ELEKTRON GENERATORLAR REJA: I KIRISH II ASOSIY QISIM 1. Generatorlarning tuzish prinsplari. 2. Elektron generatorlar va ularning klasifikatsiyasi 3. Avtogeneratorlarning ishlash prinspi 4. Avtogeneratorlar differensial tenglamasi. III XULOSA IV ADABIYOTLAR

KIRISH Elektron generatorlar – bu o‘zgarmas energiya tokini har xil amplituda, chastota , shakl va quvvatdan o‘zgaruvchan tok aylantirib beruvchi qurilmadir. Elektron generatorlar ishlashini prinspial farq qiluvchi ikki turga bo‘linadi. 1. Majburiy tebranish generatori. 2. Avtotebranish generatori.Majburiy tebranishlar generatori tashqi elektr ta’siri ostida tebranishlar yuzaga keladi. Avtotebranishlar rejimida esa tebranishlar tashqi o‘zgaruvchan kuchlanish bo‘lmaganda ham yuzaga keladi. Bunday qurilmalarni avtogeneratorlar yoki o‘z-o‘zida uyg‘onuvchi generatorlar ham deb yuritiladi. Generatsiyalanayotgan signalning shakliga ko‘ra generatorlar yana ikki turga bo‘linadi. 1. Garmonik tebranishlar – bu generatorlar amplitudasi sinus yoki kosinuslar qonuni bo‘yicha o‘zgaruvchan tebranishlarni ishlab chiqaradi. 2. Relaksatsion (implusli) generatorlar. Nosinusoidal shakldagi signallarni ishlab chiqaradi. Umumiy holda sinusoidal tebranishlar generatori chastota spektrini aylantiruvchi jarayonni hosil qiluvchi qurilmadir, ya’ni o‘zgarmas tok energiya manbayini yuqori chastotali tebranishlar energiyasiga aylantiradi Generatsiyalanayotgan tebranishlarning chastotasiga bog‘liq holda generatorlar quyidagi turlarga bo‘linadi. 1. Past chastotali generatorlar. Bunday generatorlar chastotasi gacha bo‘lgan tebranishlarni generatsiyalaydi. 2. Yuqori chastotali generatorlar – chastota diapazoni . 3. O‘ta yuqori chastotali generatorlar – chastota diapazoni va undan yuqori. Elektr tebranishlarning manbayi sifatida avtogeneratorlar radio uzatuvchi, radioqabul qiluvchi o‘lchov apparaturalari, elektron hisoblash mashinalari telimetrikqurilmalar va hokazolarda keng qo‘llaniladi. Istalgan avtogeneratorning ish printsipi elektromagnit induktsiya hodisasiga asoslangan.

Generatorlarning tuzish prinsplari. Tashqi signal bo lmaganda elektr manbayi energiyasi hisobigaʻ o zgaruvchan elektr tebranishalrini hosil qiluvchi qurilmaga elektr signali ʻ generatori deyiladi (1.1-rasm). Kuchaytirgichda musbat teskari bog lanishni ʻ (1.1) (1.2) amalga oshirish bilan generator chiqishda tebranishlarni hosil qilish mumkin. Amplituda (1.1) va faza (1.2) balans shartlarini bajarilishi bilan so‘nmas elektr tebranishlari yuzaga keladi. Chunki kuchaytirgich chiqishidagi kuchlanishni dastlabki o zgarishi teskari bog lanish zanjiri orqali qaytadan ʻ ʻ kuchaytirgichning kirishiga beriladi va u chiqish kuchlanishining yanada ko proq o zgarishiga olib keladi. ʻ ʻ 1.1-rasm. Elektr signali generatorining tarkibiy tuzilish sxemasi Kuchaytirgichni tashkil qilgan kaskad tranzistorining ishchi nuqtalari chiqishdagi tebranishlari amplitudasining ortishi bilan kuchaytirgich tranzistori dinamik tavsifnomasining nochiziqli sohasiga o tadi, natijada kuchaytirgichning ʻ kuchaytirish koeffisenti qiymatga qadar kamayib boradi va

kuchaytirgich chiqishida tezlanishlar amplitudasining statsionar qiymati o rnatiladi. Yuqorida ko rilgan ifoda shuni ko rsatadiki, kuchaytirgich signalniʻ ʻ ʻ necha marta oshirsa teskari bog lanish zanjiri uni shuncha marta kamaytiriladi ʻ va bu shartga amplituda balans sharti deyiladi. Amplituda balans sharti bajarilganda ta’minlash manbayi energiyasi musbat teskari bog lanish zanjiri ʻ orqali yo qotilgan energiyani kompensatsiyalab turadi. Kuchaytirgichning faza ʻ chastota tavsifnomasining bog liq holda amplituda va faza balans sharti teskari ʻ bog lanish zanjirida chastotaning to liq spektri uchun yoki bitta chastota uchun ʻ ʻ bajarilishi mumkin. Birinchi holda generator chiqishida murakkab shaklli tebranishlar, ikkinchi holda esa sinusoidal shakldagi tebranishlar generatsiyalanadi. Bitta chastotada amplituda va faza balans shartlari bajarilishi uchun kuchaytirgich sxemasida yoki ko p hollarda teskari bog lanish zanjirida ʻ ʻ chastotaga bog liq bo lgan zanjir tuziladi. ʻ ʻ Musbat teskari bog lanish generatorlarda tashqi yoki ichki bo lishi ʻ ʻ mumkin. Tashqi chastotaga bog liq zanjirlar tuzish bilan amalga oshiriladi. ʻ Ichki musbat teskari bog lanish esa elektron asboblarning ish rejimlarida ʻ ishlashi bilan yuzaga keladi. Odatda sinusoidal tebranishlar generatorlarini tuzishda tashqi musbat zanjirlaridan foydalaniladi, chunki bunday teskari bog lanish ichki teskari bog lanishga nisbatan yuqori chastota stabiliga ega ʻ ʻ bo lgan tebranishlarni hosil qiladi. Generatordagi statsionar tovushlar ʻ amplitudasini aniqlashda tebranishlar tavsifnomasi va teskari bog lanish ʻ chizig idan foydalangan holda grafik usulda aniqlash mumkin. ʻ Tebranishlar tavsifnomasi – bu kuchaytirgich chiqishidagi tokning asosiy (birinchi) garmonikasi amplitudasining teskari bog lanish zanjiri orqali ʻ kuchaytirgichning kirishiga uzatilayotgan kuchlanishga bog liqligidir. ʻ Tebranishlar tavsifnomasi nochiziqlidir. Chunki uning ko rinishi nochiziqli ʻ elementar parametrlari bilan aniqlanadi. Teskari bog lanish chizig i – bu kirish ʻ ʻ kuchlanishi amplitudasining kuchaytirgich chizish toki amplitudasining garmonikasiga bog liqligidir. Teskari bog lanish chizig i teskari bog lanish ʻ ʻ ʻ ʻ zanjirining susaytirish xususiyatini xarakterlaydi va u to g ri chiziqli og madan ʻ ʻ ʻ

iborat bo ladi, uning og masi chiziqli bo lib,chiziqli to rt qutbli teskariʻ ʻ ʻ ʻ bog lanish zanjirining parametrlari bilan aniqlanadi. ʻ Statsionar tebranishlar amplitudasini aniqlash uchun teskari bog lanish ʻ generator chizig ining va tebranishlar tavsifnomasini bitta grafikda chiziladi ʻ (1.2-rasm). 1.2-rasm. Yumshoq uyg‘onuvchi generatorning grafigi Statsionar tok amplitudasi tebranishlar tavsifnomasi bilan to g ri ʻ ʻ chiziqning kesishish nuqtasiga mos keladi. Kesishish M nuqtasida amplituda balans sharti bajariladi. Chunki kirish signali kuchaytirgich orqali o tish vaqtida ʻ qanchaga kuchaytirilsa, to rt qutbli teskari bog lanish zanjirini shuncha marta ʻ ʻ susaytiradi. Kuchlanishni o zgarishi gorizantal sterilkalar bilan tokning o zgarishi esa ʻ ʻ vertikal sterilkalar bilan ko rsatilgan. Tebranish tavsifnomasining ko riishiga ʻ ʻ bog liq holda generatorlarda ikki xil o z-o zidan uyg onish rejimini ajratib ʻ ʻ ʻ ʻ ko rsatish mumkin. ʻ 1. Yumshoq rejim – bu rejim tebranishlar tavsifnomasining nol nuqtadan va uning og masining absissa o qidagi burchagi ʻ ʻ kichik amplitudalar sohasida teskari bog lanish chizig i og masining burchagidan kata bo ladi. Bunday ʻ ʻ ʻ ʻ