logo

Toponomik manbalardan foydalanish

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2491.328125 KB
Toponomik 
manbalardan 
foydalanish.  Toponimika
T oponimika geografik 
nomlar, kishi ismlarini 
o ‘ r ganadigan fan 
sifatida 
maydonga keldi. 
Toponimika atam a si 
yunon tilidan olingan 
bo‘lib, “topos” - joy, 
“  onom ” yoki “onima” - 
nom. umum a n, jo y  
nomini o ‘rganadigan 
fan degan ma'noni 
bildiradi X IX asr oxirlaridan e'tiboran dunyoda amaliy gramm 
atika, xususan, 
kartografiya ehtiyojlari m unosabati bilan toponim 
ikaga qiziqish kuchaydi. 
Toponim i kadan maxsus asarlar paydo bo ‘ldi, 
geografik nom l a rn i o'rganadigan 
komissiyalar va jam i yatlar tashkil etildi. Toponim i ka 
fani dastlab Yevropada 
paydo bo'idi va asta-sekinlik bilan taraqqiy etib, 
boshqa hududlarga ham tarqala 
boshladi. Sobiq Ittifoq davrida toponim ik tadqiqotlar 
rivojlandi. Uning ta’sirida 
0 ‘zbekistonda ham toponimika fani rivojlana 
boshladi.  A ngliyada 1923-yilda 
dunyoda birinchilardan 
bo'lib mamlakatdagi 
barcha toponimik ishla rni 
muvofiqlashtirish uchun 
“ Toponim ika jam iyati” 
tuzildi. Keyinchalik, G 
'arb iy Yevropa, Fransiya, 
Germ aniya. Polsha va 
boshqa m amlakatlarda 
ham huddi shunday 
jamiyatlar yoki 
guruhlar paydo bo'lgan 
edi. R ossiyada toponimik tadqiqotlar tarix, geografiya 
va filologiya fanlari vakillari tomonidan olib borildi 
Akademik Shegreli (1794 - 1855 ), mashhur  
t arixchi 
v a ctnog r afN . L Nadejdin (1804-1856), tilshunos 
A. Kastreislar (1813- 1852) rus 
toponim i kasining dastlabki ladqiqotchilaridandir. 
1847-yilda R ossiya Geografiya 
jamiyatida tuzilgan geografik terminologiyani o 
‘rganish kom i ssiyasi va Rus tili va 
adabiyoti havaskorlari jam i yati (1811-1930) 
toponimikaga katta aham i yat berdi. 
1904-yilda Rossiya geografiya jamiyati qoshida K 
artografiya kom issiyasi tuzildi Sobiq Ittifoq davrida 
toponimika bo ‘ yicha 
A. Matveyev, E. M . 
M irzayev, V.  
Nikonov, A. Popov, 
A. V. Superanskaya, 
A. A. Refonm atskiy, 
B. A. Serebrennikov, 
V. N. Toporov, O. N. 
Trabadiyevning 
asarlari ma'lum va 
mashhur  O‘ZBEKISTON 
TOPONOMIYASI
O 'zbekiston toponimiyasini 
tadqiq qilish bilan 
shug'ullanadigan har bir 
mutaxassis: V. V. B artol’d, 
M . S. Andreyev, S. P. Tolstov, 
Ya. G ‘. G 'ulom ov, B. A. 
Ahmedov, A. R. 
Muhamm a djonov, M. M 
asson, O. D. C hexovich, A. A. 
Sem e nov, O. A. Suxareva 
kabi olimlarning tarixiy-
geografik asarlaridan O 
'zbekiston 
toponimlarining ma’nosi, 
kelib chiqishi haqida talay 
ma’lumotlar topadi. A kadem ik Ya. G ‘. G 'ulom ovning “X o razmning sug‘orilish 
tarixi” asarida 
toponim ik nom lar ham ju d a k o ‘p. Ya. G ‘. G ‘ulom ov atam 
aologiyaga juda katta 
ahamiyat beradi. Bu esa k o 'plab toponim larning m a'nosini 
ochib beradi. Xorazmda am a (M a ng‘itam a, Paxtaam a, 
Shovotama, Otaliqam a , Polvonam  a  yob (yop) 
(B og‘yop, Bizyop, Polvonyop, Tozayop, Xonyop, Tozabog‘yop, 
Chirm onyop), 
qir (g ‘ir) (Manqir, T o yqir Tuzqir. Yassiqir), qal'a (B ozorqal'a 
Burgutqal'a, Qabulqal'a Q avatqal'a, Tuproqqal'a, K ofirqal'a) 
kabi atam alardan tuzilgan geografik 
nomlar juda ko ‘p. Ya. G ‘. G 'ulom o v bu atam a la rn i tushuntirib 
o ‘tadi. M asalan, 
a ma so‘zi Xorazm d a hozir “magistral kanal” ma'nosida keladi. 
Ya. G ‘. G 'ulom o v 
esa  atam a sining asl ma'nosi “daryo tarm o g‘i”, “shaxobcha” 
ekanini aytadi Suyun Qorayev
Suyun Qorayev 
O‘zbekistondagi ilmiy 
doiralarida va chet elda 
geografik obyektlarning nomini 
yozish qoidalari bo‘yicha 
malakali mutaxassis sifatida 
tan olingan. Ilmiy faoliyatining 
yo‘nalishlaridan biri 
toponimikadir, Qorayev ushbu 
sohada 1998-yilda doktorlik 
dissertatsiyasini himoya qilgan. 
Olimning ushbu yo‘nalishdagi 
mehnatlari toponimlarga oid 
umumiy savollar va toponimlar 
etimologiyasi, shuningdek, 
tarixiy toponimlar, oykonimiya 
va etnonimiya masalalariga 
bag‘ishlangan

Toponomik manbalardan foydalanish.

Toponimika T oponimika geografik nomlar, kishi ismlarini o ‘ r ganadigan fan sifatida maydonga keldi. Toponimika atam a si yunon tilidan olingan bo‘lib, “topos” - joy, “ onom ” yoki “onima” - nom. umum a n, jo y nomini o ‘rganadigan fan degan ma'noni bildiradi

X IX asr oxirlaridan e'tiboran dunyoda amaliy gramm atika, xususan, kartografiya ehtiyojlari m unosabati bilan toponim ikaga qiziqish kuchaydi. Toponim i kadan maxsus asarlar paydo bo ‘ldi, geografik nom l a rn i o'rganadigan komissiyalar va jam i yatlar tashkil etildi. Toponim i ka fani dastlab Yevropada paydo bo'idi va asta-sekinlik bilan taraqqiy etib, boshqa hududlarga ham tarqala boshladi. Sobiq Ittifoq davrida toponim ik tadqiqotlar rivojlandi. Uning ta’sirida 0 ‘zbekistonda ham toponimika fani rivojlana boshladi.

A ngliyada 1923-yilda dunyoda birinchilardan bo'lib mamlakatdagi barcha toponimik ishla rni muvofiqlashtirish uchun “ Toponim ika jam iyati” tuzildi. Keyinchalik, G 'arb iy Yevropa, Fransiya, Germ aniya. Polsha va boshqa m amlakatlarda ham huddi shunday jamiyatlar yoki guruhlar paydo bo'lgan edi.