MAVZU: SUVLI ERITMALARDA YORUG‘LIKNING MANDELSHTAM-BRILLYUEN SOCHILISHINING LAZER SPEKTROSKOPIYASI. Samarqand - 2024

Mazkur ishda qo`yilgan maqsadga erish uchun quyidagi vazifalar bajarildi: 1) Noelektrolitlarda yuqori chastotali tovush (Gipertovush) tarqalishiga doir tadqiq etishga qaratilgan eksp е rim е ntal tadqiqot natijalari va zamonaviy nazariy yonadashuvlar bo`yicha adabiyotlarda mavjud ma'lumotlar tahlil etildi 2) Elektrolit bo`lmagan suvli eritmalarda gipertovushning tarqalish tezligini temperaturaga bog`liqligini o`lchash uchun yorug’likning Releycha sochilish n ozik strukturasi spektri m е todini o`rganildi 3) U ltratovush diapozonida ilgari olingan natijalar bilan solishtirib, tovush tezligi dispersiyasi aniqlanib, h ajmiy qovushqoqlikning relaksatsiya vaqti hisoblanish . 4) Hi soblangan kattaliklar va tajribada olingan natijalar taqqoslanib, zamonaviy nazariy m е todlar nuqtai nazaridan tahlil etildi.

1- He-Ne lazeri; 2 – diafragma; 3 – ob’ektiv (120 mm); 4 – tadqiq qilinayotgan suyuqlik uchun idish; 5 – diafragma; 6 – kollimatirli ob’ektiv (210 mm); 7 – qutblantirgich (Franka-Ritter prizmasi); 8 – ikki o‘tishli Fabri- Pero interferometrining barokamerasi; 9 – buruvchi prizma; 10 – Kamerali ob’ektiv (270 mm); 11 – diafragma (0.25 mm); 12 – FEU-79; 13 – FEU blok manbayi; 14 – Emmitterli takrorlagich; 15 – chiziqli intensimetr; 16 – KSP-4 o‘zi yozuvchi qurilma; 17 – yuqori tovushli ignali natekatel; 18 – azot bilan to‘ldirilgan balon.Sochilgan yorug‘likning spektrini qayd qiluvchi eksperimental qurilmaning blok sxemasi

Elektrolit bo`lmagan suvli eritmada gipertovush tezligini tadqiq qilish. B izning ishimizda 3-metilpiridinning suvdagi eritmasining 0.06 mol qism konsentratsiyasida gipertovushning tarqalish tezligini keng temperaturalar oralig`ida tadqiq etildi. Tadqiqot yuqori kontrasli ikki o`tishli Fabri-Pero interferometri bazasida yig`ilgan, sanoatda uchramaydigan noyob tajribaviy qurilmada o`tkazildi. Olingan natijalarni Reley chiziqlari n ozik strukturalar i spektrlari yordamida gipertovushning tarqalish tezligini hisoblab chiqdik. Ushbu kattalik Mandelshtam- Brillyuen komponentasining siljish kattaligini aniqlash orqali aniqlanadi: Bu yerda n – uy g‘ o tuvchi yorug‘lik chastotasi , n – sindirish ko‘rsatkichi , V – Giper tovush tezligi , c – yorug‘lik tezligi , q- s ochilish burchagi . Biz tajribani 135 0 sochilish burchagida kuzatdik. Bu sochilish burchagida gipertovushning chastotasi 6 GHz tashkil qiladi. Olingan natija ya’ni gipertovush tezligining temperaturga bog`liqligi garafigi 1- rasmda ko`rsatlgan. Bu grafikda yana shu suyuqlikda ultratovush (15MHz chastotada)diapozonida o`tkazilgan (prof. Sabirov L.M va boshqalar) tajriba natijalari ham keltirilgan.

3-Metilpiridinning suvdagi eritmasining 0.06 m.q Gipertovush (6GHz) (■) va Ultratovush (15 MHz) (- - -) tezliklarining temperaturaga bog‘liqlik grafigi.