SINTAKTIK TARKIBI QISQARGAN GAPLAR TADQIQI VA TA’LIMI

Ishning rejasi: I bob. Gap nazariyasi haqida mulohazalar 1. 1.Gap sintaksisining asosiy predmeti sifatida 1.2.Gaplarni tasniflash masalasi (Chet tillar misolida) 2. 3.Gapning turlari II bob. O‘zbek tilida sintaktik tarkibi qisqargan gaplar • 2.1. Atov gap • 2.2. So‘z gap • 2.3. To‘liqsiz gap III. Sintaktik tarkibi qisqargan gaplarni о‘qitishdа zаmоnаviy mеtоdlаrdаn fоydаlаnish • 3.1. Zamonaviy dars va unga qo‘yiladigan talablar • 3.2.Atov va so‘z-gaplarni o‘qitishga doir metodik tavsiyalar • 3.2. to‘liqsiz gaplarni o‘qitishning samarali metodlari

1.1. Gap sintaksisining asosiy predmeti sifatida ◦ Sintaksis bo‘limining tadqiqi, dastlab, Abdurauf Fitrat tomonidan amalga oshirilgan bo‘lib, olim uni “Nahv” atamasi bilan qo‘llaydi. Uning kitobida shunday jumlalar uchraydi: “Qo‘ling‘izdag‘i bu kitobcha o‘zbekcha «Nahv», to‘g‘rusi, o‘zbek nahvi to‘g‘rusida mening bir tajribamdir. «0‘zbek tili qoidalari to‘g‘rusida bir tajriba» mening ikinchi kitobimdir. Biz til qoidalari ham uning atamalari (istilohlar) to‘g‘rusida ishlashning ham birinchi paytidamiz. Shuning uchun tilimizning qoidalarini bu maydonga qo‘yib, atamalarini sobit bir holg‘a keltirib olg‘animiz yo‘q. Bu to‘g‘ruda til muallimlarimiz ora birlashkan bir yo‘l hanuz yo‘qdir. Yoki boshlang‘an ishlarning hamasida ham shu holni ko‘rmay chora yo‘qdir. Tilimizning butun qoidalarini aniqlab, atamalarini maydong‘a qo‘ymoq uchun yana biroz tirishmagimiz, bir-birimizga ko‘mak qilishimiz lozim”.

Shundan so‘ng, o‘zbek t ilshunosligida, aynan shu sohada bir t alay ishlar amalga oshirilgan. Ushbu t adqiqot larni amalga oshirishda S.Dolimov, G‘.Abdurahmonov, B.O‘rinboyev, A.Nurmonov, N.Turniyozov, M.Asqarova, R.Sayfullayeva, A.erdialiyev, N.Mahmudov, G.Hoshimov k abi olimlarning xizmat lari k at t a bo‘ldi O‘zbek tilshunosligida gap sintaksisning asoisiy birligi sifatida juda ko‘p tadqiqotlar mavzusi sanaladi. Ko‘plab jahon va o‘zbek tilshunosligi olimlari tomonidan ushbu mavzuga oid ko‘plab ilmiy tadqiqotlar amalga oshirilgan. Olimlar gapning, sintaksis bo‘limining turli qirralarda mavjud bo‘lgan yangiliklarni fanga olib kirishgan, natijada tilshunoslikda qadimdan mavjud bo‘lgan ushbu sohaning mazmun ko‘lami oshib, tadqiq ko‘lami kengaygan. Ana shunday manbalar asosida olingan bilim va ko‘nikmalar asosida biz izlanuvchilar kichik tadqiqotlarimizni olib bormoqdamiz. Ushbu yonalishda yangidan-yangi nazariyalar yaratish bugungi kun tilshunoslari oldida turgan dolzarb masalalardan ekanligni ham alohida qayd etamiz.

Gaplarni t asnifl ash masalasi (chet t illari misolida) Bilamizki, o‘zbek tilshunosligida gaplar quyidagicha tasniflanadi: • Sodda gap; • Qo'shma gap.Tuzilishiga ko'ra: • darak gap; • so'roq gap; • buyruq gap; • istak gapIfoda maqsadiga ko'ra: • his-hayajonli gap; • his-hayajonsiz gaphis-hayajonning ishtirokiga ko'ra: