logo

Temur va Temuriylar davri madaniyati

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

14995 KB
  
Mavzu: Temur va Mavzu: Temur va 
Temuriylar davri Temuriylar davri 
madaniyatimadaniyati Reja:Reja:

Temur  va  temuriylar Temur  va  temuriylar 
davlatining  ijtimoiy-iqtisodiy, davlatining  ijtimoiy-iqtisodiy, 
madaniy-maishiy taraqqiyoti.madaniy-maishiy taraqqiyoti.

Me’morchilik va tasviriy san’at.Me’morchilik va tasviriy san’at.

Ilm-fan va adabiyot.Ilm-fan va adabiyot. Amir TemurAmir Temur
 (1336-1405) (1336-1405)                           
Ma’lumki,  Amir  Temur  va  temuriylar  davri Ma’lumki,  Amir  Temur  va  temuriylar  davri 
(XVI  asr  ikkinchi  yarmi  va  XV  asr) (XVI  asr  ikkinchi  yarmi  va  XV  asr) 
Movarounnahr  va  Xuroson  o`lkalarida  madaniy Movarounnahr  va  Xuroson  o`lkalarida  madaniy 
rivojlanishning  yuksak  darajaga  erishuvi, rivojlanishning  yuksak  darajaga  erishuvi, 
ma’naviy  hayotning  takomillashuvi  bilan ma’naviy  hayotning  takomillashuvi  bilan 
izohlanadi.izohlanadi.
                              
Amir  Temur  markazlashgan  feodal  davlatga Amir  Temur  markazlashgan  feodal  davlatga 
asos  soldi.  Amir  Temur  birinchi  bo`lib  qishloq asos  soldi.  Amir  Temur  birinchi  bo`lib  qishloq 
xo`jaligini  rivojlanishga  ahamiyat  bergan,  angor xo`jaligini  rivojlanishga  ahamiyat  bergan,  angor 
kanalini  qazitib  shaharni  suv  bilan  ta’minlagan. kanalini  qazitib  shaharni  suv  bilan  ta’minlagan. 
Samarqand  atrofida  Bog’dod,  Sheroz,  Sultoniya Samarqand  atrofida  Bog’dod,  Sheroz,  Sultoniya 
qishloqlarini  qurdirgan.  Uning  davrida  tog`-kon qishloqlarini  qurdirgan.  Uning  davrida  tog`-kon 
ishlari  rivojlangan,  turli  xil  ma’danlar  ishlab ishlari  rivojlangan,  turli  xil  ma’danlar  ishlab 
chiqarilgan.  Dehqonchilik  ,  pillachilik  sohalari chiqarilgan.  Dehqonchilik  ,  pillachilik  sohalari 
ham yuksak darajada rivojlangan.ham yuksak darajada rivojlangan.                   
Amir  Temur  davrida  ichki  va  tashqi  savdo Amir  Temur  davrida  ichki  va  tashqi  savdo 
rivojlangan. rivojlangan. 
1. Amir Temur yo`l xavfsizligini ta’minlagan. 1. Amir Temur yo`l xavfsizligini ta’minlagan. 
2. Boj solig`ini joriy etgan. 2. Boj solig`ini joriy etgan. 
3.  Buyuk  ipak  yo`li  tarmog`ini  Ye vropagacha 3.  Buyuk  ipak  yo`li  tarmog`ini  Ye vropagacha 
kengaytirgan.kengaytirgan.
   
Tangalarning  old Tangalarning  old 
tomoniga  Qur`ondan tomoniga  Qur`ondan 
kalima  yozilgan,  atrofiga kalima  yozilgan,  atrofiga 
4  xalifa  Abu  Bakr, 4  xalifa  Abu  Bakr, 
Umar,  Usmon,  Alining Umar,  Usmon,  Alining 
nomlari  yozilgan. nomlari  yozilgan. 
Tanganing  orqasida Tanganing  orqasida 
Amir  Temur  nomlari Amir  Temur  nomlari 
yozilgan.  Ular  asosan yozilgan.  Ular  asosan 
kumushdan  og`irligi  6 kumushdan  og`irligi  6 
gr.  1.5  gr  mis  tangalar gr.  1.5  gr  mis  tangalar 
Amir  Temur  nomi  bilan Amir  Temur  nomi  bilan 
chiqqan.chiqqan. 
4  qulloqlik  qozon  og`irligi  2  t,  aylanasi  2  m  45  sm,  bo`yi  1  m 4  qulloqlik  qozon  og`irligi  2  t,  aylanasi  2  m  45  sm,  bo`yi  1  m 
62  sm.  Ye tti  hil    qotishmasidan  ishlangan.  (Oltin,  kumush, 62  sm.  Ye tti  hil    qotishmasidan  ishlangan.  (Oltin,  kumush, 
mis, qalay, temir, qo`rg`oshin, rux) sig`imi 3000 l.mis, qalay, temir, qo`rg`oshin, rux) sig`imi 3000 l.
           
                      
Temuriylar  davrida Temuriylar  davrida 
naqqoshlik,  o`ymakorlik naqqoshlik,  o`ymakorlik 
rivojlangan,  binolarni rivojlangan,  binolarni 
bezashda  girix  usuli, bezashda  girix  usuli, 
ya’ni  cho`pli  chiziq  va ya’ni  cho`pli  chiziq  va 
naqsh  usulidan naqsh  usulidan 
foydalanilgan. foydalanilgan. 
Imoratlarni  peshtoq Imoratlarni  peshtoq 
qismiga  koshin  burun qismiga  koshin  burun 
ya’ni,  rangdor  mozayka ya’ni,  rangdor  mozayka 
uslubi qo`llanilgan.uslubi qo`llanilgan. Bizning kuch-qudratimizni Bizning kuch-qudratimizni 
bilmoqchi bo’lsangiz, biz bilmoqchi bo’lsangiz, biz 
qurgan imoratlarga boqingqurgan imoratlarga boqing
         
Go`ri Amir maqbarasiGo`ri Amir maqbarasi
Bu  maqbara  XV  asrda Bu  maqbara  XV  asrda 
Temur  tomonidan  nabirasi Temur  tomonidan  nabirasi 
Muhammad  Sultonning Muhammad  Sultonning 
fojeali  o`limidan  so`ng fojeali  o`limidan  so`ng 
qurishga  farmon  berilgan. qurishga  farmon  berilgan. 
Bu  maqbaraga Bu  maqbaraga 
sohibqironning  o`zi  uning sohibqironning  o`zi  uning 
o`g`illaridan  Umar  Shayx, o`g`illaridan  Umar  Shayx, 
Mironshox,  Shoxrux  va Mironshox,  Shoxrux  va 
nabirasi Muhammad Sulton nabirasi Muhammad Sulton 
va  Ulug`bek  va  boshqalar va  Ulug`bek  va  boshqalar 
dafn  qilingan. dafn  qilingan. 
Sohibqironning  bosh Sohibqironning  bosh 
tomonida  pirlari  Mir  Sayid tomonida  pirlari  Mir  Sayid 
Baraka yotipdi.Baraka yotipdi. Ulug’bek madrasasiUlug’bek madrasasi
                  
XV asr.         XV asr.         
  
Amir  Temurning  nevarasi, Amir  Temurning  nevarasi, 
Movarounnahr  hukmdori Movarounnahr  hukmdori 
Mirzo  Ulug’bek  tomonidan Mirzo  Ulug’bek  tomonidan 
1417-yili  qurib  bitkazilgan. 1417-yili  qurib  bitkazilgan. 
Uning  peshtoqida  A.Temur Uning  peshtoqida  A.Temur 
davrida  eronda  keltirilgan davrida  eronda  keltirilgan 
ustaning  avlodi  Ismoil  ibn ustaning  avlodi  Ismoil  ibn 
Tohir nomi saqlanib qolgan. Tohir nomi saqlanib qolgan. 
U  o’rta  asrlada  yirik U  o’rta  asrlada  yirik 
madaniyati  va  marifat madaniyati  va  marifat 
maskani vazifasini o’taganmaskani vazifasini o’tagan Bibixonim madrasasiBibixonim madrasasi Shohizinda XI-XV asrShohizinda XI-XV asr Registon maydoni  XV-XVII asrRegiston maydoni  XV-XVII asr Bunday  bunyodkorlik  ishlari  Prezidentimizning Bunday  bunyodkorlik  ishlari  Prezidentimizning 
qarori  asosida  yanada  izchil  va  keng  ko’lamda qarori  asosida  yanada  izchil  va  keng  ko’lamda 
davom etishi shubhasizdir.davom etishi shubhasizdir.
   Oqsaroy binosiOqsaroy binosi

Oqsaroy  binosi.  Saroy  1380  –  1404 Oqsaroy  binosi.  Saroy  1380  –  1404 
yillarda  barpo  qilingan.  Bizgacha yillarda  barpo  qilingan.  Bizgacha 
ulkan  peshtoqning  ikki  chekkasi  va ulkan  peshtoqning  ikki  chekkasi  va 
saroyning  bir  qismi  yetib  kelgan. saroyning  bir  qismi  yetib  kelgan. 
Peshtoq  eni  22,5m,  umumiy Peshtoq  eni  22,5m,  umumiy 
balandligi  50m.dan ortiq. Bino turli balandligi  50m.dan ortiq. Bino turli 
nomlar  bilan  bezatilgan.  Oqsaroy nomlar  bilan  bezatilgan.  Oqsaroy 
peshtoxiga  qo`yilgan  dastlabki  oltin peshtoxiga  qo`yilgan  dastlabki  oltin 
g`ishtlar qumdan tayyorlangan. g`ishtlar qumdan tayyorlangan.  Xo`ja Ahmad Yassaviy maqbarasiXo`ja Ahmad Yassaviy maqbarasi

Bino  XIV  asrning  oxirida  Amir  Temur  buyrug`iga   Bino  XIV  asrning  oxirida  Amir  Temur  buyrug`iga   
binoan  qurilgan.  Axmad  Ya ssaviyning  qabri  ustiga binoan  qurilgan.  Axmad  Ya ssaviyning  qabri  ustiga 
qo`yilgan.  Maqbaralar  balandligi  37,5  m.  turli  hildagi qo`yilgan.  Maqbaralar  balandligi  37,5  m.  turli  hildagi 
35  ta  xona  mavjud.  Maqbaraning  g`arb  tomonida 35  ta  xona  mavjud.  Maqbaraning  g`arb  tomonida 
masjid,  sharqda  mehmonxona,  bundan  tashqari   masjid,  sharqda  mehmonxona,  bundan  tashqari   
kutubxona,  oshxona  bor.  Ziyoratxona  o`rtasiga kutubxona,  oshxona  bor.  Ziyoratxona  o`rtasiga 
qo`yilgan 4 kulloli qozon ham san`at asari hisoblanadi. qo`yilgan 4 kulloli qozon ham san`at asari hisoblanadi. 
Og`irligi 2 t, aylanasi 2 m 45 sm, bo`yi 1 m 62 sm. Ye tti Og`irligi 2 t, aylanasi 2 m 45 sm, bo`yi 1 m 62 sm. Ye tti 
hil    qotishmasidan  ishlangan.  (Oltin,  kumush,  mis, hil    qotishmasidan  ishlangan.  (Oltin,  kumush,  mis, 
qalay, temir, qo`rg`oshin, rux) sig`imi 3000 l. qalay, temir, qo`rg`oshin, rux) sig`imi 3000 l.          
AMIR TEMUR VA TEMURIYLAR DAVRIDA BUNYOD AMIR TEMUR VA TEMURIYLAR DAVRIDA BUNYOD 
ETILGAN ME’MORIY OBIDALAR VA BOG’LARETILGAN ME’MORIY OBIDALAR VA BOG’LAR
SAMARQANDDA:
1. Go’ri Amir 
maqbarasi
2. Shohi Zinda 
ansambli majmui
3. Ko’k saroy
4. Bo’stonsaroy
5. Bibixonim masjidi 
va madrasasi
6. Ulug’bek madrasasi
7. Ulug’bek 
rasadxonasi Hirot va uning 
atrofida
1. Gavharshod
bagim 
madrasasi
2. Ixlosiya 
madrasasi
3. Xalosiya 
xonaqonasi 1.Toshkentda: 
atrofida 
qurilgan 
Zangiota 
maqbara 
majmui
2.  Turkistonda: 
Ahmad 
Ya ssaviy 
maqbara 
malmui
  Bog`larBog`lar

Amir Temur yaratgan bog`lar:Amir Temur yaratgan bog`lar:

1.  Bog`i naqshi Jahon,  2. Bog`i  baland,  1.  Bog`i naqshi Jahon,  2. Bog`i  baland,  

3. Bog`i shamol, 4. Bog`i Bexshit, 5. Bog`i 3. Bog`i shamol, 4. Bog`i Bexshit, 5. Bog`i 
Chinor, 6. Bog`i Dilkisho,  7. Bog`i Bo`ldu, Chinor, 6. Bog`i Dilkisho,  7. Bog`i Bo`ldu, 

8. Bog`i Zog`on, 9. Bog`i amirzoda Shoxrux,8. Bog`i Zog`on, 9. Bog`i amirzoda Shoxrux,

  
10. Bog`i  Davlatobod,  11. Bog`i Jahonnamo10. Bog`i  Davlatobod,  11. Bog`i Jahonnamo Mirzo Ulug`bekMirzo Ulug`bek

Amir  Temur  vorisi  sifatida Amir  Temur  vorisi  sifatida 
Movarounnahr  yurtini  40 Movarounnahr  yurtini  40 
yil  boshqargan  hamda  bu yil  boshqargan  hamda  bu 
davlat  taraqqiyotida davlat  taraqqiyotida 
muhim  o`rin  tutgan  Mirzo muhim  o`rin  tutgan  Mirzo 
Ulug`bek ayni chog`da ilm-Ulug`bek ayni chog`da ilm-
fan  rivojiga,  madaniyat fan  rivojiga,  madaniyat 
yuksalishiga  ham  bebaho yuksalishiga  ham  bebaho 
hissa  qo`shgan  buyuk hissa  qo`shgan  buyuk 
siymodir.  U  tashkil  etgan siymodir.  U  tashkil  etgan 
boy  kutubxonada  turli  fan boy  kutubxonada  turli  fan 
sohalariga  oid  160 sohalariga  oid  160 
mingdan  ortiq  kitoblar mingdan  ortiq  kitoblar 
mavjud bo`lgan.mavjud bo`lgan. 
Ulug`bek Ulug`bek 
qalamiga qalamiga 
mansub  “Zijji mansub  “Zijji 
ko’ragoniy”, ko’ragoniy”, 
“To’rt  uls 
tarixi” 
asarlari 
mansubdir. Qozizoda RumiyQozizoda Rumiy

Ulug`bek  davri  fan Ulug`bek  davri  fan 
peshvolari  Qozizoda peshvolari  Qozizoda 
Rumiy  “Hisobga  doir Rumiy  “Hisobga  doir 
risola”,  “Astronomiya risola”,  “Astronomiya 
asoslariga sharx” kabi asoslariga sharx” kabi 
noyob  asarlari  bilan noyob  asarlari  bilan 
ilm-fan  va  madaniyat ilm-fan  va  madaniyat 
rivojiga  samarali rivojiga  samarali 
hissa qo`shgan.hissa qo`shgan.
     Alisher NavoiyAlisher Navoiy

O`zbek  adabiyotining  yanada O`zbek  adabiyotining  yanada 
yuksak  darajaga  ko`tarilishi  uchun yuksak  darajaga  ko`tarilishi  uchun 
ko`p  jihatdan  she’riyatimiz  sultoni ko`p  jihatdan  she’riyatimiz  sultoni 
Alisher  Navoiy  ijodi  bilan Alisher  Navoiy  ijodi  bilan 
bog`liqdir.  Alloma  ijodida  yuksak bog`liqdir.  Alloma  ijodida  yuksak 
insonparvarlik,  vatanparvarlik, insonparvarlik,  vatanparvarlik, 
erksevarlik  g`oyalari  aks  etadi.  U erksevarlik  g`oyalari  aks  etadi.  U 
butun  umrini  ilm-fan  mamlakat butun  umrini  ilm-fan  mamlakat 
obodonchiligi  va  madaniyati obodonchiligi  va  madaniyati 
rivojiga bag`ishladi. Uning mashhur rivojiga bag`ishladi. Uning mashhur 
“Xamsa”siga  kirgan  “Hayratul-“Xamsa”siga  kirgan  “Hayratul-
abror”, “Layli va Majnun”, “Farhod abror”, “Layli va Majnun”, “Farhod 
va  Shirin”,  “Sabbai  sayyor”,  “Saddi va  Shirin”,  “Sabbai  sayyor”,  “Saddi 
Iskandariy”  dostonlari  buning Iskandariy”  dostonlari  buning 
isbotidirisbotidir
.. Alisher Navoiyning ijod gulshaniAlisher Navoiyning ijod gulshani
Jami 51 ming 
misradan iborat 5 ta 
dostonni o’zida jam 
etgan “Hamsa” 
asari:
“ Hayratul Abror” 
“ Farhod va Shirin”
“ Layli va Majnun”
“ Sabbayi Sayyor”
“ Saddi Iskandariy” 1. 45 ming misradan 
iborat “Hazoinul-
maoniy” (Manolar 
xazinasi) asari
2. “ Muhokamatul 
lug’atayn” (Ikki til 
muhokamasi)
3. “ Majolis ul-Nafois” 
(Nafis majlislar)
4. “ Mahbub ul-qulub” 
(Ko’ngillar mahbubi)
5. “ Mezon ul-avzon”  
(Vaznlar o’lchovi )  12  ming  misrani 
jam  etgan,  Foniy 
taxallusida 
bitilgan  forsiy 
tildagi  nafis 
badiiy asarlar: 
1. Mufradot
2. Sittai zaruriya
3. Fusumi arbiya               E’tiboringiz uchun E’tiboringiz uchun 
rahmat!rahmat!

Mavzu: Temur va Mavzu: Temur va Temuriylar davri Temuriylar davri madaniyatimadaniyati

Reja:Reja:  Temur va temuriylar Temur va temuriylar davlatining ijtimoiy-iqtisodiy, davlatining ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy-maishiy taraqqiyoti.madaniy-maishiy taraqqiyoti.  Me’morchilik va tasviriy san’at.Me’morchilik va tasviriy san’at.  Ilm-fan va adabiyot.Ilm-fan va adabiyot.

Amir TemurAmir Temur (1336-1405) (1336-1405)

Ma’lumki, Amir Temur va temuriylar davri Ma’lumki, Amir Temur va temuriylar davri (XVI asr ikkinchi yarmi va XV asr) (XVI asr ikkinchi yarmi va XV asr) Movarounnahr va Xuroson o`lkalarida madaniy Movarounnahr va Xuroson o`lkalarida madaniy rivojlanishning yuksak darajaga erishuvi, rivojlanishning yuksak darajaga erishuvi, ma’naviy hayotning takomillashuvi bilan ma’naviy hayotning takomillashuvi bilan izohlanadi.izohlanadi. Amir Temur markazlashgan feodal davlatga Amir Temur markazlashgan feodal davlatga asos soldi. Amir Temur birinchi bo`lib qishloq asos soldi. Amir Temur birinchi bo`lib qishloq xo`jaligini rivojlanishga ahamiyat bergan, angor xo`jaligini rivojlanishga ahamiyat bergan, angor kanalini qazitib shaharni suv bilan ta’minlagan. kanalini qazitib shaharni suv bilan ta’minlagan. Samarqand atrofida Bog’dod, Sheroz, Sultoniya Samarqand atrofida Bog’dod, Sheroz, Sultoniya qishloqlarini qurdirgan. Uning davrida tog`-kon qishloqlarini qurdirgan. Uning davrida tog`-kon ishlari rivojlangan, turli xil ma’danlar ishlab ishlari rivojlangan, turli xil ma’danlar ishlab chiqarilgan. Dehqonchilik , pillachilik sohalari chiqarilgan. Dehqonchilik , pillachilik sohalari ham yuksak darajada rivojlangan.ham yuksak darajada rivojlangan.

Amir Temur davrida ichki va tashqi savdo Amir Temur davrida ichki va tashqi savdo rivojlangan. rivojlangan. 1. Amir Temur yo`l xavfsizligini ta’minlagan. 1. Amir Temur yo`l xavfsizligini ta’minlagan. 2. Boj solig`ini joriy etgan. 2. Boj solig`ini joriy etgan. 3. Buyuk ipak yo`li tarmog`ini Ye vropagacha 3. Buyuk ipak yo`li tarmog`ini Ye vropagacha kengaytirgan.kengaytirgan.