C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalarning birinchi tartibli hosilasini aniqlovchi dastur yaratish

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

473.7734375 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: C++ dasturlash tilida standart matemtik
funksiyalarning birinchi tartibli hosilasini aniqlovchi dastur
yaratish.
Reja:
Kirish.
I . C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalar
1.1. C++ dasturlash tili.
1.2. C++ dasturlash tilida standart matemtik tushunchalar.
1.3. C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalar.
II. C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalarning birinchi tartibli
hosilasini aniqlovchi dastur yaratish.
2.1. C++ dasturlash tilida funksiyalarning birinchi tartibli hosilasi.
2.2. C++ dasturlash tilida aniqlovchi dastur.
2.3. C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalarning birinchi tartibli
hosilasini aniqlovchi dastur yaratish.
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar.

Kurs ishi maqsadi: C++ dasturlash tilida standart matemtik
funksiyalarning birinchi tartibli hosilasini aniqlovchi dastur yaratish.
Kurs ishi vazifalari:
 C++ dasturlash tilida standart matemtik tushunchalar.
 C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalar.
 C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalarning
birinchi tartibli hosilasini aniqlovchi dastur yaratish.
Kirish.
O'zbekistonda IT sohasining taraqqiyoti va hozirgi kunda unga bo'lgan
talab
Agar siz e'tibor berayotgan bo'lsangiz so'nggi paytlarda yurtimizda dasturchilik
sohasiga doir ko'plab ko'zga ko'ringan ajoyib yangiliklar , loyihalar va tanlovlar
ishlab chiqilmoqda . Dasturchilik bu"kelajak" kasbi ekanligini deyarli barchamiz
bilib oldik . Biz axir axborot texnologiyalari asrida yashab kelmoqdamiz .
IT sohasida katta o'zgarishlar bo'lmoqda , asosiy maqsad esa yangi malakali
mutaxassislarni yetishtirib chiqarishdir(kelajakda aynan shunday mutaxasislardan
biri siz bo'lishingiz mumkin . )
Dasturchilik sohasining taraqqiyoti uchun ko'plab ko'zga ko'rinadigan ajoyib
ishlar davom etmoqda :

Yurtimizning ko'pgina viloyatlarida IT park tashkil e'tilib
kelinmoqda .Ma'lumki ,ko'pchilik IT park haqidagi tushunchaga ega emaslar.
Chunki axborot texnologiyalari sohasidagi bu kabi ibora biz kabi barcha yoshlar ,
jumladan tengdoshlarim uchun ham ajoyib yangilik bo'ldi . Men o'ylaymanki,
bundan keyin IT park yurtimizning hamma joylarida tashkil etiladi va uning
mohiyati yanada takomillashib borgani sari IT sohasiga qiziquvchilar uchun keng

ma'lumotlar eshigini ochadi !!! Shuningdek , IT park - dasturlashga qiziquvchilar
va bu soha vakillariga juda ham katta imkoniyat bera oladi deb ayta olaman .
Nega aynan IT park , uni bizga qanday foydali jihati bor ?
IT park - axborot texnologiyalariga doir loyihalarni o'z ichiga olgan innovatsion
maskan .
IT sohasini butun dunyo mamlakatlari sharoiti talab etmoqda . Ayni
paytda IT sohasisiz mamlakatning taraqqiyotini belgilab bo'lmaydi , albatta !!!
Men aniq ayta olamanki , IT park ga o'xshash loyihalar yurtimizni rivojlangan
davlatlar qatorida ko'rish imkoniyatini beradi .
IT park ning yana bir foydali jihati shuki,kelajakda o'z sohasining yetuk
mutaxassislarini yetishtirish bilan birgalikda , bilim,ko'nikma,malaka , kuchli
tafakkurga ega barcha qiziquvchilarni kashf eta oladi .
Aytgancha ,o'yinlarga qiziquvchilar uchun maxsus mashg'ulot : ular IT parkda
kibersport bo'yicha o'zlariga kerakli maslahatlarni olishlari mumkin .
IT parkda hali ko'plab tanlovlar o'tkazilishi ham ko'zda tutilgan .
IT park yoshlarga cheksiz imkoniyatlar eshigini ochib bera oladi !
IT sohasining taraqqiyoti borasida olib borilayotgan ishlar qatorida Uzbek Coders
loyihasini o'rni beqiyosdir !!!
Uzbek Coders loyihasi ham kelajakda IT sohasidagi malakali kadrlarni yetishtirib
chiqarishda katta ko'mak bera oladi deb ayta olaman . Chunki bu loyiha tufayli
men va tengdoshlarim ,qolaversa barcha yoshlar mutlaqo bepul kurslarda tahsil
olmoqdalar !!! Bizdan talab etilayotgan vazifa - faqatgina qunt bilan o'rganish ,
kuniga kamida 2 soat vaqt ajratib bilimlarni o'zlashtirishdan iboratdir !!! Bunday
imkoniyat menimcha boshqalarni ham quvontirgan bo'lsa kerak . Bu kursni
o'rganish davomida biz boshlang'ich bilimlarga ega bo'lamiz. So'ng yakuniy
imtihonda yuqori natija olib,yanada chuqurlashtirilgan kurslarni o'rganishimiz
mumkin. Chuqurlashtirilgan kurslarni o'rganganimizdan so'ng, biz ancha
bilimlarga ega bo'lgan holda o'zimizning loyihalarimizni yaratishimiz mumkin .Siz
ham bu imkoniyatdan foydalaning , hali ham kech emas ro'yxatdan
o'ting .Boshlang'ich bilimlarni qunt bilan o'rgansangiz 2 hafta mobaynida
mukammal o'zlashtira olasiz, deb aniq ayta olaman !!!
(Havola: https://uzbekcoders.uz/register )
Biz axir buyuk allomalarning vorislarimiz , bizdan ham Stiv Jobs , Bill Geyts ,
Mark Sukerberg kabi taniqli insonlar chiqishi kerak !!!
Men o'ylaymanki, bundan keyin shunday loyihalar soni ko'payadi. Va ular
O'zbekistonda IT sohasining taraqqiyotiga juda ham katta hissa qo'shadi!!!
O'zbekistonda IT sohasining hozirgi kundagi holati va unga bo'lgan talab haqida.

O'zbekistonda IT sohasining holati haqida yurtdoshimiz Bobur Akilhanov so'zlab
berganlar.
Bobur Akilhanovning aytishicha,O'zbekistonda IT sohasidagi malakali
mutaxassislar tanqisligi uchraydi ... ??????
Mana sizga bitta misol : hech o'ylab ko'rganmisiz,
nega google , microsoft ,facebook o'zlarining kompaniya filiallari yurtimizda
tashkil etilmagan ?
Bu savolga Bobur Akilhanov sodda javob berdilar :
Google ,Microsoft ,Facebook va hokazolar O'zbekistonda o'z korporatsiyalari
filialini tashkil qildilar ham deylik. Lekin bu korporatsiyalarga IT sohasidagi soni
jihatidan tashkil etadigan kadrlar qani ?
Javobga e'tibor bering , bu bilan Bobur Akilhanov "Bizda bunday kadrlar yo'q"
demoqchi emaslar . Faqatgina ularning soni sezilarli darajada kam demoqdalar .
Chindan ham bu korporatsiyalarda minglab ishchilar ishlashini siz yaxshi bilsangiz
kerak . Bizdan talab etilayotgan narsa faqatgina , yangi malakali kadrlar !!!
Mening fikrimcha ,hozir va bundan keyin ham bunday turdagi kadrlar soni keskin
ravishda ortadi.
Tez orada bizda vaziyat butkul o'zgaradi !!! Chunki:
Hozirgi kunda IT sohasidagi kadrlarga talab kundan-kunga oshmoqda !!!
Bu esa yaxshi albatta .Yurtimizning qaysi ish joylaridan bo'sh ish so'ramang ,
ularda albatta IT mutaxassisi yetishmovchiligi oqibatida bo'sh ish o'rinlari
talayginaligini ko'rishimiz mumkin . Shaxsan men bunday e'lonlarni oxirgi
paytlarda ko'p uchratmoqdaman . Asosiy talab web dasturchilarga ( Full
stack , Front-end , back-end ) , JS dasturchilarga ( ReactJS , NodeJS ) va albatta yana
yuqori talab android , ios dasturchilarga( developer ) bo'lib kelmoqda (Bu
ma'lumotlarni maxsus saytlarda berilayotgan e'lonlarga asoslanib aytdim) . Misol
uchun qaysi tashkilotlarga nazar solmang , ularning rasmiy web saytlari , mobil
qurilmalar uchun ilovalari borligini ko'rishimiz mumkin . Bu esa albatta web
dasturchilar hamda mobil dasturchilarga bo'lgan talabni keltirib chiqaradi .
Yurtimizda IT sohasiga hozirda talab qanday ? degan savolga bir misol ko'rsatsam:
Avvallari siz dasturlash sohasini o'rganar edingiz , lekin uni o'rganganingizdan
keyin sizdek mutaxassisga bo'lgan talab mavjud emas edi yoki boshqa sabablar.
Muammoning asosiy sababi talab va taklif dan kelib chiqgan edi. IT sohasi
vakillariga talab ham yo'q edi , taklif ham shu darajada edi .Eslatib o'taman ,
hozirgi 2-3 yil ichida islohotlar natijasida talab ham, taklif ham yuqori darajada .
Bo'sh ish o'rinlari ham mavjud . Hozirgi kunda bo'sh ish o'rinlarini qidirish uchun
ko'chalarda e'lonlarni qidirib , titkilab yurish shart emas . Buning uchun maxsus
tashkil qilingan saytlar bor . Misol uchun bo'sh ish o'rinlarini izlash uchun tashkil

qilingan saytga nazar tashlasak, bu saytda IT sohasida kadrlar uchun talaygina ish
o'rinlari mavjud .
Ma'lumotlarga ko'ra bu saytda IT sohasidagi kadrlar uchun umumiy
hisobda 220 dan ortiq yoki bir qancha bo'sh ish o'rinlari mavjud . Yana bir ajoyib
tomoni , bu yerda siz istalgan yo'nalishda ish o'rnini topishingiz mumkin !!!
Bu ham yurtimizda IT sohasiga talab ortayotganligidan dalolat !!!
Sizga so'zlab bermoqchi bo'lganlarim shulardan iborat edi .
Shuni takidlab o'tish mumkinki , men yurtimizda IT sohasining taraqqiy etishiga
ishonaman , bizdan ham bilimli,malakali , kuchli tafakkurga ega kadrlar yetishib
chiqadi !!! Ishonch bilan ayta olamanki , Uzbekcoders loyihasi ishtirokchilaridan
ham aynan shundy malakali kadrlar yetishib chiqadi !!!
Maqolam so'nggida Apple korporatsiyasining asoschisi Stiv Jobs ning ajoyib
sitatasini keltirib o'tmoqchiman:
Barcha insonlar dasturlashni o'rganishlari kerak ,
chunki dasturlash insonni fikrlashga o'rgata oladi .
Stiv Jobs.
I . C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalar
1.1. C++ dasturlash tili.
Kompyuterda dasturlash bu – kompyuter mikroprotsessori uchun turli buyruqlar
berish, qachon, qayerda nimani o'zgartirish va nimalarni kiritish yoki chiqarish
haqida buyruqlar berishdir. Ushbu maqolada, qanday dasturlash tillari borligi, eng
keng tarqalgan dasturlash tillari va ularning farqi. Hamda, Dasturlashni o'rganish
yo'llari haqida suhbatlashamiz Kompyuter dunyosida ko'plab dasturlash tillari
mavjud bo'lib, dasturlash va unga qiziquvchilar soni ortib bormoqda. Bir xil
turdagi ishni bajaradigan dasturlarni Basic, Pascal, Ci va boshqa tillarda yozish
mumkin. Pascal, Fortran va Kobol tillari universal tillar hisoblanadi, Ci va
Assembler tillari mashi tiliga ancha yaqin tillar bo'lib, quyi yoki o'rta darajali
tillardir. Algoritmik til inson tillariga qanchalik yaqin bo'lsa, u tilga yuqori darajali
til deyiladi. Mashina tili esa eng pastki darajali tildir. Mashina tili bu sonlardan
iboratdir, Masalan: 010110100010101 Dasturlash tillari 2 ta katta guruhlarga
bo'linadi, Quyi va Yuqori darajali dasturlash tili. Quyi darajali dasturlash tili ancha
murakkab bo'lib ular juda maxsus sohalarda ishlatiladi va ularning mutaxassislari
ham juda kam. Chunki quyi dasturlash tillari (masalan: assembler) ko'pincha
miktoprotsessorlar bilan ishlashda kerak bo'lishi mumkin. Odatda turli dasturlash
ishlari uchun yuqori darajali dasturlash tilidan keng foydalaniladi. EHM (Elektron
Hisoblash Mashinasi) endi yuzaga kelgan paytda programma tuzishda, faqat
mashina tillarida, ya'ni sonlar yordamida EHM bajarishi kerak bo'lgan amallarning

kodlarida kiritilgan. Bu holda mashina uchun tushinarli sanoq, sistemasi sifatida 2
lik, 6 lik, 8 lik sanoq sistemalari bo'lgan. Programma mazkur sanoq sistemasidagi
sonlar vositasida kiritilgan. Yuqori darajali dasturlashda, mashina tillariga
qaraganda mashinaga moslashgan (yo'naltirilgan) belgili kodlardagi tillar
hisoblanadi. Belgilar kodlashtirilgan tillarning asosiy tamoyillari shundaki, unda
mashina kodlari ularga mos belgilar bilan belgilanadi, hamda xotirani avtomatik
taqsimlash va xatolarni tashhis qilish kiritilgan. Bunday mashina moslashgan til -
ASSEMBLER tili nomini oldi. Odatda dasturlash yuqori saviyali dasturlash tillari
(Delphi, Java, C++, Python) vositasida amalga oshiriladi. Bu dasturlash tillarining
semantikasi odam tiliga yaqinligi tufayli dastur tuzish jarayoni ancha oson kechadi.
Ko'p ishlatiladigan dasturlash tillari. Biz hozir biladigan va ishlatadigan
tillarning barchasi shu guruhga mansub. Ular insonga "tushunarli" tilda yoziladi.
Ingliz tilini yaxshi biluvchilar programma kodini qiynalmasdan tushunishlari
mumkin. Bu guruhga Fortran, Algol, C, Pascal, Cobol va h.k. tillar
kiradi(ko`pchiligi hozirda deyarli qo`llanilmaydi). Eng birinchi paydo bo`lgan
tillardan to hozirgi zamonaviy tillargacha ishlatish mumkin. Lekin, hozirgi web
texnologiya orqali ishlaydigan tillarda(PHP, ASP.NET, JSP) bunday dasturlar
tuzilmaydi. Chunki bunday dasturlarning ishlashi uchun yana bir amaliy dastur
ishlab turishi kerak. Hozirda, amaliy dasturlar, asosan, Visual C++, C#, Borland
Delphi, Borland C++, Java, Phyhon kabi tillarda tuziladi. O`zbekistonda ko`pchilik
Delphi dan foydalanadi. Buning asosiy sababi: soddaligi, komponentlarning
ko`pligi, interfeysining tushunarliligi va h.k. Delphida birinchi ishlagan odam ham
qanaqadir dastur tuzishi oson kechadi. Lekin, Windows da dasturning asosiy
ishlash mohiyatini ancha keyin biladi(komponentlarning ko`pligi va API
funksiyalari dasturda ko`rsatilmasligi uchun). Yana bir tarafi, Delphi(Pascal)
operativ xotirani tejashga kelganda ancha oqsaydi. Unda o`zgaruvchilarni oldindan
e'lon qilib qo`yish evaziga ishlatilmaydigan o`zgaruvchilar va massivlar ham joy
olib turadi. Eng keng tarqalgan dasturlash tili(Windows OS ida) Microsoft Visual
C++ tilidir. Ko`pchilik dasturlar hozirda shu tilda tuziladi. Umuman olganda, C ga
o`xshash(C-подобный) tillar hozirda dasturlashda yetakchi. Deyarli hamma
zamonaviy tillarning asosida C yotadi. Bundan tashqari, Turli komputer o'yinlari
tuzishda yoki kichik hajmdagi dasturlar tayyorlashda LUA script yoki JavaScript
tillari ham keng ishlatilmoqda. Biz sizga xozirgi kunda keng tarqalgan desktop
dasturlashda ishlatiladigan dasturlash tillaridan bazilari haqida aytib o'tamiz:
Delphi (talaff. délfi) — dasturlash tillaridan biri. Borland firmasi tomonidan ishlab
chiqarilgan. Delphi dasturlash tili ishlatiladi va avvaldan Borland Delphi paketi
tarkibiga kiritilgan. Shu bilan bir qatorda 2003- yildan hozirgacha qo llanilayotganʻ
shu nomga ega bulgan. Object Pascal — Pascal tilidan bir qancha kengaytirishlar
va to ldirishlar orqali kelib chiqqan bo lib, u ob'yektga yo naltirilgan dasturlash tili
ʻ ʻ ʻ

hisoblanadi. Avvaldan ushbu dasturlash muhiti faqatgina Microsoft Windows
amaliyot tizimi uchun dasturlar yaratishga mo'ljallangan, keyinchalik esa
GNU/Linux hamda Kylix tizimlari uchun moslashtirildi, lekin 2002-yilgi Kylix 3
sonidan so'ng ishlab chiqarish to'xtatildi, ko'p o'tmay esa Microsoft.NET tizimini
qo'llab quvvatlashi to'g'risida e'lon qilindi. Lazarus proekti amaliyotidagi (Free
Pascal) dasturlash tili Delphi dasturlash muhitida GNU/Linux, Mac OS X va
Windows CE platformalari uchun dasturlar yaratishga imkoniyat beradi. Visual
Basic (talaffuzi: "Vijual Beysik") – Microsoft korporatsiydan dasturlash tili va
uning uchun dasturlash muhitdir. U BASICdan ko`p tushunchalar oldi va tez
rasmli interfeys bilan dasturlar taraqqiyot ta`minlaydi. Oxirgi versiya 6.0 1998
yilda reliz kelishdi. Microsoftdan voris Visual Basic .NET 2002 yilda paydo
bo`ldi. Java dasturlash tili - eng yaxshi dasturlash tillaridan biri bo'lib unda
korporativ darajadagi mahsulotlarni(dasturlarni) yaratish mumkin.Bu dasturlash tili
Oak dasturlash tili asosida paydo bo'ldi. Oak dasturlash tili 90-yillarning boshida
Sun Microsystems tomonidan platformaga(Operatsion tizimga) bog'liq bo'lmagan
holda ishlovchi yangi avlod aqlli qurilmalarini yaratishni maqsad qilib harakat
boshlagan edi. Bunga erishish uchun Sun hodimlari C++ ni ishlatishni
rejalashtirdilar, lekin ba'zi sabablarga ko'ra bu fikridan voz kechishdi.Oak
muvofaqiyatsiz chiqdi va 1995-yilda Sun uning nomini Java ga almashtirdi, va uni
WWW rivojlanishiga hizmat qilishi uchun ma'lum o'zgarishlar qilishdi. Java
Obyektga Yo'naltirilgan Dasturlash(OOP-object oriented programming) tili va u
C++ ga ancha o'xshash.Eng ko'p yo'l qo'yildigan xatolarga sabab bo'luvchi
qismalari olib tashlanib, Java dasturlash tili ancha soddalashtirildi. Java kod
yozilgan fayllar(*.java bilan nihoyalanuvchi) kompilatsiyadan keyin bayt
kod(bytecode) ga o'tadi va bu bayt kod interpretator tomonidan o'qib
yurgizdiriladi. C++ (talaffuzi: si plyus plyus) — turli maqsadlar uchun
mo ljallangan dasturlash tili. 1979-yili Bell Labsda Biyarne Stroustrup tomonidanʻ
C dasturlash tilining imkoniyatlarini kengaytirish va OOP(object Oriented
Programming) xususiyatini kiritish maqsadida ishlab chiqarilgan. Boshida „C with
Classes" deb atalgan, 1983-yili hozirgi nom bilan ya ni C++ deb o zgartirilgan. C+
ʼ ʻ
+ C da yozilgan dasturlarni kompilyatsiya qila oladi, ammo C kompilyatori bu
xususiyatga ega emas. C++ tili operatsiyon tizimlarga aloqador qisimlarni, klient-
server dasturlarni, EHM o yinlarini, kundalik ehtiyojda qo llaniladigan dasturlarni
ʻ ʻ
va shu kabi turli maqsadlarda ishlatiladigan dasturlarni ishlab chiqarishda
qo llaniladi. Quyidagi jadvalda programmalash tillari haqida ma'lumotlar
ʻ
keltirilgan.
1.2. C++ dasturlash tilida standart matemtik tushunchalar.

Ma’lumotlarni kiritish va chiqarish va akslantirish funksiyalari
bilan ishlovchi kutubxonalar
(stdio.h) kutubxonasi
C++ tilida qiymatlarni kiritish chiqarish uchun C tilidan o‘tgan stdio.h
kutubxonasidan foydalaniladi. Bu kutubxonada mavjud funksiyalar klaviatura,
printer, terminal kabi qurilmalarni fayl oqimlari sifatida qabul qiladi. Oqim – bu
o‘zaro bir jinsli sodir bo‘luvchi xususiyatga ega jarayondir. Oqimlar
kutubxonasida fayl ko‘rsatgichlari kabi qayta ishlanadi. Fayl ko‘rsatgichlari – bu
28 oqimda unikal aniqlanib, bajariladigan amal uning parametri sifatida
beriladi.Bu
kutubxonada 3 ta standart oqim mavjud; stdin,stdout va stderr lar. Bu oqimlar
kutubxona chaqirilishi bilan avtomatik tarzda aniqlanadi [4,10]. Oqim xususiyatlar
– Oqimlar bir qator xususiyatlarga ega ya‘ni ulardaqanday funksiyalardan
foydalanishmoqda va ular orqali ma‘lumotlarni chiqarish qanday amalga
oshirilmoqda. Oqimlarning bunday xususiyatlarining ko‘pchiligi―fopen ‖
funksiyasi bilan aniqlangan: Ma’lumotlarni o’qish – yozish uchun ruxsat: Bu holat
oqimdan o‘qish yoki fizik xotiraga ma‘lumotlarni yozish uchun qo‘llaniladi.
Matn/Binar: Matnlar oqimi – bu har biri yakunlanuvchi satr deb
tushuniladi. Matn holati satrlarni o‘z xarakteriga ko‘ra o‘qish yozishni amalga
oshiradi. Binar – xarakterli oqim esa fizik xotiradan o‘qish yozishni to‘g‘ridan –
to‘g‘ri amalga oshiradi. Orientatsiya: Faylni ochishda oqim hech qanday
orientatsiyaga ega bo‘lmaydi. Bajarilayotgan amalga bog‘liq ravishda
chiqariluvchi miqdorlar keng formatli bitlar yoki baytlar ko‘rinishida bo‘ladi.
Indikatorlar: Oqimning joriy holatini aniqlovchi va bir qator chiqarish
amallarini bajaruvchi ichki aniqlangan ichki indikatorlar mavjud bo‘lib, ular
quyidagilar: Xatolik indikatori. Bu indikator oqimga bog‘liq bo‘lgan xatoliklar
ro‘y berganda ishlaydi. Bu indekator ―ferror funksiyasi hisoblanadi.
‖ Fayl oxirini
ko’rsatuvchi indekator. Agar fayl oxirini ko‘rsatuvchi indekator o‘rnatilgan bo‘lsa,
u oxirgi o‘qilgan ma‘lumotni nazorat qiladi. U ―feof funksiyasi hisoblanadi.
‖
Holat indekatori. Bu oqim uchun ma‘lumotlarni kiritish chiqaarish
indekatori hisoblanadi. Uning qiymatini ―ftall funksiya yordamida olish mumkin.
‖
Funksiyalar:
Fayl
ustida amal bajaruvchi funksiyalar: remove faylni qayta yuklash.29
rename faylni qayta nomlash. Tmpnam vaqtinchalik faylni nomini qo‘yish.
Tmpfile vaqtinchalik fayl ochish. Faylga
bog’lanishni amalga oshiruvchi
funksiyalar:
fclose faylni yopish
fflush flush oqimi.
fopen faylni ochish.
freopen faylni turli usullarda ochish.

setbuf oqimdagi ma‘lumotlar buferi.
setvbuf bufferni o‘zgartirish oqimi.
Kiritish chiqarish formati:
fprintf formatlangan ma‘lumotlarni oqimga yozish.
fscanf formatlangan ma‘lumotlarni oqimga qo‘shish.
printf stdout fayliga formatlangan ma‘lumotlarni chiqarish.
scanf stdin faylidan formatlangan ma‘lumotlarni o‘qish.
snprintf ma‘lum o‘lchamga ega ma‘lumotni bufferga yozish.
sprintf formatlangan ma‘lumotlarni satrga yozish.
sscanf formatlangan ma‘lumotlarni satrdan o‘qish.
vfprintf o‘zgaruvchidagi formatlangan ma‘lumotlarni oqimga
yozish.
vfscanf oqimdan formatlangan ma‘lumotlarni o‘zgaruvchiga o‘qish.
vprintf o‘zgaruvchidan stdout fayliga formatlangan ma‘lumotlarni
chiqarish.
vscanf stdin faylidan formatlangan ma‘lumotlarni o‘zgaruvchidan
o‘qish.
vsnprintf o‘zgaruvchidagi formatlangan ma‘lumotlarni ma‘lum
o‘lchamga ega bufferga chiqaradi.
vsprintf o‘zgaruvchidagi formatlangan ma‘lumotlarni satrga
chiqarish.
30
vsscanf satrdan formatlangan ma‘lumotlarni o‘zgaruvchiga o‘qish.
Belgilarni
kiritish chiqarish xarakteri:
fgetc oqimdan belgini o‘qish.
fgets oqimdan satrni o‘qish.
fputc belgini oqimga chiqarish.
fputs satrni oqimga chiqarish.
getc oqimdan belgini o‘qish.
putc oqimga belgini chiqarish.
getchar stdin faylidan belgini o‘qish.
gets stdin faylidan satrni o‘qish.
putchar stdout fayliga belgini chiqarish.
Puts stdout fayliga satrni chiqarish.
ungetc oqimdan belgini yo‘qotish.
Ma’lumotlarni
bevosita kiritish chiqarish:
fread ma‘lumotlar blokini oqimdan o‘qish.
fwrite ma‘lumotlar blokini oqimga chiqarish.
Faylning
joylashuvi:

fgetpos oqimning joriy holatini aniqlash.
fseek oqimning holatini aniqlovchi indekator.
fsetpos oqimlar to‘plarining joylashuvini aniqlovchi indekator.
ftell oqimning joriy holatini aniqlash.
rewind oqimlarning boshlang‘ich holatini aniqlash.
Xatolarga ishlov berish:
clearerr xatolik indekatorini o‘chirish.
feof fayl oxiri indekatorini tekshirish.
ferror xatolik indekatorini tekshirish.
perror bosmalashdagi xatolik xabari.
Makroaniqlovlar:
BUFSIZ buffer o‘lchami
31
EOF fayl oxiri
FILENAME
MAX
bir vaqtda ochilish mumkin bo‘lgan oqimlarning miqdori.
FOPEN MAX bir vaqtda ochilish mumkin bo‘lgan oqimlarning
maksimal miqdori.
L tmpnam vaqtinchalik fayl nomining minimal uzunligi.
NULL bo‘sh ko‘rsatkich.
TMP_ MAX vaqtinchalik fayl nomining qo‘shimcha aniqlovchilar.
urlari:
FILE oqimni boshqarish uchun ma‘lumotlarni saqlovchi obyekt.
fpos_ t faylning joylashuv chegarasini aniqlovchi ma‘lumotlarni
saqlovchi obyekt.
(stdlib.h) kutubxonasi
Bu kutubxona bir qator xotirani dinamik boshqaruvni amalga oshiruvchi,
tasodifiy sonlarni hosil qilish, dasturlash muhitining bog‘lovchilari, butun
sonlarning arifmetikasi akslantirish, saralash va izlash funksiyalarini o‘zida
saqlaydi [3,10].
Funksiyalar:
atof satr ko‘rinishidagi sonni haqiqiy son formatiga o‘tkazish.
atoi satr ko‘rinishidagi sonni butun son formatiga o‘tkazish.
atol satr ko‘rinishidagi sonni uzun butun son formatiga o‘tkazish.
atoll satr ko‘rinishidagi sonni ikkilangan uzun son formatiga
o‘tkazish.
strtod satr ko‘rinishidagi sonni ikkilangan haqiqiy son formatiga
o‘tkazish.
strtof satr ko‘rinishidagi sonni haqiqiy son formatiga o‘tkazish.
strtol satr ko‘rinishidagi sonni uzun butun son formatiga o‘tkazish.

strtold satr ko‘rinishidagi sonni uzun haqiqiy son formatiga 32 o‘tkazish.
strtoll satr ko‘rinishidagi sonni ikkilangan butun son formatiga o‘tkazish.
strtoul satr ko‘rinishidagi sonni ishorasiz uzun butun son formatiga o‘tkazish.
strtoull satr ko‘rinishidagi sonni ishorasiz ikkilangan uzun butun son formatiga
o‘tkazish.
rand tasodifiy sonlar generator.
srand tasodifiy sonlar generatorini boshqarish.
calloc dinamik massiv uchun xotiradan joy ajratadi.
Muhim funksiyalar:
abort joriy jarayonni to‘xtatish.
atexit (ma‘lumotlarni chiqarish) joriy holatdan chiqib ketish.
at_quick_exit joriy holatni favqulotda tark etish funksiyasi.
exit chaqirilgan jarayonni tugatish.
gutenv muhim qaytaruvchi qiymatni olish.
quick_exit chaqirilgan jarayonni favqulotda tark etish.
system sistema buyruqlarini bajarish.
Exit chaqirilgan jarayonni tugatish.
Qidiruv
va saralash funksiyalari:
B search massivda binar qidiruv.
qsort massiv elementlarini saralash.
Butun
arifmetika funksiyalari:
abs absolyut qiymat.
div butunga bo‘lish.
labs uzun butun sonning absolyut qiymati.
ldiv uzun butun sonlarni butunga bo‘lish.
llabs ikkililik uzun butun sonlarning absolyut qiymati.
lldiv uzun butun sonlarni butunga bo‘lish.
33
Multibayt
satrlar:
mbstowcs multibayt satrlarni multi belgilarga aylantiradi.
Multibayt
belgilar:
mblen multibayt belgilarning uzuzligini qaytarish.
mbtowc multibayt belgini keng formatli multibayt belgiga o‘tkazadi.
wctomb keng formatli multibayt belgini multibayt belgiga o‘tkazadi.
westombs multibayt belgilarni multibayt satrlarga almashtiradi.
Makro
o’zgarmaslar:
EXIT
FAILURE
muvafaqqiyatsiz tugallanuvchi kod.
EXIT
SUCCESS
muvafaqqiyatli tugallanuvchi kod.
MB_CUR_MAX multibayt belgilarni maksimal o‘lchami.
NULL bo‘sh ko‘rsatkich.
RAND_MAX rand
funksiyasi qaytaradigan makimal qiymat.

Tiplar:
div_t div amali qaytaradigan qiymatlarni saqlaydi.
ldiv_t ldiv amali qaytaradigan qiymatlarni saqlaydi.
lldiv_t lldiv amali qaytaradigan qiymatlarni saqlaydi.
size_t ishorasiz butun tur.
II.2 Matematik funksiyalar bilan ishlovchi kutubxonalar
C++ tilidan foydalanuvchiar bu kutubxonadan juda keng foydalanadilar.
math.h kutubxonasi turli matematik funksiyalar, makrokonstantalar va matematik
turlar bilan boyitilgan. Quyida biz ularning tavsifini keltiramiz:
math.h kutubxonasining funksiyalari
Funksiya Bajaradigan amali
Trigonometrik
funksiyalar:
cos Radianga t е ng bo‘lgan burchakning kosinusini qaytaradi
sin Radianga t е ng bo‘lgan burchakning sinusini qaytaradi
tan Radianga t е ng bo‘lgan burchakning tangensini qaytaradi
acos Radianda b е rilgan argum е ntning arkkosinus qiymatini
qaytaradi
asin Radianda b е rilgan argum е ntning arksinus qiymatini
qaytaradi
atan Radianda b е rilgan argum е ntning arktangens qiymatini
qaytaradi
atan2 Radianda b е rilgan x/y argum е ntning arktangens qiymatini
qaytaradi
Giperbolik
funksiyalar:
cosh Radianda b е rilgan burchakning giperbolik kosinusini
qaytaradi
sinh Radianda b е rilgan burchakning gip е rbolik sinusini
qaytaradi
tanh Radianda b е rilgan burchakning gip е rbolik tangensini
qaytaradi
acosh Radianda b е rilgan burchakning gip е rbolik arkkosinusini
qaytaradi
asinh Radianda b е rilgan burchakning gip е rbolik arksinusini
qaytaradi
42
atanh Radianda b е rilgan burchakning gip е rbolik arktangensini
qaytaradi
Logarifmik
funksiyalar
exp е x qiymatni qaytaradi
frexp Sonning mantissasini va darajasining qiymatini ajratib ,

mantissa qiymatini qaytaradi va darajasini ko‘rsatilgan
adr е sga joylashtiradi
ldexp(x) x*2 е xp qiymatni qaytaradi
log Sonning natural logarifmini qaytaradi
log10 Sonning 10 asosli logarifmini qaytaradi
modf Haqiqiy sonning butun va haqiqiy qismalarini ajratish
exp2 Funksiyaning ikkilik ko‘rsatkichini aniqlash
expm1 -1 ko‘rsatkich bilan hisoblah
ilogb Ikkita predmetdan iborat nabordagi butun son logarifmi
log1p Logarifmni +1 ko‘rsatkich bilan hisoblash
log2 Ikkilik logarifmni hisoblash
logb Logarifmni suzuvchu vergulli son asosida hisoblash
Darajaga ko’tarish funksiyalari
pow Darajaga ko‘taradi
pow10 10 sonining darajasini hisoblaydi
sqrt Sondan kvadrat ildiz chiqaradi
cbrt Sondan kub ildiz chiqaradi
hypot to‘g‘ri burchakli uchburchakning kat е tlari bo‘yicha
gipot е nuzasini hisoblaydi
Xatolik
funksiyalari va gamma funksiyalari
erf Xatolik funksiyasini hisoblash
erfc Qo‘shimcha xatolik funksiyasini hisoblash
tgamma Gamma funksiyani hisoblash
lgamma Ro‘yxatdan o‘tkazuvchi gamma funksiyani hisoblash
43
Yaxlitlash
va qoldiqni hisoblash funksiyalari:
ceil haqiqiy qiymatni unga eng yaqin katta butun songacha
aylantiradi va uni haqiqiy ko‘rinishini qaytaradi
floor haqiqiy qiymatni eng yaqin kichik songa aylantiradi va uni
haqiqiy son ko‘rinishida qaytaradi
fmod Ikkita sonni bo‘lish natijasidagi qoldiqni qaytaradi. %
amaliga o‘xshagan, faqat haqiqiy son qaytaradi
trunc Sonni yaxlitlash
round Sonni yaqin butun songa yaxlitlash
lround Uzun sonni yaxlitlash
llround Ikkilik uzun sonni yaxlitlash
rint Butun songa yaxlitlash
lrint Uzun butun songa yaxlitlash
llrint Ikkilik uzun butun songa yaxlitlash
nearbyint Butun songa yaqin bo‘lgan qiymat bilan yaxlitlah
remainder Qoldiqni hisoblash
remquo Qoldiqni va faktorni hisoblash
Absolyut
qiymatni hisoblash funksiyalari
abs Sonning absolyut qiymatini qaytaradi
fabs Haqiqiy sonning absolyut qiymatini qaytaradi

labs Uzun butun sonning absolyut qiymatini qaytaradi
Turlar
double_t Haqiqiy sonlar turi
float_t Haqiqiy sonlar turi
II. 3 Dasturlashda math.h kutubxonasining imkoniyatlaridan
foydalanish
C++ tilining math.h kutubxonasi yordamida matematik masalalarni
dasturlash jarayonini ko‘rib chiqamiz.
Bu kutubxonadagi mavjud matematik funksiyalarni quyidagi to‘rt guruhga
bo‘lishimiz mumkin:
 Trigonometrik funksiyalar
 Giperbolik funksiyalar
 Eksponensial va logarifmik funksiyalar
 Boshqa turdagi matematik funksiyalar.
math.h kutubxonasidan foydalanishni namoyish etish uchun quyidagi
dasturni keltiramiz.
Masala. n musbat butun va a haqiqiy sonlari berilgan bo‘lsa, y ning qiymati
quyidagicha hisoblansin:






0, .
lg( ), 4 ' ;
arccos( ), 3 ' ;
( ), 2 ' ;
2, 1 ' ;
boshqa hollarda
a agar n bo lsa
a
agar n bo lsa
th
a agar n bo lsa
a
agar n bo lsa
y
#pragma hdrstop
#include
#include
49
#include
//---------------------------------------------------------------------------
#pragma argsused
int main(int argc, char **argv)

${ int n; float a,x; cin>>a>>n; switch (n) { case 1: x=pow(a,2); break; case 2: x=tanh(a); break; case 3: x=acos(a); break; case 4: x=log10(a); break; default: x=0; } cout< cin>>"\n"; return 0; } Ushbu dastur bajarilgandan so’ng quyidagi natijalar olindi: 50 Misol 1: Misol 2: Misol 3: 67 4 45 1 34 3 1.82607 2025 acos: DOMAIN error nan Yuqorida keltirilgan dastur yordamida ko‘rsatilgan funksiyaga mos qiymatni hisoblash imkoniyati tug‘iladi. Dasturlash tilidagi bunday imkoniyat aniq va tabiiy fanlarning turli yo‘nalishlarida o‘z sohasiga bog‘liq funksiyalarni hisoblash uchun foydalanuvchilarga o‘zining funksiyalar kutubxonasini hosil qilish imkoniyatini beradi. Xulosa Ushbu bitiruv ishida qaralgan C++ tilining kutubxonalari va ularning programma tuzishdagi ahamiyati mavzusi ostida qo‘yilgan masalalarni o‘rganish bo‘yicha quyidagilar bajarildi: 1. C++ dasturlash tilining imkoniyatlari o‘rganib chiqilib , ishga aloqador va ishga muhim deb hisoblanganlari ish tarkibiga kiritildi. 2. C++ tilining bir qator kutubxonalari va ularda mavjud imkoniyatlar batafsil o‘rganib chiqildi va ish tarkibiga kiritildi. 3. Amaliy dasturlar qurish yo‘li bilan C++ tilining , , va kutubxonalaridan samarali foydalanish yo‘llari ko‘rsatib berildi. Ushbu ishda keltirilgan ma‘lumotlardan C++ tilining kutubxonalariga bog‘liq imkoniyatlarini qo‘llashni yo‘lga qo‘yishni , ya‘ni kengroq o‘rganishni istovchilarning faydalanishlari yaxshi natija beradi deb hisoblaymiz. 1.3. C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalar.$

Muhim funksiyalar:
abort joriy jarayonni to‘xtatish.
atexit (ma‘lumotlarni chiqarish) joriy holatdan chiqib ketish.
at_quick_exit joriy holatni favqulotda tark etish funksiyasi.
exit chaqirilgan jarayonni tugatish.
gutenv muhim qaytaruvchi qiymatni olish.
quick_exit chaqirilgan jarayonni favqulotda tark etish.
system sistema buyruqlarini bajarish.
Exit chaqirilgan jarayonni tugatish.
Qidiruv
va saralash funksiyalari:
B search massivda binar qidiruv.
qsort massiv elementlarini saralash.
Butun
arifmetika funksiyalari:
abs absolyut qiymat.
div butunga bo‘lish.
labs uzun butun sonning absolyut qiymati.
ldiv uzun butun sonlarni butunga bo‘lish.
llabs ikkililik uzun butun sonlarning absolyut qiymati.
lldiv uzun butun sonlarni butunga bo‘lish.
33
Multibayt
satrlar:
mbstowcs multibayt satrlarni multi belgilarga aylantiradi.
Multibayt
belgilar:
mblen multibayt belgilarning uzuzligini qaytarish.
mbtowc multibayt belgini keng formatli multibayt belgiga o‘tkazadi.
wctomb keng formatli multibayt belgini multibayt belgiga o‘tkazadi.
westombs multibayt belgilarni multibayt satrlarga almashtiradi.
Makro
o’zgarmaslar:
EXIT
FAILURE
muvafaqqiyatsiz tugallanuvchi kod.
EXIT
SUCCESS
muvafaqqiyatli tugallanuvchi kod.
MB_CUR_MAX multibayt belgilarni maksimal o‘lchami.
NULL bo‘sh ko‘rsatkich.
RAND_MAX rand
funksiyasi qaytaradigan makimal qiymat.
Tiplar:
div_t div amali qaytaradigan qiymatlarni saqlaydi.
ldiv_t ldiv amali qaytaradigan qiymatlarni saqlaydi.
lldiv_t lldiv amali qaytaradigan qiymatlarni saqlaydi.
size_t ishorasiz butun tur.
II.2 Matematik funksiyalar bilan ishlovchi kutubxonalar

C++ tilidan foydalanuvchiar bu kutubxonadan juda keng foydalanadilar.
math.h kutubxonasi turli matematik funksiyalar, makrokonstantalar va matematik
turlar bilan boyitilgan. Quyida biz ularning tavsifini keltiramiz:
math.h kutubxonasining funksiyalari
Funksiya Bajaradigan amali
Trigonometrik
funksiyalar:
cos Radianga t е ng bo‘lgan burchakning kosinusini qaytaradi
sin Radianga t е ng bo‘lgan burchakning sinusini qaytaradi
tan Radianga t е ng bo‘lgan burchakning tangensini qaytaradi
acos Radianda b е rilgan argum е ntning arkkosinus qiymatini
qaytaradi
asin Radianda b е rilgan argum е ntning arksinus qiymatini
qaytaradi
atan Radianda b е rilgan argum е ntning arktangens qiymatini
qaytaradi
atan2 Radianda b е rilgan x/y argum е ntning arktangens qiymatini
qaytaradi
Giperbolik
funksiyalar:
cosh Radianda b е rilgan burchakning giperbolik kosinusini
qaytaradi
sinh Radianda b е rilgan burchakning gip е rbolik sinusini
qaytaradi
tanh Radianda b е rilgan burchakning gip е rbolik tangensini
qaytaradi
acosh Radianda b е rilgan burchakning gip е rbolik arkkosinusini
qaytaradi
asinh Radianda b е rilgan burchakning gip е rbolik arksinusini
qaytaradi
42
atanh Radianda b е rilgan burchakning gip е rbolik arktangensini
qaytaradi
Logarifmik
funksiyalar
exp е x qiymatni qaytaradi
frexp Sonning mantissasini va darajasining qiymatini ajratib ,
mantissa qiymatini qaytaradi va darajasini ko‘rsatilgan
adr е sga joylashtiradi
ldexp(x) x*2 е xp qiymatni qaytaradi
log Sonning natural logarifmini qaytaradi
log10 Sonning 10 asosli logarifmini qaytaradi
modf Haqiqiy sonning butun va haqiqiy qismalarini ajratish
exp2 Funksiyaning ikkilik ko‘rsatkichini aniqlash
expm1 -1 ko‘rsatkich bilan hisoblah
ilogb Ikkita predmetdan iborat nabordagi butun son logarifmi

log1p Logarifmni +1 ko‘rsatkich bilan hisoblash
log2 Ikkilik logarifmni hisoblash
logb Logarifmni suzuvchu vergulli son asosida hisoblash
Darajaga ko’tarish funksiyalari
pow Darajaga ko‘taradi
pow10 10 sonining darajasini hisoblaydi
sqrt Sondan kvadrat ildiz chiqaradi
cbrt Sondan kub ildiz chiqaradi
hypot to‘g‘ri burchakli uchburchakning kat е tlari bo‘yicha
gipot е nuzasini hisoblaydi
Xatolik
funksiyalari va gamma funksiyalari
erf Xatolik funksiyasini hisoblash
erfc Qo‘shimcha xatolik funksiyasini hisoblash
tgamma Gamma funksiyani hisoblash
lgamma Ro‘yxatdan o‘tkazuvchi gamma funksiyani hisoblash
43
Yaxlitlash
va qoldiqni hisoblash funksiyalari:
ceil haqiqiy qiymatni unga eng yaqin katta butun songacha
aylantiradi va uni haqiqiy ko‘rinishini qaytaradi
floor haqiqiy qiymatni eng yaqin kichik songa aylantiradi va uni
haqiqiy son ko‘rinishida qaytaradi
fmod Ikkita sonni bo‘lish natijasidagi qoldiqni qaytaradi. %
amaliga o‘xshagan, faqat haqiqiy son qaytaradi
trunc Sonni yaxlitlash
round Sonni yaqin butun songa yaxlitlash
lround Uzun sonni yaxlitlash
llround Ikkilik uzun sonni yaxlitlash
rint Butun songa yaxlitlash
lrint Uzun butun songa yaxlitlash
llrint Ikkilik uzun butun songa yaxlitlash
nearbyint Butun songa yaqin bo‘lgan qiymat bilan yaxlitlah
remainder Qoldiqni hisoblash
remquo Qoldiqni va faktorni hisoblash
Absolyut
qiymatni hisoblash funksiyalari
abs Sonning absolyut qiymatini qaytaradi
fabs Haqiqiy sonning absolyut qiymatini qaytaradi
labs Uzun butun sonning absolyut qiymatini qaytaradi
Turlar
double_t Haqiqiy sonlar turi
float_t Haqiqiy sonlar turi
II. 3 Dasturlashda math.h kutubxonasining imkoniyatlaridan
foydalanish
C++ tilining math.h kutubxonasi yordamida matematik masalalarni
dasturlash jarayonini ko‘rib chiqamiz.
Bu kutubxonadagi mavjud matematik funksiyalarni quyidagi to‘rt guruhga

bo‘lishimiz mumkin:
 Trigonometrik funksiyalar
 Giperbolik funksiyalar
 Eksponensial va logarifmik funksiyalar
 Boshqa turdagi matematik funksiyalar.
math.h kutubxonasidan foydalanishni namoyish etish uchun quyidagi
dasturni keltiramiz.
Masala. n musbat butun va a haqiqiy sonlari berilgan bo‘lsa, y ning qiymati
quyidagicha hisoblansin:






0, .
lg( ), 4 ' ;
arccos( ), 3 ' ;
( ), 2 ' ;
2, 1 ' ;
boshqa hollarda
a agar n bo lsa
a
agar n bo lsa
th
a agar n bo lsa
a
agar n bo lsa
y
#pragma hdrstop
#include
#include
49
#include
//---------------------------------------------------------------------------
#pragma argsused
int main(int argc, char **argv)
{
int n;
float a,x;
cin>>a>>n;
switch (n)
{

$case 1: x=pow(a,2); break; case 2: x=tanh(a); break; case 3: x=acos(a); break; case 4: x=log10(a); break; default: x=0; } cout< cin>>"\n"; return 0; } Ushbu dastur bajarilgandan so’ng quyidagi natijalar olindi: 50 Misol 1: Misol 2: Misol 3: 67 4 45 1 34 3 1.82607 2025 acos: DOMAIN error nan Yuqorida keltirilgan dastur yordamida ko‘rsatilgan funksiyaga mos qiymatni hisoblash imkoniyati tug‘iladi. Dasturlash tilidagi bunday imkoniyat aniq va tabiiy fanlarning turli yo‘nalishlarida o‘z sohasiga bog‘liq funksiyalarni hisoblash uchun foydalanuvchilarga o‘zining funksiyalar kutubxonasini hosil qilish imkoniyatini beradi. II. C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalarning birinchi tartibli hosilasini aniqlovchi dastur yaratish. 2.1. C++ dasturlash tilida funksiyalarning birinchi tartibli hosilasi. C++ dasturlash tilida dastur tuzish vaqtida ma’lum bir jarayonlar bir necha marta bajarilishi yoki bir necha marta murojat qilinishi mumkin.$

Dasturlash tillari tarkibida bir necha marta bajarilish kerak bo‘lgan
jarayonlarni bir marta tasvirlab keyin shu dasturga murojat qilish imkoniyati
mavjud.
Dasturlash tillari tarkibida bir necha marta bajarilishi mumkin bo‘lgan
holatlarni qism dastur sifatida e’lon qilish va kerakli joyga shu qism dasturga
murojat qilish mumkin.
Ta’rif: Dasturlash tilida yaratilgan dastur tarkibida ma’lum bir vazifani
bajaruvchi
kichik dasturlar qism dasturlar deyiladi.
Qism dasturlarning mohiyati berilgan masala tarkibi ma’lum bir vazifani
bajarish kerak bo‘ladi, lekin masala tarkibida ham kichik bir vazifani bajarish
kerak bo‘ladi shunday vazifalarni qism dastur yordamida hal etish mumkin.
Bunday masalalar asosan matematik masalalar tarkibida ko‘p bo‘lishi mumkin,
yoki boshqa sohalarda ham uchrab turadi.
Masalan biror bir tashkilotning ma’lumotlar bazasi berilganda uning tarkibidagi
xodimlarning oylik maoshini hisoblash jarayonini qism dastur yordamida hisoblash
maqsadga muvofiq.
Agar tashkilot ma’lumotlar bazasi tarkibidagi xodimlarning oylik maoshini
qism dastur yordamida hisoblanmasa, har bir xodim uchun oylik maoshini
hisoblash jarayonini keltirish kerak, qism dasturdan foydalansa har bir xodim
uchun qism dasturga murojaat qilib qo‘yiladi.
Dastur tuzish vaqtida qism dasturlardan qachon foydalanamiz, agar siz hal
etadigan masala yoki muommo tarkibida ma’lum bir jarayonlar ikki va undan ortiq
sodir bo‘lsa, o’sha jarayonni qism dastur sifatida e’lon qilish kerak va kerakli
joyda qism dasturga murojat qilish kerak. Masalan, quyidagi masalaga e’tibor
bering.
Bu masala tarkibiga e’tibor
qaratsak, birdan n gacha bo‘lgan sonlar yig’indisi bir necha marta bajarilyapti, bu
masalani hal etish uchun tuziladigan dastur tarkibida birdan n gacha bo‘lgan sonlar
yig’indisini hisoblash jarayonini qism dastur qilib e’lon qilish kerak. Agar qism
dastur sifatida e’lon qilinsa, masalani hal etishda qism dasturga ikki marta murojat
qilish asosida berilgan masalani hal etish mumkin.

Yuqorida keltirilgan masalalarga o‘xshash masalalarni hal etish usulini
samarasini oshirish uchun qism dasturlardan foydalaniladi. Qism dasturlar C++
dasturlash tilida qisqacha qilib funksiyalar deb ataladi. Demak, funksiyalar ma’lum
bir vazifani bajaruvchi dastur tarkibdagi qism dasturlar ekan.
Ta’rif: Dasturlash tilida tuzilgan dastur tarkibidagi ma’lum bir vazifalarni
bajaruvchi
qism dasturlar funksiyalar deyiladi.
Dastur ishlash jarayoni samarasi asosan ikki tur bo‘yicha oshiriladi, ya’ni
xotira hajmi va ishlash tezligi bo‘yicha. Dasturning ishlash tezligini oshirish
uchun, albatta, dastur tarkibi sodda va ixcham bo‘lishi ta’lab etiladi.
Funksiyalar C++ dasturlash tilida ma’lum bir vazifani bajaruvchi dastur tarkibidagi
kichik dasturlar, demak, funksiyani hosil qilish uchun datur tarkibida ma’lum bir
vazifalar bir necha marta bajarilish kerak bo‘ladi. C++ dasturlash tilida har qanday
dastur hech bo‘lmaganda bitta bosh funksiyani main() funksiyasini o‘z tarkibida
saqlaydi. Dastur tarkibida main() funksiyasidan tashqari boshqa funksiyalar ham
bo‘lishi mumkin.
Dastur tarkibidagi funksiyaga uning nomi bilan murojat qilinadi, dastur bajarilish
vaqtida funksiya nomi uchrasa, komplyator shu funksiyaning tanasiga murojat
qilib natijani funksiya nomiga qaytaradi va dastur keyingi qadamlarni bajaradi.
C++ dasturlash tilida funksiyalar ikki guruhga ajratiladi, ya’ni standart va
standart bo‘lmagan funksiyalar. Standart funksiyalar C++ dasturlash tili tarkibida
biror bir kutubxona tarkibiga joylashtirilgan bo‘ladi. Standart bo‘lmagan
funksiyalar dastur tarkibida yaratiladi va unga nomi bilan murojat qilinadi.
C++ dasturlash tilida funksiyalar yaratish ulardan dasturning ixtiyoriy joyida
foydalanish uchun, albatta, funksiyalarni dastur tanasida e’lon qilish kerak. C++
dasturlash tilida funksiyalarni e’lon qilishning bir necha usullari mavjud. C++
dasturlash tilida main() asosiy funksiya tarkibida boshqa funksiyalardan
foydalanish uchun, albatta, funksiyalar main() asosiy funksiyadan oldin e’lon
qilinishi kerak. Funksiyalarni e’lon qilish uning prototipi yoki signaturasi ham
deyiladi. Ta’rif:
Dastur tarkibidagi funksiyalarni main() funksiyasidan oldin
dasturlash
tilida yozilishi funksiyalarni e’lon qilish deyiladi.
C++ dasturlash tilida funksiyalarni e’lon qilishning umumiy ko‘rinishi
quyidagicha bo‘ladi:
tur <funksiya nomi> (tur <argument>);

Funksiyani e’lon qilish jarayonida birinchi funksiya natijasining, ya’ni
funksiya qaytaradigan turi keltiriladi, keyin funksiya nomi qavs ichida funksiya
o‘zgaruvchilari turi va o‘zgaruvchilari keltiriladi.
Funksiya qaytaradigan turi argument bajarilgandan so‘ng hosil bo‘ladigan natija
turi bilan ustma-ust tushishi kerak aks holda komplyator xato keltiradi. Funksiya
nomi funksiya bajaradigan vazifadan kelib chiqqan holda qo’yiladi, chunki dastur
tuzuvchi mutaxassislar uchun umumiy holda tushunish oson bo‘lishi kerak.
Masalan, ketma-ketliklarni yig’indisini hisoblash funksiyasiga sum(),
to‘rtinchi darajali ildizni hisoblash uchun sqrt4(), sonning ekubini hisoblash uchun
ekub(), sonning ekukini hisoblash uchun ekuk() va faktorialni hisoblash uchun
fak() deb nomlash maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Funksiya tarkibiga kiritilishi kerak bo‘lagan o‘zgaruvchi argumentlar,
albatta, avval turi bilan qavs ichida vergul bilan ajratilib yozilishi kerak.
Funksiya qaytaradigan turi, funksiya qabul qiladigan argumentlar turi va
funksiya tarkibidagi buyruqlar asosida aniqlanadi.
C++ dasturlash tilida birdan n gacha bo‘lgan butun sonlarning yig’indisini
hisoblovchi va ikkita butun sonning yig’indisini hisoblovchi funksiyalarni
quyidagicha e’lon qilish kerak:
#include <iostream.h>
int sum(int n);
int yig(int a, int b);
using namespace std;
int main()
{
}
Birdan n gacha bo‘lgan butun sonlarning yig’indisini hisoblash uchun sum nomi
bilan int sum(int n) funksiya yaratiladi.
Funksiyani natijasi butun tur bo‘ladi, chunki butun turdagi sonlarning
yig’indisi, albatta, butun bo‘ladi. sum(int n) funksiyasining argument sifatida bitta

n soni qabul qilinadi, chunki birdan n gacha sonlar yig’indisini hisoblash jarayoni
faqat n ga bog’liq bo‘ladi.
Ikkita sonning yig’indisini hisoblash uchun int yig(int a, int b) funksiyasi
yaratiladi. Funksiya qaytaradigan natija turi butun bo‘ladi, chunki butun turdagi
sonlarning yig’indisi, albatta, butun bo‘ladi.
Yig’indini hisoblash funksiya argumenti ikkita a va b sonlari qavs ichida turi
bilan keltiriladi, chunki ikki sonning yig’indisi ikkita butun songa bog’liq bo‘ladi.
Har doim ham funksiya natijasining turi argument turi bilan bir xil bo‘lmaydi.
Ikki sonning nisbatini aniqlovchi funksiyani quyidagicha e’lon qilinadi.

#include <iostream.h>
double nisbat(int a, int b);
using namespace std;
int main()
{
}
Ikki sonning nisbatini aniqlash uchun double nisbat(int a, int b) funksiyasi
yaratiladi, nisbat funksiyasi natijasining turi haqiqiy bo‘ladi, chunki ikkita butun
sonning nisbati doimo butun bo‘lavermaydi.

C++ Funksiya.
Funksiya faqat chaqirilgan vaqtda ishlaydigan kod bllogi hisoblanadi. Funksiyaga
parametrlar sifatida ma'lumotlarni uzatish mumkin. Funksiyalar muayyan bir
vazifani bajarish uchun ishlatiladi. Kod yozish jarayonida yaratgan funksiyadan bir
yoki bir nechta marta ishlatish yoki umuman ishlatmaslik imkoniyatiga egasiz.
Funksiya yaratish.Siz ko'p marta funksiyani ushbu darsgacha ishlatib
keldingiz. main() ham bir funksiya hisoblanadi. dastur ishga tushgan vaqtida
birinchi bo'lib ushbu funksiya ishlaydi. Bu standart funksiya bo'lib siz ham shu
kabi funksiyalar yaratishingiz mumkin.
Funksiya yaratish uchun birinchi funksiya qaytaradigan tip yoki funksiya turi keyin
nomi va () ochiladi. qavs ichida siz ma'lumotlar ya'ni parametrlarni qabul qilasiz.

C++
1
void myFunction() {
2
// Bu qiymat qaytarmaydigan funksiya
3
}
Misol tushuntirildi.
 myFunction() funktsiya nomi
 void funktsiya qiymat qaytarmaydigan funksiyaligidan dalolat beradi.
 { } bu funksiya tanasi bo'lib. Bu yerda o'zingizga kerakli kodni kiritishinigiz
mumkin. Unutmang main() funksiyasida nima amal bajarsangiz bunda ham
shunday amalni bajarishiningiz mumkin.
Funksiya Chaqirish
Funksiya o'zidan o'zi ishlab ketmaydi. Funksiyani chaqirishdan so'ng ishga tushadi.
Funksiyani qayta qayta foydalanishiningiz mumkin. Funksiyani chaqirish uchun
funksiya nomi ikki qavs () va nuqtali vergul bilan tugallanadi.
C++
1
#include <iostream>
2
using namespace std;
3
4
void myFunction() {
5
cout << "I'm a developer. MasterSherkulov!" ;
6
}
7
8
int main() {
9
myFunction();
10

return 0 ;
11
}
I'm a developer. MasterSherkulov!
Funksiyalar bir yoki bir necha marta chaqirish imkoniyati mavjud.
C++
1
#include <iostream>
2
using namespace std;
3
4
void myFunction() {
5
cout << "I'm a developer. MasterSherkulov!" ;
6
}
7
8
int main() {
9
myFunction();
10
myFunction();
11
myFunction();
12
return 0 ;
13
}
I'm a developer. MasterSherkulov!
Funktsiya deklaratsiyasi va ta'rifi
C ++ dasturlash tilida funksiya ikki qismdan iborat:
 Deklaratsiya: funktsiyaning nomi, qaytish turi va parametrlari (agar mavjud
bo'lsa)
 Ta'rif: funktsiya tanasi (bajarilishi kerak bo'lgan kod)
C++

1
void myFunction() { // Deklaratsiya
2
// Ta'rif funktsiya tanasi (bajarilishi kerak bo'lgan kod)
3
}
Eslatma: Agar foydalanuvchi tomonidan belgilangan funktsiya, masalan
myFunction() , main() funktsiyadan so'ng e'lon qilingan bo'lsa , xato yuz
beradi . Buning sababi, C ++ yuqoridan pastga ishlaydi; Agar funksiya yuqorida
e'lon qilinmasa main() , dastur bundan bexabar bo'ladi:
C++
1
#include <iostream>
2
using namespace std;
3
4
int main() {
5
myFunction();
6
return 0 ;
7
}
8
9
void myFunction() {
10
cout << "I'm a developer. MasterSherkulov!" ;
11
}
In function 'int main()':
5:3: error: 'myFunction' was not declared in this scope
2.2. C++ dasturlash tilida aniqlovchi dastur.

Hozir siz bilan C++ dasturlash tilida TUB sonlarni
topuvchi dasturni tuzishni ko'rib o'rganib chiqamiz...
Dastur kodi :
#include <iostream>
#include <math.h>
using namespace std;
int main()
{

int n;
cout << "Son Kiriting = "; cin >> n;
cout << n << " gacha bo'lgan TUB sonlar :" << endl;
for (int i = 2; i <= n; i++)
{
bool tub = true;
for (int j = 2; j <= sqrt(i); j++)
{
if (i % j == 0)
{
tub = false;
break;
}
}
if (tub == true)
cout << i << endl;
}
return 0;
}

2.3. C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalarning
birinchi tartibli hosilasini aniqlovchi dastur yaratish.
Funksiya tanasini tasvirlash
C++ dasturlash tilida funksiyalardan foydalanish uchun, albatta, funksiyalarni
dastur tarkibida tasvirlash kerak. Funksiyalar dasturchi ishini juda yengillashtiradi.

Funksiyalar yordamida programma modullashadi, qismlarga bo‘linadi. Bu esa
keyinchalik dasturni rivojlantirishni osonlashtiradi.
Dastur yozilish davrida xatolarni topishni yengillashtiradi. C++ dasturlash
tilida funksiyalar tanasini tasvirlash main() funksiyasidan tashqarisida yozilishi,
yani funksiya bajaradigan vazifalarni {} qavs ichida buyruqlar ketma- ketligi
shaklida yozilishi.
Funksiya tanasini tasvirlash jarayoni ikki qismdan iborat bo‘ladi, ya’ni
funksiya sarlavhasi va funksiya tanasidan iborat bo‘ladi.
Funksiya tanasini tasvirlash jarayonida funksiya sarlavhasidan keyin nuqtali
vergul qo’yilmaydi, { qavs ochilib buyruqlar yoziladi va natija return xizmatchi
so‘zidan keyin probel bilan yoziladi keyin } qavs yopiladi.
Funksiya tanasi tarkibi yozilishida xuddi boshqa dastur tuzilishi kabi unda
ishlatiladigan o‘zgaruvchilar e’lon qilinadi, buyruqlar nuqtali vergul yordamida
ajratilib yoziladi.
Funksiyalarni C++ dasturlash tilida tasvirlash jarayonining umumiy
ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi:
<tur> <funksiya nomi>(<tur> <argument>)
{ <tur> <o‘zgaruvchilar>;
<operatorlar>;
return natija;
}
Funksiyalar tansini tasvirlashda funksiya qaytaradigan qiymat yoki ifoda
return so‘zidan keyin probel bilan yozilishi kerak va nuqtali vergul qo’yiladi.
Misol: C++ dasturlash tilida ikki sonning yig’indisini hisoblash uchun fuksiya
yarating
va unga murojat qilishni tasvirlang.

#include <iostream.h>
int yig(int a, int b);
using namespace std;
int main()
{ int x,y,z;
cin>>x>>y;
z=yig(x,y);
cout<<z;

return 0;
}
int yig(int a, int b)
{ int t;
t=a+b;
return t;
}
Kiritishga ma’lumot
2 3
Dastur natijasi
5
Funksiyani e’lon qilmasdan undan foydalanish
C++ dasturlash tilida funksiyalardan foydalanishning bir qancha usullari mavjud.
Bu usullardan biri C++ dasturlash tilida funksiyalarni e’lon qilmasdan
funksiyalardan foydalanish usulidir. Agar funksiya prototipidan foydalanmasa,
albatta, main() funksiyasi ichida shu funksiyaga murojaatdan oldin funksiyani
e’lon qilish jarayonini keltirish kerak. Funksiya prototipidan foydalanmasdan
funksiyaga murojat qilishni quyidagi masala orqali ko‘rib o‘tamiz.
Misol: n! faktorialni hisoblash jarayonini funksiya yordamida tasvirlash
#include <iostream.h>
int fak(int n)
{ int p=1; for(int i=1;i<=n;i++) p=p*i; return p; }
using namespace std;
int main() { int x; cin>>x; cout<<fak(x);
return 0;
}
Kiritishga ma’lumot
5
Dastur natijasi
120
Global va lokal o‘zgaruvchilar
C++ dasturlash tilida tuziladigan dasturlar tarkibida bir nechta
o‘zgaruvchilardan foydalaniladi. C++ dasturlash tilida funksiyalar mavzusidan
keyin o‘zgaruvchilar ikki turga ajratiladi, ya’ni global va lokal o‘zgaruvchilar.

Ta’rif: Dastur tarkibining ixtiyoriy joyida foydalanish mumkin bo‘lgan
o‘zgaruvchilar global o‘zgaruvchilar deyiladi.
Global o‘zgaruvchilar dasturning ixtiyoriy qismida o‘z qiymatini saqlaydi,
hattoki, main() funksiyasining ichidagi o‘zgaruvchilar ham global hisoblanmaydi,
chunki main() funksiyasidan tashqarida main() funksiyasi ichidagi o‘zgaruvchilar
o‘z qiymatini saqlamaydi. Global o‘zgaruvchilar main() funksiyasidan oldin e’lon
qilinadi. C++ dasturlash tilidagi funksiyalar tarkibidagi o‘zgaruvchilar global
hisoblanmaydi. Global bo‘lmagan o‘zgaruvchilar faqatgini o‘z funksiya blok
ichiga tegishli bo‘ladi.
Ta’rif: C++ dasturlash tilidagi funksiyalar tarkibidagi o‘zgaruvchilar
lokal o‘zgaruvchilar deyiladi.
Dastur tarkibidagi funksiyalar tarkibidagi barcha o‘zgaruvchilar lokal hisoblanadi,
funksiya tarkibidagi o‘zgaruvchilar faqatgina funksiyaning o‘z bloki ichida o‘rinli
bo‘ladi. Global va lokal o‘zgaruvchilarni aniqlash uchun quyidagi keltirilgan
sonning bo‘luvchilar yig’indisini hisoblovchi dastur orqali aniqlaymiz.
#include <iostream.h>
int buluvchi(int x);
float m;
int x=16;
using namespace std;
int main() { cout<<buluvchi(x);
return 0;
}
int buluvchi(int n)
{ int p=0;
for(int i=1;i<=n;i++)
if(n%i==0) p++;
return p;
}
Dastur natijasi
5

Yuqoridagi dastur tarkibiga e’tibor qaratsak, main() funksiyasidan oldin e’lon
qilingan m va x o‘ zgaruvchilar global hisoblanadi, main() va buluvchi(n)

funksiyalari tarkibidagi o‘zgaruvchilar lokal hisoblanadi. Global o‘zgaruvchilarni
dasturning ixtiyoriy joyida foydalanish imkoniyati mavjud, lokal o‘zgaruvchilarni
esa faqatgina o‘z funksiya bloki ichida foydalanish mumkin.
Global va lokal o‘zgaruvchilar haqida aytilganda global va lokal
o‘zgaruvchilarni yashash davri haqida tushuncha beriladi.
Global o‘zgaruvchilarni yashash davri dastur ishga tushirilgandan toki
tugaguncha hisoblanadi. Lokal o‘zgaruvchilarni yashash davri esa faqatgina
o‘zgaruvchi keltirilgan funksiya ishga tushurilgan vaqti hisoblanadi.
Agar dasturdagi global o‘zgaruvchilar funksiya tarkibida alohida
boshlang’ich qiymati berilsa, uning global qiymati unutiladi va funksiya
tarkibidagi qiymat hisobga olinadi.
Global va lokal o‘zgaruvchilarni yashash davrini quyidagi masala orqali
aniqlaymiz:
#include <iostream.h>
int yig(int a, int b);
int a=20, b=10;
using namespace std;
int main()
{
cout<<yig(a,b);
return 0;
}
int yig(int a, int b)
{ a=4; b=5;
return a+b;
}
Dastur natijasi
9
Dastur tarkibida a=20, b=10 global sifatida aniqlangan edi, lekin yig(a,b)
funksiyasini tarkibida a=4, b=5 bo‘lganligi uchun a va b larning boshlang’ich
qiymatlari unitiladi va natija 9 ga teng bo‘ladi.
Global o‘zgaruvchilarning qiymatlarini saqlab qolish uchun a o‘zgaruvchini
boshqacha qilib e’lon qilish kerak.

Global o‘zgaruvchilar qiymatlarini saqlab qolish uchun quyidagi rejaga
asosan aniqlanadi.

Global o‘zgaruvchilar qiymatini saqlab qolish
C++ dasturlash tilida global o‘zgaruvchilarni lokal sifatida ishlatilsa global
o‘zgaruvchining boshlang’ich qiymatini saqlab qolish uchun a o‘zgaruvchini ::a
sifatida ishlatish kerak.
Global o‘zgaruvchilarni lokal sifatida ishlatilsa, global o‘zgaruvchining
boshlang’ich qiymatini saqlab qolishni quyidagi dastur orqali aniqlaymiz.
#include <iostream.h>
int yig(int a, int b);
int a=20, b=10;
using namespace std;
int main()
{
cout<<yig(a,b);
return 0;
}
int yig(int a, int b)
{ a=4; b=5;
return a+::b;
}
Dastur natijasi
14
C++ Matematik Funksiyalar.
Assalomu Alaykum bugun siz bilan bir qancha imkoniyatlarga ega
funksiyalar haqida ma'lumotga ega bo'lamiz. Bugun siz bilan matematik
funksiyalar haqida gaplashamiz . C++ dasturlash tilida raqamlarda matematik
vazifalarni bajarish imkoniyatini beradigan ko'pgina funksiyalar mavjud.
MIN va MAX
Funktsiya eng yuqori qiymatini topish uchun foydalanish
mumkin X va y : max( x , y )

$C++ 1 cout << max( 13 , 15 ); Va funktsiya x va y ning eng past qiymatini topish uchun ishlatilishi mumkin : min( x , y ) C++ 1 cout << min( 5 , 10 ); C ++ <cmath> Kutubxonasi. sqrt (Kvadrat ildiz), round (sonni aylantiradi) va log (natural logarifm) kabi boshqa funktsiyalarni <cmath> kutubxonasida topish mumkin : C++ 1 #include <iostream> 2 #include <cmath> 3 using namespace std; 4 5 int main() { 6 cout << sqrt( 64 ) << "\n" ; 7 cout << round( 2.6 ) << "\n" ; 8 cout << log( 2 ) << "\n" ; 9cout << min(5, 10); #include <iostream> #include <cmath> using namespace std; #include <iostream> #include <cmath> using namespace std;$

return 0 ;
10
}
8
3
0.693147
Boshqa matematik vazifalar .
Boshqa Math funktsiyalari ( <cmath> kutubxonasida) ro'yxatini quyidagi jadvalda
topish mumkin:
Function Description
abs(x) X ning mutlaq qiymatini qaytaradi. Ya'ni X sonni
modulini qaytaradi.
acos(x) X ning arccos radian bilan qaytaradi
asin(x) X ning arcsin radian bilan qaytaradi
atan(x) X ning arctg radian bilan qaytaradi
cbrt(x) X ning kub ildizini qaytaradi
ceil(x) X qiymatini eng yaqin butun songa qadar qaytaradi

cos(x) X ning cos radian bilan qaytaradi
exp(x) Expotensial qiymatni qaytaradi.
expm1(x) e x
-1 ushbu qiymatni qaytaradi.
fabs(x) Haqiqiy son x ning modul qiymatini qaytaradi
fdim(x, y) X va y o'rtasidagi farqni qaytaradi
floor(x) X qiymatini eng yaqin butun songa qaytaradi
hypot(x,
y) sqrt(x 2
+y 2
) ushbu natijani qaytaradi.
fmod(x,
y) X / y ning haqiqiy qiymatning qoldiq qismini
qaytaradi
pow(x, y) x ni y darajaga ko'taradi.
sin(x) sin(x) ni hisoblaydi

tan(x) tg(x) ni hisoblaydi. ctg ni hisoblash uchun ctg = 1 /
tan(x); deb yozing.
sqrt(x) X ni kvadrat ildizi
log(x) X natural logorifmi!
Xulosa:
Ushbu kurs ishida qaralgan . C++ dasturlash tilida standart matemtik
funksiyalarning birinchi tartibli hosilasini aniqlovchi dastur yaratish mavzusi

ostida qo‘yilgan masalalarni o‘rganish bo‘yicha quyidagilar bajarildi:
1. C++ dasturlash tilining imkoniyatlari o‘rganib chiqilib , ishga aloqador va
ishga muhim deb hisoblanganlari ish tarkibiga kiritildi.
2. . C++ dasturlash tilida standart matemtik tushunchalar va ularda mavjud
imkoniyatlar batafsil o‘rganib chiqildi va ish tarkibiga kiritildi.
3. C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalar samarali foydalanish yo‘llari
ko‘rsatib berildi.
Ushbu ishda keltirilgan ma‘lumotlardan C++ dasturlash tilida standart matemtik
funksiyalarning birinchi tartibli hosilasini aniqlovchi dastur ga bog‘liq
imkoniyatlarini qo‘llashni yo‘lga qo‘yishni , ya‘ni kengroq o‘rganishni
istovchilarning foydalanishlari yaxshi natija beradi deb hisoblaymiz.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Г . Шилдт –― Полный справочник по C++ – ‖ М -2006., 801 стр .

2.Р.Седжвик – ―Фундаментальные алгоритмы на С++ – М 2001., 687 стр.‖
3. Ш.Ф.Мадрахимов, С.М.Гайназаров ―С++ тилида программалаш асослари
‖
– Тошкент-2009 й., 196
4. М.Э.Абрамян ―Электронный задачник по программированию Ростов - на
‖
-
Дону 2005 г. 182 стр.
5. A.A.Xaldjigitov, Sh.F.Madraximov, U.E.Adambayev, E.A Eshboyev,
Informatika va dasturlash. T.:O‗zMU, 2005 y, -148 s.
6. Н.Н.Непейвода- Стили и методы программирования. Интернет
университет информационных технологий. INTUIT.ru, 2005 г., 320 стр.
7. O.M.Shukurov, E.A.Eshboyev, B.H.Shovaliyev – ―Delphi va C++ algoritmik
tillarida dasturlash – Qarshi-2012 y., 228 s.
‖
8. www.ziyonet.uz

MAVZU: C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalarning birinchi tartibli hosilasini aniqlovchi dastur yaratish. Reja: Kirish. I . C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalar 1.1. C++ dasturlash tili. 1.2. C++ dasturlash tilida standart matemtik tushunchalar. 1.3. C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalar. II. C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalarning birinchi tartibli hosilasini aniqlovchi dastur yaratish. 2.1. C++ dasturlash tilida funksiyalarning birinchi tartibli hosilasi. 2.2. C++ dasturlash tilida aniqlovchi dastur. 2.3. C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalarning birinchi tartibli hosilasini aniqlovchi dastur yaratish. Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar.

Kurs ishi maqsadi: C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalarning birinchi tartibli hosilasini aniqlovchi dastur yaratish. Kurs ishi vazifalari:  C++ dasturlash tilida standart matemtik tushunchalar.  C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalar.  C++ dasturlash tilida standart matemtik funksiyalarning birinchi tartibli hosilasini aniqlovchi dastur yaratish. Kirish. O'zbekistonda IT sohasining taraqqiyoti va hozirgi kunda unga bo'lgan talab Agar siz e'tibor berayotgan bo'lsangiz so'nggi paytlarda yurtimizda dasturchilik sohasiga doir ko'plab ko'zga ko'ringan ajoyib yangiliklar , loyihalar va tanlovlar ishlab chiqilmoqda . Dasturchilik bu"kelajak" kasbi ekanligini deyarli barchamiz bilib oldik . Biz axir axborot texnologiyalari asrida yashab kelmoqdamiz . IT sohasida katta o'zgarishlar bo'lmoqda , asosiy maqsad esa yangi malakali mutaxassislarni yetishtirib chiqarishdir(kelajakda aynan shunday mutaxasislardan biri siz bo'lishingiz mumkin . ) Dasturchilik sohasining taraqqiyoti uchun ko'plab ko'zga ko'rinadigan ajoyib ishlar davom etmoqda :

Yurtimizning ko'pgina viloyatlarida IT park tashkil e'tilib kelinmoqda .Ma'lumki ,ko'pchilik IT park haqidagi tushunchaga ega emaslar. Chunki axborot texnologiyalari sohasidagi bu kabi ibora biz kabi barcha yoshlar , jumladan tengdoshlarim uchun ham ajoyib yangilik bo'ldi . Men o'ylaymanki, bundan keyin IT park yurtimizning hamma joylarida tashkil etiladi va uning mohiyati yanada takomillashib borgani sari IT sohasiga qiziquvchilar uchun keng

ma'lumotlar eshigini ochadi !!! Shuningdek , IT park - dasturlashga qiziquvchilar va bu soha vakillariga juda ham katta imkoniyat bera oladi deb ayta olaman . Nega aynan IT park , uni bizga qanday foydali jihati bor ? IT park - axborot texnologiyalariga doir loyihalarni o'z ichiga olgan innovatsion maskan . IT sohasini butun dunyo mamlakatlari sharoiti talab etmoqda . Ayni paytda IT sohasisiz mamlakatning taraqqiyotini belgilab bo'lmaydi , albatta !!! Men aniq ayta olamanki , IT park ga o'xshash loyihalar yurtimizni rivojlangan davlatlar qatorida ko'rish imkoniyatini beradi . IT park ning yana bir foydali jihati shuki,kelajakda o'z sohasining yetuk mutaxassislarini yetishtirish bilan birgalikda , bilim,ko'nikma,malaka , kuchli tafakkurga ega barcha qiziquvchilarni kashf eta oladi . Aytgancha ,o'yinlarga qiziquvchilar uchun maxsus mashg'ulot : ular IT parkda kibersport bo'yicha o'zlariga kerakli maslahatlarni olishlari mumkin . IT parkda hali ko'plab tanlovlar o'tkazilishi ham ko'zda tutilgan . IT park yoshlarga cheksiz imkoniyatlar eshigini ochib bera oladi ! IT sohasining taraqqiyoti borasida olib borilayotgan ishlar qatorida Uzbek Coders loyihasini o'rni beqiyosdir !!! Uzbek Coders loyihasi ham kelajakda IT sohasidagi malakali kadrlarni yetishtirib chiqarishda katta ko'mak bera oladi deb ayta olaman . Chunki bu loyiha tufayli men va tengdoshlarim ,qolaversa barcha yoshlar mutlaqo bepul kurslarda tahsil olmoqdalar !!! Bizdan talab etilayotgan vazifa - faqatgina qunt bilan o'rganish , kuniga kamida 2 soat vaqt ajratib bilimlarni o'zlashtirishdan iboratdir !!! Bunday imkoniyat menimcha boshqalarni ham quvontirgan bo'lsa kerak . Bu kursni o'rganish davomida biz boshlang'ich bilimlarga ega bo'lamiz. So'ng yakuniy imtihonda yuqori natija olib,yanada chuqurlashtirilgan kurslarni o'rganishimiz mumkin. Chuqurlashtirilgan kurslarni o'rganganimizdan so'ng, biz ancha bilimlarga ega bo'lgan holda o'zimizning loyihalarimizni yaratishimiz mumkin .Siz ham bu imkoniyatdan foydalaning , hali ham kech emas ro'yxatdan o'ting .Boshlang'ich bilimlarni qunt bilan o'rgansangiz 2 hafta mobaynida mukammal o'zlashtira olasiz, deb aniq ayta olaman !!! (Havola: https://uzbekcoders.uz/register ) Biz axir buyuk allomalarning vorislarimiz , bizdan ham Stiv Jobs , Bill Geyts , Mark Sukerberg kabi taniqli insonlar chiqishi kerak !!! Men o'ylaymanki, bundan keyin shunday loyihalar soni ko'payadi. Va ular O'zbekistonda IT sohasining taraqqiyotiga juda ham katta hissa qo'shadi!!! O'zbekistonda IT sohasining hozirgi kundagi holati va unga bo'lgan talab haqida.

O'zbekistonda IT sohasining holati haqida yurtdoshimiz Bobur Akilhanov so'zlab berganlar. Bobur Akilhanovning aytishicha,O'zbekistonda IT sohasidagi malakali mutaxassislar tanqisligi uchraydi ... ?????? Mana sizga bitta misol : hech o'ylab ko'rganmisiz, nega google , microsoft ,facebook o'zlarining kompaniya filiallari yurtimizda tashkil etilmagan ? Bu savolga Bobur Akilhanov sodda javob berdilar : Google ,Microsoft ,Facebook va hokazolar O'zbekistonda o'z korporatsiyalari filialini tashkil qildilar ham deylik. Lekin bu korporatsiyalarga IT sohasidagi soni jihatidan tashkil etadigan kadrlar qani ? Javobga e'tibor bering , bu bilan Bobur Akilhanov "Bizda bunday kadrlar yo'q" demoqchi emaslar . Faqatgina ularning soni sezilarli darajada kam demoqdalar . Chindan ham bu korporatsiyalarda minglab ishchilar ishlashini siz yaxshi bilsangiz kerak . Bizdan talab etilayotgan narsa faqatgina , yangi malakali kadrlar !!! Mening fikrimcha ,hozir va bundan keyin ham bunday turdagi kadrlar soni keskin ravishda ortadi. Tez orada bizda vaziyat butkul o'zgaradi !!! Chunki: Hozirgi kunda IT sohasidagi kadrlarga talab kundan-kunga oshmoqda !!! Bu esa yaxshi albatta .Yurtimizning qaysi ish joylaridan bo'sh ish so'ramang , ularda albatta IT mutaxassisi yetishmovchiligi oqibatida bo'sh ish o'rinlari talayginaligini ko'rishimiz mumkin . Shaxsan men bunday e'lonlarni oxirgi paytlarda ko'p uchratmoqdaman . Asosiy talab web dasturchilarga ( Full stack , Front-end , back-end ) , JS dasturchilarga ( ReactJS , NodeJS ) va albatta yana yuqori talab android , ios dasturchilarga( developer ) bo'lib kelmoqda (Bu ma'lumotlarni maxsus saytlarda berilayotgan e'lonlarga asoslanib aytdim) . Misol uchun qaysi tashkilotlarga nazar solmang , ularning rasmiy web saytlari , mobil qurilmalar uchun ilovalari borligini ko'rishimiz mumkin . Bu esa albatta web dasturchilar hamda mobil dasturchilarga bo'lgan talabni keltirib chiqaradi . Yurtimizda IT sohasiga hozirda talab qanday ? degan savolga bir misol ko'rsatsam: Avvallari siz dasturlash sohasini o'rganar edingiz , lekin uni o'rganganingizdan keyin sizdek mutaxassisga bo'lgan talab mavjud emas edi yoki boshqa sabablar. Muammoning asosiy sababi talab va taklif dan kelib chiqgan edi. IT sohasi vakillariga talab ham yo'q edi , taklif ham shu darajada edi .Eslatib o'taman , hozirgi 2-3 yil ichida islohotlar natijasida talab ham, taklif ham yuqori darajada . Bo'sh ish o'rinlari ham mavjud . Hozirgi kunda bo'sh ish o'rinlarini qidirish uchun ko'chalarda e'lonlarni qidirib , titkilab yurish shart emas . Buning uchun maxsus tashkil qilingan saytlar bor . Misol uchun bo'sh ish o'rinlarini izlash uchun tashkil

O'xshashlar

C++ dasturlsh tilida standart matematik funksiyalarning birinchi hosilasini topish.

C++ dasturlash tilida shartli operatolar

C++ da dasturlash tilida statik kutbxonalar yaratish va ulardan foydalanish

C# dasturlash tilida massivlar bilan ishlash

C++ dasturlash tilida elementar matematik funksiyalar grafiklari bilan ishlash dasturiy tizimini yaratish