SOTSIOLOGI YA VA FUN KSI ON A LI ZM MA KTA BI UN IN G N A MAYON DA LA RI

Jamiyat hayotini tushuntirishga urinishlar antik davrda (Platon, Aristotel va b.) paydo bo ddi, tarix falsafasida davom etdi. O rtaosiyolik ʻ ʻ mutafakkirlar ( Forobiy, Ibn Sino, Beruniy ) asarlarida ham jamiyat, uning yashashi va rivojlanishi haqida muhim fikrlar bildirilgan. Sotsiologik tasavvur va qarashlar 19-a. ning 1-yarmida O. Kont, G. Spenser kabi olimlar ijodi natijasida fan darajasiga ko tarildi va qariyb 200-y. dan buyen rivojlanib kelmoqda. Turli ʻ davrlarda Sotsiologiyaning moxiyati turlicha talqin etildi. Avvaliga u jamiyat haqidagi umumiy fan sifatida tushunilgan. Ayni vaqtda uning aniq ilmiy uslublarini nazarda tutgan holda ijtimoiy fizika deb ham izohlangan (L. Ketle). Dastlab Yevropada taraqqiy etgan S. G arbiy Yevropa mamlakatlarida keng ʻ ijtimoiy muammolarni dalil va asosli ravishda qo ya boshladi (M. Veber, E. ʻ Dyurkheym, G. Zimmel (1858—1918), V. Pareto (1848—1923), P. Sorokin (1889—1968). Shu ma noda u mohiyatan makrosotsiologiya edi. ʼ Sotsiologiyaning Amerikadagi rivoji esa, odatda, «kichik» ijtimoiy hodisalarni o rganuvchi mikrosotsiologiya tarzida yangi qirralarini namoyon etdi [J. Dyui ʻ (1859—1952), Ya. Moreno (1892—1974), J. Xomans (1910), E. Meyo (18801949) va b. ]. Keyinchalik Sotsiologiyaning bu makro va mikro ko rinishlari ʻ T. Parsons (1902 — 79), R. Merton (1910)ning nazariy ishlarida va P. Lazersfeld (1901 — 76)ning empirik tadqiqotlar uslubiyatvda yagona tizimga keltirildi. Biroq Sotsiologiyaning predmeti va ijtimoiy amaliyot uchun ahamiyati xususidagi bahslar haligacha davom etib kelyapti, yangi Sotsiologiya yaratishga urinishlar to xtamayapti. ʻ

SOTSIOLOG IYA MAKTABI NAMAYONDALARI

Yevropa mamlakatlari etnografiya fanida diffuzionizm maktabi bilan bir vaqtda sotsiologiya maktabi shakllangan va bu maktab ilmiy jihatdan qaraganda diffuzionizmga nisbatan birmuncha sermahsul bo‘lgan. Agar evolyusionizm asoschilari etnografiyaning asosini insonda, diffuzionistlar esa madaniyatda deb bilgan bo‘lsalar, sotsiologiya maktabi vakillari jamiyatda deb hisoblaganlar. Ushbu Yo‘nalish vakillarining bunday xulosaga kelishlarining boisi ular orasida «jamiyatni oddiy individlarga kiritib bo‘lmaydi», - degan qarash ustuvor edi. Sotsiologiya maktabi vakillarining ta’kidlashlaricha, jamiyat odamlar orasidagi o‘zaro ongli aloqalari natijasida tashkil topgan.