Mavzu: Samarqand Amir Temur davlatining poytaxti Reja: • Samarqandning poxtaxtga aylanishi • Amir Temur bunyod etgan me’moriy obidalar • Mirzo Ulug’bek davrida bunyodkorlik ishlari

1370 yilning 9 aprelida Balx shahrida Movarounnahrga katta nufuzga ega bo’lgan urug’larning mirlari, ulug’ Sayid Mir Sayid Baraka, Termiz xonzodalari-Maoliy va Ali Akbarlar ishtirokida bo’lib o’tgan ulkan quriltoyda Amir Temur podshohlikka va davlat boshqarishga loyiq deb topildi. (Sharafuddin Ali Yazdiy, Zafarnoma).Amir Temur samarqandni saltanat poytaxtiga aylantirishga qaror qiladi. Jo’g’rofiy jihatdan qulay mintaqada joylashgan Samarqand qit’alararo o’tuvchi Buyuk Ipak Yo’lining tarixiy chorrahasida o’rnashgan edi. Bundan tashqari, Samarqandning mo’tadil ob-havosini, zilol suvlarini, unumdor tuprog’ini ko’plab ta’rif qilgan edilar. Shaharning bu xislatlari Amir Temurni o’ziga rom qilgan bo’lsa, ajabmas.

Amir Temur Samarqandga kelganida, shaharning na mudofaa devorlari va na biror bir hashamatli binosi bor edi. Chingizxon boshchiligidagi mo’g’ul bosqinchilari Samarqandning qadimgi o’rni – afrasiyobni shu darajada vayron qilgandiki, unda yashashni iloji qolmagandi. Amir Temur Chingizxon buzgan Afrasiyobni qayta tiklashdan ko’ra Yangi shaharni bunyod qilishni ma’qul ko’rdi. 1370 yilning kuzida Temur Samarqandda katta quriltoy chaqirdi va unga barcha amirlar, beklar, lashkarboshlar, olimu –ulamolar va islom dinining peshvalari chaqirdi. Qurultoyda davlatchilikni qayta tiklash va rivojlantirishga qaratilgan masalalar muhokama etilgan.

Amir Temur Samarqandni  qurishga kirishar ekan , shaharning mudofaa qudratiga, obodonchiligiga, faravonligiga va xushmanzaraligiga alohida e’tibor beradi. Davlatni yaxshi boshqarish uchun davlat boshqaruv apparati faoliyat ko’rsatadigan Arki a’lo zarurligini yaxshi bilgan sohibquron shaharning g’arbiy tomonidagi tepalikda uni barpo qilishga kirishadi. 34 gektar maydonni egallagan ark ikki qator mudofaa devori bilan o’ralgan. Mudofaa devori bilan o’ralgan mudofaa devorining tashqi tomonidan chuqur va keng handaq qazilib, u Novadan arig’ining suvi bilan to’ldirilgan. Arkning ichi ikki qismga ajratilgan bo’lib, uning shimoliy tomonida ma’muriy binolar hamda harbiy maqsadda foydalaniladigan inshootlar joylashtirilgan. Janubiy qismida esa zadagonlarning turar joylari qad rostlab turgan. Arkning ichi Ko’ksaroy va Bo’stonsaroy nomli ikki ajoyib, hashamatli saroylar ko’kka bo’y cho’zgan. Ko’ksaroy 4 qavatli bo’lib, uning moviy gumbazli uzoq-uzoqlardan ko’rinib turgan. Ko’ksaroyda  Amir Temurning taxti , xazinasi va boy kutubxonasi saqlangan. Bu saroyda sohibqiron xorijdan kelgan elchilarni hamda saroy a’yonlarini qabul qilgan. Amir Temurdan keyin ham Ko’ksaroy Temuriylar hukmdorlar uchun rasmiy saroy vazifasini o’tagan. Samarqand shahristoni ham mustahkam mudofaa devori bilan o’ralgan bo’lib, shaharga oltita darvoza orqali kirilgan. Mudofaa devorining shimoliy qismida Shayxzoda va Temir darvoza (Ohanin)lar bo’lgan. Sharqiy tomonda esa Feruza darvoza o’rnatilgan .

Amir Temur maqbarasi