Mavzu : Tundra va doimiy yashil o`rmonlar ekosistemalari (tayga - ignabargli, sernam tropik va ekvatorial o`rmonlar)

REJA: 1.TUNDRA VA DOIMOY YASHIL O’RMONLAR EKOSISTEMALARI HAQIDA MALUMOT. 2. TAYGA VA IGNA BARGLI O’RMONLAR EKOSISTEMALARI. 3,SERNAM TROPIK O’RMONLAR VA EKVOTARIAL O’MONAR EKOSISTEMASI. 4.XULOSA. 5.FOYDALANGAN ADABIYOTLAR VA ENTERNET SAYTLARI.

Tundra zonasi ekosistemasi Tundra (fin: “tunturi” – “o ʻrmonsiz”, “yalang qir”) — Shimoliy yarim sharning yuqori kengliklaridagi yo ʻsin va zamburug ʻ, ko ʻp yillik o ʻt hamda butalar o ʻsadigan yerlar. Janubida o ʻrmonlar, shimoldan Arktika muz saxrolari zonasi bilan chegaralangan. Tundra doim to ʻngib yotgan sovuq iqlimli va sovuq tuprokli o ʻlka. Skandinaviya, Ural, Sibir, Alyaska, Kanada shim.dati tog ʻlarda tog ʻli Tundra tarqalgan. Tundrada ko ʻp yillik o ʻsimliklar, yo ʻsinlar, lishayniklar, har xil o ʻtlar, barg to ʻkuvchi va doim yashil butalar, pakana kayin va mitti qoraqarag ʻay ko ʻp o ʻsadi, bug ʻu boqiladi, ovchilik qilinadi. Tundra zonasining katta qismini subarktika, Tundra va chekka shimolda arktika Tundrasi tashkil etadi. Arktika va tundra zonalar maydoni 110 mln.ga Arktika zonasi Shimoliy muz okеanining eng shimoliy orollarini hamda Sibirning uncha kеng bo’lmagan qirg’oq maydonlarini o’z ichiga oladi. Zonaning iqlimi juda sovuq, yog’inlar miqdori 130 -200 mm, asosiy qismi qor holatida tuproqqa tushadi. Tuproq -gruntlar yil bo’yi asosan muzlagan holda bo’ladi, faqat 2 -2,5 oyga 20 -25 sm gacha muzdan tushushi mumkin. Arktik zona y е rlari sovuq ta'sirida yorilib k е tadi. O’simliklar juda oz uchraydi, ular mox , lishayniklar, suvo’tlar, kichkina butalar, ba'zi o’tlar, zonaning zonal tuproq tipi - arktik chimli (gumusli) tuproqlar, ular uchun quyidagilar xarakt е rlidir: tuproqlar muzlashi va yorilib k е tishi, organik qoldiqlarning kamligi (3 - 5s/gacha), tuproq qatlami yupqaligi , gl е ylanish jarayoni kuzatilmasligi, tuproqni asoslar bilan tuyinmaganligi, muhiti (5N) n е ytralga yaqinligi, loyqa fraktsiya kamligi.

Tundra zonalari - asosan, Shimoliy yar I shardagi tabiat zonasi, Janubiy yarim sharda Antarktida yaqinidagi orollarda kichikroq maydonlarda uchraydi. Tundra zonalari subarktika va arktika mintakalarida joylashgan. Shimoliy yarim shar q da Tundra zonalari Arktika muz sahrolari zonasi bilan janubida o ʻrmon tundrasi oralig ʻida . Yevrosiyo va Shimoliy Amerikaning shim oliy sohili, bo ʻylab (eni 300 – 500 km), Rossiyada esa Shimoliy Muz okeanining qirg 'oqlari bo 'ylab uzluksiz chiziqlar bo 'ylab Bering dengizi .. qirg 'oqlarigacha cho `zilgan . Uning materikidagi kengligi turchicha bo`lib, u Kola yarim orolidagi 70 km dan Yamal va Taymirda 600 km gacha yetadi. Zonaga janubiy Novaya Zemlya oroli, Kolguev, Vaigach, Bely orollari va boshqalar kiradi. Tundra (orollar bilan birga) egallagan sirt maydoni taxminan 1,8 mln km² (11%) Rossiya hududi misolida).

Igna bargli o`rmonlar –Tayga ekosistemasi "Tayga ” so`zi yoqut tilidan tarjima qilinganda "o`rmon ” degan ma`noni anglatadi . Lekin har qanday o`rmon tayga bo`lavermaydi . Taygada daraxt turlari ko`p bo`lmaydi . Olimlar muayyan tabiiy zonadagi ignabargli o`rmonlarnigina tayga deb atashadi . Bunday zona tayga zonasi deb yuritiladi . Olimlar taygani qanday daraxtlar o`sishiga ko`ra qoramtir, yorug` tayga hamda qarag`ayzorga ajratishadi. Qoramtir tayga – bu asosan qoraqarag`ay va oqqarag`ay o`rmonlari, Sibirda esa yana kedr o`rmonlari, aniqrog`i kedr qarag`ayzorlaridan iborat. Tilog`ochdan iborat o`rmon yorug` tayga deb ataladi. Yevrosiyo materigida tayga zonasi Oq dengizdan Tinch okeaniga qadar bo`lgan ulkan hududda joylashgan. Shimolda tayga o`rmon -tundra bilan, janubda esa keng bargli o`rmonlar zonasi bilan chegaradosh. Tayga asosan sovuq iqlim mintaqasida joylashgan bo`lib, bu yerlarda muzloq yerlar katta maydonlarni egallaydi Igna bargli o`rmonlar –Tayga ekosistemasi