logo

Tarix darslarida tarixiy taffakuri va tushunchalarni shakillantirish

Загружено в:

28.11.2024

Скачано:

0

Размер:

1001.130859375 KB
TA RI X  DA RSLA RI DA   TA RI X I Y  
TA F FA KURI  VA  TUSHUNCHA LA RNI   
SHA K I LLA NTI RI SH RE JA:
•
1.Dars jarayonida tarix nuqtayi nazar  orqali  fikrlash
•
2  Tarix darsida taffakur metodlari
•
3. O ‘ quvchilarga tarixiy tushunchalarni  o ‘ rgatish Bugungi o‘qishga qiziqishlari borasida t urlicha 
y ondoshishlarning bir xil emaslik lari y aqqol k unda 
mamlak at imizning bozor iqt isodiga o‘t ish munosabat i bilan 
o‘quv chilarni k o‘zga t ashlanmoqda. Y os hlarning o‘rab t urgan 
ijt imoiy  muhit  o‘quv chilar duny oqarashida o‘z t amg‘alari bilan 
iz qoldirmoqda. Bunday  sharoit da t arix o‘qit uv chisining 
v azifasi sinfda mav jud bo‘lgan barcha o‘quv chilar diqqat  
e’t iborlarini ularga nisbat an diff erensiat siy a usulini qo‘llab, 
bir v aqt da ularning hammalari uchun maqbul bo‘lgan t arixiy  
mat erialni bay on qilish bilan, ik k inchi t omondan har bir 
o‘quv chining qiziqishlarini hisobga olgan holda unga 
indiv idual y ondoshishga harak at  qilmog‘i k erak . Tarixiy  fak t lar ik k i xil 
xarak t erda bo‘lishi mumk in. 
Birinchidan, ay rim t arixiy  
fak t lar y agona v oqeani ak s 
et t irib, t arixda faqat  ma’lum 
sharoit da bir marot aba, 
ma’lum dav rdagi shaxslarning 
isht irok ida, qat ’iy  
chegaralangan mak on v a 
zamonda sodir bo‘ladi. 
Ik k inchidan t arixiy  fak t lar 
o‘zlarida ma’lum t arixiy  dav r 
y ok i zamon xususiy at larini ak s 
et t iradi. Shuni alohida t a’k idlash k erak k i, t arix darsining 
zamonav iy  t alabi must aqil O‘zbek ist on 
Respublik asining y oshlar orasida olib boriladigan 
mafk o‘rav iy  ishlar v azifalariga mos k elishi, t arix  
o‘rganishning t urmush bilan aloqasini 
bog‘langanligida, O‘zbek ist on k elajagi buy uk  dav lat  
bo‘lishini nazariy  v a amaliy  ishlar bilan bog‘lab olib 
borishga y o‘nalt irilgan bo‘lmog‘i k erak .
Inson bilimi chek siz bo‘lmaganidek  t arix o‘qit ish 
uslubiy at i, ay niqsa t arix darslari t urlari ham jamiy at  
t araqqiy ot i v a ilmiy -t exnik av iy  inqilob jaray onida
y angidan y angi t ur v ariant lar bilan boy ib borishi 
zarurligini, umuman t a’lim nazariy asi v a uslubiy at i bir 
joy da t epsinib t urmasdan dialek t ik  harak at da 
bo‘lishini unut maslik  k erak .  Zamonav iy  t arix darslarining 
t urlari -seminar darsi, muammoli 
darslar, ek sk ursiy a darslari. 
O‘zbek ist on Respublik asi Prezident i 
Islom Karimov  asarlarini 
o‘rganishga bag‘ishlangan maxsus 
darslar, k ollok v ium v a t eledarslar 
didak t ik aga faol k irib 
k elay ot ganligini v a dars 
samaradorligini oshirish bilan birga 
o‘quv chilar bilim doiralarini beqiy os 
riv ojlant irib borishda munosib 
hissa qo‘shay ot ganligini ham t abiiy  
bir hol deb qarash k erak . Umuman tarix darslarida ta’limning texnika vositalaridan 
foydalanish darsning samorodorligini oshiradi. Texnika 
vositalari o‘qitish va o‘rganish sifatini ko‘tarishga 
o‘quvchilarning o‘quv materialini qiziqib o‘rganishga va 
puxta o‘zlashtirishiga xizmat qiladi.
Ekran ko‘rsatmaliligining o‘qituvchi uchun eng qo‘laylisi 
bu-diafilm va dipozitivlardir. Tarixiy vaqealarni qamrab 
olish, syujetlarning har xilligi bo‘yicha, tasviriy 
materiallarga boyligi bilan boshqalaridan ustun turadi.
Diapozitivlarni ko‘rsatish izchilligini o‘qituvchining o‘zi 
aniqlab beradi. Kadrlarga tayanib o‘qituvchi hikoya qilish, 
tushuntirish va suhbat utkazish mumkin. Agar texnik 
imkoniyatlar bo‘lsa ekranda ikkita kadrni ko‘rsatish 
mumkin.  Mak t ab amaliy ot ida k odosk oplar foy dalaniladi. U 
ek randa y ok i sinf dosk asida mat nlarni, sxemat ik  rasm, 
chizilma, diagramma v a h-ni k o‘rsat ishda qo‘llaniladi. 
Shuningdek , k odosk op bilan ishlashda xonani 
qarong‘ilot moq t alab qilinmay di. Bu o‘quv chilarning 
mat erialni nafaqat  k o‘rishlarini balk i mat nlardan k erak li 
joy larini daft arlariga y ozib olishlariga ham imk on 
beradi. O‘qit uv chi ham o‘quv chilar bilan k ont ak t ni 
y o‘qot may di.
Teleeshit irishlar, k inofi lmlar qisqa v aqt  ichida k eng 
ma’lumot  bera oladi. Ular orqali t arixiy  v oqealar 
qat nashchilarining (ak t y orlar ijrosida) jonli ov ozini 
eshit a oladi. Telek ursat uv lar fi lmlarga nisbat an (ak t ual) 
dolzarblik ga ega. Ular orqali ay niqsa o‘quv chilar y aqin 
v aqt lardagi v oqealar bilan t anishib boradi. Bularga 
nisbat an fi lmlarni ishlashning o‘ziga ancha v aqt  k et adi.
Kinofi lmni o‘quv chilarga k o‘rsat ishdan oldin, 
o‘qit uv chining o‘zi uni sinchik lab k o’rib chiqishi v a 
o‘rganishi lozim.   Tarix o’qit ishning k o’rsat mali bo’lishining t a‘limiy  v a 
t arbiy av iy  ahamiy at i ham k at t a. Av v alo, k o’rsat mali qurol 
o’quv chilarning bilim olishda muhim manba bo’lib xizmat  
qiladi. Ko’rsat mali t asv irlar t arixiy  fak t  v a hodisalarning 
t ashqi k o’rinishinigina emas, balk i ularning ichk i 
mohiy at ini ham ochib beradi.Ko’rsat mali qurollar 
o’quv chilarning murak k ab t arixiy  hodisalarini, t arixiy  
t ushunchalarning ma‘nosini osonroq t ushunib olishlariga 
y ordam beradi. Ko’rsat mali qurollar t arixiy  
t ushunchalarni shak llant irishga, ularning nazariy  
xulosalar v a umumlashgan y ak unlarni, ijt imoiy  
riv ojlanishning ob’y ek t iv  qonuniy at larini o’zaro aloqalarni 
y axshiroq t ushunib olishlariga y ordam beradi O‘quvchilarni o‘rganiladigan tarixiy materialga 
nisbatan ruhiy holatlarini yo‘naltira bilish, ularda 
tarixiy bilimlarga bo‘lgan qiziqishlarni faol uyg‘otib 
borish, dars jarayonida o‘quvchilarni mustahkam, 
barqaror diqqat-e’tiborlarini tashkil eta bilish, nihoyat 
ularda mustaqil tafakkur etish ko‘nikmalarini 
shakllantirish kasb-hunar bilim yurti o‘quvchisining 
pedagogik faoliyatida asosiy o‘rinni egallamog‘i kerak. 
Tarix o‘rganish jarayonidagi bu vazifalar 
o‘rganilayotgan mavzuga turli vositalar yordamida 
yondoshishni taqozo etadi Foydalanilgan adabiyotlar:
1 Um umiy o‘rta ta’lim davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi. 
«Ta’lim taraqqiyoti», 3-maxsus son.-T.: «Sharq», 2009 y.2.Tarix 
o’qitish metodikasi . Toshkent, 2015 yil3.A.  
2. Harris,  Teaching  and  Learning  in  the  Effective  School.  
Aldershot:  Ashgate,  1999. –P.401.4.Toshtemirova  Saodat  
Abdurashidovna.  
3 Ta'lim  sifati  va  uni  demokratlashtirish  ilmiy muammo 
sifatida //Uzluksiz ta'lim.-2020.-No 1 (86).  ETIBOR UCHUN RAHMAT

TA RI X DA RSLA RI DA TA RI X I Y TA F FA KURI VA TUSHUNCHA LA RNI SHA K I LLA NTI RI SH

RE JA: • 1.Dars jarayonida tarix nuqtayi nazar orqali fikrlash • 2 Tarix darsida taffakur metodlari • 3. O ‘ quvchilarga tarixiy tushunchalarni o ‘ rgatish

Bugungi o‘qishga qiziqishlari borasida t urlicha y ondoshishlarning bir xil emaslik lari y aqqol k unda mamlak at imizning bozor iqt isodiga o‘t ish munosabat i bilan o‘quv chilarni k o‘zga t ashlanmoqda. Y os hlarning o‘rab t urgan ijt imoiy muhit o‘quv chilar duny oqarashida o‘z t amg‘alari bilan iz qoldirmoqda. Bunday sharoit da t arix o‘qit uv chisining v azifasi sinfda mav jud bo‘lgan barcha o‘quv chilar diqqat e’t iborlarini ularga nisbat an diff erensiat siy a usulini qo‘llab, bir v aqt da ularning hammalari uchun maqbul bo‘lgan t arixiy mat erialni bay on qilish bilan, ik k inchi t omondan har bir o‘quv chining qiziqishlarini hisobga olgan holda unga indiv idual y ondoshishga harak at qilmog‘i k erak .

Tarixiy fak t lar ik k i xil xarak t erda bo‘lishi mumk in. Birinchidan, ay rim t arixiy fak t lar y agona v oqeani ak s et t irib, t arixda faqat ma’lum sharoit da bir marot aba, ma’lum dav rdagi shaxslarning isht irok ida, qat ’iy chegaralangan mak on v a zamonda sodir bo‘ladi. Ik k inchidan t arixiy fak t lar o‘zlarida ma’lum t arixiy dav r y ok i zamon xususiy at larini ak s et t iradi.

Shuni alohida t a’k idlash k erak k i, t arix darsining zamonav iy t alabi must aqil O‘zbek ist on Respublik asining y oshlar orasida olib boriladigan mafk o‘rav iy ishlar v azifalariga mos k elishi, t arix o‘rganishning t urmush bilan aloqasini bog‘langanligida, O‘zbek ist on k elajagi buy uk dav lat bo‘lishini nazariy v a amaliy ishlar bilan bog‘lab olib borishga y o‘nalt irilgan bo‘lmog‘i k erak . Inson bilimi chek siz bo‘lmaganidek t arix o‘qit ish uslubiy at i, ay niqsa t arix darslari t urlari ham jamiy at t araqqiy ot i v a ilmiy -t exnik av iy inqilob jaray onida y angidan y angi t ur v ariant lar bilan boy ib borishi zarurligini, umuman t a’lim nazariy asi v a uslubiy at i bir joy da t epsinib t urmasdan dialek t ik harak at da bo‘lishini unut maslik k erak .