ALGORITMLARNI TASVIRLASH USULLARI MAVZUSINI HAMKORLIK TEXNOLOGIYALAR ORQALI LOYIHALASHTIRISH
![III. AMALIY ISH
1-Misol: Massiv elementlari yig’indisi
using System; using
System.Text;
namespace massiv
{
class Program
{
static void Main( string [] args)
{
int s = 0;
int [] a = new int [5]; a[0] =
6;
a[1] = 3;
a[2] = 7;
a[3] = 5;
a[4] = 2;
s=a[0]+a[1]+a[2]+a[3]+a[4];
Console .Write( "s=" +s);
Console .ReadKey();
}
}
}
Natija: S=23;](/data/documents/df38a292-aae0-49b1-b74d-72a790a0f1fe/page_23.png)
![2-MISOL I kki o’lchovli massiv elementlarini o’rta arifmetigini hisoblash.
using System; using
System.Text;
namespace massiv
{ class Program
{
static void Main( string [] args)
{ int n,k,i,j,s=0; Console .WriteLine( "massivni
kiriting!" ); Console .Write( "n=" );
n= int .Parse( Console .ReadLine());
Console .Write( "k=" );
k= int .Parse( Console .ReadLine());
int [,] a= new int [n,k];
for (i=0;i<n;i++)
for (j=0;j<k;j++)
a[i,j]= int .Parse( Console .ReadLine());
for (i=0;i<n;i++){
for (j=0;j<k;j++)
s=s+a[i,j];}
Console .WriteLine( "yig'indisi =" +s); Console .WriteLine( "o'rta
arifmetigi =" +(s*1.0)/n); Console .ReadKey(); } } }
Natija: Ikki o’lchovli massiv elementlarini s ga yig’adigan va o’rta
arifmetigini hisoblab ekranga chop etadi!](/data/documents/df38a292-aae0-49b1-b74d-72a790a0f1fe/page_24.png)
ALGORITMLARNI TASVIRLASH USULLARI MAVZUSINI HAMKORLIK TEXNOLOGIYALAR ORQALI LOYIHALASHTIRISH REJA: I. KIRISH II. ASOSIY QISM 1.1. Algoritmning asosiy xossalari 1.2. Algoritmning tasvirlash usullari 1.3. Hamkorlikda o’qitish texnologiyasining afzalliklari 1.4. Hamkorlikda o’qitish texnologiyalari III. AMALIY ISH IV. XULOSA V. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
I. K IRISH Algoritmlar Hisoblash eksperimenti. Odatda tabiat yoki jamiyatda uchraydigan turli muammo, masala yoki jarayonlarni o’rganishni EHM yordamida olib borish uchun, birinchi navbatda, qaralayotgan masala, jarayon - obyektning matematik ifodasi, ya’ni matematik modelini ko’rish kerak bo’ladi. Qaralayotgan obyektning matematik modelini yaratish juda murakkab jarayon bo’lib, o’rganilayotgan obyektga bog’liq ravishda turli soha mutaxassislarining ishtiroki talab etiladi. Umuman, biror masalani EHM yordamida yechishni quyidagi bosqichlarga ajratish mumkin. Obekt Matematik Diskret Algoritm, Muammoli, Dastur modul Modul Yechish Usuli Masala Natija Dasturni va uning Sozlash Tahlili 1-rasm. Hisoblash eksperimentining sxemasi
Misol sifatida, kosmik kemani yyerdan Zuxro planetasiga eng optimal trayektoriya bo’yicha uchirish masalasini hal qilish talab qilingan bo’lsin. Birinchi navbatda, qo’yilgan masala turli soha mutaxassislari tomonidan atroflicha o’rganilishi va bu jarayonni ifodalaydigan eng muhim - bo’lgan asosiy parametrlarni aniqlash kerak bo’ladi. Masalan, fizik-astronom-injener tomonidan, masala qo’yilishining o’rinli ekanligi, yani planetalar orasidagi masofa va atmosfera qatlamlarining ta’siri, yer tortish kuchini yengib o’tish va kemaning og’irligi, zarur bo’lgan yoqilg’ining optimal miqdori va kosmik kemani qurishda qanday materiallardan foydalanish zarurligi, inson sog’lig’iga ta’siri va sarflanadigan vaqt va yana turli tuman ta’sirlarni hisobga olgan holda shu masalaning matematik modelini tuzish zarur bo’ladi. Zikr etilgan ta’sirlarni va fizikaning qonunlarini hisobga olgan holda bu masalani ifodalaydigan birorta differensial yoki boshqa ko’rinishdagi modellovchi tenglama hosil qilish mumkin bo’ladi. Balki, bu masalani bir nechta alohida masalalarga bo’lib o’rganish maqsadga muvofiqdir. Bu matematik modelni o’rganish asosida bu masalani ijobiy yechish yoki hozirgi zamon siviliziyatsiyasi bu masalani yechishga qodir emas degan xulosaga ham kelish mumkin. Bu fikrlar, yuqorida keltirilgan jadvalning 2- blokiga mos keladi. Faraz qilaylik biz matematik modelni qurdik. Endi uni EHM da yechish masalasi tug’iladi. Bizga ma’lumki, EHM faqat 0 va 1 diskret qiymatlar va ular ustida arifmetik va mantiqiy amallarni bajara oladi xolos. Shuning uchun matematik modelga mos diskret modelni qurish zaruriyati tug’iladi (1-rasm, 3-blok). Odatda, matematik modellarga mos keluvchi diskret modellar ko’p noma’lumli murakkab chiziqsiz algebraik tenglamalar sistemasi (chekli ayirmali tenglamalar-sxemalar) ko’rinishida bo’ladi(4- blok). Endi hosil bo’lgan diskret modelni sonli yechish usulini–algoritmini yaratish zarur bo’ladi. Algoritm esa tuziladigan programma uchun asos
bo’ladi. Odatda, tuzilgan programmani ishchi holatga keltirish uchun programmaning xato va kamchiliklarini tuzatish – sozlash zarur bo’ladi. Olingan sonli natijalar hali programmaning to’g’ri ishlayotganligi kafolatini bermaydi. Shuning uchun olingan natijalarni masalaning mohiyatidan kelib chiqqan holda analiz qilish kerak bo’ladi. Agar olingan natija o’rganilayotgan jarayonni ifodalamasa, masalani 1-rasmdagi sxema asosida qaytadan ko’rib chiqish va zarur bo’lgan joylarda o’zgartirishlar kiritish kerak bo’ladi. Bu jarayon, to kutilgan ijobiy yoki salbiy natija olinguncha davom ettiriladi va bu takrorlanuvchi jarayonga hisoblash eksperimenti deb ataladi. Odatda, hisoblash eksperimenti deganda soddaroq holda, model, algoritm va programma uchligini (triadasini) tushunish mumkin 1.1 Algoritmning asosiy xossalari Algoritmning 5-ta asosiy xossasi bor. 1. Diskretlilik (Cheklilik). Bu xossaning mazmuni algoritmlarni doimo chekli qadamlardan iborat qilib bo’laklash imkoniyati mavjudligida. Ya’ni uni chekli sondagi oddiy ko’rsatmalar ketma-ketligi shaklida ifodalash mumkin. Agar kuzatilayotgan jarayonni chekli qadamlardan iborat qilib qo’llay olmasak, uni algoritm deb bo’lmaydi. 2. Tushunarlilik. Biz kundalik hayotimizda berilgan algoritmlar bilan ishlayotgan elektron soatlar, mashinalar, dastgohlar, kompyuterlar, turli avtomatik va mexanik qurilmalarni kuzatamiz. Ijrochiga tavsiya etilayotgan ko’rsatmalar, uning uchun tushinarli mazmunda bo’lishi shart, aks holda ijrochi oddiygina amalni ham bajara olmaydi. Undan tashqari, ijrochi har qanday amalni bajara olmasligi ham mumkin.
Har bir ijrochining bajarishi mumkin bo’lgan ko’rsatmalar yoki buyruqlar majmuasi mavjud, u ijrochining ko’rsatmalar tizimi (sistemasi) deyiladi. Demak, ijrochi uchun berilayotgan har bir ko’rsatma ijrochining ko’rsatmalar tizimiga mansub bo’lishi lozim. Ko’rsatmalarni ijrochining ko’rsatmalar tizimiga tegishli bo’ladigan qilib ifodalay bilishimiz muhim ahamiyatga ega. Masalan, quyi sinfning a’lochi o’quvchisi "son kvadratga oshirilsin" degan ko’rsatmani tushinmasligi natijasida bajara olmaydi, lekin "son o’zini o’ziga ko’paytirilsin" shaklidagi ko’rsatmani bemalol bajaradi, chunki u ko’rsatma mazmunidan ko’payirish amalini bajarish kerakligini anglaydi. 3. Aniqlik. Ijrochiga berilayotgan ko’rsatmalar aniq mazmunda bo’lishi zarur. CHunki ko’rsatmadagi noaniqliklar mo’ljaldagi maqsadga erishishga olib kelmaydi. Odam uchun tushinarli bo’lgan "3-4 marta silkitilsin", "5-10 daqiqa qizdirilsin", "1-2 qoshiq solinsin", "tenglamalardan biri echilsin" kabi noaniq ko’rsatmalar robot yoki kompyuterni qiyin ahvolga solib qo’yadi. Bundan tashqari, ko’rsatmalarning qaysi ketma-ketlikda bajarilishi ham muhim ahamiyatga ega. Demak, ko’rsatmalar aniq berilishi va faqat algoritmda ko’rsatilgan tartibda bajarilishi shart ekan. 4. Ommaviylik. Har bir algoritm mazmuniga ko’ra bir turdagi masalalarning barchasi uchun ham o’rinli bo’lishi kerak. YA’ni masaladagi boshlang’ich ma’lumotlar qanday bo’lishidan qat’iy nazar algorim shu xildagi har qanday masalani yechishga yaroqli bo’lishi kerak. Masalan, ikki oddiy kasrning umumiy mahrajini topish algoritmi, kasrlarni turlicha o’zgartirib bersangiz ham ularning umumiy mahrajlarini aniqlab beraveradi. YOki uchburchanning yuzini topish