mi jihatidan mol go’shtidan qolishmaydi, ammo hazm bo’lish jihatidan undan ancha ustun turadi. Yangi baliq go’shtida 15-22% oqsil, 0,2 dan 30,8% gacha yog’ va oz miqdorda uglevodlar bor. Asosiy baliq oqsili - ixtulin va kaplogen bo’lib, ixtulin o’rni almashinib bo’lmaydigan aminokislotalardan tashkil topgan. Baliq yog’ida A va D vitamini bo’lsa, baliq mahsulotlarida kalsiy, magniy, rux, yod, fosfor kabi elementlar ko’p miqdorda uchraydi. Baliq mahsulotlarini oziqaviy qiymati va sifati bilan doimo aholi ehtiyoji yuqori mahsulot hisoblanadi. • Keying yillarda aholini baliq mahsulotlari bilan ta’minlashni yaxshilash maqsadida mamlakatimizda baliqchilikni rivojlantirishga juda katta e’tibor qaratila boshladi. Sun’iy sharoitda baliq yetishtirish alohida bir tarmoq bo’lib rivojlanayotgan bir paytda, tabiiy suv havzalarida ixtiofaunani o’rganish ham dolzarb masala bo’lib qolmoqda. Chunki asosiy ovlanadigan baliq turlari tabiiy suv havzalarida ham keng tarqalgan . Shu bilan birgalikda ularning biologiyasini o’rganish ov muddatlarini aniq belgilash imkonini ham beradi. Bu esa tabiiy suv havzalarida ixtiofaunaning tur tarkibida keskin o’zgarishlarni oldini oladi. • Tadqiqot obyekti - Zarafshon vohasi suv havzalaridagi qora baliq (Schizothorax intermedius Mc’Clell) hisoblanadi. • Tadqiqot predmeti - Zarafshon vohasi suv havzalarida qora baliqning biologiyasiga oid ma’lumotlarning tahlili, ekologik - faunistik tavsifi hisoblanadi. • Tadqiqotimizning maqsadi Zarafshon vohasi suv havzalarida qora baliq (Schizothorax intermedius Mc’Clell) ning biologiyasini o’rganishdir. Tadqiqot vazifalari • 1. Zarafshon vohasi suv havzalaridagi qora baliqning sistematik holatini o’rganish. • 2. qora baliq (Schizothorax intermedius Mc’Clell) ning tur ichidagi o’zgaruvchanligini aniqlash • 3. Zarafshon vohasi suv havzalaridagi qora baliq (Schizothorax intermedius Mc’Clell) ning biologiyasini o’rganish • 4. Q ora baliq (Schizothorax intermedius Mc’Clell) ning iqtisodiy ahamiyatini aniqlash Tadqiqot olib borilgan hududlar • 2018-2020 yillarda bajarilgan dala ekspeditsiyalari davomida olib borilgan. Tadqiqot manbalarini yil davomida hamma mavsumda to‘pladik. Namunalar ovlangan baliqlarning barchasidan, saralamasdan olindi. Baliqlarning tana o‘lchamlarini aniqladik. Baliqlar yoshini va o‘sish sur’atini aniqlash uchun baliqchilik tadqiqot ishlarini o‘tkazish uslublariga ko‘ra qatiy bir joydan ya’ni yelka suzgich qanoti birinichi shu’lasi osti va yon chiziq ustidan 12-14 ta tangacha olindi. Baliqlarning jinsiy mahsuloti (gonadalari)ning jinsiy etilish bosqichlarini aniqladi q va 4 % lik formalin eritmasida qayd qildik. Qayd qilingan gonadalarni laboratoriya sharoitida qayta ishlash orqali ularning mutlaq va nisbiy serpushtligini aniqladik. Tadqiqotlar davomida boshqa biologik ko‘rsatkichlarni aniqlashda ixtiologik tadqiqotlar umum qabul qilingan uslublaridan foydalandik (Pravdin I.F. , Nikolskiy G.V. uslublari) Laboratoriya tahlillari • Tip Xordalilar- Chordata • Kenja tip Umurtqalilar – Vertebrata • Katta sinf Baliqlar –Pisces • Sinf Suyakli baliqlar – Osteichthyes • Turkum Zog’orabaliqsimonlar – Cypriniformes • Kenja turkum Zog’orabaliqlar – Cyprinoidei • Oila Zog’orabaliqlar – Cyprinidae • Urug’ Qorabaliqlar – Schizothorax Heckel • Tur Qorabaliq – S. intermedius Mc ClellandQora baliqning sistematikasi Zarafshon daryosi basseynida qorabaliqning tana o’lchamlari Belgilarning nomi Suv havzasining nomi Basseyn bo’yicha o’rtachaO’rta oqim Qo’yi oqim Urgut tumani Ravot Xo‘ja suv to‘g‘oni Hisoblanadigan belgilar Birinchi jabra yoyidagi qilchalar miqdori 13,9 12,1 13,5 13,1 Ko’ndalang tangachalar miqdori 125,1 104,7 124,8 118,2 Yon chiziqdagi tangachalar miqdori 101,1 95,0 98,0 98,0 Dum o’qining yoni bo’ylab joylashgan tangachalar soni 27,2 20,0 26,0 24,4 Orqa suzgichdagi shu’lalar soni 7,5 7,7 7,3 7,5 Plastik belgilar (C siz tana uzunligidan foizda) Boshining uzunligi 22,3 24,1 22,1 22,8 Boshining balandligi 16,0 14,1 14,6 14,9 Tumshug’ining uzunligi 8,6 8,4 8,6 8,5 Peshona balandligi 2.0 2,2 1,8 2,0 Peshona eni 9,7 9,0 8,3 9,0 Ko’zining diametri 4,3 4,3 4,2 4,2 Mo’ylovining uzunligi 8,1 8,3 7,8 8,0 Dum o’qining uzunligi 21,0 20,0 20,5 20,5 Gavda yo’g’onligi 17,0 15,0 14,8 15,6 Tana aylanasi 63,1 54,5 58,2 58,6 Orqa suzgichining balandligi 14,5 13,2 14,4 14,0 Zarafshon daryosi basseynida turli yoshdagi qorabaliqlarning tana uzunligi (mm) va og’irligi (g) t O’rta oqim Qo’yi oqim Urgut tumani Ravot Xo‘ja suv to‘g‘oni n l,sm W,gr l,sm W,gr l,sm W,gr 2+ 16,0-17,0 16,5 88-90 89 16,4-17,8 17,1 92-96 94 16,1-16,3 16,2 91-95 93 8 3+ 17,5-18,7 18,1 110-130 120 18,6-19,0 18,8 122-130 126 17,4-17,8 17,6 110-124 117 6 4+ 20,2-22,4 21,3 168-170 169 21,6-22,2 21,9 170-174 172 21,3-22,1 21,7 163-181 171 10 5+ 23,4-24,8 24,1 200-220 210 25,9-26,9 26,1 211-217 214 24,8-25,8 25,3 215-221 218 5 Eslatma: t- baliq yoshi, l-tana uzunligi, W-tana og’irligi, n-namuna soni, suratda min va max, mahrajda o’rtacha ko’rsatgich Zarafshon daryosi basseynida erkak va urg’ochi qorabaliqlarning uzunlik (mm) va og’irlik (g) ortishi Suv havzasining nomi jinsi Yoshi 2 3 4 5 O’rta oqim erkak 140/41 190/80 235/142 285/203 urg’ochi 127/30 167/57 204/86 243/116 Qo’yi oqim erkak 130/38 156/53 186/109 215/156 urg’ochi 118/34 146/43 184/72 221/115 Urgut tumani Ravot Xo‘ja suv to‘g‘oni erkak 116/30 148/51 178/72 200/129 urg’ochi 107/23 138/36 165/48 187/70 Eslatma: suratda tana uzunligi (mm), mahrajda og’irligi (gr) Zarafshon daryosining turli qismlaridan tana o’lchamlariga ko’ra tutilgan qorabaliq jinslarning soni Suv havzasining nomi jinsi Baliqlarning tana o’lchami (mm) 70-100 101-150 151-200 201-250 251-300 301-351 O’rta oqim erkak 3 5 11 14 6 2 urg’ochi 4 6 16 32 17 3 Qo’yi oqim erkak 5 17 23 12 11 - urg’ochi 7 23 18 9 16 - Urgut tumani Ravot Xo‘ja suv to‘g‘oni erkak 3 13 26 19 8 1 urg’ochi 4 19 33 11 5 2 Zarafshon daryosi basseynida erkak va urg’ochi qorabaliqlarning uzunlik (mm) va og’irlik (g) ortishi Yoshi O’rta oqim Qo’yi oqim Urgut tumani Ravot Xo‘ja suv to‘g‘oni uzunligi (mm) og’irligi (gr) uzunligi (mm) og’irligi (gr) uzunligi (mm) og’irligi (gr) urg’oc hi erkak urg’o chi Erka k urg’o chi erkak urg’o chi erkak urg’o chi erkak urg’o chi erka k 2 52 46 - 17 48 43 17 15 40 38 12 10 3 46 40 37 24 46 40 31 30 35 27 23 21 4 48 35 63 30 41 35 59 26 30 20 49 17 5 47 39 60 35 36 34 58 42 32 22 55 19 6 47 31 120 35 36 32 83 23 33 22 61 20 7 41 30 136 60 25 31 58 25 26 30 80 33 Zarafshon daryosining turli qismlarida urg’ochi qorabaliq tanasining o’lchamlarini ortishi 0102030405060 2 3 4 5 6 7O ' s i s h , m m Y o s h i Ряд 1 Ряд 2 Ряд 3 --- o’rta oqim, ---- qoyi oqim ----- Urgut tumani Ravot Xo‘ja suv to‘g‘oni --- o’rta oqim, ---- qoyi oqim ----- Urgut tumani Ravot Xo‘ja suv to‘g‘oni Zarafshon daryosining turli qismlarida erkak qorabaliq tanasining o’lchamlarini ortishi0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 2 3 4 5 6 7 O ' s i s h , m m Y o s h i Ряд 1 Ряд 2 Ряд 3 --- o’rta oqim, ---- qo’yi oqim ----- Urgut tumani Ravot Xo‘ja suv to‘g‘oni Zarafshon daryosining turli qismlarida urg’ochi qorabaliqning tana og’irligini ortishi --- o’rta oqim, ---- qo’yi oqim ----- Urgut tumani Ravot Xo‘ja suv to‘g‘oni Zarafshon daryosining turli qismlarida erkak qorabaliqning tana og’irligini ortishi0 10 20 30 40 50 60 70 2 3 4 5 6 7 og'irlikning otrishi,gr Y o s h i Ряд 1 Ряд 2 Ряд 3 --- o’rta oqim, ---- qoyi oqim ----- Urgut tumani Ravot Xo‘ja suv to‘g‘oni • Bizning kuzatishlarimizga ko’ra urg’ochi qorabaliq ikki yillik yoshida (2+) da jinsiy yetiladi. Bu paytda uning uzun ligi 10-15 sm ni tashkil etadi. Erkak qorabaliqlar bir yilligida (I+) da jinsiy yetiladi. Nerest joylariga birinchi bo’lib, og’irligi 200-450 gr, 5+- 10+ yoshdagi urg’ochi baliqlar va 4+ -7+ yoshdagi erkak baliqlar keladi. Yosh baliqlar ulardan ikki hafta kech nerest joylariga kelishadi. Adabiyotlardagi ma’lumotlarga ko’ra, erkak qorabaliqlarda “ nikoh kiyimi” – boshida ko’zining ostida, yelka, tanasining yon va oldingi qismlaridagi tangachalarda yirik oq so’galchalar paydo bo’ladi. F.A. Turdakovning [34] ma’lumotlariga ko’ra uvildiriq qo’yish paytida erkak va urg’ochi baliqlar bir-biriga zich yopishadi va shu holatda turishiga tumshug’i, tanasining orqasi va yon tomonida joylashgan tikansimon o’simtachalari yordam beradi. Jinsiy yetilmagan baliqlarda bu tikansimon o’simtachalari sezilarsiz bo’lib, jinsiy yetilgan formalarida juda yirik va o’tkir uchli bo’ladi. Urg’ochilarida “nikoh kiyimi” bo’lmaydi. • Zarafshon daryosi basseynida qora baliqning ko’payishi fevraldan boshlanib sentyabrda tugaydi. Bahorning kelishiga qarab muddat biroz o’zgarishi mumkin. Suv haroratining ko’tarilishi nerestning jadallashuviga sabab bo’adi. Suvning harorati 15-18 0 C ga yetishi bilan nerest avj oladi. Qora baliq uvildiriqlarini suv oqimi sekinlashgan suv tubining toshli gruntiga quyadi. Uvildiriq qo’yiladigan suv havzasining chuqurligi 1-2 metrdan oshmaydi, shu sababli qora baliqlar uvildiriq tashlash uchun qirg’oqbo’yi joylarni tanlashadi. Uvildirig’ining kattaligi 0,7-1,7 mm . • Uvildiriqdan chiqqan lichinkalar bir necha rivojlanish bosqichini o’taydilar. Ikki havtalik lichinkalar malkaga aylanadi, tanasi tangacha bilan qoplanadi. Orqa, ko’krak va dum suzgichlari rivojlanadi. Mustaqil oziqlanishga o’tadi va ipsimon suvo’tlar, fito va zooplankton bilan oziqlanadi. Ularning tanasi qoramtir tusda bo’lib, tanasining orqasida aniq bilinib turadigan qora rangli nuqtalar bo’ladi. 8-10 mm kattalikdagi malkalar asosan qum- shag’alli suv tubiga yaqin joylarda suzib yuradi. 20- 40 mm kattalikdagi malkalar qum-toshli suv tubiga ega havzalarda kichik gala hosil qilib suzib yuradi. • ko‘payish joyiga ular unchalik katta bo‘lmagan to‘da bo‘lib (40-50 dona) ko‘tarilishdi, ko‘payishga chiqqan baliqlar asosiy qismining tana uzunligi 23,0-38,0 sm ni, kam sonli yiriklariniki esa, 40,0-50,0 sm ni tashkil qildi. Qora baliqlarning ikra tashlashi ertalabki paytlarga to‘g‘ri keladi va ular suv havzasinirng 1,0-1,5 metr chuqurligidagi tosh-shag‘al bilan qismiga tashlaydi, aytish lozimki, ikra tashlangandan keyin dastlabki paytlar zaharli bo‘ladi shu payt davomida ular toshlar orasiga, ostiga kirib ketadi va o‘sha joyda rivojlanadi. Qora baliq ikralarining zaharli bo‘lishi ham o‘ziga xos ekologik moslashishi bo‘lib, ikralarini boshqa turlar eb qo‘yishidan himoya qilishga qaratilgan. SHu o‘rinda bir narsani ta’kidlash kerakki, ayrim joylarda, xususan Nurota chashmalaridagi qora baliq ikrasining zaharliligini bilmagan mahalliy halq bu baliq go‘shtini ko‘payish oldidan iste’mol qilganda zaharlanish holatlari kuzatilgani uchun bu baliq “avliyo baliq” uni eyish mumkin emas degan bidatlar ham paydo bo‘lgan. Holbuki, bu baliq go‘shti juda mazali. • Qora baliqning mutlaq serpushtlik ko‘rsatkichi, tanasining uzunligi 30,-51,5 sm bo‘lganda, 6,6 – 74,0 ming donani, jinsiy etilganlik koeffitsienti esa – 5,43-17,5 % oralig‘ida bo‘ladi. Qorabaliqning Zarafshonning o’rta qismida bahor faslidagi oziqlanishi Qorabaliqning Zarafshonning o’rta qismida bahor faslidagi oziqlanish ob’ektlari 34% 43% 8% 10% 5% 0% qo’ng’izlar (Coloptera) yumaloq chuvalchanglar (Nematoda) qo’s hqanotlilar (Dip tera) lichinkalari aniqlash imkoni bo’lmagan hasharotlar suvo’tlar, qirqbo’g’im bo’laklari, sholi doni, yovvoyi o’simliklar urug’lari Zarafshonning o’rta qismida qorabaliq oziqasining tarkibi Zarafshonning o’rta qismida qorabaliq oziqasining tarkibi Urgut tumani Ravot Xo‘ja suv to‘g‘onida qorabaliq oziqasining tarkibi X U L O S A L A R – Zarafshon daryosi basseynida qorabaliq (Schizothorax intermedius Mc’Clell) doimiy tur hisoblanadi. Tadqiqot rayonida yoshiga bog’liq holatda uning uzunligi 7,0 – 51,5 sm ni va tana og’irligi 7,0-2885 grammni tashkil etdi. – Zarafshon daryosida qorabaliq 2 yoshligida tanasining uzunligi o‘rtacha uzunligi 16,5 sm va vazni 89,4 g, 3 yoshlida 18,1 sm va 120,2 g, 4 yoshligida 21,7 sm va 169,4 g, 5 yoshligida esa 24,1 sm va 209,9 g ni tashkil qildi. – Semizlik koeffitsienti Fulton bo‘yicha 1,55 dan 2,39 gacha, Klark bo‘yicha esa 1,24 dan 1,93 gacha bo’ladi. U rg’ochi qorabaliq tanasining uzun ligi 10-15 sm bo’lganda ikki yillik yoshida (2+) da jinsiy yetiladi. Erkak qorabaliqlar bir yilligida (I+) da jinsiy yetiladi. – Zarafshon daryosi basseynida qora baliqning ko’payishi fevraldan boshlanib sentyabrda tugaydi. Suvning harorati 15-18 0 C ga yetishi bilan nerest avj oladi. – Uvildirig’ining kattaligi 0,7-1,7 mm . Qora baliqning mutlaq serpushtlik ko‘rsatkichi, tanasining uzunligi 30,-51,5 sm bo‘lganda, 6,6 – 74,0 ming donani tashkil etadi. – Qorabaliq hamaxo’r baliq hisoblanadi, Zarafshon havzasi bo’ylab tarqalgan fitoplankton, zooplankton, zoobentos bilan oziqlanadi.   T AV S I Y A L A R   • D issertatsiya ishini ekspremental qismi va ilmiy manbalar ma`lumotlariga tayangan holda qorabaliq (Schizothorax intermedius Mc’Clell) ni ko’paytish uchun baliqchilik xo’jaliklari ishida foydalanishga deb tavsiya etish mumkin. • Dissertasiya ishi materiallaridan “Ixtiologiya va gidrobilogiya” magistratura yo’nalishi mutaxassislik fanlarini o’qitishda foydalanishga tavsiya etish mumkin. • E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

MAVZU: QORABALIQ NING BIOLOGIYASIGA DOIR MA’LUMOTLAR

Mavzuning dolzarbligi . • Baliq va baliq mahsulotlari kimyoviy tarkibi, ta’mi jihatidan mol go’shtidan qolishmaydi, ammo hazm bo’lish jihatidan undan ancha ustun turadi. Yangi baliq go’shtida 15-22% oqsil, 0,2 dan 30,8% gacha yog’ va oz miqdorda uglevodlar bor. Asosiy baliq oqsili - ixtulin va kaplogen bo’lib, ixtulin o’rni almashinib bo’lmaydigan aminokislotalardan tashkil topgan. Baliq yog’ida A va D vitamini bo’lsa, baliq mahsulotlarida kalsiy, magniy, rux, yod, fosfor kabi elementlar ko’p miqdorda uchraydi. Baliq mahsulotlarini oziqaviy qiymati va sifati bilan doimo aholi ehtiyoji yuqori mahsulot hisoblanadi. • Keying yillarda aholini baliq mahsulotlari bilan ta’minlashni yaxshilash maqsadida mamlakatimizda baliqchilikni rivojlantirishga juda katta e’tibor qaratila boshladi. Sun’iy sharoitda baliq yetishtirish alohida bir tarmoq bo’lib rivojlanayotgan bir paytda, tabiiy suv havzalarida ixtiofaunani o’rganish ham dolzarb masala bo’lib qolmoqda. Chunki asosiy ovlanadigan baliq turlari tabiiy suv havzalarida ham keng tarqalgan . Shu bilan birgalikda ularning biologiyasini o’rganish ov muddatlarini aniq belgilash imkonini ham beradi. Bu esa tabiiy suv havzalarida ixtiofaunaning tur tarkibida keskin o’zgarishlarni oldini oladi.

• Tadqiqot obyekti - Zarafshon vohasi suv havzalaridagi qora baliq (Schizothorax intermedius Mc’Clell) hisoblanadi. • Tadqiqot predmeti - Zarafshon vohasi suv havzalarida qora baliqning biologiyasiga oid ma’lumotlarning tahlili, ekologik - faunistik tavsifi hisoblanadi.

• Tadqiqotimizning maqsadi Zarafshon vohasi suv havzalarida qora baliq (Schizothorax intermedius Mc’Clell) ning biologiyasini o’rganishdir.

Tadqiqot vazifalari • 1. Zarafshon vohasi suv havzalaridagi qora baliqning sistematik holatini o’rganish. • 2. qora baliq (Schizothorax intermedius Mc’Clell) ning tur ichidagi o’zgaruvchanligini aniqlash • 3. Zarafshon vohasi suv havzalaridagi qora baliq (Schizothorax intermedius Mc’Clell) ning biologiyasini o’rganish • 4. Q ora baliq (Schizothorax intermedius Mc’Clell) ning iqtisodiy ahamiyatini aniqlash

Похожие

Harakatga doir masalalar
Burchaklarga doir mashqlar
Geometriyadan burchaklarga doir mashqlar
Yuzaga doir masalalarni yechish
Harakatga doir masalalarni yechish