logo

TADQIQOT TIZIMIDA FAKT (dalil)

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

584.9873046875 KB
TADQIQOT  TIZIMIDA FAKT (dalil)
                                    Reja :
1. Fakt
2. Fakt  falsafiy kategoriya sifatida.  
Fakt turlari.
3. Fan falsafasida fakt tushunchalari
4. Tabiiy fanlardagi faktlar
5. Tarixiy fakt                 Fakt  ( lotincha :   factum ) — atama, keng ma noda ʼ
haqiqatning   sinonimi bo lib xizmat qilishi mumkin. 	
ʻ
U hodisa yoki natija;haqiqiy, xayoliy emas;umumiy 
va mavhumdan farqli ravishda aniq va birlik kabi 
ma nolarni anglatadi	
ʼ  
Fan   falsafasida   fakt empirik bilimlarni tasdiqlovchi 
maxsus jumla, tasdiqlanishi  mumkin bo lgan 	
ʻ
bayonot yoki shartdir. Fakt   nazariya   yoki 
gipotezaga  qarama-qarshidir. Ilmiy nazariya 
faktlarni tavsiflaydi va tushuntiradi, shuningdek, 
yangilarini bashorat qilishi mumkin. To g ridan-	
ʻ ʻ
to g ri tasdiqlash yoki rad etish mumkin bo lmagan 	
ʻ ʻ ʻ
gap taxmin yoki fikr deyiladi.                 Zamonaviy fan falsafasida faktning ikkita asosiy 
tushunchasi:
Faktualizm  va  Nazariya  keng tarqalgan
  Birinchisi faktlarning 
nazariy 
konstruktsiyalardan 
mustaqilligini ta kidlab, ʼ
nazariyaga nisbatan 
faktlarning avtonomligini 
tasdiqlaydi . Ikkinchisiga ko ra, 	
ʻ
faktlar butunlay 
nazariyaga bog liq, 
ʻ
nazariy pozitsiyani 
tanlashga qarab, faktlar 
o zgarishi mumkin. 	
ʻ
  Ko rsatilgan ikkita tushunchani umumlashtiradigan va bir vaqtning o zida 	
ʻ ʻ
faktlarning nazariy yuklanishini va ularning nazariyaga nisbatan avtonom 
xarakterini tan oladigan keng tarqalgan yondashuvlar ham mavjud                  Ilmiy tadqiqot va ijod tizimida fakt (dalil)
Ilmiy ijodda dalillar o’ta muhimdir 
Dalil bu  – fakt manosida ishlatiladi. 
Biz bu mavzuni yoritar ekanmiz, fakt 
so’zini dalil deb qabul qildik
Dalil bu  – haqiqatni tasdiqlovchi inkor 
etib bo’lmaydigan narsa va hodisalar 
haqidagi bilimlar majmuasi . 
Dalilning asosan ikkita xususiyati bor :
1. Hayotiy bo’lgan real 
voqealar, xususiyatlar , 
munosabatlar , 
aloqadorliklar , o’zgarishlar , 
jarayonlarni o’zida ifoda etadi 
. 2 . Haqiqatni isbotlovchi 
fikirlarning to’laqonligini , 
inkor etib bo’lmasligini , 
reallikga mosligini  qaror 
toptiradi .                  Fakt bu voqeylik haqidagi obyektiv holda olingan va 
isbotlangan  , o’zgarmaydigan  haqiqiy bilimdir .
Dalilning turlari 
quydagilar  1. Haqiqiy dalil ;
2. Yolg’on dalil ;
5.Taxminiy dalil ;3.To’liq dalil ;
4.To’liq bo’lmagan dalil ;
6. Isbotlanmaydigan dalil ;
7.Isbotlangan dalil ;
8.Ilmiy dalil va boshqalar                    Dalil turlari voqeylikdagi narsa va 
hodisalarning xarakteridan kelib 
chiqib chiqadi .
Dalil alohida - alohida  olingan narsa 
va hodisalarni o’zida aks ettiradi . 
Umumiy dalil bo’lishi mumkin emas . 
Dalil – konkret aniq FAKTDIR  .
Dalillar farazlarni tahlil qilish uchun 
ham asosdir . Chunki farazlar hali 
haqiqiy ilim emas . Farazlar ham 
bilishning malum chegarasi bo’lsada , 
inson farazlarga asoslanib faoliyat  
ko’rsatmaydi.                  Fan falsafasida fakt tushunchalari
Haqiqat haqida turli xil tushunchalar 
mavjud.  Mantiqiy   pozitivizmda   faktlar 
bevosita tajribada berilgan elementar 
hodisalar yoki hodisalar sifatida ko rib 	
ʻ
chiqildi. Faktlar protokol jumlalari
 — bu 
voqealar haqidagi elementar bayonotlar 
shaklida ifodalanadi. Bu gaplarni 
tekshirish (tekshirish) mumkin va shu 
tariqa ularning haqiqat yoki yolg onligi 	
ʻ
aniqlanadi	
 . Vitgenshteynning  fikriga 
ko ra, haqiqat „bo lgan narsadir“.	
ʻ ʻ Faktlarga, ularning nazariy yuklanishiga 
e tibor qaratgan holda, boshqa 	
ʼ
yondashuvning kelib chiqishini nemis 
falsafasida topish mumkin	
 — hodisaning 
apriori shakllar bilan shartliligini 
ta kidlagan	
 	ʼ Kantda  	va faktlarning o zi ham 	ʻ
xarakterga ega ekanligini ta kidlagan	
 	ʼ
Gyoteda  	
. nazariyasi	  . Bu g oyalar o zining 	ʻ ʻ
rivojlanishi va batafsil rivojlanishini 
neokantizm doirasida oldi, uning vakillari 
faqat faktlarga asoslangan pozitivizmni 
tanqid qildilar
                    Faktlar tushuntirish sifatida emas, balki 
tushuntirish predmeti sifatida qaraladi
  Koen tomonidan ishlab chiqilgan 
transsendental usul doirasida faktlar aprior 
elementlarni (oldindan metafizik darajada 
bayon qilingan) ong elementlari sifatida 
talqin qilish natijasida asoslanadi .Faktlar, 
shunday qilib, ong mazmunining mustahkam 
o rnatilgan elementlari xarakteriga ega 	
ʻ
bo ladi	
ʻ
Shu bilan birga, Baden neokantizm maktabi (Vindelband) vakillari, umuman olganda,Marburg 
maktabining (Kogen, Natorp) ongning apriori shakllari bilan shartlangan faktlarga yondashuvini 
baham ko rish bilan birga, ikkinchisidan farqli o laroq, tabiiylik o rtasida farqlanadi. ilmiy 	
ʻ ʻ ʻ
faktlar va " ruhiy fanlar " faktlari. Ikkinchisi Baden tomonidan nafaqat sof aqlning apriori 
shakllari, balki amaliy aql tamoyillari	
 — qadriyatlar va ideallar bilan ham shartlangan deb 
tushuniladi	
 .                 Tabiiy fanlardagi faktlar
Tabiiy   fanlarda   faktlar  nazariyani
  qurish uchun asos bo lib xizmat 
ʻ
qiladi. Eng umumiy ma noda ilmiy 
ʼ
fakt ob’ektiv va	
  tekshirilishi   mumkin
  bo lgan kuzatishdir	
 . Bu yerda 	ʻ
ob’ektivlik kuzatuvchidan 
mustaqillikni bildiradi: tajribani kim 
o tkazmasin, uning kuzatilgan 
ʻ
natijalari o zgarishsiz qolishi 	
ʻ
kerak	
 .Faktlarga dunyoning ilmiy 
manzarasi („ilmiy fakt“) doirasida 
isbotlangan bayonotlar ham kiradi	
 
Shu munosabat bilan, ilmiy hamjamiyat jarayonlarning tabiati, 
natijada bayonot umume tirof etilgan haqiqatga aylanadi	
 	ʼ  
, 
shuningdek, nazariyalarni faktlardan ajratib turadigan chegara, 
aniq ajratish mumkinmi, degan savollarni muhokama qiladi.                  Tarixiy fakt
Tarixiy fakt- bu   sodir bo lgan va har doim ʻ
quyidagi xususiyatlarga ega bo lgan real 	
ʻ
voqea: vaqt va makonda lokalizatsiya, 
ob’ektivlik va tuganmaslik. Tarixiy vaqt  
xronologik   kategoriyalar bilan ifodalanadi:yil, 
mingyillik, davr, davr, bosqich va harakatlar 
(korrelyatsiyalar, taqqoslashlar, davomiylik va 
ketma-ketlikning ta riflari, 	
ʼ
sinxronlik/asinxronlik korrelyatsiyalari).                  1. Ma lum bir fazo-vaqt doirasida ʼ
joylashgan va moddiylikka ega 
bo lgan ob’ektiv mavjud voqelik 	
ʻ
faktlari (tarixiy hodisalar, 
hodisalar, jarayonlar);
2. Manbalarda aks 
ettirilgan faktlar, voqea 
haqidagi ma lumotlar;	
ʼ
3. Tarixchi tomonidan 
olingan va tavsiflangan 
„ilmiy“ faktlar.Ko pgina olimlar tarixiy faktlarning 3 toifasini ajratib 	
ʻ
ko rsatishgan:	
ʻ                 Ilmiy-tarixiy fakt-tarixchi olim faoliyati ob’ektiga aylangan tarixiy fakt;o tmishdan ʻ
qolgan izlarga asoslangan xulosaning natijasi [
Mantiqiy pozitivistlar dasturiga 
tanqidiy munosabat bo lgan 	
ʻ
postpozitivizm doirasida yana 
faktlarning nazariy yuklanishiga 
e tibor qaratiladi. Fanning 	
ʼ
faktlardan tashkil topgan empirik 
asosi ratsional konvensiya, ya ni 	
ʼ
qabul qilingan nazariy 
pozitsiyalarga asoslangan 
kelishuv sifatida qaraladi. 
Faktlar nazariya bilan 
shartlangan deb hisoblanadi va 
empirik va nazariy dixotomiya 
so roq qilinadi	
 	ʻ                 
  
Etiboringiz uchun 
rahmat

TADQIQOT TIZIMIDA FAKT (dalil) Reja : 1. Fakt 2. Fakt falsafiy kategoriya sifatida. Fakt turlari. 3. Fan falsafasida fakt tushunchalari 4. Tabiiy fanlardagi faktlar 5. Tarixiy fakt

Fakt  ( lotincha :   factum ) — atama, keng ma noda ʼ haqiqatning   sinonimi bo lib xizmat qilishi mumkin. ʻ U hodisa yoki natija;haqiqiy, xayoliy emas;umumiy va mavhumdan farqli ravishda aniq va birlik kabi ma nolarni anglatadi ʼ Fan falsafasida   fakt empirik bilimlarni tasdiqlovchi maxsus jumla, tasdiqlanishi  mumkin bo lgan ʻ bayonot yoki shartdir. Fakt   nazariya   yoki  gipotezaga  qarama-qarshidir. Ilmiy nazariya faktlarni tavsiflaydi va tushuntiradi, shuningdek, yangilarini bashorat qilishi mumkin. To g ridan- ʻ ʻ to g ri tasdiqlash yoki rad etish mumkin bo lmagan ʻ ʻ ʻ gap taxmin yoki fikr deyiladi.

Zamonaviy fan falsafasida faktning ikkita asosiy tushunchasi: Faktualizm va Nazariya keng tarqalgan   Birinchisi faktlarning nazariy konstruktsiyalardan mustaqilligini ta kidlab, ʼ nazariyaga nisbatan faktlarning avtonomligini tasdiqlaydi . Ikkinchisiga ko ra, ʻ faktlar butunlay nazariyaga bog liq, ʻ nazariy pozitsiyani tanlashga qarab, faktlar o zgarishi mumkin.  ʻ   Ko rsatilgan ikkita tushunchani umumlashtiradigan va bir vaqtning o zida ʻ ʻ faktlarning nazariy yuklanishini va ularning nazariyaga nisbatan avtonom xarakterini tan oladigan keng tarqalgan yondashuvlar ham mavjud 

Ilmiy tadqiqot va ijod tizimida fakt (dalil) Ilmiy ijodda dalillar o’ta muhimdir Dalil bu – fakt manosida ishlatiladi. Biz bu mavzuni yoritar ekanmiz, fakt so’zini dalil deb qabul qildik Dalil bu – haqiqatni tasdiqlovchi inkor etib bo’lmaydigan narsa va hodisalar haqidagi bilimlar majmuasi . Dalilning asosan ikkita xususiyati bor : 1. Hayotiy bo’lgan real voqealar, xususiyatlar , munosabatlar , aloqadorliklar , o’zgarishlar , jarayonlarni o’zida ifoda etadi . 2 . Haqiqatni isbotlovchi fikirlarning to’laqonligini , inkor etib bo’lmasligini , reallikga mosligini qaror toptiradi .

Fakt bu voqeylik haqidagi obyektiv holda olingan va isbotlangan , o’zgarmaydigan haqiqiy bilimdir . Dalilning turlari quydagilar 1. Haqiqiy dalil ; 2. Yolg’on dalil ; 5.Taxminiy dalil ;3.To’liq dalil ; 4.To’liq bo’lmagan dalil ; 6. Isbotlanmaydigan dalil ; 7.Isbotlangan dalil ; 8.Ilmiy dalil va boshqalar