logo

SHARQIY AFRIKA XALQLARI

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1633.5380859375 KB
Sharqiy Afrika	
xalqlari Reja:	
1.	Afrika hududining  geografik klassifikasiyasi	
2.	Sharqiy Afrika xalqlari antropologik  klassifikasiyasi	
3.	Sharqiy Afrika xalqlari dini	
4.	Sharqiy Afrika xalqlari lingvistik  klassifikatsiyasi	
5.	Xulosa •	Afrika kattaligi Osiyodan  keyin  o’rinda turadi va 29,6 mln 
km kvni, orollar bilan 30,3 mln kv.ni tashkil etadi.  Aholisi 
2009 yilda 1 milliarddan  oshgan.  Afrikaning  o’rta qismidan 
ekator chiziq’I  kesib  o’tgan.  Shimolda  janubga tomon 
qar yib 8 ming km ga cho’zilgan  .  Shimoliy  qismining  eng 
7,5 kmni (Almadi bur nidan  Xafun  Bur nigacha).   	Q	ismining 	
eni 3100 km , Shimolda  o’rta dengiz  , g’arbda Atlantika 
okeani  , Sharqda Hind  okeani va qizil dengiz  bilan o’ralgan .	
Afrika materigi  •	Sharqiy afrika 	–	Afrikaning  sharqiy qismidagi  ekvatorial  va 	
subekvatorial kengliklardagi  yerlarni o	ʻz ichiga olgan tabiiy 	
oʻlka,  shimolida  Efiopiya yassitog	ʻligi, g	ʻarbda Kongo  botig	ʻi, 	
janubida Zambezi  daryosining quyi oqimi va sharqda Hind 
okeani bilan chegaralangan.  Sh.A. 	H	ududining aksari qismini 	
Sharqiy Afrika  yassitog	ʻligi (bal.  1000 m dan ziyod) egallaydi. 	
Yassitog	ʻlik  tektonik yoriklar  bilan parchalangan.  Relyefida 	
palaxsali tog	ʻlar,  lavali  plato va vulkan konuslari (Afrikaning  eng 	
baland joyi 	—	Kilimanjaro  so	ʻngan vulkani, 5895 m),  tub 	
terrasalar,  uzilmali  botiqlar va jarliklar  navbatlanib joylashgan. 
Dengizbo	ʻyi qismi kambar  pasttekislikdan iborat. Iqlimi 	
ekvatorial  mussonli,  issiq, mavsumiy  nam iqlim.  Yillik  yog	ʻin 	
500 dan 3000 mm  gacha.  Sharqiy Afrika  yassitog	ʻligi Nil, Kongo, 	
Zambezi va Hind okeaniga quyiladigan kichikroq daryolar 
havzalari o	ʻrtasidagi suvayirg	ʻich  vazifasini bajaradi.  Ko	ʻl  ko	ʻp 	
(Viktoriya,  Tanganika,  Nyasa va boshqalar).  O	ʻsimliklari  turli 	
tipdagi savannalar va siyrak o	ʻrmonlardan  iborat, tog	ʻlarda 	
oʻsimlikdar  balandlik mintaqalari  bo	ʻylab tarqalgan.  Sh.A.da 	
Keniya, Uganda,  Ruanda, Burundi, Tanzaniya, Zambiya, 
Malavi,  Somali,  Efiopiya va Jibuti davlatlari joylashgan  Sharqiy Afrika xalqlari tarixi	
•	Qadimiy irqlardan Sharqiy Afrikadagi efiop, negroid, 
negril yoki pigmey va bushmen  tiplari so’nggi 12	-10 	
ming yillar muqaddam shakllana boshlagan. Bu yerda 
chorva va dehqonchilik  madaniyati Nil vohasiga 
nisbatan keyinroq eramizdan avvalgi VI ming 
yilliklarda neolit davrida yuzaga kelgan. 4	-5 ming 	
yillar muqaddam Efiopiya tog’ etaklarida uy 
hayvonlarini qo’lga o’rgatib, don eka boshlaganlar. 
Neolitik makonlar, dala va kanallar Sharqiy Afrikaning 
qurg’oq hududlarida, Buyuk ko’llar atrofida topilgan. 
Shimoli	-sharqiy qismida kusht tilida gapiradigan 	
qadimiy tub aborigen aholi, butun sharqda tarqoq 
holda dehqonchilikni bilgan bantu («ntu» 	—	odam, 	
«ba»	—	iar, ya’ni «odamlar» degan ma’noda) xalqlari 	
yashagan  •	Afrika qit’asi ko’plab 
qabilalar bilan panoh topgan 
turli darajalar taraqqiyoti, 
urf  	–	odatlari, marosimlari 	
va hayotga qarashlari.  Eng 
yirik qabilalar: Mbuti, Nuba, 
Oromo, Hamer, Bambara, 
Fulbe, Dinka, Bongo va 
boshqalar.   Sharqiy Afrika mintaqasi	
Davlatlari	
•	Eritriya        Uganda	
•	Efiopiya        Ruanda	
•	Somali          Burundi	
•	Sudan           Tanzaniya	
•	Keniya           Janubiy	
Sudan Sharqiy Afrika lingvistikasi	
Lingvistik  Afrika aholisining til klassifikatsiyasi rang 	–	
barangdir.  Masalan, germaniyal olim Meynxof  20	-30 yil faqat 	
bantularda 184 ti ya lahjalami o’rgangan.  Belgian Van Byulk esa 
50 	–	yillar Zairda 518 ta mustaqil til bo’lganini ta’kidlaydi.  Rika 	
Africa tillari to’rtta katta til oilasi: semit 	–	xamit yokiafrosiyo.  	
N	iger 	–	kordofanil 	–	saxara ya qoysan tillariga bo’lgan .  Sharqiy Afrika xalqlarining kiyimlari	
•	Kiyimlari an’anaviy, erkaklar chitdan uzun tik 
yoqali ko’ylak, tor ishton kiyadilar, yuklangan 
shamma (chopon) yopinadilar, sovuqda koshonli 
jundan tikilgan burnus kiyadilar.  Ayollarning 
kiyimlari ham uzun tor yengli ko	ʻylak , shamma 	
va burnusdan iborat .  	A	yol va erkaklar bosh va 	
oyoq yalang yuradi , ayollar ba’zan ro’mol 207 
yopinadi .  Faqat sahroda qumda yurish uchun 
teri sandal kiyiladi .  So’nggi vaqtlarda Yevropa 
kiyimlari keng tarqala kiyimlar . Sharqiy Afrika davlatlari dini	
•	Hozirgi Keniyaning 48% aholisi an’naviy diniy e’tiqod va ibodatlarga 
amal qiladilar .  30% i nasroniy dinida, 15% i musulmon.  Tanzaniyada 
dinlarga 44% aholi, islom diniga 25,7%, nasroniy diniga 28,8% aholini 
rioya qiladi.  Uganda aholisining 43.8% an’naviy dinlarda, 47.7% 
nasroniy, 3	-5% musulmon, din va ibodatga amal qilganlar Ruandada 	
ko	ʻproq (55.5%), qolgani nasroniylikka o	ʻtgan.  Qo’shni Burundida 	
ko’pchilikni nasroniylar tashkil etadi (54,7%), qolgani kelib ibtidoiy 
din ta’sirida.   Sharqiy Afrikada ham sinkritik aralash nasroniy 	–	afrika 	
cherkovlari va mazhablari paydo bo’lgan .  •	Diniy e’tiqodlariga  qarab nasroniy va 
musulmon bayramlari tantanali 
nishonlanadi  .  Butun mamlakatda yangi 
yil ( 11 	–	sentabr ), « Maskal « nomli hosil 	
bayrami ( 27 	–	sentabr ) umumxalq 	
tantanalariga  aylangan  Afrikaliklar o’zlarini yovuz ruhlardan himoya 
qilish va yaxshi xudolarga yaqinlashish uchun 	
ko’p vaqt tinchadi.  Buning uchun ular 
marosim raqslarini (yomg’ir yog’diradi, 
zararkunandalarga  qarshi kurashadi, ov 	
qilishdan oldin duo oladi va joy), tatuirovka 
qiladi, ularni yovuz ruhlardan himoya qilish 	
kerak bo’lgan toshiqdi.  Sehrgarlar va 	
shomonlar hayotida hamma joyda edi.  Ular 
ruhiy xizmatlar sanaladilar,  qabila boshliqlari 	
ularning tinglaydilar va oddiy oda ularga 	
maslahat so’rab kelishadi.   •	X	alqlarida folklor, musiqa, 	
raqs va kuylar juda balandligi.   
Turli xalq rivoyatlari, masal va 
maqollar, ertak.  	A	shulalari 	
amxara, tigrai, oromo va 
boshqa  xalqlar ning tur mush 
tarzining  turli tomonlari bilan 
tanishtiradi,  sotsial hayotini 
ochib  beradi.  Tasviriy  san’at, 
adabiyot, kuy va o’yinlar yana 
ham ravnaq topmoqda.  Xulosa	
•	Afrikada 780 milliondan ortiq aholi istiqomat qiladi. 
Afrika nisbatan siyrak aholiga ega, u materik bo’ylab 
juda notekis taqsimlangan. Aholining 
taqsimlanishiga nafaqat tabiiy sharoitlar, balki 
tarixiy sabablar, birinchi navbatda qul savdosi va 
mustamlaka hukmronligi oqibatlari ham ta’sir 
ko’rsatadi. Materikning mustamlakachiligi o’rta asrlarda 
boshlangan. Va 20	-	asr boshlariga kelib, Afrikaning 	
deyarli butun hududi Evropaning kapitalistik 
mamlakatlari o’rtasida bo’linib, mustamlakalarning 
materikiga (siyosiy va iqtisodiy mustaqillikdan 
mahrum bo’lgan mamlakatlar) aylantirildi. 
Mustamlakachilar tub aholini ezdilar va ekspluatatsiya 
qildilar, olib ketishdi eng yaxshi yerlar, o’z tug’ilgan 
joylaridan yashash uchun yaroqsiz joylarga haydalgan.  
20	-	asr boshlarida Afrikada faqat ikkita erkin davlat 	
mavjud edi. Endi materikda barcha davlatlar mustaqil. Foydalanilgan adabiyotlar	
•	Iso Jabborov , «Jahon etnologiya asoslari»  Toshkent «Yangi asr avlodi» 2005.	
•	A.Ashirov , A. Atadjanov, «Etnologiya» Toshkent «Iqtisod 	–	moliya» 2008	
•	Jumaev.  , Qurbonova.  	A	malyoti etnografiyasi.  (uslubiya kwllanma) Bukhoro.  2002 	
yil.	
•	Bruk.  C. Dunyo aholisi.  (etnodemografik ma’lumotnoma).  2 	–	tahrir.  , 1986 yil.  	
•	Salimov T.U.  	E	thnographer ekspedistiyalarni o’tkazish uslublari.  T., 1993 yil. 	
•	Cheboksarov N.N.  , Cheboksarova I.A.  Odamlar, irq, madaniyat.  2 	–	tahrir.  , 1985	
•	Tokarev S.A.  Etnografiya fanining kelib chiqishi.  M., Nauka, 1977 yil.	
•	Kabo V.R.  Avstraliya aborigenlarining kelib chiqishi va dastlabki tarixi.  M. 1969 yil.   E’tiboringiz uchun rahmat! 	
•	Tayyorladi:Saydalimova Xurshida 
Tarix fakulteti 105	-	guruh talabasi

Sharqiy Afrika xalqlari

Reja: 1. Afrika hududining geografik klassifikasiyasi 2. Sharqiy Afrika xalqlari antropologik klassifikasiyasi 3. Sharqiy Afrika xalqlari dini 4. Sharqiy Afrika xalqlari lingvistik klassifikatsiyasi 5. Xulosa

• Afrika kattaligi Osiyodan keyin o’rinda turadi va 29,6 mln km kvni, orollar bilan 30,3 mln kv.ni tashkil etadi. Aholisi 2009 yilda 1 milliarddan oshgan. Afrikaning o’rta qismidan ekator chiziq’I kesib o’tgan. Shimolda janubga tomon qar yib 8 ming km ga cho’zilgan . Shimoliy qismining eng 7,5 kmni (Almadi bur nidan Xafun Bur nigacha). Q ismining eni 3100 km , Shimolda o’rta dengiz , g’arbda Atlantika okeani , Sharqda Hind okeani va qizil dengiz bilan o’ralgan . Afrika materigi

• Sharqiy afrika – Afrikaning sharqiy qismidagi ekvatorial va subekvatorial kengliklardagi yerlarni o ʻz ichiga olgan tabiiy oʻlka, shimolida Efiopiya yassitog ʻligi, g ʻarbda Kongo botig ʻi, janubida Zambezi daryosining quyi oqimi va sharqda Hind okeani bilan chegaralangan. Sh.A. H ududining aksari qismini Sharqiy Afrika yassitog ʻligi (bal. 1000 m dan ziyod) egallaydi. Yassitog ʻlik tektonik yoriklar bilan parchalangan. Relyefida palaxsali tog ʻlar, lavali plato va vulkan konuslari (Afrikaning eng baland joyi — Kilimanjaro so ʻngan vulkani, 5895 m), tub terrasalar, uzilmali botiqlar va jarliklar navbatlanib joylashgan. Dengizbo ʻyi qismi kambar pasttekislikdan iborat. Iqlimi ekvatorial mussonli, issiq, mavsumiy nam iqlim. Yillik yog ʻin 500 dan 3000 mm gacha. Sharqiy Afrika yassitog ʻligi Nil, Kongo, Zambezi va Hind okeaniga quyiladigan kichikroq daryolar havzalari o ʻrtasidagi suvayirg ʻich vazifasini bajaradi. Ko ʻl ko ʻp (Viktoriya, Tanganika, Nyasa va boshqalar). O ʻsimliklari turli tipdagi savannalar va siyrak o ʻrmonlardan iborat, tog ʻlarda oʻsimlikdar balandlik mintaqalari bo ʻylab tarqalgan. Sh.A.da Keniya, Uganda, Ruanda, Burundi, Tanzaniya, Zambiya, Malavi, Somali, Efiopiya va Jibuti davlatlari joylashgan