UNDALMA VA KIRISH SO’ZLAR

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

52.517578125 KB

Скачать

REJA
1. Undalma. Uning ifodalanishi.

2. Sodda va murakkab undalma.
3. Kiritma. Sodda va murakkab kiritma.

UNDALMA. UNING IFODALANISHI
Undalma bo’lak tinglovchining diqqatini
gapshakl bilan anglatilayotgan fikrga jalb
qilish uchun xizmat qiladi, bosh
kelishikdagi sintaktik birlik bilan
ifodalanadi, undosh ohangi bilan aytiladi:
O’zingiz bardammisiz, xola?

Gap undalma bilan ham kengayishi mumkin.
Undalma vazifasida, odatda, bosh kelishikdagi
ot, ba’zan otlashgan so’zshakllar keladi.
Undalma qo’llanganda u kengaytirgan so’z
tushib qolishi ham mumkin.
Ey sharqning bo’stoni, dilimga payvand!
Kel, ey Furqat, suxanni muxtasar qil.
Undalma kengayib kelishi ham mumkin.
Aziz kitobxon, katta oilaning qissalari tugamadi.
Undalma uyushishi ham mumkin.
Ona yurtim, mustaqil O’zbekiston gullab, yashnayver.

UNDALMA – so’zlovchining nutqi
qaratilgan, boshqa bir shaxs yoki
predmetni ifodalagan so’z yoki so’z
birikmasidir. Undalma asosan dialog
gaplarda qo’llanadi:
- Mang, buva!
-Peshin bo’b qoldi deng, qoravoy?

UNDALMALARNING TUZILISHI
Undalmalar tuzilishiga ko’ra uch xil:
1. Yig’iq undalmalar. Bir so’zdan iborat
bo’ladi: Iye-iye, qoravoylar, kep qobsizlar-
da!
2. Yoyiq undalmalar. O’ziga oid so’z bilan
kengayib keladi: Alvido, ko’zimning qorasi!
3. Murakkab undalmalar. Gap tarkibidagi
undalma takrorlanib kelishi mumkin:
Oyi, oyi ,dadam qayerga ketdilar?
Ey qahramon dovyurak, jasur, ulug’ xalq,
Qudratingdan yuq bo’ldi zo’rlik, asorat.

KIRISH (KIRITMA) BO’LAKLAR
Kirish bo’laklar gapning ayrim bo’laklari
yoki butun ifodaga bo’lgan so’zlovchining
subyektiv munosabatini, emotsional
tuyg’ularini ifodalaydi. Kirish bo’laklar
gapning umumiy mazmuniga yoki uning
ayrim bo’laklari bilan izohlash
munosabatiga kiradi.
Siz bu gaplardan bexabarsiz, albatta!
Kirish bo’lak vazifasida kelgan birlikning
gapshaklning qayerida o’rinlashishi asosan
erkin: ichida ham, oxirida ham kelaveradi.

Kirish bo’laklar tuzilishiga ko’ra ikki xil
bo’ladi:
1. Kirish bo’laklar. Bir so’zdan iborat bo’lib,
ular doim kirish bo’lak bo’lib kelishi bilan
xarakterlanadi.
Aftidan, xolam bugun ketmaydiganga o’xshaydi.
2. Kirish birikmalar. Kirish birikmalarning bir
necha xil bo’lagi bo’lagi bo’lishi mumkin
(aniqlovchi va hol; to’ldiruvchi va hol;
aniqlovchi hol).
Ustozlarning gapiga qaraganda, ta’til hali beri
boshlanmaydi.

XULOSA

Undalma bo’lak kishiga qaratiladi,
shunga ko’ra asosan kishini
anglatadigan leksemashakl bilan
ifodalanadi. Badiiy tasvirda undalma
bo’lak jonli va jonsiz tabiatga qarata
ham ishlatiladi.
Kirish bo’lak leksemashakl bilan ham,
birikmashakl bilan ham (hatto gapshakl
bilan ham) ifodalanadi. Modal birliklar
kirish bo’lak vazifasiga xoslangan.

FOYDALANILGAN ADABIYOT:

Shavkat Rahmatullayev “Hozirgi adabiy
o’zbek tili” (Toshkent “Universitet”-
2006).

V.V.Reshetov, S.I.Ibrohimov,
U.T.Tursunov, F.Q.Kamolov “Hozirgi
o’zbek adabiy tili. II qism. Sintaksis.
(Toshkent-1966).

UNDALMA VA KIRISH SO’ZLAR

REJA 1. Undalma. Uning ifodalanishi. 2. Sodda va murakkab undalma. 3. Kiritma. Sodda va murakkab kiritma.

UNDALMA. UNING IFODALANISHI Undalma bo’lak tinglovchining diqqatini gapshakl bilan anglatilayotgan fikrga jalb qilish uchun xizmat qiladi, bosh kelishikdagi sintaktik birlik bilan ifodalanadi, undosh ohangi bilan aytiladi: O’zingiz bardammisiz, xola?

Gap undalma bilan ham kengayishi mumkin. Undalma vazifasida, odatda, bosh kelishikdagi ot, ba’zan otlashgan so’zshakllar keladi. Undalma qo’llanganda u kengaytirgan so’z tushib qolishi ham mumkin. Ey sharqning bo’stoni, dilimga payvand! Kel, ey Furqat, suxanni muxtasar qil. Undalma kengayib kelishi ham mumkin. Aziz kitobxon, katta oilaning qissalari tugamadi. Undalma uyushishi ham mumkin. Ona yurtim, mustaqil O’zbekiston gullab, yashnayver.

UNDALMA – so’zlovchining nutqi qaratilgan, boshqa bir shaxs yoki predmetni ifodalagan so’z yoki so’z birikmasidir. Undalma asosan dialog gaplarda qo’llanadi: - Mang, buva! -Peshin bo’b qoldi deng, qoravoy?

UNDALMA VA KIRISH SO’ZLAR

10.08.2023

0

52.517578125 KB

Похожие