logo

Tabiatni muxofaza qilish va tabiiy resurslar va ulardan oqilona foydalanish

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2467.978515625 KB
Tabiat ni muxofaza qilish v a t abiiy  
resurslar v a ulardan oqilona foy dalanish
Reja:
1. Tabiiy  sharoit  va «Tabiiy  re surs»  t ushunchalarining mazmuni va 
mohiy at i.
2. O’zbe k ist on Re spublik asining iqt isodiy  - ge ografi k  o’rni hamda t abiiy  
sharoit ining bahosi.
3. Mamlak at da mavjud mine ral re surslar, ularning ge ografi y asi, 
ahamiy at i, zax iralari
4. Tabiiy  re surslarning t asnifi  va ulardan oqilona f oy dalanish y o’llari.                                             www.arxiv.uz                                             www.arxiv.uz                                             www.arxiv.uz«Tabiiy  sharoit»  va  «Tabiiy  resurs»  keng 
qo’llaniladigan tushunchalar qatoriga kiradi.
« Tabiiy  sharoit »  -  biron  bir  ob’ektga  aloqador 
bo’lgan  tabiatning  barcha  jihatlarini  o’ziga  qamrab 
olgan  bo’lib,  juda  keng  ma’noga  ega  tushuncha. 
Mantiqiy  yondashuv  sharoit  nimaga  taalluqli 
ekanligini  aniq  ko’rsatilishini,  ya’ni  «sanoatni 
rivojlantirishning  tabiiy  sharoiti»,  «dehqonchilikni 
rivojlantirishning  tabiiy  sharoiti»,  «temir  yo’l 
qurilishining  tabiiy  sharoti»,  «inson  hayotiy 
faoliyatining  tabiiy  sharoiti»  va  h.k.  tarzda  ifodalashni 
talab qiladi.                                              www.arxiv.uzDemak,  «tabiiy  sharoit»  tushunchasini  insonni 
qandaydir  faoliyati  bilan  uzviy  bog’liq  holda 
tahlil etish maqsadga muvofiqdir.
«Tabiiy  resurslar»  tushunchasi  «tabiiy  sharoit» 
tushunchasiga  nisbatan tor  ma’noga  ega  bo’lib, u 
tabiat  bilan  inson  faoliyati  o’rtasidagi  aloqani 
bevosita ifodalaydi.                                             www.arxiv.uz                                              www.arxiv.uz«Tabiiy  sharoit»  va  «tabiiy  resurslar»  tushunchalari 
iqtisodiy  kategoriyalardir.  Shu  bilan  birga  tabiatning 
moddiy  elementlari  bo’lgan  «tabiiy  sharoit»  va  «tabiiy 
resurslar»ning  shakllanishi,  o’zgarishi  va  joylashishi 
tabiat  taraqqiyotining  ob’ektiv  qonuniyatlari  asosida 
amalga oshadi. 
Inson  hayoti  va  faoliyatida  juda  muhim  ahamiyat 
kasb  etuvchi  tabiat  elementlari  ikki  asosiy  guruhga: 
moddiy  ishlab  chiqarish  jarayonida  bevosita  ishtirok 
etuvchi  (tabiiy  resurslar)  va  qolgan  barcha  (tabiiy 
sharoit)  elementlarga  bo’linadi.  Aniqroq  qilb  aytganda, 
«tabiiy sharoit»ga tabiatning barcha elementlari kiradi.                                              www.arxiv.uzTabiiy  resurslar   esa  tabiiy  sharoitning  bir  turi 
sifatida  namoyon  bo’ladi.  Demak,  «tabiiy  sharoit» 
inson  hayoti  va  faoliyatini  belgilab  beruvchi,  lekin 
ishlab  chiqarishda  bevosita  ishtirok  etmaydigan 
tabiat  elementlaridir.  Tabiiy  sharoit  va  moddiy 
resurslar  majmuasi  jamiyat  taraqqiyotining  tabiiy-
moddiy omillari hisoblanadi.                                             www.arxiv.uzO’zbekiston 
Respublikasining iqtisodiy 
- geografik o’rni hamda 
tabiiy sharoitining bahosi
O’zbekiston  Respublikasi   -  qulay  iqtisodiy 
geografik  o’ringa  ega  bo’lgan  mamlakatlardan  biri.  U 
O’rta  Osiyoning  Markaziy  qismida,  Amudaryo  va 
Sirdaryo  kabi  yirik  daryolar  oralig’ida  joylashgan. 
Mamlakat  hududi  G’arbdan  Sharqqa  deyarli  1,5  ming 
km.ga,  Shimoldan  Janubga  esa  1,0  ming  km.ga 
cho’zilgan.  Hududining  kattaligi  jihatidan  O’zbekiston 
qator  Yevropa  davlatlari  Buyuk  Britaniya,  Daniya, 
Shveytsariya,  Avstriya  birgalikda  olgan  maydonidan 
ham  oldinda  turadi,  hamda  jahon  mamlakatlari  ichida 
53-o’rinni egallaydi.                                             www.arxiv.uzRespublika  Shimoli-g’arbda  Qozog’iston,  Sharq 
va Janubi-Sharqda Qirg’iziston va Tojikiston, g’arbda 
-  Turkmaniston,  Janubda  -  Afg’oniston  bilan 
chegaradosh. 
Umumiy  chegarasining  uzunligi  -  6221  km.  Shu 
jumladan,  Qozog’iston  bilan  -  2203  km,  Qirg’iziston 
bilan  -  1999  km,  Tojikiston  bilan  -  1161  km, 
Turkmaniston  bilan  -  1621  km  va  Afg’oniston  bilan 
137 kmni tashkil etadi.                                              www.arxiv.uz                                             www.arxiv.uzO’zbekiston  Respublikasida  mavjud  tekislik  va  tog’ 
relefi  o’ziga  xos  ravishda  birlashib  ketgan.  Tekisliklar 
respublikaning  Janubi  –  G’ arbiy  va  Shimoli- G’ arbiy 
qismlarida  joylashgan  va  Ustyurt  platosi,  Amudaryo 
deltasi  tekisliklari  hamda  Qizilqumdan  iborat. 
Qizilqumning  janubiy  chekkalari,  aniqrog’i  Sandiqli 
qumlari,  Qarshi  dashti  va  Mirzacho’lning  sharqiy qismi 
tekislikni  asta-sekin  tog’oldiga  o’tish  zonalarini  tashkil 
etadi.
Respublika  hududining  uchdan  bir  qismini  tashkil 
etuvchi  tog’  va  tog’oldi  zonalari  mamlakatning  sharqi 
va janubi-sharqida joylashgan.                                             www.arxiv.uz                                              www.arxiv.uzO’zbekistonning  tog’li  qismi  g’arbiy  Tyanshan  va 
H isor-Oloy  tizimlariga  taalluqli.  O’zbekistonning  eng 
baland  joyi  Xazrati  Sulton  cho’qqisi  -  4643  mga  teng. 
Tog’lar  oralig’ida  juda  katta  miqyosdagi  botiqlar, 
jumladan  Farg’ona  vodiysi,  Toshkent-Mirzacho’l 
tekisligi,  Sanzor-Nurota  botig’i,  Zarafshon  vodiysi, 
Surhondaryo  va  Qashqadaryo  botiqlari  joylashgan. 
Farg’ona  vodiysi  juda  katta  tog’  oralig’i  botig’idir.  U 
g’arbdan  sharqqa  370  kmga  cho’zilgan,  kengligi  190 
kmga  yetadi.  Uch  tarafdan  tog’lar  bilan  o’ralgan  faqat 
g’arb  tomondan  (Xo’jand  darvozasi  joylashgan)  ochiq  
joylashgan Kaliforniya shtati raqobatlashishi mumkin.                                              www.arxiv.uz                                             www.arxiv.uzADABIYOTLAR :
1. Abdullaev O., Toshmatov Z., Uzbekiston ekologiyasi bugun va 
ertaga. T. Fan, 1992 y.
2. Rafikov A.A., Geoekologik muammolar. T.Ukituvchi, 1997, 
112b. 
3. Otaboev Sh., Nabiev M. Inson va biosfera. T.Ukituvchi, 1995, 
320 b.
4. Tuxtaev A.S. ekologiya. T.Ukituvchi, 1988, 192b.
5. Shodimetov Yu. Ijtimoiy   ekologiyaga kirish. T.Ukituvchi, 1994.
6.  www.ziyonet.uz  
7.  www.arxiv.slayd.uz

Tabiat ni muxofaza qilish v a t abiiy resurslar v a ulardan oqilona foy dalanish Reja: 1. Tabiiy sharoit va «Tabiiy re surs» t ushunchalarining mazmuni va mohiy at i. 2. O’zbe k ist on Re spublik asining iqt isodiy - ge ografi k o’rni hamda t abiiy sharoit ining bahosi. 3. Mamlak at da mavjud mine ral re surslar, ularning ge ografi y asi, ahamiy at i, zax iralari 4. Tabiiy re surslarning t asnifi va ulardan oqilona f oy dalanish y o’llari.

www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

www.arxiv.uz«Tabiiy sharoit» va «Tabiiy resurs» keng qo’llaniladigan tushunchalar qatoriga kiradi. « Tabiiy sharoit » - biron bir ob’ektga aloqador bo’lgan tabiatning barcha jihatlarini o’ziga qamrab olgan bo’lib, juda keng ma’noga ega tushuncha. Mantiqiy yondashuv sharoit nimaga taalluqli ekanligini aniq ko’rsatilishini, ya’ni «sanoatni rivojlantirishning tabiiy sharoiti», «dehqonchilikni rivojlantirishning tabiiy sharoiti», «temir yo’l qurilishining tabiiy sharoti», «inson hayotiy faoliyatining tabiiy sharoiti» va h.k. tarzda ifodalashni talab qiladi.

www.arxiv.uzDemak, «tabiiy sharoit» tushunchasini insonni qandaydir faoliyati bilan uzviy bog’liq holda tahlil etish maqsadga muvofiqdir. «Tabiiy resurslar» tushunchasi «tabiiy sharoit» tushunchasiga nisbatan tor ma’noga ega bo’lib, u tabiat bilan inson faoliyati o’rtasidagi aloqani bevosita ifodalaydi.