logo

Tuproqni pestitsidlar bilan ifloslanishi bilan ifloslanishi va ularni oldini olish

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1611.5 KB
Tuproqni pestitsidlar bilan 
ifloslanishi bilan ifloslanishi va 
ularni oldini olish.
Reja:
1-. Zaharli va texnogen chiqindilarning xususiyatlari va 
manbalari
2. Tuproqda kimyoviy elementlar va moddalar miqdori, 
ularning qabul qilingan msyor (QQM) ko‘rsatkichi www.arxiv.uz Atrof  -  muhitni  xususan  tuproq  qoplamini 
kimyoviy  moddalar  bilan  ifloslanishi  turli  omillar 
ta’sirida  vujudga  kelib,  bu  moddalar  xususiyatiga 
ko‘ra  yillar  davomida  o‘zining  ta’sirini  o‘tkazadi. 
Ayniqsa  o‘ta  zaharli  moddalar  deya  e’tirof 
etiluvchi  radioaktiv  elementlarog‘ir,  ayrim  gazlar 
hamda  pestitsidlar  tuproq  qoplamiga  tushib, 
"tuproq—o‘simlik—>hayvon—>inson"  tiriklik 
biozanjiri orqali o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Respublikamizda  chiqayotgan  chiqindilarni  4 
toifaga  bo‘lish  mumkin.  Ularning  yillik  hajmi 
turlicha  bo‘lib,  ma’lum  qismi  tuproq  qoplamiga 
tushib  uni  ifloslantiradi,  2004  yilda  chiqindilar 
miqdori  1-toifa  bo‘yicha  1,6  ming  tonna,  2-toifa 
chiqindilari  2,8  ming  tonna,  3-toifa  chiqindilari 
1416,3  ming  tonna,  4-toifa  chiqindilari  34306,8 
ming  tonna  miqdorida  paydo    bo‘lgan.  Viloyatlar 
bo‘yicha esa bu ko‘rsatkich turlicha taqsimlanadi  Mustaqillikka erishilgandan so‘ng o‘ta zaharli moddalar 
bilan  bog‘liq  faoliyatlar  tartibga  solindi  va  tuproq 
qoplamining  ifloslanish  darajasini  kamayishiga  erishildi. 
Biroq  yillar  davomida  tuproq  qoplamiga  tushgan  o‘ta 
zaharli  moddalar  o‘zining  salbiy  ta’sirini  hali  xanuz 
o‘tkazib  kelmoqda.  Zaharli  moddalarning  boshqa 
kimyoviy  ifloslovchi  moddalardan  havfli  tomoni  va  farqi 
shundaki,  ularda  zahar  ta’sirining  juda  yuqoriligi  va  ta’sir 
etish  vaqgining  katgaligidir.  Misol  uchun  quyidagi 
elementlarning  (izotoplari)  yemirilish  davrini  keltiramiz: 
186
Oz-2-10 15
,  205
R-1,5-10 7
,  238
i-4,468-10 9
,  ^T-^Z-YU 4
,  shte
-
1,25-10 13
 yilga teng.   
www.arxiv.uz Yu qorida  ta’kidlaganimizdek,  ifloslovchi  zaharli 
moddalar  har  bir  muayyan  hudud  va  mamlakatda 
turlicha  bo‘ladi.  Respublikamizda  o‘ta  zaharli 
moddalar  bilan  ifloslanish  asosan  qishloq  xo‘jaligida 
o‘g‘it  va  pestitsidlardan  foydalanish,  ayrim  lokal 
nuqtalarda  esa  chiqindilar  orqali  vujudga  keladi. 
Tuproq qoplamining o‘ta havfli moddalar pestitsidlar 
bilan  ifloslanishi  respublikamizda  ko‘nroq  uchraydi. 
Chunki  davlatimizda  qishloq  xo‘jalik  tarmog‘i  keng 
yo‘lga qo‘yilgan.  Respublika miqyosida  atrof muhitga chiqarilgan 
asosiy ifloslantiruvchi moddalarning soxalar 
ulushi bo‘yicha dinamikasi (yilda/mivg tonna) Mustaqillikka  erishgunga  qadar  dehqonchilik 
faoliyatida  pestitsidlar  yoppasiga  keng  masshtabda 
qo‘llanilgan  va  yillar  davomida  ularning  qoldiqlari 
to‘planishi  natijasida  tuproqning  ifloslanishi  vujudga 
kelgan   TojAZ  birgina  2002  yilda  21,613  ming  tonna 
atmosfera  orqali  tuproq,  o‘simlik,  hayvonot  va 
suv  qoplamiga  vodorod  ftorid  -  NG‘,  azot  ikki 
oksidi  -N0,  uglerod  ikki  oksidi  -  SO,  oltingugurt 
to‘rt  oksidi  -  80
2   kabi  zaharli  moddalarni 
chiqargan,  natijada  esa  tuproq  qoplamida  ayrim 
kimyoviy  elementlarning  miqdori  ruhsat  etilgan 
miqdori  (REM)  ko‘rsatkichidan  bir  necha  marta 
ortgan  va  tuproqning  bir  qator  xossalariga  salbiy 
ta’sir etgan.  TojAZ  ning  faoliyati  mobaynida  nafaqat 
Tojikiston  Respublikasi  hududi,  balki 
O‘zbekistonning  Sariosiyo,  Uzun  va  Denov 
tumanlari  atrof-  muhity,  xususan  tuproq,  suv, 
havo  qoplami,  o‘simlik  va  hayvonot  dunyosi 
kimyoviy ifloslanishdan zararlanmokda. Tuproqda mavjud elementlar kuyidagi 4 
guruhga ajratiladi:
1.  Litofil elementlar guruhi:  81, TL, 8, R, G‘, S1, 
A1, 8ye, №, K, Sa, M§ va boshqa jami 51 
element kiradi. Bular biosferada oksidlarni, 
gidroksidlarni, kislorodli kislota tuzlarini hosil 
qiladi.
2.  Halkofil elementlar guruhi:  Si, 2p, R, A§, Syo, 
Mp, G‘ye kabi elementlar, bular oltingugurt bilan 
ko‘proq birikm.alar hosil qiladi. 3.   Siderefiller elementlar guruhi:  G‘ye, So, R, 
S, R*, Ai, 8p, Mo kiradi. Bu elementlar temir 
bilan turli qotishmalar hosil qiladi.
4.  Atmofiller elementlar guruhi:  N. N, S, 0, Ne, 
Io, Ag, Kg, Xe, S1, Vg, I kabilar yer 
atmosferasining asosiy qismini tashkil qiladi. Xulosa
Tuproqdan  to’g’ri  foydalanish  yer  kadastri  (ro’yxatga  olish)  ning 
asosini  tashkil  etuvchi,yerni  miqdor  va  sifat  jihatdan  ilmiy  ravishda 
qat’iy  hisobga  olib  borishini  taqozo  etadi.  Ye r  kadastrining 
o’tkazilishida  tuproq  bonitirovkasi  muhim  o’rin  egallaydi.  Tuproqni 
bonitirovka  qilish  (lotincha  Bonites  sarxillik)  tuproqlarning 
unumdorligiga  ko’ra  nisbatan  baholash  demakdir.  Tuproqning 
bonitirovkasi  yoki  qiyosiy  sifat  bahosi  ballarda  ifodalanadi  va  bir 
tuproq  o’zining  unumdorligini  belgilovchi  xossalari  bilan  boshqa 
tuproqlardan qanchalik farq qilishini ko’rsatadi. Tuproqni bonitrovkasi 
uchun  xo‘jalik  ,  tuman,  viloyat  singarilarning  tuproq  xaritasi,tuproq 
xossalarini  his  etuvchi  analiz  matyeriallar  chiqarilishi  kyerak  bo’lgan 
tuproqlar  uchun  asosiy  ekinlarning  ko’p  yillik  o’rtacha  hosildorlik 
bo’yicha  ma’lumotlari  bo’lishi  lozim.  Tuproqning  har  bir 
baholanayotgan  belgisi  (xususiyati)  bali  quyidagi  formula  asosida 
hisoblanadi:  bunda  B-baholash  balli,  Af-baholanayotgan  tuproq 
belgisi  (gumus,  azot,  fosfor  va  boshqalarning  tuproqdagi  zaxirasi 
hamda  boshqa  xususiyatlari)  ning haqiqatdagi  ko’rsatkichi; Ana o’sha 
belgining  etolon  (andoza)  ko’rsatgichi  (bonitirovkalanayotgan 
belgining optimal ko’rsatgichi) Adabiyotlar:
 
1. Abdullayev X.A. O’zbekiston tuproqlari. T:,1977
2. Boboxo’jayev.I. Uzoqov P.  Tuproqning tarkibi, xossalari 
va analizi.
3. Boboxo’jayev I. Uzoqov P.  «Tuproqshunoslik» T: Mehnat 
1995.
4. Bohodirov M. Rasulov A. «Tuproqshunoslik» T: 
O’qituvchi 1975.
5. К aurichev I.S. Pochvovedenie M.  К olos 1989.
6. Peyve Ya.V Bioximiya pochv M.Selxozgiz 1949.
7. Rasulov .M. Irmatov I. Tuproqshunoslik, dehqonchilik 
asoslari bilan T. O’qituvchi 1980
8. Tursunov L. Tuproq fizikasi T.Mehnat 1988.

Tuproqni pestitsidlar bilan ifloslanishi bilan ifloslanishi va ularni oldini olish. Reja: 1-. Zaharli va texnogen chiqindilarning xususiyatlari va manbalari 2. Tuproqda kimyoviy elementlar va moddalar miqdori, ularning qabul qilingan msyor (QQM) ko‘rsatkichi

www.arxiv.uz

Atrof - muhitni xususan tuproq qoplamini kimyoviy moddalar bilan ifloslanishi turli omillar ta’sirida vujudga kelib, bu moddalar xususiyatiga ko‘ra yillar davomida o‘zining ta’sirini o‘tkazadi. Ayniqsa o‘ta zaharli moddalar deya e’tirof etiluvchi radioaktiv elementlarog‘ir, ayrim gazlar hamda pestitsidlar tuproq qoplamiga tushib, "tuproq—o‘simlik—>hayvon—>inson" tiriklik biozanjiri orqali o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.

Respublikamizda chiqayotgan chiqindilarni 4 toifaga bo‘lish mumkin. Ularning yillik hajmi turlicha bo‘lib, ma’lum qismi tuproq qoplamiga tushib uni ifloslantiradi, 2004 yilda chiqindilar miqdori 1-toifa bo‘yicha 1,6 ming tonna, 2-toifa chiqindilari 2,8 ming tonna, 3-toifa chiqindilari 1416,3 ming tonna, 4-toifa chiqindilari 34306,8 ming tonna miqdorida paydo bo‘lgan. Viloyatlar bo‘yicha esa bu ko‘rsatkich turlicha taqsimlanadi