Samarqand viloyati

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

14218.567382812 KB

Скачать

Iqtisodiy geografik o‘rni va tabiiy boyliklari.
•
Bu viloyat O‘zbekistonning markaziy qismida joylashgan. Aholi soni
hamda yalpi sanoat mahsuloti bo‘yicha Samarqand viloyati
mamlakatimizda yetakchi o‘rinlardan birida turadi (o‘quv atlasdan
mazkur viloyatning chegaralarini aniqlang). Tabiiy geografik o‘rniga
ko‘ra Zarafshon vodiysining o‘rta qismiga to‘g‘ri keladi, uch
tomondan Nurota, Turkiston va Zarafshon tizma tog‘lari bilan
o‘ralgan. Tog‘ tizmalari shimoldan esadigan sovuq havo oqimini
birmuncha to‘sadi. Yog‘in ko‘proq (250—800 mm) yog‘adi. Sho‘rxok
maydonlar deyarli yo‘q. Bo‘z va o‘tloq-alluvial tuproqli yerlar
kattagina maydonni tashkil etadi.

•
Viloyat hududidan oqib o‘tuvchi Zarafshon daryosi suvni muz va
qorlardan oladi. Shunga ko‘ra Zarafshon daryosi sug‘orishga ehtiyoj
katta bo‘lgan yoz oylarida to‘lib oqadi. Suvdan yanada samarali
foydalanishni ko‘zlab, daryoning o‘rta oqimida Kattaqo‘rg‘on suv
ombori barpo etilgan. Shu bilan birga Eski Anhor kanali orqali
Zarafshon suvi (Darg‘om kanalidan) Qashqadaryo viloyatiga
oqizilmoqda. Xullas, suvdan xo‘jalikda to‘la foydalanish bo‘yicha
O‘rta Osiyoning bironta daryosi Zarafshonga tenglasha olmaydi.
Uning 90 foiz suvi sug‘orishga sarflanadi.

•
Adirlar qisman haydalgan, unga g‘alla ekiladi. Tog‘larda yog‘ingarchilik
yetarliligidan o‘tloqlar ham ko‘p. Chorva yozda shu yerlarda boqiladi.
O‘simliklarning o‘sish davri cho‘l bilan adirda bir vaqtga to‘g‘ri
kelmasligidan qorako‘l qo‘ylarini yil bo‘yi yaylovda boqish mumkin.
Viloyatning tabiiy sharoiti mevali daraxtlar o‘stirish uchun ham qulay. Bu
yerda shirindan shakar gilos, o‘rik, shaftoli erta pishadi.

•
Viloyatda mineral boyliklar ham ko‘p. Bu yerda
nodir metallar, binokorlik materiallari (marmar,
ohak, granit, mergel, grafit), mineral bo‘yoqlar,
asbest konlari topilgan . Xullas, viloyatning
yuksalishida uning tabiiy va iqtisodiy geografik
o‘rnidagi qulayliklar qatori tabiiy sharoiti va
boyliklari ham talay imkoniyatlar yaratadi.

•
Aholisi. Viloyat aholisining 3/5 qismi qishloqda yashaydi. Butun aholi
sonida mehnatga yaroqli kishilar salmog‘i mamlakatdagi o‘rtacha
ko‘rsatkichdan kam bo‘lsada, lekin ishchi kuchlari iqtisodiyotni
yuksaltirish uchun keragicha topiladi. Tabiiy sharoit va xo‘jalik
yuritishdagi tafovutlarga muvofiq aholi joylashuvida ham tafovut
yaqqol ko‘zga tashlanadi. Inson faoliyati uchun eng qulay Zarafshon
vodiysida aholi nihoyatda zich yashaydi. Bu yerlarda har bir kv. km ga
250 va undan ortiq kishi to‘g‘ri keladi. Adirlarda va tog‘larda har bir
kv. km ga 15—20 kishi to‘g‘ri keladi.

•
Qishloq xo‘jaligining asosiy tarmoqlari: donchilik, paxtachilik,
bog‘dorchilik, uzumchilik, go‘sht-sut chorvachiligi, qorako‘lchilik,
ipakchilik.
•
Sanoatning asosiy tarmoqlari: rangli metallurgiya, i mashinasozlik
(avtomobilsozlik), yengil va oziq-ovqat.
•
Xo‘jaligi. Samarqand viloyati hududida aholi qadimdan obikor
dehqonchilik bilan shug‘ullanib kelgan. Dehqonchilik bilan birga
savdo va hunarmandchilik ham taraqqiy etgan.

Sanoati
•
Viloyatda sanoat yetakchilik qiladi. Og‘ir sanoat tarmoqlaridan mashinasozlik
va metallsozlik, kimyo tez rivojlanmoqda. Samarqand shahrida 1999-yilda
yuk tashish va sayyohlarga xizmat ko‘rsatadigan 4 turdagi mashinalarni
ishlab chiqaruvchi «SamKochavto» zavodi ish boshlagan edi.
•
Hozirda mazkur zavod «SamAvto» deb ataladi. Samarqanddagi «SamAvto»
zavodida «Isuzu» rusumli mikroavtobuslar hamda yuk avtomashinalari ishlab
chiqarilmoqda.
•
Yengil sanoatning 50 ga yaqin korxonasi ishlab turibdi. Oziq-ovqat sanoati
mahalliy xomashyolardan konserva va sharob, o‘simlik moyi, tamaki, sut va
go‘sht, qandolatchilik mahsulotlari ishlab chiqaradi.

•
Samarqand hududiy ishlab chiqarish majmuyida qishloq xo‘jalik alohida
o‘rin tutadi . Dehqonchilik qishloq xo‘jaligi yalpi mahsulotining 75 foizini
beradi. Dehqonchilikning yetakchi tarmog‘i bu rayonda ham paxtachilik va
g‘allachilikdir. Boshqa texnik ekinlardan tamaki, kunjut, zig‘ir va safsar
(maxsar) yetishtiriladi. Urgut tumani tamaki yetishtirishga ixtisoslashgan.
Bahorikor yerlarda bug‘doy va arpa ekiladi. Bog‘dorchilik va uzumchilik
tarmoqlari yuksak taraqqiy etgan. Shaharlar atrofidagi xo‘jaliklarda,
aholining tomorqa yerlarida ko‘plab turli xil sabzavot va poliz ekinlari
yetishtiriladi.

•
Bu viloyatda mevali daraxtzorlar va tokzorlar ko‘p. Chorvachilik
agrosanoat majmuyining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Qoramollar
soni jihatidan viloyat mamlakatda birinchi o‘rinni egallaydi,
qorako‘lchilikda esa uchinchi o‘rinda turadi. Bu yerda qorako‘lchilikni
rivojlantirish choralarini tadqiq etuvchi ilmiy tadqiqot instituti bor.

Transporti
•
Samarqand viloyati hududidan ikkita temiryo‘l o‘tadi. Toshkent—
Turkmanboshi, Toshkent—Dushanbe temiryo‘lida, asosan, tranzit yuklar
tashiladi. Viloyatda avtomobil yo‘llari ko‘p, ular orqali temiryo‘lga va bir
viloyatdan boshqa viloyatga yuklar tashiladi. Havo transporti mamlakatning
barcha yirik shaharlarini hamda xorijiy davlatlarni bog‘laydi. Quvur
transporti va elektr uzatkich liniyalari ko‘p tarmoqli. Rossiyaga paxta tolasi,
paxta moyi, ho‘l meva, uzum, mayiz va qorako‘l terilari yuboriladi. Mineral
o‘g‘it, tamaki, choy, poyabzal, shoyi va boshqa iste'mol mollari barcha
qo‘shni viloyatlarga va O‘rta Osiyo davlatlariga ham chiqariladi. Viloyat,
asosan, yog‘och-taxta, g‘alla, shakarqand, mashinalar, ko‘mir, neft, neft
mahsulotlari hamda keng iste'mol mollari oladi.

•
Viloyatda Samarqand, Kattaqo‘rg‘on sanoat tugunlari tarkib
topgan. Shaharlari. Samarqand Zarafshon daryosining o‘rta
qismida joylashgan.
•
Samarqand dunyodagi juda qadimiy shaharlardan hisoblanadi.
Arxeologik izlanishlar natijasida shaharning yoshi 2750 da
ekanligi aniqlangan.

•
XIV-XV asrlarda Movarounnahrning ilmiy tafakkur markazi bo‘lgan.
Geografik o‘rnining qulayligidan Samarqand o‘rta asrlarda O‘rta
Osiyoning muhim savdo markazlaridan biriga aylandi. Hindiston,
Eron va Sharqiy Yevropa mamlakatlari bilan olib borilgan savdo
aloqalari shaharning iqtisodiy hamda madaniy jihatdan yuksalishiga
ta'sir ko‘rsatdi. O‘sha davrlardayoq zargarlik buyumlari, kulolchilik
bo‘yoqlari, ipak va ip-gazlamalar ishlab chiqarish va kashtachilik
yaxshi rivojlandi. Qog‘oz va duxobalar ishlab chiqarishni
samarqandliklar bundan ming yil burun keng yo‘lga qo‘ygan edilar.

•
Amir Temur va temuriylar davri (XV-XVII asrlar)da Samarqandda
hashamatli machit, madrasa, maqbara va saroylar qurildi. Ular Hindiston,
Misr, qadimgi Yunoniston va Rim me'morchiligining noyob yodgorliklari
qatorida umumjahon ahamiyatiga egadir. O‘rta asr shoir va olimlari
Samarqandni «sayqali ro‘yi zamin» deb ulug‘laganlar.
•
1924-1930-yillarda Samarqand shahri O‘zbekistonning poytaxti bo‘lgan.
Hozirda ham Samarqand mamlakatning yirik sanoat tuguni, madaniyat
markazlaridan biri sifatida ahamiyatlidir.

•
Samarqand bilan Jomboy, Juma va boshqa shaharchalar
ishlab chiqarish bo‘yicha o‘zaro bog‘langan. Shahar
qishloq xo‘jaligi rivojlangan hudud markazida
joylashganidan unda qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta
ishlaydigan ulkan korxonalar ko‘p.
•
1999-yilda Samarqanddan shimoldagi Chelak shahri
yaqinida buyuk hadisshunos olim imom al-Buxoriyga
bag‘ishlab me'moriy majmua barpo qilindi.

Samarqand
•
Samarqand mamlakat ilm-fanining yirik markazidir. Shaharda
Samarqand davlat universiteti, Xalqaro turizm universiteti, tibbiyot,
arxitektura-qurilish, chet tillar, iqtisodiyot va servis, veterinariya
meditsinasi institutlari, Toshkent axborot texnologiyalari universiteti
Samarqand filiali faoliyat yuritmoqda. Shahar tarixi Rudakiy, Navoiy,
Xo‘ja Ahror, Bobur, Jomiy, Ulug‘bek, Ahmad Donish, Abu Lays
Samarqandiy singari olimlar, yozuvchilar, mutafakkirlar nomlari bilan
bog‘liq. Shahar xo‘jaligining yuksalishi bilan aholisi ham tez
ko‘paymoqda.

Kattaqo‘rg‘on
•
Kattaqo‘rg‘on viloyatda Samarqanddan keyingi ikkinchi o‘rinni egallagan
sanoat tuguni va madaniyat markazidir. Shahar yonidan Samarqand—Buxoro
temiryo‘li o‘tadi. Shaharda Kattaqo‘rg‘on paxta tozalash mashinasozligi
zavodi, motor tuzatish, paxta va g‘isht zavodlari hamda mahalliy sanoat
korxonalari bor. Moy eritish va go‘sht kombinatlari hamda yiliga 2 million
jo‘ja ochiriladigan broyler fabrikasi oziq- ovqat sanoatining respublikadagi
yirik korxonalari hisoblanadi. Moy eritish kombinati mamlakatdagi eng yirik
korxonalardan biridir. Sanoat korxonalarini katta IEM elektr energiya bilan
ta’minlaydi.

Urgut
•
Urgut Samarqanddan taxminan 50 km janubi sharqda, Qashqadaryo
viloyati chegarasida joylashgan shahar. Urgutda bir nechta gilam
fabrikalari, tabak-ferment va shifer zavodlari faoliyat yuritadi.
Samarqand viloyatining eng yirik sharq bozori shu shaharda joylashgan.

Samarqand viloyati

Iqtisodiy geografik o‘rni va tabiiy boyliklari. • Bu viloyat O‘zbekistonning markaziy qismida joylashgan. Aholi soni hamda yalpi sanoat mahsuloti bo‘yicha Samarqand viloyati mamlakatimizda yetakchi o‘rinlardan birida turadi (o‘quv atlasdan mazkur viloyatning chegaralarini aniqlang). Tabiiy geografik o‘rniga ko‘ra Zarafshon vodiysining o‘rta qismiga to‘g‘ri keladi, uch tomondan Nurota, Turkiston va Zarafshon tizma tog‘lari bilan o‘ralgan. Tog‘ tizmalari shimoldan esadigan sovuq havo oqimini birmuncha to‘sadi. Yog‘in ko‘proq (250—800 mm) yog‘adi. Sho‘rxok maydonlar deyarli yo‘q. Bo‘z va o‘tloq-alluvial tuproqli yerlar kattagina maydonni tashkil etadi.

• Viloyat hududidan oqib o‘tuvchi Zarafshon daryosi suvni muz va qorlardan oladi. Shunga ko‘ra Zarafshon daryosi sug‘orishga ehtiyoj katta bo‘lgan yoz oylarida to‘lib oqadi. Suvdan yanada samarali foydalanishni ko‘zlab, daryoning o‘rta oqimida Kattaqo‘rg‘on suv ombori barpo etilgan. Shu bilan birga Eski Anhor kanali orqali Zarafshon suvi (Darg‘om kanalidan) Qashqadaryo viloyatiga oqizilmoqda. Xullas, suvdan xo‘jalikda to‘la foydalanish bo‘yicha O‘rta Osiyoning bironta daryosi Zarafshonga tenglasha olmaydi. Uning 90 foiz suvi sug‘orishga sarflanadi.

Samarqand viloyati

10.08.2023

0

14218.567382812 KB

Похожие