Ta`lim psixologiyasi. Tarbiya psixologiyasi
![Mavzu: Ta`lim psixologiyasi. Tarbiya
psixologiyasi](/data/documents/659dc919-bf1f-4d2e-af98-f0c89681032b/page_1.png)
![Reja:
1. Ta`lim psixologiyasi
O`rganish mohiyati va turlari
Ta`lim va o`qitish psixologiyasi
2. Tarbiya psixologiyasi
Xulq-atvor va odatni shakllantirish shaxsni tarbiyalashning asosiy
yo’nalishi sifatida.
Shaxs shakillanishiga ta’sir etuvchi omillar, psixologik shart–sharoitlari](/data/documents/659dc919-bf1f-4d2e-af98-f0c89681032b/page_2.png)
![Mavzuning dolzarbligi: Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev : «Ta’limning yangi modeli
jamiyatda mustaqil fikrlovchi erkin shaxsning shakllanishiga olib keladi.
O’zining qadr-qiymatini anglaydigan, irodasi baquvvat, iymoni butun, hayotda
aniq mag’sadga ega bo’lgan insonlarni tarbiyalash imkoniga zga bo’lamiz» deb
ta’kidlaganlaridek, «Ta’lim to’g’risida» gi qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi» vatanga kunda shaxs tarbiyasiga jiddiy e’tiborni qaratmoqda.
Xulq-atvor va odatni shakllantirish-ma’lumki, inson ongining yuksak
belgilaridan biri-uning o’zini anglashidir.](/data/documents/659dc919-bf1f-4d2e-af98-f0c89681032b/page_3.png)
![O`rganish mohiyati va turlari
YOSH O‘SISHI JARAYONIDA BOLADAGI BARCHA XULQ VA FAOLIYAT
O‘ZGARISHLARI O‘RGANISH OMILLARI BO‘LIB HISOBLANADI.
O‘RGANISH MA’LUM BIR MAQSADGA ERISHISHGA IMKON BERUVCHI
FAOLIYAT VA XULQDAGI TASHQI ( JISMONIY) VA ICHKI (PSIXIK)
O‘ZGARISHLARNI TALAB QILADI. BOSHQACHA QILIB AYTGANDA,
O‘RGANISH TASHQI VA ICHKI FAOLIYAT (XULQ-ATVOR)DAGI
MAQSADGA MUVOFIQ O‘ZGARISHLARDA NAMOYON BO‘LADI.
O‘RGANISH – BU FAOLIYATNI MAQSADGA MUVOFIQ QAT’IY O‘ZGAR-
TIRISHDIR. U AVVALGI FAOLIYAT NATIJASIDA YUZAGA KELADI.](/data/documents/659dc919-bf1f-4d2e-af98-f0c89681032b/page_4.png)
![O‘rganishda tushunchalarni ifodalash vositasi sifatida til katta
ahamiyatga ega. So‘zlar orqali ifodalangan tushunchalarni
o‘rganish odamning butun insoniyat tarixiy taraqqiyoti davomida
to‘plagan bilimlarini o‘zlashtirishni anglatadi.
Predmetli harakatdan ideal harakatga tasavvur va tushunchalar
bilan o‘tish fikrlash orqali amalga oshiriladi. U har doim ma’lum bir
masalani hal etishga qaratiladi.
SHunday qilib, insonning tushuncha va aqliy harakatlarni
o‘zlashtirishi uni fikrlashga o‘rgatishni ham talab qiladi.](/data/documents/659dc919-bf1f-4d2e-af98-f0c89681032b/page_5.png)
![Insonning butun fikrlash (aqliy va intellektual) faoliyatining
pirovard maqsadi ishlab chiqarish va ijtimoiy hayot uning oldiga
qo‘ygan turli amaliy masalalarni hal etishdan iborat. Amaliy
masalalarni hal etish uchun esa zarur malaka kerak bo‘ladi, ya’ni
to‘laqonli intellektual o‘rganish malaka bilan boyitiladi. O‘rganish
turli darajada o‘tuvchi murakkab ko‘p pog‘onali: sensorli (his
etish), motorli (harakatli), kognitivli (bilish) jarayondan iborat.
O‘rganish kuzatish asosida amalga oshadi. Mashqlarni anglash va
o‘z-o‘zini nazorat qilish ongli ravishda qo‘yilgan maqsad va
vazifalar tomonidan amalga oshiriladi.](/data/documents/659dc919-bf1f-4d2e-af98-f0c89681032b/page_6.png)
![Ta`lim va o`qitish psixologiyasi
O‘RGANISH STIXIYALI BO‘LISHI, INSONNING BOSHQA ODAMLAR,
ATROF-MUHIT BILAN MULOQOT VA O‘ZARO HARAKATI NATIJASIDA
YUZAGA KELISHI MUMKIN. LEKIN, BILIM VA MALAKANI TABIIY
EGALLASH BILAN BIR QATORDA, O‘RGANISH KO‘P HOLLARDA
MAQSADGA YO‘NALTIRILGAN HOLDA MAXSUS TASHKIL ETILGAN
SHAROITLARDA AMALGA OSHADI. BUNDAY MAQSADGA
YO‘NALTIRILGAN O‘RGANISHNI TASHKIL ETISH – TA’LIM DEB
ATALADI. UNING ENG KENG TARQALGAN TURI – MAKTAB TA’LIMI.
LEKIN KO‘PLAB BOSHQA MUASSASALARDA HAM TA’LIM BERILADI,
MASALAN, RASM CHIZISH, MUSIQA, O‘Z-O‘ZIGA XIZMAT QILISH
KO‘NIKMALARI VA BOSHQALARGA BOLALAR BOG‘CHASIDA
O‘RGATILADI. TA’LIM ELEMENTLARI OILAVIY TARBIYADA
KUZATILADI (JAMIYATDA O‘ZINI TO‘G‘RI TUTISH) VA HOKAZO.](/data/documents/659dc919-bf1f-4d2e-af98-f0c89681032b/page_7.png)
![](/data/documents/659dc919-bf1f-4d2e-af98-f0c89681032b/page_8.png)
![O‘quv jarayonida bilim, malaka, ko‘nikmalar passiv emas, balki o‘qituvchi va
o‘quvchining faol ishtirokida beriladi. Ta’limni o‘rganuvchi va o‘rgatuvchi
orasidagi o‘zaro faol harakat jarayoni, deb tavsiflash mumkin, buning natijasida
o‘rganuvchida ma’lum bir bilim, malaka va ko‘nikmalar shakllanadi. Bu jarayonni
boshqarib, sifatli qilish, natijada eng samarali darajaga erishish pedagogika
fanining (nazariya, metodika va amaliyot) asosiy vazifalaridan biri bo‘lib
hisoblanadi.
Ta’lim muammolarini to‘g‘ri hal etish, o‘qish ma’lum darajada majburiy
xususiyatga egaligi va asosiy maqsad yo‘lida engib o‘tish kerak bo‘lgan to‘siq
sifatida namoyon bo‘lishi bilan ham bog‘liq. Bu vaziyat uchun qarshi kurashuvchi
kuchlarning mavjudligi xosdir. Umuman olganda, bu ziddiyatli holat hisoblanadi,
shuning uchun u katta psixik zo‘riqish bilan bog‘liq ichki kuchni hamda
individning o‘z-o‘zi bilan kurashishini talab qiladi. Ziddiyat keskin bo‘lganda
«vaziyatdan chiqish» tendensiyasi (inkor, qiyinchilikni chetlab o‘tish, nevroz)
Yuzaga keladi. Unda o‘quvchi o‘qishni tashlaydi yoki «o‘zini tutolmay qoladi» –
qoidalarni buzadi, loqaydlikka tushadi. SHunga o‘xshash holat maktab
amaliyotida ko‘p uchraydi.](/data/documents/659dc919-bf1f-4d2e-af98-f0c89681032b/page_9.png)
![](/data/documents/659dc919-bf1f-4d2e-af98-f0c89681032b/page_10.png)
![Ta’limdagi muvaffaqiyatli vaziyat - insonni o‘qishga undovchi
vaziyatdir. Bunga fanlarga qiziqish, qiziquvchanlik, madaniy
darajani oshirishga intilish misol bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
Bunday motivli vaziyatlar ichki ziddiyatlarga ega bo‘lmaydi.
Albatta, ular, shuningdek, o‘qish davomida uchrovchi
qiyinchiliklarni engish bilan bog‘liq va iroda kuchini talab qiladi.
Lekin bu kuchlar o‘z-o‘zi bilan kurashga emas, tashqi to‘siqlarni
engishga yo‘naltirilgan.
Bunday vaziyatlar pedagogika nuqtai nazaridan optimaldir. Ularni
yaratish pedagogikaning muhim vazifasidir. Ular o‘quvchining
xulqini boshqarishni emas, balki uni tarbiyalashni, uning maqsad,
qiziqish va idealini shakllantirishni talab qiladi.](/data/documents/659dc919-bf1f-4d2e-af98-f0c89681032b/page_11.png)
![Xulq-atvor va odatni shakllantirish shaxsni
tarbiyalashning asosiy yo’nalishi sifatida.
TARBIYA PSIXOLOGIYASI MAQSADGA MUVOFIQ RAVISHDA
TASHKIL ETILGAN PEDAGOGIK JARAYON SHAROITIDA INSON
SHAXSI SHAKLLANISHINING QONUNIYATLARINI O’RGANADI.
TARBIYA HAR QANDAY JAMIYATNING MUHIM VAZIFASIDIR.
TARBIYA –BU SHAXSNING IJTIMOIY, MA’NAVIY VA ISHLAB
CHIQARISH FAOLIYATIGA TAYYORLASH MAQSADIDA UNING
MA’NAVIY, JISMONIY KAMOLOTIGA MUNTAZAM RAVISHDA
TA’SIR KO’RSATISH JARAYONIDIR.](/data/documents/659dc919-bf1f-4d2e-af98-f0c89681032b/page_12.png)
![Insonning o’zini anglashi o’z navbatida shaxsning muhim belgisi hisoblanadi. Odamning
o’zini anglashi o’z navbatida shaxsning muhim belgisi hisoblanadi.
Odam o’z tevarak – atrofidagi olamni biluvchi va shu olamga ta’sir etuvchi sub’ektdir.
Odamning idrok etadigan, tasavvur qiladigan narsalari uning uchun ob’ektdir. Ana shu
nuqtai– nazardan olganda, odamning o’zini anglashi sub’ektiv ravishda o’zini «Men»
deb his qilishida ifodalanadi.
Odam ijtimoiy zot bo’lganligidan unga o’zligini anglash qobilyati xosdir. Faqat ijtimoiy
hayotda, o’zga kishilar bilan qiladigan har turli munosabatlarda odamning o’zini
anglashi,o’zini «men» deb bilishi vujudga keladi va taraqqiy etadi. Odam o’zini alohida
shaxs sifatida kim deb bilishi, o’zining o’tmishi va kelajagini anglashi, o’z huquq va
burchini anglashi, va nihoyat o’zining fazilati hamda kamchiliklarini anglashi o’zini
anglashiga kiradi.](/data/documents/659dc919-bf1f-4d2e-af98-f0c89681032b/page_13.png)
![](/data/documents/659dc919-bf1f-4d2e-af98-f0c89681032b/page_14.png)
![Insonning tabiatini o’zgartiradigan, uning shaxsini tarkib topishiga ta’sir qiladigan kuch
ijtimoiy omillar yoki boshqa qilib aytganda, jamiyat ishlab chiqarish kuchlari hamda ishlab
chiqarish munrosabatlarining o’sishi va o’zgarishidir. Bundan tashqari yana inson orttirgan
tajribalarning tarbiya vositasi orqali bolalarga berilishidir.
Inson shaxsi juda murakkab psixologik kategoriya bo’lib, u kishining individual hayoti
davomida ma’lum konkret omillarning ta’siri ostida sekin–asta tarkib topadi.
Bolalar maktab yoshiga yetgach, shaxs shakllanishining yangi mazmuni boshlanadi. Kichik
maktab, o’smirlik va katta maktab yoshi davrlarida shaxs shakllanishining yuqori bosqichi
namoyon bo’ladi. Insonning shaxs sifatida tavsiflashning muhim lahzasi, uning dinamik
xususiyatlari hisoblanib, jamiyatdagi statusi (iqtisodiy, siyosiy, huquqiy, mafkuraviy, ya’ni
uning jamiyatda egallagan o’rni) orqali ifodalanadi. Status negizida doimiy o’zaro aloqalar
tizimi yotadi. Rolning ijtimoiy funksiyasi muayyan maqsadlarga va qadiryatlarga yo’nalganlik
shaxsni faollashtiradi. Status, rol, qadriyatga yo’nalganlik shaxs xususiyatlarining
birlamchilarini tashkil etadi va uning tuzilishida asos bo’lib xizmat qiladi.](/data/documents/659dc919-bf1f-4d2e-af98-f0c89681032b/page_15.png)
![Shaxs shakillanishiga ta’sir etuvchi
omillar, psixologik shart–sharoitlari
SHAXS SHAKILLANISHIDA U YASHAYOTGAN MUHIT, KISHILAR JAMIYATINING ROLI JUDA
KATTADIR. MASALAN, BIRON MAHALLADA INSON SHAXSINING TARKIB TOPISHIGA AKTIV TA’SIR
KO’RSATUVCHI BESHYUZ TA O’ZIGA XOS IJTIMOIY MUHIT BOR DEGAN MA’NONI BILDIRADI. BU
YERDA SHUNDAY BIR SAVOL TUG’ULADI: (TASHQI MUHIT INSON SHAXSINING TARKIB
TOPISHIGA QANDAY TA’SIR -QILADI?)
BIRINCHIDAN IJTIMOIY MUHITDAGI TURLI MUASSASALAR ODAMNING ONGIGA BEVOSITA
TA’SIR QILIB, UNDA CHUQUR IZ QOLDIRADI.
IKKINCHIDAN, TASHQI IJTIMOIY MUHIT TA’SIRINING CHUQURROQ VA MUSTAHKAMROQ
BO’LISHIGA ODAMNING O’ZI YORDAM BERADI. MA’LUMKI, BOLALAR O’Z TABIATLARIGA KO’RA
ILK YOSHLIK CHOG’LARIDAN BOSHLAB, NIHOYAT DARAJADA TAQLIDCHAN BO’LADILAR.
BOLALAR KATTA OLDAMLARNING BARCHA HATTI – HARAKATLARIGA BEVOSITA TAQLID QILISH
OR-QALI BU HATTI – HARAKATLARIN, YAXSHI – YOMON FAZILATLARNI O’ZLARIGA SINGGDIRIB
BORADILAR. BOLALAR OILADA, KO’CHA – KUYDA, KATTA ODAMLARNING HAR BIR
HARAKATLARINI, O’ZARO MUNOSABATLARINI ZIMDAN KUZATIB TURADILAR.](/data/documents/659dc919-bf1f-4d2e-af98-f0c89681032b/page_16.png)
![E`tiboringiz uchun rahmat
Tayorladi: Boyqobilova Muxayyo](/data/documents/659dc919-bf1f-4d2e-af98-f0c89681032b/page_17.png)
Mavzu: Ta`lim psixologiyasi. Tarbiya psixologiyasi
Reja: 1. Ta`lim psixologiyasi O`rganish mohiyati va turlari Ta`lim va o`qitish psixologiyasi 2. Tarbiya psixologiyasi Xulq-atvor va odatni shakllantirish shaxsni tarbiyalashning asosiy yo’nalishi sifatida. Shaxs shakillanishiga ta’sir etuvchi omillar, psixologik shart–sharoitlari
Mavzuning dolzarbligi: Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev : «Ta’limning yangi modeli jamiyatda mustaqil fikrlovchi erkin shaxsning shakllanishiga olib keladi. O’zining qadr-qiymatini anglaydigan, irodasi baquvvat, iymoni butun, hayotda aniq mag’sadga ega bo’lgan insonlarni tarbiyalash imkoniga zga bo’lamiz» deb ta’kidlaganlaridek, «Ta’lim to’g’risida» gi qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» vatanga kunda shaxs tarbiyasiga jiddiy e’tiborni qaratmoqda. Xulq-atvor va odatni shakllantirish-ma’lumki, inson ongining yuksak belgilaridan biri-uning o’zini anglashidir.
O`rganish mohiyati va turlari YOSH O‘SISHI JARAYONIDA BOLADAGI BARCHA XULQ VA FAOLIYAT O‘ZGARISHLARI O‘RGANISH OMILLARI BO‘LIB HISOBLANADI. O‘RGANISH MA’LUM BIR MAQSADGA ERISHISHGA IMKON BERUVCHI FAOLIYAT VA XULQDAGI TASHQI ( JISMONIY) VA ICHKI (PSIXIK) O‘ZGARISHLARNI TALAB QILADI. BOSHQACHA QILIB AYTGANDA, O‘RGANISH TASHQI VA ICHKI FAOLIYAT (XULQ-ATVOR)DAGI MAQSADGA MUVOFIQ O‘ZGARISHLARDA NAMOYON BO‘LADI. O‘RGANISH – BU FAOLIYATNI MAQSADGA MUVOFIQ QAT’IY O‘ZGAR- TIRISHDIR. U AVVALGI FAOLIYAT NATIJASIDA YUZAGA KELADI.
O‘rganishda tushunchalarni ifodalash vositasi sifatida til katta ahamiyatga ega. So‘zlar orqali ifodalangan tushunchalarni o‘rganish odamning butun insoniyat tarixiy taraqqiyoti davomida to‘plagan bilimlarini o‘zlashtirishni anglatadi. Predmetli harakatdan ideal harakatga tasavvur va tushunchalar bilan o‘tish fikrlash orqali amalga oshiriladi. U har doim ma’lum bir masalani hal etishga qaratiladi. SHunday qilib, insonning tushuncha va aqliy harakatlarni o‘zlashtirishi uni fikrlashga o‘rgatishni ham talab qiladi.