Mavzu: Fizikani o’qitishda tanqidiy fikrlashni shakllantirish. Mundarija: I BOB. TANQIDIY FIKRLASH METODI 1.1. Tanqidiy fikrlash va uning ahamiyati………………………………………… 1.2. O‘quvchilarda tanqidiy fikrlashning nazariy asoslari……………………..….. 1.3. O‘quvchilarda tanqidiy fikrlashni shakllantirish omili………..……………… 1.4. Tanqidiy fikrlashni riojlantiuvhci faol metodlar…………………….. ……….. II BOB. FIZIKANI O‘QITISHDA TANQIDIY FIKRLSH METODINING QO‘LLANILISHI 2.1. Maktab fizika tajribasi vositasida tanqidiy fikrlashni rivojlantirish………… 2.2 “O’zgaruvchn elektr toki” mavzuni tanqidiy fikrlash metodi asosida o‘qitish XULOSA ………………………………………………………………................... FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ………………………………………….

Kirish I.BOB. Tanqidiy fikrlash metodi 1.1. T anqidiy fikrlash va uning mohiyati. H ozirgi paytda ta lim-tarbiya asosida rivojlanib borayotgan yo nalishlardan biri -ʼ ʻ bu tanqidiy fikrlashdir.Tanqidiy fikrlash - axborotlarni izlashtirishdan boshlanadigan va xulosa chiqarish bilan tugallanadigan murakkab o ylash jarayoni. ʻ Biroq tanqidiy fikrlash - bilish faoliyatining yuqori darajasi sifatida g oyachilarda ʻ matn bilan ishlash ko nikmasini rivojlantirishga, og zaki va yozma nutqni ʻ ʻ egallashga, mazkur matn bo yicha guruhdoshlari bilan birgalikda harakatda ʻ bo lishiga qaratilgan pedagogik g oya jarayoni bo lib, tanqidiy fikrlash - g oya ʻ ʻ ʻ ʻ auditoriyasidagi ruhiyatni o zgartira oladigan strategiyalar majmuyidir, ya ni ʻ ʼ mashg ulot o qituvchi va g oyachilarning ijodxonasiga aylanadi.Tanqidiy ʻ ʻ ʻ fikrlashni rivojlantirish bosqichlari: Davat Anglash Fikrlash Yangi ma lumotlarni ʼ ma lum bo lganlari bilan ʼ ʻ bog lash. O quvchilarni ʻ ʻ faollashtirish. Taklif etilgan mavzuni ko rib ʻ chiqishga qiziqish tug diriladi va maqsad ʻ aniqlanadi. Da vat bosqichida ʼ yaratilgan qiziqish va harakatlanish inersiyasini, faollikni qo llab-quvvatlash. ʻ G oyachilarda o z ʻ ʻ tushunishini kuzatishga doir intilishlarini qo llash. Yangi g oya ʻ ʻ materialining tushinilishiga erishish G oyachilar yangi fikr va ʻ axborotlarni o z so zlari ʻ ʻ bilan ifodalashga harakat qilib ko rishlari kerak. ʻ Tushunganlarni o z ʻ so zlari bilan ifodalab, ʻ qayta tuzganda shaxsiy anglangan kontekst yuzaga keladi. Jonli fikrlar almashinuviga erishiladi Insonning barcha mavjudotlardan yuksak jihati - bu uning fikrlash kobiliyatidir. Zotan, insonlar bir-birlari bilan o ziga xos o y-xayollari, mushoxadalari, fikr ʻ ʻ yuritishlari, mustaqil fikrlash qobiliyatlari bilan ajralib turadi. Shuning uchun ham inson fikrini tarbiya qilish muhim sanaladi. “Tanqidiy fikrlash” atamasi ilk bor XX asrning ikkinchi yarmida vujudga kelgan. Mazkur tushuncha haqida tafsilot berishdan oldin, muayyan fikrlash ko nikmalari ʻ

ustida to xtalish maqsadga muvofiqdir. Chunki bu ko nikmalar g oyachilardaʻ ʻ ʻ tanqidiy fikrlashni tarkib toptirish uchun nihoyatda zarurdir. 1.2. O'quvchilarda tanqidiy fikrlashning nazariy asoslari Da vat bosqichida qo llaniladigan strategiyalar:Erkin yozish. Klaster. Aqliy hujum. ʼ ʻ B-B-B chizmasi. Chalkashtirilgan mantiqiy zanjirlar ketma-ketligi. Semantik xususiyatlar tahlili.Anglash bosqichida qo llaniladigan strategiyalar:Semantik ʻ xususiyatlar tahlili.B-B-B chizmasi. O qitish bo yicha qo llanma. Bir-biridan ʻ ʻ ʻ so rash. Ikki qismli kundalik.Fikrlash bosqichida qo llaniladigan strategiyalar:Eng ʻ ʻ asosiy tushunchalar, takrorlash. Chizma. Konseptual jadval. Venn diagrammasi. Nilufar guli. Besh minutlik o qish. O n minutlik o qish. ʻ ʻ ʻ Anglash. Ikkinchi bochqich - anglash bosqichi. Bu bosqichda o quvchi yangi ʻ g oyalar va ma lumotlar bilan ishlaydi. Bu aloqalar tinimsiz o qish, film tomosha ʻ ʼ ʻ qilish, xabarlarni eshitish yoki tajribalar o tkazish maqsadida bo lishi mumkin. ʻ ʻ Anglash bosqichi davomida o quvchi topshiriqlarni bajarishda mustaqil va faol ʻ ishtirok etishi kerak. Fikrlash bosqichi uchinchi bosqich hisoblanadi. Bu bosqichni o qitish jarayonida ʻ ko pincha e tibordan chetda qoldiradilar, lekin bu bosqich ham boshqalari kabi ʻ ʼ muhim hisoblanadi. Aynan anna shu davrda o quvchilar o zlarining yangi ʻ ʻ bilimlarini mustahkamlaydilar va o z tassavvurlariga yangi tushunchalar kiritish ʻ uchun ularni faol qayta ko radilar. Aynan anna shu bosqichda o quvchilar yangi ʻ ʻ bilimlarni haqiqatdan o zlarining onglariga mustahkamlab oladilar. ʻ Avvaliga materiallarni o qishdan oldin tuzilgan ro yxatga asosan materialarni ʻ ʻ ko rib chiqish va muhokama qilinganidan keyin esa Insert usulini ko plab o qib ʻ ʻ ʻ chiqish paytida qilingan turli belgilarni namoyish etish uchun jadval tuziladi va shundan keyin qo shimcha ma lumotlar talab etilishini aniqlash uchun guruhli ʻ ʼ tortishuvlar o tkaziladi. ʻ Bularning hammasi o quvchining matnini qayta ko rib chiqish va uning ʻ ʻ mazmunini o ylab chiqishga olib keladi. Fikrlash bosqichida bir necha muhim ʻ maqsadlar hal etiladi. Birinchidan, o quvchilar yangi g oyalar va ma lumotlarni o z ʻ ʻ ʼ ʻ so zlari bilan ifoda etishga urinib ko rishlari kerak. ʻ ʻ Bu yangi tasavvurlarni tuzib olish uchun zarur bo ladi. O qitish natijalari uzoq ʻ ʻ saqlanib qolishlari va tushunish darajalari bar xil odamlarda turlicha bo ladi. ʻ Tushunishning uzoq saqlanib qolishi Pirs va Fildinglar tomonidan 1951-yili hisoblab chiqilgan. Unga binoan o quvchilar anglab yetgan ma lumotlarini o z so zlari bilan ifoda ʻ ʼ ʻ ʻ etsalar, olgan tushunchalarini yaxshi eslab qoladilar. Tushuncha o z shaxsiy ʻ so zlari bilan faol qayta ifoda etilganida shaxsiy anglab etishgan ma no paydo ʻ ʼ bo ladi. Ikkinchidan, bu bosqichda o kuvchilar o rtasida jonli g oyalar bilan ʻ ʻ ʻ ʻ

almashinish tashkil etiladi, u o z ekspressiv so z boyliklarini kengaytirish hamdaʻ ʻ boshqa o quvchilar tasavvurlari bilan tanishib olishga imkon beradi. ʻ Reflekslashtirish bosqichida tortishuvlar bir qator turli vaziyatlarni ko rib chiqish ʻ imkoniyatini beradi. Bu vaqtda yangi ma lumotlarni bilib olish turli usullari bilan ʼ tanishish yanada qulay konstruksiyalarga olib keladi, ulardagi bilimlar yanada samaraliroq va ulardan maqsadga muvofiq foydalanish mumkin bo ladi. ʻ Bu bosqichda o quvchida quyidagilarni amalga oshirish mumkin: ʻ -o quvchilarning fikrlashlarini faollashtirish; ʻ -ta lim (o qish) maqsadlarini ajratib ko rsatish; ʼ ʻ ʻ -faol munozaralarga yordam berish; -o qishga qiziqishni oshirish; ʻ -faol o quv faoliyatini ta minlash; ʻ ʼ -o zgarishlarni jonlantirish; ʻ -o quvchilarga turli fikrlarni yeshitishga yordam berish; ʻ -o quvchilar o z savollarini berishlariga yordam berish; ʻ ʻ -o zini fikrini ifoda etishga yordam berish; ʻ -tanqidiy fikrlashga jalb etish; O qituvchining asosiy vazifasi faoliyatiga ma lumotlami shunchaki yetkazib ʻ ʼ berish yuzakigina emas, balki mazmunli ko rinishda sirtqi bilim olishga yordam ʻ berishi kerak (Meredis va Stil 1995). O qituvchi ham tengdoshga aylanishi kerak, ʻ o quvchi faol o qishga intilishi, bularning hammasi o quvchining shaxsiyati ʻ ʻ ʻ o zgarishiga olib keladi, bu mustahkam bilimlar egallashga sharoit hisoblanadi. ʻ O quvchilar ma lum darajada o qituvchiga aylanadilar, sinf esa hamkorlik ʻ ʼ ʻ birlashmasiga aylanadi. Shunday qilib, tanqidiy fikrlash odam o zi biladiganlari va ʻ fikrlari haqida tushunish va reflekslashtirishni ko zda tutadi, lekin buni amalga ʻ oshirish uchun o z bilimlari va tushunchalari anglab yetish darajasiga ko tarish ʻ ʻ kerak. Ko pgina o quvchilar o zlarining ilgarigi bilimlaridan foydalana olmaydilar, ʻ ʻ ʻ bu esa yangi ma lumotlarni tushuntirish yo llarini o ylab chiqishlarini ʼ ʻ ʻ qiyinlashtiradi. Ular o zlarini ilgarigi bilimlaridan foydalana olmasliklari sababli ʻ ularda noto g ri va hatto qarama-qarshi tasavurlar qolishi mumkin, ular keyingi ʻ ʻ o kishlarida halaqit beradi.Tanqidiy fikrlash uchun o z bilimlari darajasini aniqlab ʻ ʻ olish zarur. Reflekslashtirish va tanqidiy tahlil qilish ilgarigi tasavvurlari yangi ma lumotlar ʼ ta siri ostida o zgartira olishi, yangi bilimlarni ilgarigi tasavvurlari bilan qanday ʼ ʻ qilib birlashtirishni o ylab, ijodiy qarab chiqishni talab etadi. Odatda · u o z- ʻ ʻ o zidan sodir bo lmaydi. O quvchilarga ilgarigi mavjud bilimlarni esga olishga ʻ ʻ ʻ

vaqt berish kerak. Bu pedagogik jarayonni shunday tashkil etish kerakki, avvalo o quvchilarning bilimlari aniqlanib olinib va tasavvurlarini qayta ko rishga olibʻ ʻ kelinsin. Rivojlantiruvchi fikrlashga o qitish, idrok etish va teranroq fikr ifoda ʻ etish jarayonlari bilan bog liqdir. Bu jarayon o quvchi bilimlar mazmuni haqida ʻ ʻ o ylaganida, ya ni g oyalar va tasavvurlar, ma lumotlar haqida umumiy bilimlar ʻ ʼ ʻ ʼ haqida o ylaganida idrok etuvchi bo lib qoladi.Ammo mavzu o quvchilar qanday ʻ ʻ ʻ idrok etish haqida o ylashlaridan ham iborat bo lishi mumkin. Masalan, “Men bu ʻ ʻ haqda nima deb o ylayman?”, “Bu ma lumot men bilgan bilimlar bilan qanday ʻ ʼ mos keladi, qanday bog lanadi?”, “Bu ma lumotni olganimdan keyin men qanday ʻ ʼ qilib bu ishni boshqacha bajara olaman”, “Bu g oyalar ta siri ostida mening ʻ ʼ qarashlarim qanday o zgaradi?” Tanqidiy fikrlovchilar – bu faol fikrlovchilardir, ʻ ular o z tasavvurlarini yangidan aniqlab olish uchun, muntazam ishlaydilar va ʻ o zlari hamda bilimlari o sishi jarayonida ularning dunyoqarashlari qanday ʻ ʻ o zgarishi haqida o ylaydilar. ʻ ʻ O quvchilar metaidrok etish jarayonlarini tushunib va nazorat qila ʻ boshlaganlarida, ular yangi g oyalarini, yangi tasavvurlarni, ma lumotlar hamda ʻ ʼ tushunchalarni kiritishning yangi yo llariga yaxshi quloq soladiganva tushunadigan ʻ bo ladilar. ʻ Ularning taavvurlari harakatchanroq va mustahkam bo ladi, chunki ular o z ʻ ʻ qarashlari tizimini yaxshiroq anglab yeta boshlaydilar. O quvchilarning yangi ʻ ma lumot haqida fikrlash qobiliyatlari o sadi, chunki ular fikrlashlari va ularni ʼ ʻ nazorat qilishda keng imkoniyatga ega bo ladilar. Ular yangi ma lumotlarni yaxshi ʻ ʼ qabul qilib oladilar, chunki ularda yangi bilimlarni ilgarigilari bilan bemalol birlashtirishlari o z qobiliyatlariga ishonchlarioshdi. Metaidrok etish jarayonini ʻ boshqara oladigan va tanqidiy o ylay oladigan o quvchilar turli keraksiz ʻ ʻ harakatlarni bajarmaydilar. Tanqidiy fikrlashni rivojlantirishda strategiyalar jadvalidan foydalanish tavsiya etiladi: 1.Esga olish; Juft bo lib o qish ʻ ʻ Guruhli aqliy hujum 2.Tushunib olish; Insert 3.Fikrlash; Juft bo lib muhokama etish,Guruh bo lib muhokama etish ,Grafik ʻ ʻ tuzish Tanqidiy fikrlashning faol metodlarini ishlab chiqishda quyidagi asoslardan kelib chiqadilar: Tanqidiy fikrlash nima? Fikrlash- o qish, yozish, so zlash va eshitishga o xshash jarayon. U faol, ʻ ʻ ʻ muvofiqlashtiruvchi shunday jarayonki, o zida biror haqiqat to g risidagi fikrlarni ʻ ʻ ʻ qamrab oladi. Fikrlash kontekstdan tashqarida hosil qilinadigan ko nnikma emas. ʻ