logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. Ijro ishi yuritish tushunchasi, mohiyati va pryedmyeti. Ijro ishi yuritishning umumiy qoidalari.

Ijro ishi yuritish tushunchasi, mohiyati va pryedmyeti. Ijro ishi yuritishning umumiy qoidalari.

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

81.392578125 KB
Ko'chirib olish
Ijro ishi yuritish tushunchasi, mohiyati va pryedmyeti. Ijro ishi yuritishning umumiy qoidalari. Reja : 1. Ijro ishi yuritish predmeti, tushunchasi va uning xususiyatlari; 2. Ijro ishi yuritishning asosiy prinsiplari.. 3. Ijro ishi yuritish fanining huquqning boshqa sohalari bilan aloqasi. 4. Ijro ishi yuritishning isloh qilinishi. 5. Ijro ishi yuritish manbalari. 6. Ijro etish organlari. 7. Ijro hujjatlari va ularning mazmuni. 8. Chet el sudlari va arbitrajlari qarorlarini ijro etish. IJRO ISHI YURITISH PREDMETI, TUSHUNCHASI VA UNING XUSUSIYATLARI O'tgan qisqa davr mobaynida mamlakatimizda sud-huquq sohasida qator islohotlar amalga oshirildi. Bu islohotlar bevosita ijro ishi yuritish sohasida ham amalga oshirildi. Prezident Shavkat Mirziyoyev ta'kidlaganidek: "Har bir sud qarorining qonuniy kuchi uning amalda qanday amalga oshirilishi bilan bevosita bog'liq. Shuning uchun ham fuqarolarimiz, jamiyat va davlat manfaatlarini kafolatli himoya qilish maqsadida sud qarorlarining so'zsiz va to'liq ijrosini ta'minlash, ijro hujjatlarini harakati va natijalarini nazorat qilish bo'yicha samarali mexanizm yaratishimiz kerak" O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF-4947-son "O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha Harakatlar strategiyasi to'g'risida"gi Farmonida qonun ustuvorligini va sudning chinakam mustaqilligini ta'minlashga alohida e'tibor qaratilgan. Jumladan, fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini ta'minlash; sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlari ijrosi samaradorligini oshirish. elektron tartibda ijro ishini yuritishning zamonaviy shakl va usullarini joriy etish hamda aholining huquqiy madaniyati va ongini yuksaltirish vazifalari qo'yilgan Hozirda 2001-yil 29-avgustda qabul qilingan "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi Qonun' ijro hujjatlarini majburiy ijro etish sohasidagi huquqiy munosabatlarni tartibga soluvchi qonun hujjati hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 29-maydagi "Elektr energiyasi va tabiiy gaz yetkazib berish hamda iste'mol qilish sohasida to'lov intizomini yanada mustahkamlash, shuningdek ijro ishi yuritish tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PF-5059-son Farmoni bilan O'zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzurida energiya resurslari uchun to'lovlarning o'z vaqtida va to'liq undirilishiga, elektr va gaz taqsimlash tarmoqlariga noqonuniy ulanish hamda talon-toroj qilish holatlarini aniqlash, bartaraf etish va oldini olishga, shuningdek sud hujjatlarining so'zsiz ijrosini ta'minlashga mas'ul bo'lgan Majburiy ijro byurosi tashkil etildi. O'zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi Sud departamenti faoliyati tugatildi. Prezidentning "O'zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Majburiy ijro byurosi faoliyatini tashkil etish to'g'risida"gi 2017-yil 30-maydagi PQ-3016-son Qarori bilan "O'zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Majburiy ijro byurosi to'g'risida"gi nizom tasdiqlandi. Qabul qilingan mazkur hujjatlar tufayli ijro ishi yuritish tizimi rivojida sifat jihatidan yangi davr boshlandi. Tizim tashkiliy jihatdan mutlaqo yangilandi. Ijro tizimining huquqiy asoslari mustahkamlanishi sari ildam qadamlar tashlandi. Yaqin kunlargacha huquq nazariyasida ijro ishi yurituviga fuqarolik protsessining. fuqarolik sud ishlari yuritishning yakuniy bosqichi sifatida qarab kelingan. Ijro ishi yuritish respublikamiz huquq tizimidagi rivojlanib kelayotgan va bugungi kunda dolzarb ahamiyatga ega huquq sohasi hisoblanadi. Ijro ishi yuritishning qonunchilik asosi konstitutsiyaviy normalarda o'z aksini topgan bo'lib, davlat va sud tomonidan fuqarolar huquq va erkinliklari himoyasini kafolatlaydi. Ijro ishi yuritish faoliyatini tartibga solish uchun 2001-yil 29-avgustda "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasining Qonuni qabul qilindi. Ushbu Qonunning qabul qilinishi bilan ijro ishi yuritish huquqning alohida mustaqil sohasi ekanligi aniq-ravshan bo'ldi. Ungacha ijro ishi yuritish fuqarolik protsessining bosqichi hisoblanib, fuqarolik protsessual huquqi fani ichida o'tib kelinardi. Ayni paytda davlat ijro hokimiyati organlari tizimida mustaqil organ sifatida tashkil etilgan O'zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Majburiy ijro byurosining davlat ijrochilari zimmasiga sud hujjatlar va boshqa organlar hujjatlarining majburiy ijrosini ta'minlash vakolati yuklatilgan. Davlat ijrochilari davlat xizmatchilari, hokimiyat vakili hisoblanadi va keng huquqlarga ega. Aynan davlat ijrochilari jismoniy va yuridik shaxslarning buzilgan huquqlarini himoya qilishning oxirgi bosqichida turib, uni hal etish vakolatiga ega bo'ladilar. Sud hujjatlari va boshqa organ hujjatlarining past darajadagi faktik ijrosi nafaqat jismoniy va yuridik shaxslarning huquqlari buzilishiga, balki boshqa salbiy oqibatlarga olib keladi. O'z huquqlarini himoya qilayotgan shaxslar huzilgan huquqlarini faqat nazariy tan olinishi emas, balki amaliy, real himoya qilinishini kutadilar. Ijro ishi yuritishda sud va boshqa organlar hujjatlari ijro etilib, huquq subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlari himoya qilinadi. 1975-yilda ijro ishini huquqning alohida mustaqil sohasi deb e'lon qilgan rossiyalik protsessualist olim M.K. Yukov edi. Uning fikricha, sud va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish bu fuqarolik protsessining mantiqiy davomi (bir qismi, bo'lagi) emas. M.K. Yukovning fikricha, ijro huquqi bu huquq sohasida mustaqil huquq tarmog'i bo'lib, huquq tizimi bu huquq tarmog'isiz to'g'ri ishlay olmaydi. Ijro huquqi ijro ishi yuritish davomida yuzaga keladigan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi va davlatning majburlov kuchi bilan subyektiv-moddiy huquq yoki qonun bilan qo'riqlanadigan manfaatlarni maxsus normativ akt (ijro varaqasi) orqali himoya qiladi. Olimning xulosasiga ko'ra, bu huquq sohasi yuridik butunlikka ega, ya'ni o'zining predmeti va maxsus huquqiy tartibga solish metodiga, xususiy tamoyillar va umumiy qoidalarga ega. Bizning fikrimizcha, ushbu yondashuv boshqalariga qaraganda ancha to'g'ri. Lekin shuni inobatga olish kerakki, ijro ishi yuritishga protsessual huquq sohalarining asosi sifatida qarashimiz kerak. Zamonaviy huquqshunoslik fanida aksariyat huquqshunoslar ijro ishi yuritishni fuqarolik yoki iqtisodiy protsessual huquqining bosqichi sifatida qaraydilar. Bunday qarash an'anaviy yondashuv hisoblanadi. Boshqa huquqshunos protsessualist olimlarning ta'kidlashicha esa, ijro ishi yuritish bu fuqarolik yoki iqtisodiy protsessual huquqining bosqichi emas, balki huquqning mustaqil sohasidir. Ijro ishi yuritish vaqtida davlat ijrochisi huquqi buzilgan fuqaroning sud tomonidan chiqarilgan qonuniy qarori yoki hukmi asosida tiklar ekan. o'z o'mida bunday harakat boshqalar uchun ularning qonuniy huquq va manfaatlariga zarar yetkazmaslik uchun da'vat etishga qaratilgan bo'ladi. Ijro ishi yuritishning mohiyati qonunda nazarda tutilgan tartibda qarzdorga nisbatan undiruvchining qonuniy talablarini qondirishga qaratilgan majburlov choralari (majburiy ijro) qo'llashdan iborat. Ijro ishi yuritishni huquqiy tartibga solish predmeti esa sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini majburiy ijro etish doirasida vujudga keladigan nazorat, ma'muriy, moliyaviy, mulkiy, protsessual va boshqa turli sohadagi ijtimoiy munosabatlardir. Ijro ishi yuritish fuqarolik protsessual huquqi va iqtisodiy protsessual huquqi hamda boshqa ko'plab huquq sohalari bilan o'zaro hamkorlik qiladi. Ijro ishi yuritish qonunda belgilangan tartibda ijro hujjatida ko'rsatilgan (qarzdorga nisbatan undiruvchining) talabni davlat ijrochisi tomonidan amalga oshirishga qaratilgan faoliyat tushuniladi. Ijro ishi yuritish - bu, eng avvalo, protsessual huquq sohasidir, uning ichida vujudga keladigan qolgan boshqa barcha munosabatlar esa aynan shu sohaga davlat ijrochisining ijro ishi yuritishiga oid protsessual munosabatlar hisoblanadi. Ijro huquqini huquqiy tartibga solish predmetini ijro ishi yuritishda davlat ijrochisining majburiy ijro etish faoliyati bo'yicha vujudga keladigan protsessual munosabatlar majmui tashkil qiladi. Shu o'rinda majburiy ijro etish tushunchasiga ta'rif berib o'tsak. Majburiy ijro ijro hujjati talabini bajarmagan shaxsga nisbatan sud hujjatlari yoki boshqa organning hujjati asosida uni muayyan harakatlar, mulkiy va nomulkiy xarakterdagi munosabatlar (majburiy jarima, ijro yig'imi undirish v.b.)ni majburan bajarishga qaratilgan maxsus choradir. Majburiy ijro faoliyatini qonun bilan nazarda tutilgan o'ziga xos protsessual harakatlarning yig'indisi sifatida e'tirof etish mumkin. Ijro hujjati talabi davlat ijrochisi tomonidan belgilangan o'n besh kunlik ixtiyoriy muddatda qarzdor tomonidan bajarilmasa, davlat ijrochisi majburiy ijro harakatlariga kirishadi. Qarzdor tomonidan ijro hujjatlari talablari ixtiyoriy ravishda ijro etilsa, majburiy ijro choralari qo'llanilmaydi. Fuqarolarning huquqiy madaniyati va huquqiy ongi yuqori bo'lsa, ijro hujjatlarini o'z xohishi bilan ixtiyoriy ijro etadi. O'zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti Islom Karimov ta'kidlaganidek: "Odamlarimizda huquqiy ong. huquqiy madaniyatning yetarli emasligi jamiyatda adolat mezonlarining buzilishiga olib kelmoqda. Huquqiy madaniyat darajasi faqatgina qonunlarni bilish. huquqiy ma'lumotlardan xabardor bo'lishdangina iborat emas. U qonunlarga amal qilish va ularga bo'ysinish madaniyati demakdir. Xalqimiz hamma narsadan ustun qo'yadigan adolat tuyg'usini hayotimizda tom ma'noda qaror toptirish eng asosiy vazifamizga aylanishi shart. Ijro ishi yuritishning asosiy vazifasi - bu sud va boshqa organlar hujjatlarini o'z vaqtida va aniq ijro etish. O'zbekiston Respublikasi qonunchiligida nazarda tutilgan jismoniy va yuridik shaxslarning huquq. erkinlik va qonuniy manfaatlarini himoya qilishdir. Ijro jarayoni qonun bilan belgilangan protsessual shaklga ega bo'lib, ishda ishtirok etuvchi shaxslarga muayyan protsessual huquqlar berilishi bilan namoyon bo'ladi. Huquqiy tartibga solish uslubi bu yuridik vositalar va usullar yig'indisi bo'lib, ular yordamida ijtimoiy munosabatlarning muayyan turlariga huquqiy ta'sir ko'rsatiladi. Huquqiy tartibga solish uslubining imperativligi bir tarafdan davlat ijrochisi, ikkinchi tarafdan boshqa subyektlar, shu jumladan ijro ishi yuritishda ishtirok etuvchi shaxslar o'rtasida ijro ishi yuritishda vujudga keladigan protsessual munosabatlarda namoyon bo'ladi. Uslubning dispozitivligi ijro harakatlarni sodir etish (harakatlari sodir etmaslik) ijro ishi yuritishda ishtirok etuvchi shaxslarning erkiga bog'liqligida namoyon bo`ladi. Ijro ishi yuritishning o'ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: maxsus predmet va huquqiy tartibga solish usuliga egaligi; ijro ishi yuritishning prinsiplariga egaligi; ijro ishi yuritish bilan bog'liq alohida qonun hujjatlarining mavjudligi: - o'z subyektlariga ega ekanligi. Shu o'rinda ta'kidlash joizki, ijro ishi yuritish ishtirokchilari fuqarolik yoki iqtisodiy protsessi ishtirokchilaridan tarkibi va ular amalga oshiradigan vazifalari bilan ham tubdan farq qiladi; - davlat ijrochisi faoliyatining alohida predmetga egaligi. Ya'ni bunda davlat ijrochisining predmeti sud yoki boshqa organlar hujjatlarini majburiy ijro etish hisoblanadi; ijro ishi yurituvida nafaqat sud hujjatlari, balki boshqa organlarning (prokuratura, notariat va b.) hujjatlari ham ijro etilishi mumkin. IJRO ISHI YURITISHNING ASOSIY PRINSIPLARI Ijro ishi yuritishning prinsiplari ijro ishini yuritish jarayonida vujudga keladigan protsessual munosabatlarning mazmun va mohiyatini belgilab beruvchi qonun hujjatlarida mustahkamlangan asosiy qoidalar majmuyidir. Ijro ishini tashkil etishning asosiy prinsiplari ijro hujjatlarini o'z vaqtida. to'g'ri va samarali ijro etilishini, ijro ishi yuritish ishtirokchilari huquqlarini himoya etilishini kafolatlaydi. Davlat ijrochisi majburiy ijro jarayonini ma'lum prinsiplarga asoslangan holda amalga oshirishi kerak. "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi qonun hujjatlari tahlili ijro ishi yuritishning bir qator prinsiplari haqida so'z yuritishga imkon beradi. Ijro ishi yuritishning prinsiplarini quyidagi uch guruhga ajratish mumkin: *konstitutsiyaviy prinsiplar: * sohalararo prinsiplar: * ijro ishi yuritish prinsiplari. Ma'lumki, konstitutsiyaviy prinsiplar butun protsessual munosabatlarga, jumladan, ijro ishi yuritish bilan bog'liq munosabatlarga nisbatan ham qo'llaniladi. Ijro ishi yuritishdagi asosiy konstitutsiyaviy prinsiplarga: qonuniylik prinsipi - O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 15-moddasiga muvofiq. O'zbekiston Respublikasida O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so'zsiz tan olinadi. Davlat, uning organlari. mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari. fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko'radilar. Barchaning qonun oldida tengligi prinsipi O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 18-moddasiga ko'ra O'zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bo lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini,ʻ ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeyidan qat'i nazar, qonun oldida tengdirlar. Adolatlilik prinsipi Bosh Qomusimizning 14-moddasida davlatning o'z faoliyatini inson va jamiyat farovonligini ko'zlab, ijtimoiy adolat va qonuniylik prinsiplari asosida amalga oshirishi prinsipi mustahkamlangan. Ayni paytda davlat ijrochisi hain ijro ishini yuritishda ijro harakatlarini haqiqatga mos ravishda amalga oshiradi, ijro ishida ishtirok etuvchi shaxslarga nisbatan xolisona, adolatli munosabatda bo'lishini anglatadi. Yuridik yordamning kafolatlanishi prinsipi Asosiy Qomusimizning 22- moddasiga binoan O'zbekiston Respublikasi o'z hududida ham, uning tashqarisida ham o'z fuqarolarini huquqiy himoya qilish va ularga homiylik ko'rsatishni kafolatlashi mustahkamlangan. ⚫ ijro etishga oid materiallar bilan tanishish prinsipi - O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 30-moddasida O'zbekiston Respublikasining barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari va mansabdor shaxslari fuqarolarga ularning huquq va manfaatlariga daxldor bo'lgan hujjatlar, qarorlar va boshqa materiallar bilan tanishib chiqish imkoniyatini yaratib berishi lozimligi mustahkamlangan. Sohalararo prinsiplar huquqning aynan bir emas, balki bir nechta sohasi uchungina xos. Jumladan, fuqarolik protsessual huquqining ba'zi prinsiplari nafaqat fuqarolik protsessual huquqi, balki iqtisodiy protsessual huquqi va ijro ishi yuritish uchun ham xosdir. Bunday prinsiplarga misol sifatida sud ishlari yuritiladigan til prinsipini keltirib o'tishimiz mumkin. Ijro ishi yuritishda ishtirok etuvchi shaxslarning ish yuritiladigan tilni bilmasa, tarjimondan foydalanish prinsipi. ya'ni bunda ijro harakatlari amalga oshirilayotganda ijro ishi yuritilayotgan tilni bilmaydigan shaxslarga tarjimon xizmatidan foydalanish huquqi ta'minlanadi. Ijro ishi yuritishning asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat: qarzdor shaxsning daxlsizligi prinsipi. Ya'ni bunda undiruv bilan bog'liq harakatlar qarzdor shaxsiga emas, faqatgina qarzdorning mulkiga qaratilishini anglatadi: qarzdor mulkining minimum daxlsizligi prinsipi. Ma'lumki, ijro ishi yuritishda undiruv qarzdorning barcha mulkiga qaratilmasdan undiruv qaratilishi mumkin bo'lmagan mulklar ham mavjud bo'lib, bunday mulklar bevosita qarzdorning minimal ehtiyojlari uchun ishlatishga mo ljallangan mulklar bo'ladi: ʻ - ijro harakatlarining o'z vaqtida amalga oshirilishi majburiy ijro choralarini qo'llash prinsipi ushbu prinsipning mazmuni "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasi qonunida mustahkamlangan bo'lib, unga ko'ra, davlat ijrochisi ijro hujjatlarining o'z vaqtida, qonunda belgilangan muddatda to`liq va to'g'ri ijro etilishi choralarini ko'rishi shartdir. Agarda ijro hujjatlari unda ko'rsatilgan muddatda bajarilmasa, davlat ijrochisi tomonidan majburiy ijro choralari qo'llaniladi: qonuniylik prinsipi - davlat ijrochisi tomonidan ijro ishlarining faqatgina qonunga muvofiq olib borilishini hamda qonun normalarini to'g'ri qo'llash lozimligini anglatadi; yuridik yordamning kafolatlanishi prinsipi Asosiy Qomusimizning 22-moddasiga binoan O'zbekiston Respublikasi o'z hududida ham, uning tashqarisida ham o'z fuqarolarini huquqiy himoya qilish va ularga homiylik ko'rsatishni kafolatlashi mustahkamlangan. ⚫ ijro etishga oid materiallar bilan tanishish prinsipi - O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 30-moddasida O'zbekiston Respublikasining barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari va mansabdor shaxslari fuqarolarga ularning huquq va manfaatlariga daxldor bo'lgan hujjatlar, qarorlar va boshqa materiallar bilan tanishib chiqish imkoniyatini yaratib berishi lozimligi mustahkamlangan. Sohalararo prinsiplar huquqning aynan bir emas, balki bir nechta sohasi uchungina xos. Jumladan, fuqarolik protsessual huquqining ba'zi prinsiplari nafaqat fuqarolik protsessual huquqi, balki iqtisodiy protsessual huquqi va ijro ishi yuritish uchun ham xosdir. Bunday prinsiplarga misol sifatida sud ishlari yuritiladigan til prinsipini keltirib o'tishimiz mumkin. Ijro ishi yuritishda ishtirok etuvchi shaxslarning ish yuritiladigan tilni bilmasa, tarjimondan foydalanish prinsipi. ya'ni bunda ijro harakatlari amalga oshirilayotganda ijro ishi yuritilayotgan tilni bilmaydigan shaxslarga tarjimon xizmatidan foydalanish huquqi ta'minlanadi. Ijro ishi yuritishning asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat: qarzdor shaxsning daxlsizligi prinsipi. Ya'ni bunda undiruv bilan bog'liq harakatlar qarzdor shaxsiga emas, faqatgina qarzdorning mulkiga qaratilishini anglatadi: qarzdor mulkining minimum daxlsizligi prinsipi. Ma'lumki, ijro ishi yuritishda undiruv qarzdorning barcha mulkiga qaratilmasdan undiruv qaratilishi mumkin bo'lmagan mulklar ham mavjud bo'lib, bunday mulklar bevosita qarzdorning minimal ehtiyojlari uchun ishlatishga mo ljallangan mulklar bo'ladi:ʻ - ijro harakatlarining o'z vaqtida amalga oshirilishi majburiy ijro choralarini qo'llash prinsipi ushbu prinsipning mazmuni "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasi qonunida mustahkamlangan bo'lib, unga ko'ra, davlat ijrochisi ijro hujjatlarining o'z vaqtida, qonunda belgilangan muddatda to`liq va to'g'ri ijro etilishi choralarini ko'rishi shartdir. Agarda ijro hujjatlari unda ko'rsatilgan muddatda bajarilmasa, davlat ijrochisi tomonidan majburiy ijro choralari qo'llaniladi: qonuniylik prinsipi - davlat ijrochisi tomonidan ijro ishlarining faqatgina qonunga muvofiq olib borilishini hamda qonun normalarini to'g'ri qo'llash lozimligini anglatadi; - undirilgan pul summalariai teng taqsimlash prinsipi ijro harakatlari amalga oshirilgan vaqtda qarzdordan undirilgan pul summalarini undiruvchilar o'rtasida teng taqsimlash tushuniladi; - dispozitivlik prinsipi ijro ishida qatnashuvchi shaxslarning mulkiy yoki nomulkiy xarakterdagi harakatlarini o'z xohishiga ko'ra amalga oshirishi tushuniladi. IJRO ISHI YURITISH FANINING HUQUQNING BOSHQA SOHALARI BILAN ALOQASI Ijro ishi yuritish fani boshqa huquqshunoslik fanlari bilan ham chambarchas bog'liq. Quyida ularning har birini alohida ko'rib o'tamiz. Ijro ishi yuritish, eng avvalo, huquqshunoslik fanlari tizimidagi davlat va huquq nazariyasi fani bilan bog'liq. Ma'lumki, davlat va huquq nazariyasi barcha davlat-huquq hodisalari va jarayonlari uchun umumiy qonuniyatlarni o'rganadi, davlat va huquqni yaxlit ijtimoiy institut sifatida qarab chiqadi. Bunda ijro ishi yuritish davlat va huquq nazariyasining qator yo'nalishlari bilan chambarchas bog'liqligini kuzatishimiz mumkin. Masalan, Ijro ishi yuritish fani davlat va huquq nazariyasining tarmoqlaridan biri bo'lgan davlat funksiyalari bilan o'zaro bog'liq hisoblanadi. Xususan, davlatning asosiy funksiyalaridan biri bu huquq tartibotni qo'riqlash, fuqarolarning huquq va erkinliklarini og'ishmay. mulkchilikning hamma shakllarida himoya qilish, huquqbuzarlikka va jinoyatchilikka qarshi kurash bilan bog'liq. Bu funksiya o'z mohiyati va mazmuni bilan adolat o'rnatishga, insonparvarlikka, qonunchilikni mustahkamlashga, huquqiy davlat va madaniyatning shakllanishiga xizmat qiladi. Aynan ana shu funksiyani bajarish maqsadida, ya'ni huquqi buzilgan shaxsning huquqlarini tiklash to'g'risidagi sudning qarori yoki ajrimini ijro etish bevosita davlatning yuqorida qayd etib o'tilgan funksiyasini ta'minlashga qaratilgan. Bundan tashqari, huquqiy tartibot va qonuniylikni ta'minlashga qaratilganligidan bevosita davlat va huquq nazariyasi fani bilan ham chambarchas bog'liqligiga guvoh bo'lamiz.. Shuningdek prokuror nazorati fanida huquqni muhofaza qiluvchi organ sifatida prokuratura organlari va faoliyatining umumiy yo'nalishlari ham ko'rsatib o'tilgan. Ijro ishi yuritishda ijro organlari "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi qonunining 5-moddasiga muvofiq o'zboshimchalik bilan turar joyni egallab olgan yoki avariya holatida deb topilgan uylarda yashayotgan shaxslarni ma'muriy tartibda ko'chirish to'g'risidagi prokurorlarning qarorlari ham ijro etilishi lozim bo'lgan hujjatlarga kiritilgan. Shuningdek ijro ishi yuritish jarayonida jismoniy va yuridik shaxslarning huquq va qonuniy manfaatlariga rioya etilishi ustidan prokuror nazoratini amalga oshirishda namoyon bo'ladi. Ijro ishi yuritish fani bevosita ma'muriy huquq fani bilan aloqador. O'zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Majburiy ijro byurosi ma'muriy organlarning hujjatlari majburiy ijrosini ta'minlaydi, shuningdek ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi ishlarni ko'rish vakolatiga ega bo'lgan davlat organi tomonidan chiqarilgan qarorlarning majburiy ijrosi davlat ijrochisi tomonidan amalga oshiriladi. Ijro ishi yuritish fani jinoyat huquqi fani bilan ham o'zaro aloqadordir. Xususan, ijro ishi yuritish jarayonida voyaga yetmagan yoki mehnatga layoqatsiz shaxslarni moddiy ta'minlashdan bo'yin tovlash, ota-onani moddiy ta'minlashdan bo'yin tovlash, elektr. issiqlik energiyasi, gaz, vodoprovoddan foydalanish qoidalarini buzish, sud hujjatini ijro etmaslik va band solingan mulkni qonunga xilof ravishda tasarruf etilganda fuqarolarga nisbatan jinoiy javobgarlikning kelib chiqishiga asos bo'ladi. Bunda esa bevosita jinoyat huquqining normalari ishga tushadi. Shu bilan birgalikda, sud tomonidan chiqarilgan jarima jazosi tayinlash haqidagi ijro hujjati ham bevosita davlat ijrochisi tomonidan bajariladi. Guvoh bo'lganimizdek, ijro ishi yuritish fani bevosita jinoyat huquqi fani bilan ham chambarchas bog'liq. Ijro ishi yuritish fani fuqarolik huquqi bilan aloqadorligi, jismoniy va yuridik shaxslarning mulkiy huquqlarini himoya qilish to'g'risidagi moddiy huquq normalari, buzilgan huquqlarni tiklash to'g'risidagi qarorlarini majburiy ijro etish orqali ta'minlashda namoyon bo'ladi. Ijro ishi yuritish fani boshqa huquqshunoslik fanlari, jumladan, Fuqarolik protsessual huquqi va Iqtisodiy protsessual huquqi, Jinoyat protsessual huquqi hamda Mamuriy sud ishini yuritish fanlari bilan ham uzviy bog'liq. Ushbu fanlarda sud qarorlarini ijro etish alohida sud ishlarini yuritishning bosqichi sifatida o'rganiladi. Fuqarolik protsessual kodeksining V bo'limi "Sud qarorlarining ijrosi" deb nomlanib, unda sud qarorlarini ijro etish tartibi, ijro varaqasi, uni berish, yuborish, dublikatini berish va ijro varaqasining mazmuni, ijro qilinishi lozim bo'lgan hal qiluv qarorini tushuntirish, ijro varaqasini ijroga topshirish muddatlari. muddatning uzilishi va o'tkazib yuborilgan muddatini tiklash. hal qiluv qarorining ijrosini kechiktirish yoki uning bo'lib-bo'lib bajarilishiga yo'l qo'yish, uni ijro etish usuli va tartibini o'zgartirish hal qiluv qarorining qaytarma ijrosi, hal qiluv qarorining qaytarma ijrosi to'g'risidagi masalaning birinchi instansiya sudi tomonidan hal qilinishi hamda boshqa ijro ishi yuritish bilan bog'liq masalalar o'z ifodasini topgan. IJRO ISHI YURITISHNING ISLOH QILINISHI O'tgan yillar mobaynida mamlakatimizda sud-huquq sohasida qator islohotlar amalga oshirildi. Bu islohotlar bevosita ijro ishi yuritish sohasida ham amalga oshirildi. Ijro ishi yuritishning isloh qilinishi, amalga oshirilgan ishlarning ma'no- mohiyati va ahamiyati haqida so'z yuritganda bu yo'lni alohida uch davrga ajratib o'rganamiz. Bu davrning har biri mamlakatimiz tarixida ijro ishi yuritish sohasida muhim o'rin egallaydi. O'tish davri va milliy davlatchilik asoslarini shakllantirish bilan bog'liq birinchi galdagi islohot va o'zgarishlarni o'z ichiga olgan dastlabki bosqich 1991- 2000-yillar. Ijro ishi yuritish faoliyati, ya'ni majburiy ijro tuman sud tarkibidagi sud ijrochilari tomonidan amalga oshirilgan davr. 2001-yildan 2017-yilgacha bo'lgan muddatni o'z ichiga olgan ikkinchi bosqich faol demokratik yangilanishlar va mamlakatni modernizatsiya qilish davri. Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini majburiy ijro etish O'zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi Sud qarorlarini ijro etish, sudlar faoliyatini moddiy-texnika jihatidan va moliyaviy ta'minlash departamenti (Sud departamenti) organlarining sud ijrochilari zimmasiga yuklatilgan davr. Uchinchi bosqichi 2017-yildan keyingi yillarni qamrab oladi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 29-maydagi "Elektr energiyasi va tabiiy gaz yetkazib berish hamda iste'mol qilish sohasida to'lov intizomini yanada mustahkamlash, shuningdek ijro ishi yuritish tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PF-5059-son Farmoni bilan O'zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzurida energiya resurslari uchun to'lovlarning o'z vaqtida va to'liq undirilishiga, elektr va gaz taqsimlash tarmoqlariga noqonuniy ulanish hamda talon-toroj qilish holatlarini aniqlash. bartaraf etish va oldini olishga, shuningdek sud hujjatlarining so'zsiz ijrosini ta'minlashga mas'ul bo'lgan Majburiy ijro byurosi tashkil etildi. Davlat ijrochisiga ijro etuvchi hokimiyat vakili sifatida sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarining majburiy ijrosini taminlash vakolati berildi. Birinchi bosqichda ijro ishi yuritish faoliyati 1963-yil 23-martda qabul qilingan Fuqarolik protsessual kodeksi hamda 1985-yil 15-noyabrda tasdiqlangan "Ijro ishi yuritish to'g'risida"gi qo'llanma hamda O'zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 1993-yil 28-dekabrda tasdiqlangan Ijroni yuritish qo'llanma bilan tartibga solingan Bu davrda amalda bo'lgan Fuqarolik protsessual kodeksi normalari va boshqa nunosti hujjatlariga muvofiq sud ijrochilari tuman (shahar) sudlari shtatiga kirar va o'zlari qaysi sud huzurida bo'lgan bo'lsa, shu sudning yurisdiksiyasida bo'lgan hududda ijro harakatlarini amalga oshirgan. Demak, bu bosqichda ijro ishi yuritish sud tarkibida bo'lgan. Yaqin kunlargacha nazariyada ijro ishi yurituviga fuqarolik protsessining, fuqarolik sud ishlari yuritishning yakuniy bosqichi sifatida qarab kelingan. Agar sudning qarzdordan muayyan harakatlarni amalga oshirishni belgilovchi qarori ixtiyoriy ijro etilmasa, qarzdorni sud qarorini majburan ijro ettirish zarurati vujudga keladi. Olimlar tomonidan ijro ishi yurituviga nisbatan bunday qarashlarning shakllanganligining sababi shundaki, ijro ishi yuritish bilan bog'liq qoidalar 1997- yil 30-avgustda qabul qilingan O'zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual kodeksida o'z ifodasini topgan edi. Xususan, kodeksning IV bo'limi "Sud qarorlarining ijrosi" deb nomlanib, ijro ishi yuritish bilan bog'liq masalalar o'z ifodasini topgan. Ilgari ijro ishi yuritish bilan bog'liq qoidalar fuqarolik protsessual qonunchiligi bilan tartibga solingan va fuqarolik sud ishlari yuritishning bir qismi hisoblangan. 2001-yilning 22-sentyabrida O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan "O'zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi "Sud qarorlarini ijro etish, sudlar faoliyatini moddiy-texnik jihatdan va moliyaviy ta'minlash departamenti to'g'risida"gi nizomni tasdiqlash to'g'risida"gi qaror asosida Sud departamentining tashkil etilishi hamda 2006-yil 31-avgustda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan "O'zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi Sud qarorlarini ijro etish, sudlar faoliyatini moddiy-texnik jihatdan va moliyaviy ta'minlash departamenti faoliyatini yanada takomillashtirish chora- tadbirlari to'g'risida"gi qarorning qabul qilinishi, shuningdek O'zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi Sud qarorlarini ijro etish, sudlar faoliyatini moddiy-texnik jihatdan va moliyaviy ta'minlash departamenti nizomining yangi tahrirda qabul qilinishi ikkinchi bosqichdagi ijro ishi yuritishdagi burilishlardan bo'ldi. Ijro ishi yuritish sohasidagi qonunchilikda 2001-yil 29-avgustda "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasi qonunining qabul qilinishi tub burilish yasadi. Bunda ijro etish bilan bog'liq munosabatlar batafsil tartibga solinib, qator yangi institutlar, jumladan, davlat ijrochisining maqomi, uning huquq va majburiyatlari doirasi aniq belgilab berildi. Bundan tashqari, turli toifadagi sud qarorlarini ijro etish ishlarining xususiyatidan kelib chiqib alohida tartiblari mustahkamlab qo'yildi. Ijro ishi yuritish sohasidagi islohotlar tizimida O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining 2008-yil 4-5-dekabr kunlari bo'lib o'tgan o'n oltinchi yalpi majlisida ma'qullangan "Ijro ishi yuritish takomillashtirilishi munosabati bilan O'zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o'zgartish va qo'shimchalar kiritish to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasi Qonuni alohida ahamiyatga ega bo'ldi. Ta'kidlash joizki, ushbu Qonunning qabul qilinishi O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006-yil 31-avgustdagi PQ-458-sonli "O'zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi Sud qarorlarini ijro etish, sudlar faoliyatini moddiy- texnika jihatidan va moliyaviy ta'minlash departamenti faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi hamda 2007-yil 1-noyabrdagi PQ- 722-sonli "O'zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi Sud departamentining sud qarorlarini ijro etish, moddiy-texnik jihatdan va moliyaviy ta'minlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarorlari asosida ushbu sohada izchil ravishda amalga oshirilayotgan islohotlarning mantiqiy davomi bo'ldi. "Ijro ishi yuritish takomillashtirilishi munosabati bilan O'zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o'zgartish va qo'shimchalar kiritish to'g'risida"gi Qonunga binoan, Jinoyat kodeksining 232-moddasi yangi tahrirda bayon etilib, unga ko'ra muayyan harakatlarni sodir etish yoxud ularni sodir etishdan o'zini tiyish majburiyatini yuklovchi sud hujjatini bajarishdan bo'yin tovlaganlik, basharti shunday harakatlar uchun Ma'muriy jazo qo'llanilganidan keyin ham davom ettirilsa, shuningdek sud hujjatining ijro etilishiga to'sqinlik qilganlik uchun jismoniy shaxslarning javobgarligi belgilandi. Qayd etish kerakki, 232-moddaning eski tahriri faqat mansabdor shaxslarning javobgarligini nazarda tutib, jismoniy shaxslarning javobgarligini e'tibordan chetda qoldirgan edi. Endilikda esa sud hokimiyati chiqargan hujjatlar barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqarolar uchun majburiy ekanligi haqidagi konstitutsiyaviy qoidadan kelib chiqib hamda sud hujjatlarining so'zsiz ijro etilishini ta'minlash maqsadida jismoniy shaxslarning javobgarligi ham joriy etildi. Shu bilan birga, mazkur moddada xuddi shunday qilmishlarni sodir etganlik uchun mansabdor shaxslarning javobgarligi kuchaytirildi. Shuningdek, band solingan mol-mulkdan maqsadli foydalanilishini ta'minlash uchun Jinoyat kodeksining 233-moddasi bank yoki boshqa kredit tashkiloti xodimi tomonidan band solingan pul mablag'lari (omonatlari) bilan bank operatsiyalarini amalga oshirganlik uchun jinoiy javobgarlikni belgilovchi qoidalar bilan to'ldirildi. Qonunga binoan, Jinoyat-protsessual kodeksiga kiritilgan o'zgartishlar sud qarorlarini ijro etish bilan bog'liq protsessual qoidalari takomillashtirishni nazarda tutadi. Xususan, sud qarorlarini bajarishdan bo'yin tovlaganlik yoki ijro etishga to'sqinlik qilganlik bilan bog'liq jinoyatlarga o'z vaqtida chek qo'yish, bunday xatti- harakatlar uchun jazoning muqarrarligini ta'minlash, shuningdek sud qarorlarini majburiy ijro etish chog'ida surishtiruvning sifatini oshirish maqsadida Surishtiruv organlari deb nomlangan 38-modda yangi 9 band bilan to'ldirildi. Ushbu band sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarining majburiy ijrosini amalga oshirish vakolatiga ega bo'lgan mansabdor shaxslariga surishtiruvni amalga oshirish vakolatini berdi. O'zbekiston Respublikasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksiga kiritilgan o'zgartishlar bilan qarzdorning ijro hujjatini uning ixtiyoriy ravishda ijro etilishi uchun belgilangan muddatda uzrsiz sabablarga ko`ra ijro etmasligi yoki uning zimmasiga muayyan harakatlarni sodir etish yoxud ulami sodir etishdan o'zini tiyish majburiyatini yuklovchi ijro hujjatini uzrsiz sabablarga ko'ra davlat ijrochisi belgilagan muddatda ijro etmaganlik uchun ma'muriy javobgarlikni belgilaydigan 1981-modda bilan to'ldirildi. Ayni vaqtda kodeks sud hujjatlari va boshqa organlarning hujjatlarini ijro etish to'g'risidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun ma'muriy javobgarlikni belgilaydigan 1982-modda bilan to'ldirildi hamda jarima tarzidagi ma'muriy jazo qo'llash huquqini beradigan 245-modda bilan ham to'ldirildi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 12-martdagi "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish samaradorligini yanada oshirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PQ-4236-son qarorlari bilan 2019-yil 1-apreldan boshlab sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini majburiy ijro etish jarayoniga mediatsiya instituti joriy etildi. Mediatsiya kelib chiqqan nizoni taraflar o'zaro maqbul qarorga erishishi uchun ularning ixtiyoriy roziligi asosida mediator ko'magida hal qilish usuli. Unga ko'ra, sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini majburiy ijro etish jarayonida mediatsiya tartib-taomilini amalga oshirish undiruvchining arizasi bo'yicha o'n besh kundan ko'p bo'lmagan muddatga ijro ishi yuritishni to'xtatib turish uchun asos hisoblanishi belgilandi. IJRO ISHI YURITISH MANBALARI Ijro ishi yuritish manbalari sud hujjatlari, shuningdek boshqa organlarning (mansabdor shaxslar) hujjatlari majburiy ijro etilayotganda yuzaga keladigan munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan normativ huquqiy hujjatlardir. Shu o'rinda ta'kidlash joizki, ijro ishi yuritish aynan sud organlari va boshqa organlarning hujjatlari majburiy ijro etilayotganda yuzaga keladigan munosabatlarni tartibga soladi. Ixtiyoriy ijro etilishi bilan bog'liq munosabatlar, bizning fikrimizcha, bevosita ijro ishi yuritish bilan bog'liq munosabatlarni tartibga solmaydi. O'zbekiston Respublikasida ijro ishi yuritishga doir manbalarga quyidagi normativ-huquqiy hujjatlarni kiritishimiz mumkin: O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. Ma'lumki, Konstitutsiyada to'g'ridan-to'g'ri ijro ishi yuritish bilan bog liq modda mavjud bo`lmasada, bilvosita ijro ishi yuritishga taalluqli normalarʻ uchraydi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 13, 43, 44, 53, 54, 111, 114-moddalari tegishincha fuqarolar va tashkilotlarning huquq va erkinliklarini ta'minlashga qaratilgan. Jumladan, Konstitutsiyaning 13-moddasiga muvofiq, O'zbekiston Respublikasida demokratiya umuminsoniy prinsiplarga asoslanadi, ularga ko'ra inson, uning hayoti, erkinligi, sha'ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari oliy qadriyat hisoblanadi. Demokratik huquq va erkinliklarning Konstitutsiya va qonunlar bilan himoya qilinishi mustahkamlab qo'yilgan. O'z o'mida huquq va qonuniy manfaatlarni tiklash maqsadida ijro ishi yuritilishini ham Konstitutsiyaning aynan ana shu moddasi bilan bevosita bog'liqligini ko'rishimiz mumkin. O'zbekiston Respublikasining 2001-yil 29-avgustda qabul qilingan "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi qonuni. Mazkur qonun bevosita ijro ishi yuritishning manbai bo'lib, ijro ishi yuritishga oid protsessual munosabatlarni tartibga soladi. Qonunning loyihasi O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi II chaqiriq V sessiyasida 2001-yil 11-12-may kunlari muhokama etilgan. O'zbekiston Respublikasining 2001-yil 29-avgustdagi "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi qonuni qabul qilinishi bilan ijro ishi yuritish huquqning alohida mustaqil sohasi ekanligi aniq ravshan bo'ldi. Bu Qonun ijro ishini tashkil etish bilan bog'liq huquqiy munosabatlarni tartibga solib, ijro tizimining huquqiy asosi bo'lib xizmat qilmoqda. Mazkur Qonunda sud organlari va boshka organlar (ma'muriy va solik organlari mehnat nizolari komissiyasi va boshqalarning qarorlarini ham ijro etish tartibi belgilab qo'yilgan. Yuqoridagi Qonun sud hujjatlari, shuningdek qonunda belgilangan vakolatlarini amalga oshirayotganlarida jismoniy yoki yuridik shaxslar zimmasiga pul mablag'lari va boshqa mol-mulkni o'zga shaxslarga berish yoxud ular foydasiga muayyan harakatlarni amalga oshirish yoki bunday harakatlari amalga oshirishdan o'zini tiyish majburiyatini yuklash huquqi berilgan boshqa organlarning (mansabdor shaxslarning) hujjatlari majburiy ijro etilayotganda yuzaga keladigan munosabatlarni tartibga soladi. Mazkur qonun bevosita ijro ishi yuritishning manbai bo'lib, 12 bob 90 moddadan iborat. Ushbu qonunning qabul qilinishi bilan ijro ishi yuritish sohasida quyidagi masalalar hal etildi. Jumladan; - ijro ishi yuritish institutini isloh etishning asosiy g'oyalaridan biri amalga oshirildi. Ya'ni muqaddam ijro masalalari O'zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual va Iqtisodiy protsessual kodekslari normalari bilan tartibga solingan bo'lsa, endilikda ijro ishi yuritish huquqning mustaqil sohasi bo'lganligi tufayli alohida qonunda mujassamlandi: - hokimiyatlar bo'linishi prinsipiga muvofiq, majburiy ijro organi sud va sud ishlarini yuritishdan ajratilib, alohida mustaqil organ tasarrufiga berildi: ijro ishi yuritishda barcha mulk shakllarining teng huquqligi va huquqiy jihatdan bab-baravar muhofaza etilishi qonun bilan ta'minlandi. Ijro ishi yuritishda davlat mulki mulkning boshqa shakllariga nisbatan biron-bir ustunlikka ega emas: davlat ijrochilarining tarkibini yaxshilash va ularning malakaviy darajasini ko'tarishning me'yoriy asoslari yaratildi. Davlat ijrochisi qoida tariqasida, oliy yuridik yoki o'rta maxsus (yuridik) ma'lumotga ega bo'lishi lozimligi qonunda belgilab qo'yildi: davlat ijrochisining hokimiyat vakili ekanligi birinchi bor qonun hujjatida e'tirof etildi; qarzdorlar tomonidan sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini bajarmaganligi uchun, shuningdek fuqarolar va mansabdor shaxslarning davlat ijrochisi qonuniy talablarini bajarmagani hamda ijro ishi yuritish to'g'risidagi qonun hujjatlari talablarini buzganlik uchun javobgarlik kuchaytirildi; ijro hujjatini ixtiyoriy ravishda ijro etish uchun muddat belgilandi; pul mablag'larini undirish haqidagi ijro hujjatini ijro etmaganlik uchun bank va boshqa kredit tashkilotlariga davlat ijrochisining taqdimnomasiga binoan sud tomonidan jarima solish nazarda tutildi: va nihoyat, davlat ijrochisi harakatlari ustidan samarali nazorat (ichki nazorat, sud va prokuror nazorati) o'rnatildi. O'zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual kodeksi. O'zbekiston Respublikasining "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi Qonuni qabul qilinguniga qadar ijro ishi yuritishning muhim manbai bo'lib, mazkur kodeksning alohida "Sud qarorlarining ijrosi" deb nomlanuvchi 40- bobi, 42-bobi va V bo'limi ijro ishi yuritish bilan bog'liq munosabatlarni tartibga solgan. Kodeksning o'ziga xos xususiyati shundaki, bunda faqatgina sud qarorlarini ijro etishda vujudga keladigan munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan bo'lib, boshqa organlarning hujjatlarini ijro etishda vujudga keladigan munosabatlarni tartibga solish bilan bog'liq munosabatlar aks etmagan. Xususan, Fuqarolik protsessual kodeksining 446-moddasiga muvofiq, sud hujjatlari ular qonuniy kuchga kirgandan keyin ijroga qaratiladi, uning qonun hujjatlarida belgilangan tartibda darhol ijro etilishi hollari bundan mustasno. Sud hujjatining majburiy ijrosi sud tomonidan beriladigan ijro varaqasi asosida amalga oshiriladi. O'zbekiston Respublikasining Iqtisodiy protsessual kodeksi. O'zbekiston Respublikasining Iqtisodiy protsessual kodeksi 2018-yil 24-yanvarda qabul qilingan. Ma'lumki, iqtisodiy sudlar iqtisodiyot sohasida korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va fuqarolarning buzilgan yoki nizolashilayotgan huquqlarini yoxud qonun bilan qo'riqlanadigan manfaatlarini himoya qiladi. Iqtisodiy protsessual kodeksining 15-moddasiga ko'ra, qonuniy kuchga kirgan sud hujjatlari barcha davlat organlari, fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari, boshqa organlar, jamoat birlashmalari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqarolar uchun majburiy hamda ushbu hujjatlar O'zbekiston Respublikasining butun hududida ijro etilishi lozim. Sud hujjatlarini bajarmaslik ushbu kodeksda va boshqa qonunlarda belgilangan javobgarlikka sabab bo'ladi. Kodeksning V bo'limi 334-347-moddalari "Iqtisodiy sudlarning sud hujjatlarini ijro etish" deb nomlanib, u o'z ichiga iqtisodiy sudlar hujjatlarini ijro etish tartibi. ijro varaqasining mazmuni, ijroga taqdim etish muddati, muddatning uzilishi, o'tkazib yuborilgan muddatning tiklanishi, ijro varaqasining dublikatini berish, sud hujjatining ijrosini kechiktirish yoki uni bo'lib bo'lib ijro etish, ijro etish usulini va tartibini o'zgartirish, sud hujjatini ijro etmaganlik uchun javobgarlik, sud hujjatining qaytarma ijrosi va bu masalalarni hal qilish bilan bog'liq munosabatlarni tartibga soladi. O'zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi. Ma'lumki, O'zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi fuqarolik muomalasi ishtirokchilarining huquqiy holatini, mulk huquqi va boshqa ashyoviy huquqiaming, intellektual faoliyat natijalariga bo'lgan huquqlarning vujudga kelish asoslarini hamda ularni amalga oshirish tartibini belgilaydi, shartnoma majburiyatlari va o'zga majburiyatlari, shuningdek boshqa mulkiy hamda u bilan bog'liq shaxsiy nomulkiy munosabatlarni tartibga soladi. Bunda kodeksda ijro ishi yuritish bilan bog'liq qator umumiy qoidalar o'z ifodasini topgan. Jumladan, kodeksning 22-bobi majburiyatlarning bajarilishini ta'minlash deb nomlanib, unda majburiyatlarning bajarilishini ta'minlash usullari sifatida garov, zakalat, neustoyka haqidagi umumiy qoidalar bilan birga undiruvni garovga qaratish tartibi bilan bog'liq qoidalar ham o'z ifodasini topgan. O'zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi. Jazo tayinlash masalalari O'zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi bilan tartibga solinadi. Jazo tariqasida jarima tayinlash to'g'risidagi hukm asosida berilgan ijro hujjatini majburiy ijro etish majburiyati davlat ijrochisi zimmasida. Shuningdek kodeksda ijro ishi yuritish jarayonida javobgarlikni belgilovchi normalari mavjud. Voyaga yetmagan yoki mehnatga layoqatsiz shaxslarni moddiy ta'minlashdan bo'yin tovlash, ota-onani moddiy ta'minlashdan bo'yin tovlash, sud hujjatini ijro etmaslik. band solingan mulkni qonunga xilof ravishda tasarruf etish, ya'ni bank yoki boshqa kredit tashkiloti xodimi tomonidan xatlangan pul mablag'lari bilan bank operatsiyalarini amalga oshirganlik uchun ham jinoiy javobgarlik belgilangan. O'zbekiston Respublikasining Jinoyat-protsessual kodeksi. Sud hukmlarini ijroga qaratish va hukmlarni ijro etish jarayonida vujudga keladigan masalallarni hal qilish Jinoyat-protsessual kodeksi bilan tartibga solinadi. Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish bilan bog'liq jinoyatlarni tez va to'liq ochilishini ta'minlash maqsadida Majburiy ijro byurosining alohida mansabdor shaxslari surishtiruvni amalga oshirishda Jinoyat protsessual kodeksining 38, 39- moddalariga muvofiq ish ko'radi. O'zbekiston Respublikasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksi. Davlat ijrochisi tomonidan qarzdorga ijro hujjati talabini bajarish uchun berilgan ixtiyoriy muddatning o'tishida mazkur kodeksning normalari ishga tushib ma'muriy jazo qo'llashga asos bo'ladi. Ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi ishlarni ko'rish vakolatiga ega bo'lgan organlar (mansabdor shaxslar) tomonidan chiqarilgan qarorlarning majburiy ijrosini davlat ijrochisi qonunga asosan amalga oshiradi. Ma'muriy jazo qo'llash to'g'risidagi qarorlarni ijro etish masalalari O'zbekiston Respublikasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeks bilan tartibga solinadi. O'zbekiston Respublikasining Ma'muriy sud ishlarini yuritish to'g'risidagi kodeksi. Ma'muriy sud ishlarini yuritish vazifalari ma'muriy va boshqa ommaviy huquqiy munosabatlar sohasida jismoniy va yuridik shaxslarning buzilgan yoki nizolashilayotgan huquqlari. erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish hisoblanadi. 2018-yil 25-yanvarda qabul qilingan mazkur kodeksning IV bo'limida sud hujjatlarini ijro etish to'g'risida so'z boradi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va qarorlari. O'tgan qisqa davr mobaynida O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan ko'plab ijro ishi yuritishni takomillashtirishga qaratilgan bir nechta farmon va qarorlar qabul qilindi. Ular qatoriga 2017-yil 29-maydagi O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Elektr energiyasi va tabiiy gaz yetkazib berish hamda iste'mol qilish sohasida to'lov intizomini yanada mustahkamlash, shuningdek ijro ishi yuritish tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PF-5059- son Farmoni va O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 30-maydagi "O'zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Majburiy ijro byurosi faoliyatini tashkil etish to'g'risida"gi PQ-3016-son qarori hamda 2019-yil 12- martdagi "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish samaradorligini yanada oshirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PQ-4236-son qarorlarini kiritish mumkin. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari. O'zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasi tomonidan ijro ishi yuritish bilan bog'liq munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan qarorlar qabul qilingan. Bunday qarorlarga misol sifatida 2009-yilning 14-aprelida qabul qilingan "Qarzdor va uning oilasining normal turmush kechirishi uchun zarur bo'lgan, ijro hujjatlari bo'yicha undiruv qaratilishi mumkin bo'lmagan uy anjomlari va jihozlari, kiyimlar hamda boshqa buyumlar ro'yxatini tasdiqlash to'g'risida"gi qarori', 2009-yilning 8- mayida qabul qilingan "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini majburiy ijro etishda xatlangan va olib qo'yilgan mol-mulkni saqlash tartibi hamda shartlari to'g'risidagi nizomni tasdiqlash to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlarini keltirib o'tishimiz mumkin. O'zbekiston Respublikasi tomonidan ratifikatsiya qilingan xalqaro va davlatlararo shartnomalar. Ma'lumki, O'zbekiston Respublikasi o'z mustaqilligini qo'lga kiritib xalqaro huquqning teng huquqli subyekti sifatida tan olinganidan so'ng qator xalqaro va davlatlararo shartnomalami ratifikatsiya qildi. Bunday shartnomalar tizimida bevosita ijro ishi yuritish bilan bog'liq shartnomalar ham mavjud. Bunday shartnomalar jumlasiga O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1997-yil 30-avgustdagi 488-1-son qaroriga muvofiq ratifikatsiya qilingan hamda 1998-yil 15-iyundan kuchga kirgan O'zbekiston Respublikasi va Ozarbayjon Respublikasi o'rtasida "Puqarolik, oilaviy va jinoiy ishlar bo'yicha huquqiy yordam hamda huquqiy munosabatlar to'g'risida"gi shartnomani keltirishimiz mumkin. Ushbu shartnomaning 39- moddasiga muvofiq, ahdlashuvchi tomonlardan birining qonuniy kuchga kirgan sud qarorlari, shuningdek vasiylik va homiylik organlarining, davlat notariati hamda fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd qilish bo'limlarining qarorlari boshqa ahdlashuvchi tomon hududida e'tirof etiladi, mol-mulkka nisbatan qarorlar esa shartnomada belgilangan shartlarda e'tirof etilishi va bajarilishi mustahkamlangan. Shuningdek mazkur shartnomaga binoan quyidagi hujjatlar ikkala ahdlashuvchi davlatlar tomonidan ijro etiladi: -fuqarolik va oila ishlari bo'yicha qarorlar. sudlarda tuzilgan kelishuv bitimlari; hukmlarning jinoyat natijasida yetkazilgan zarami qoplashga taalluqli qismi; - otalikni tan olish va nafaqa majburiyatlarini e'tirof etish haqidagi ijro etish yozuviga ega bo'lgan hujjatlar,hujjatlar. -sud xarajatlarini to'lash to'g'risidagi qarorlar. Ta'kidlash joizki, bunday shartnomalar Qozog'iston, Turkmaniston, Latviya, Litva, Ukraina, Xitoy, Turkiya, Chexiya, Bolgariya va boshqa davlatlar bilan ham tuzilgan bo'lib, ayni paytda ushbu shartnomalar ijro ishi yuritish fanining manbalari hisoblanadi. IJRO ETISH ORGANLARI Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarining majburiy ijrosini ta'minlash O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 29-maydagi PF-5059-son Farmoni bilan tashkil etilgan O'zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Majburiy ijro byurosining davlat ijrochilari zimmasiga yuklatilgan, ularning vakolatlari O'zbekiston Respublikasining "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi Qonuni va boshqa qonun hujjatlari bilan belgilanadi. Pul mablag'larini undirish to'g'risidagi sud hujjatlarining va boshqa organlar hujjatlarining talablarini ijro etish qonunda nazarda tutilgan hollarda soliq organlari, banklar hamda boshqa kredit tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladi. Sud hujjatlarining va boshqa organlar hujjatlarining talablari qonunda nazarda tutilgan hollarda o'zga jismoniy yoki yuridik shaxslar tomonidan ham ijro etilishi mumkin. Lekin bular majburiy ijro etish organlari hisoblanmaydi, ular faqat ijroni ta'minlaydi. Agar undiruvchi bankda yoki boshqa kredit tashkilotida qarzdorning hisobvaraqlari mavjudligi haqidagi ma'lumotlarga ega bo'lsa, pul mablag'larini undirish to'g'risidagi sud hujjatlarining va boshqa organlar hujjatlarining talablari bayon etilgan ijro hujjatini undiruvchi bevosita ana shu bankka yoki boshqa kredit tashkilotiga yuborishi mumkin. Qarzdorning hisobvaraqlari bo'yicha xizmat ko'rsatuvchi bank yoki boshqa kredit tashkiloti ijro hujjati olingan kundan e'tiboran uch kunlik muddat ichida ijro hujjatida bayon etilgan pul mablag'larini undirish to'g'risidagi talablarni ijro etadi yoxud qarzdoring hisobvaraqlarida undiruvchining talablarini qanoatlantirish uchun yetarli pul mablag'i yo'qligi sababli ko'rsatilgan talablar to'la yoki qisman ijro etilmaganligini qayd etib qo'yadi. Pul mablag'larini undirish to'g'risidagi sud hujjatlarining va boshqa organlar hujjatlarining talablari bayon etilgan ijro hujjatini undiruvchi bevosita ana shu bankka yoki boshqa kredit tashkilotiga yubormaslik sudning qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda va miqdorda bankka yoki boshqa kredit tashkilotiga jarima solishi uchun asos bo'ladi. IJRO HUJJATLARI VA ULARNING MAZMUNI Ijro hujjatlari deganda davlat ijrochisi tomonidan ijro harakatlarini olib borish uchun asos bo'ladigan sud va boshqa organlarning hujjatlari tushuniladi. O'zbekiston Respublikasining "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi Qonunida belgilangan qoidalarga binoan quyidagilar ijro etilishi lozim: - fuqarolik ishlari va iqtisodiy nizolar bo'yicha sudlarning hal qiluv qarorlari, ajrimlari va qarorlari; - jinoyat ishlari bo'yicha sud hukmlari, ajrimlari va qarorlarining mulkiy undirishga oid qismi, shuningdek jarima tariqasidagi jazoni nazarda tutuvchi hukmlari, ajrimlari va qarorlari: - ma'muriy huquqbuzarliklar to'g'risidagi ishlar bo'yicha sud qarorlarining mulkiy undirishga oid qismi: alimentlar to'lash to'g'risidagi notarial tarzda tasdiqlangan kelishuvlar, - notariuslarning ijro xatlari: mehnat nizolari komissiyalarining qarorlari; - ma'muriy huquqbuzarliklar to'g'risidagi ishlarni ko'rib chiqish vakolatiga ega bo'lgan organlar (mansabdor shaxslar)ning chiqargan qarorlari: - hakamlik sudining qarorlari; Respublikasi qonun hujjatlari yoki xalqaro O'zbekiston Respublikasi arbitrajlarining shartnomada nazarda tutilgan hollarda chet el sudlari va qarorlari; - o'zboshimchalik bilan turar joyni egallab olgan yoki avariya holatida deb topilgan uylarda yashayotgan shaxslarni ma'muriy tartibda ko'chirish to'g'risidagi prokurorlarning qarorlari: O'zbekiston Respublikasining "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi Qonunda nazarda tutilgan hollarda davlat ijrochilarining qarorlari; qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda boshqa organlarning hujjatlari. Quyidagilar ijro hujjatlari hisoblanadi: *sudlar o'zlari qabul qiladigan sud hujjatlari asosida beradigan ijro varaqalari: *hakamlik sudining qarorlarini majburiy ijro etish yuzasidan sudlar beradigan ijro varaqalari: *chet el sudlari va arbitrajlari qarorlari asosida O'zbekiston Respublikasi sudlari beradigan ijro varaqalari: *sud buyruqlari: *alimentlar to'lash to'g'risidagi notarial tarzda tasdiqlangan kelishuvlar; *notariuslarning ijro xatlari; *mehnat nizolari komissiyalari o'z qarorlari asosida beradigan guvohnomalar: *ma'muriy huquqbuzarliklar to'g'risidagi ishlarni ko'rib chiqish vakolatiga ega organlar (mansabdor shaxslar) chiqargan qarorlari: *o'zboshimchalik bilan turar joyni egallab olgan yoki avariya holatida deb topilgan uylarda yashayotgan shaxslarni ma'muriy tartibda ko'chirish to'g'risidagi prokurorlaming qarorlari; *davlat ijrochilarining qarorlari: *qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda boshqa organlarning hujjatlari. O'zbekiston Respublikasining "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi Qonuni ijro hujjatlarining mazmuniga bir qator talablar qo'ygan. ✔ Ijro hujjatida quyidagilar ko'rsatilishi lozim: ijro hujjatini bergan sud yoki boshqa organ nomi ijro hujjatining qaysi ish bo'yicha berilgani va uning tartib raqami: ijro etilishi shart bo'lgan sud hujjati yoki boshqa organ hujjati qabul qilingan sana; ✔ undiruvchi va qarzdorning nomi, ularning manzillari, jismoniy shaxslar uchun qarzdorning tug'ilgan sanasi va joyi, ish joyi: ✔ sud hujjati yoki boshqa organ hujjatining qaror qismi va kuchga kirgan sanasi; ✔ ijro hujjati berilgan sana va uni ijroga topshirish muddati. ✔ Mol-mulkni davlat daromadiga o'tkazish yoki yo'q qilib tashlash to'g'risidagi ijro hujjatiga quyidagilar qo'shimcha ravishda ilova qilinadi: olib qo'yish to'g'risidagi dalolatnoma nusxasi; ✔ mol-mulkning iste'mol, foydalanish yoki qayta ishlash uchun. ✔ yaroqliligi yoki yaroqsizligi to'g'risidagi ekspert xulosasi; ✔ mol-mulk baholanganligi to'g'risidagi xulosa: ✔ saqlash uchun qabul qilish-topshirish dalolatnomasi; ✔ ijroni yuritish uchun zarur bo'lgan boshqa hujjatlar. Sud hujjati asosida berilgan ijro hujjati sudya tomonidan imzolanadi va sudning gerbli muhri bilan tasdiqlanadi. Boshqa organning hujjati asosida berilgan ijro hujjati mazkur hujjatni qabul qilgan organning vakolatli mansabdor shaxsi tomonidan imzolanadi va tegishli organning muhri bilan tasdiqlanadi. Notariusning ijro xatida quyidagilar ko'rsatilgan bo'lishi lozim: - ijro xatini yozayotgan notariusning familiyasi, ismi va otasining ismi, lavozimi; - undirib oluvchining nomi va manzili; - qarzdorning nomi va manzili; undirish amalga oshiriladigan muddat: - undirilishi lozim bo'lgan summalar yoki talab qilib olinishi lozim bo'lgan narsalar, shu jumladan to'lanishi kerak bo'lgan penya, foizlar; undiruvchi to'lagan yoki qarzdordan undirilishi lozim bo lgan davlat boji yoki tarif summalari:ʻ - ijro xati yozilgan sana (yil, oy, kun); ijro xatining reestrda qayd etilgan raqami: - ijro xatini yozgan notariusning imzosi; - notariusning muhri Ijro ishi yuritishdagi protsessual hujjat - bu ijro harakatlarini amalga oshirish uchun rasmiylashtirishi lozim bo'lgan, o'zining nomi, shakli va mazmuni jihatidan shu hujjatlar tuzilishini nazarda tutuvchi qonunlarga muvofiq davlat ijrochilari tomonidan tuziladigan hujjatdir. Ijro ishi yuritishda quyidagilar protsessual hujjat hisoblanadi: davlat ijrochisining ijro harakatlarini amalga oshirishda qabul qiladigan qarorlari: - davlat ijrochisining ijro harakatlari jarayonida tuzadigan davlat ijrochisining ijro harakatlarini amalga oshirishda yuboradigan xabarnomalari: - davlat ijrochisining ijro harakatlarini amalga oshirishda yuboradigan so'rovnomalari; davlat ijrochisining ijro harakatlarini amalga oshirishda yuboradigan dalolatnomalari: - davlat ijrochisining ijro harakatlarini amalga oshirishda beradigan talabnomalari: - davlat ijrochisining ijro harakatlarini amalga oshirishda kiritadigan taqdimnomalari; - arizalari; - davlat ijrochisining ijro harakatlarini amalga oshirishda yuboradigan chaqiruv qog'ozi: - qonunda nazarda tutilgan boshqa hujjatlar. CHET EL SUDLARI VA ARBITRAJLARI QARORLARINI IJRO ETISH O'zbekiston Respublikasining "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi Qonuniga muvofiq chet el sudlari va arbitrajlarining qarorlarini ijro etish tartibi O'zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari va xalqaro shartnomalari bilan belgilanadi. Xalqaro shartnoma bu ikki yoki bir necha davlatlar yoki xalqaro tashkilotlar o'rtasida tuzilgan bitim bo'lib, ishtirokchilarning siyosiy, iqtisodiy va boshqa munosabatlarida o'zaro majburiyatlarini belgilash, o'zgartirish va tugatishni nazarda tutadi. O'zbekiston Respublikasi sudi tomonidan chet el sudining yoki arbitrajining qarori asosida berilgan ijro varaqasi, agar O'zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo'lmasa, qaror qonuniy kuchga kirgan vaqtdan e'tiboran uch yil ichida majburiy ijro etish uchun topshirilishi mumkin. Chet el sudlari va arbitrajlari qarorlarini ijro etish O'zbekiston Respublikasining ikki tomonlama va boshqa ko'p tomonlama xalqaro shartnomalari bilan ham tartibga solinadi. Har qanday yuridik hujjat faqat shu hujjatni qabul qilgan davlat hududidagina huquqiy kuchga ega. Biroq yuridik hujjatning qonuniy kuchini boshqa davlat hududida xalqaro bitimga binoan o'zaro kelishuv asosida tatbiq etish mumkin. O'zbekiston Respublikasi hududida chet el davlatlari hakamlik sudlari qarorlarini e'tirof va ijro etilishi mamlakatimiz xalqaro huquqiy faoliyatining muhim tarkiblaridan biridir. O'zbekiston Respublikasi ham Oliy Majlis tomonidan 1995-yil 20-dekabrda qabul qilingan qarorga binoan 1958-yil 10-iyundagi "Chet el davlatlari hakamlik qarorlarini e'tirof va ijro etish haqida"gi Nyu-York konvensiyasi'ga qo'shilgan davlatlar tarkibiga kiradi. Ushbu Konvensiya qatorida mamlakatimizda chet el davlatlari hakamlik sudlari qarorlarini e'tirof va ijro etishni tartibga soluvchi va boshqa xalqaro hujjatlar ham amaldadir. Masalan, 1992-yil 20-martda Kiyev shahrida MDH davlatlari rahbarlari tomonidan shu davlatlar xo'jalik subyektlari o'rtasida shartnomaviy va boshqa fuqarolik huquqiy munosabatlaridan kelib chiqqan nizolarni ko'rib hal etish hamda ular bo'yicha qarorlar ijrosini ta'minlash haqidagi bitim imzolangan. Bundan tashqari, Minsk shahrida 1993-yil 22-yanvarda MDHga a'zo davlatlar tomonidan "Fuqarolik, oilaviy va jinoiy ishlar bo'yicha huquqiy yordam va huquqiy munosabatlar to'g'risida"gi Konvensiya imzolangan. Konvensiya O'zbekiston Respublikasi tomonidan 1994-yil 6-mayda ratifikatsiya qilingan va 1994-yil 19- maydan boshlab kuchga kirgan. Shuningdek O'zbekiston Respublikasi bir qator davlatlar bilan huquqiy yordam ko'rsatish bo'yicha ikki taraflama shartnomalar tuzgan. Konvensiya. bitim va shartnomalar qaysi holatlar chet el davlatlari hakamlik sudida qanday e'tirof va ijro etilishi lozimligini, shuningdek chet el davlatlari hakamlik sudlari qarorlarini ijro etish holatlarini belgilaydi. Konvensiya, bitim va shartnomalar ularni qabul qilgan har bir davlat Konvensiya ishtirokchilarining hakamlik sudlari qarorlarini e'tirof etishlarini va ularning ijrosi so'ralayotgan davlat hududida amalda bo'lgan huquqiy me'yorlar asosida ijro etilishini ko'zda tutadi. Chet el davlatlari korxona va tashkilotlarining chet el davlatlari hakamlik sudlari qarorlarini e'tirof va ijro etish haqida iltimos bilan murojaat qilganlarida iqtisodiy sudlari yuqorida qayd etilgan konvensiya, bitim va shartnomalarda ko'zda tutilgan umumiy qoidalarga va O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiy protsessual kodeksiga amal qilib ish yuritishlari lozim. Chet davlatlar sudlarining va arbitrajlarining iqtisodiyot sohasida yuzaga keladigan nizolar hamda boshqa ishlar bo'yicha qabul qilingan hal qiluv qarorlari, agar bunday qarorlarni tan olish va ijroga qaratish O'zbekiston Respublikasining tegishli xalqaro shartnomalari hamda qonun hujjatlarida nazarda tutilgan bo'lsa, ular O'zbekiston Respublikasi iqtisodiy sudlari tomonidan tan olinadi va ijroga qaratiladi. Chet davlat sudining va arbitrajining hal qiluv qarorini tan olish hamda ijroga qaratish masalalari iqtisodiy sud tomonidan nizo bo'yicha hal qiluv qarori o'z foydasiga chiqarilgan tarafning arizasi bo yicha hal etiladi.ʻ Chet davlat sudi deganda chet davlatning taraflar o'rtasidagi nizoni hal etuvchi vakolatli organi tushuniladi, chet el arbitraji deganda chet davlatning taraflar o'rtasidagi nizoni hal etish uchun doimiy yoki vaqtincha asosda faoliyat ko'rsatadigan nodavlat tashkiloti tushuniladi. Chet davlat sudining yoki arbitrajining hal qiluv qarori, agar O'zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo'lsa, u qonuniy kuchga kirgan paytdan e'tiboran uch yil muddat ichida, tan olish va ijroga qaratish uchun taqdim etilishi mumkin. Chet el davlatlari hakamlik sudlari qarorlarini e'tirof etish va ijrosini ta'minlashni ikkita mustaqil bosqichga bo'lish mumkin: birinchisi qarorni e'tirof etish; ikkinchisi e'tirof etilgan qarorni ijro etish. Chet davlat sudining yoki arbitrajining hal qiluv qarorini tan olish va ijroga qaratish to'g'risidagi ariza undiruvchi tomonidan Qoraqalpog'iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar iqtisodiy sudiga qarzdorning joylashgan yeri yoki yashash joyi bo'yicha yoxud agar qarzdorning joylashgan yeri yoki yashash joyi noma'lum bo'lsa, qarzdor davlat ro'yxatidan o'tkazilgan joy bo'yicha beriladi. Nyu-York konvensiyasiga binoan hakamlik sudlari qarorlarini e'tirof va ijro etish haqidagi murojaatga quyidagi hujjatlar ilova qilinadi: lozim darajada tasdiqlangan hakamlik qarorining asl nusxasi yoki tegishlicha tasdiqlangan nusxasi; biror-bir shartnoma yoki boshqa huquqiy munosabatlar bilan bog'liq bo'lgan ularning obyekti hakamlikda ko'rish uchun asos bo'lib, barcha yoki ba'zi bir nizolarni hakamlikka berish bo'yicha taraflar bitimining asl nusxasi. Agar hakamlik sudi qarori yoki kelishuv shu qarorni e'tirof etish va ijrosini ta'minlash so'ralayotgan davlatning rasmiy tilida yozilmagan bo'lsa, u holda undiruvchi shu tilga tarjima qilingan hujjatlar nusxasini ilova qiladi. Tarjima rasmiy yoki qasamyod qilgan tarjimon yoxud vakolatxona yoki elchixonalar tomonidan tasdiqlangan bo'lishi lozim. "Xo'jalik munosabatlari bilan bog'liq bo'lgan nizolarni hal etish tartibi haqida"gi Kiyev bitimi ishtirokchilariga MDH davlatlarining hakamlik, iqtisodiy sudlari qarorlarini ijro etish uchun quyidagi hujjatlar ilova qilinishi lozim: - majburiy ijro etilishi so'ralgan qarorning tegishlicha tasdiqlangan nusxasi; - agar qaror matnining mazmuni qonuniy kuchga kirganligini ko'rsatuvchi rasmiy hujjat; -ish ko'rilishini ikkinchi tarafga bildirganligi haqida rasmiy xabarnoma; ijro varaqasi. Alohida xususiyatlarga ega bo'lgan talablar O'zbekiston Respublikasi tomonidan imzolangan "Huquqiy yordam ko'rsatish haqida"gi ikki taraflama shartnomasiga asoslangan holda berilgan qarorlarni tan olish haqidagi talabnomaga taqdim etiladi. Masalan, O'zbekiston Respublikasi va Litva Respublikasi o'rtasida 1997-yil 20-fevrakla tuzilgan "Fuqarolik, oilaviy va jinoiy ishlar bo'yicha huquqiy yordam va huquqiy munosabatlar to'g'risida"gi shartnomaning 53-moddasiga asosan ijro etishni ta'minlash haqidagi talabnomaga quyidagi hujjatlar ilova qilinadi: - sud tomonidan tasdiqlangan ruxsatnoma; - hal qiluv qarorini qonuniy kuchga kiritish haqidagi rasmiy hujjat bu qaror matnida qayd etilmagan bo'lsa; - ish ko'rilishi jarayonida ishtirok etmagan javobgarga sud majlisiga chaqiriq qog'ozi o'z vaqtida va tegishli tartibda berilganligini tasdiqlovchi hujjat; - shartnomaning 53-moddasi 1-2-bandlarida ko'rsatilgan hujjatlar tarjimasining tasdiqlanganligi. Avval ta'kidlanganidek, qarorni e'tirof etish chet el davlatlari hakamlik sudlari qarorlarini ijro etishning birinchi bosqichidir. Konvensiya, bitim va shartnomalarning mazmunidan kelib chiqqan holda, fikrimizcha, manfaatdor taraf qarzdoring manzili yoki uning mulki joylashgan joydagi tegishli sudga murojaat qilishi lozim. Murojaat qanoatlantirilganda iqtisodiy sud tomonidan undirilgan miqdor va chet el davlatlari hakamlik sudi qarorida va ijro varaqasidagi valyuta qiymati ko'rsatilgan ijro varaqasi beriladi. Ajrim ijro varaqa bilan undiruvchiga, nusxasi esa qarzdorga yuboriladi. Qarzdorning hisobida mablag'i bo'lmagan taqdirda murojaatni ko'rayotgan iqtisodiy sudi qarorni ijro etish usulini o'zgartirib, undirishni qarzdor mulkiga qaratishi mumkin. Qarorni ijro etishni, u qarshi qaratilgan taraf iltimosiga binoan rad etish mumkin, faqat agar shu taraf ijro etilishi so'ralgan iqtisodiy sudiga, chet el davlatlari hakamlik sudi qarorining ijrosini bajarishga to'sqinlik qiluvchi konvensiya, bitim va shartnomada ko'rsatilgan asoslarning biri mavjudligini isbotlovchi dalil keltirsa. Nyu-York konvensiyasiga binoan hakamlik qarorini e'tirof etish va ijro qilishni javobgar iltimosiga binoan rad etish mumkin, basharti shu taraf e'tirof va ijro qilinishi so'ralgan joydagi tegishli hokimiyatga quyidagi dalillarni keltirsa: *2-moddada ko'rsatilgan bitim taraflari, ularga nisbatan qo'llanilgan qonunga ko'ra qandaydir darajada layoqatsiz yoki taraflar shu bitimni bo'ysundirishga qonun bo'yicha qonuniy kuchga ega bo'lmaganligi tan olinadi va bunday farmoyishning yo'qligida qaror chiqarilgan davlatning qonuni bo'yicha tan olingan bo'lsa yoki hakam tayinlanganligi yoki hakamlik muhokamasi haqida javobgar lozim darajada xabardor qilinmagan yoxud boshqa bir sababga binoan o'z dalil isbotlarini keltirolmagan bo'lsa; *qaror hakam bitimi shartlariga yoki shartnomadagi hakam izohiga mos kelmagan yoki ko'zda tutilmagan nizo bo'yicha qabul qilingan yoxud hakam bitimi yoki shartnomadagi hakam sharhi chegarasidan chiqadigan masalalar bo'yicha chiqarilgan bo'lsa, biroq hakam bitimi yoki sharhi bilan ko'zda tutilgan farmoyishlar ular tomonidan ko'zda tutilmaganidan ajratilishi mumkin bo'lsa, u holda hakam bitimi yoki shartnomadagi hakam sharhida ko'zda tutilgan qaror qismi e'tirof etilishi va ijroga qaratilishi mumkin; hakamlik organi yoki hakamlik jarayoni taraflar bitimiga mos kelmagan yoxud bunday holat bo'lmasada, hakam joylashgan davlat qonuniga muvofiq bo'lmagan taqdirda; qaror taraflar uchun tugallanmagan yoki u qabul qilingan yoxud qonuni qo'llanilayotgan davlat hokimiyati tomonidan bekor qilingan yoki ijrosi to'xtatilgan bo'lsa. Shu bilan birga, hakamlik qarorini e'tirof etish va ijrosini ta'minlash rad etilishi mumkin, agar e'tirof etish va ijroni ta'minlash so'ralgan davlatning tegishli hokimiyati tomonidan quyidagilar aniqlangan bo'lsa: o'sha davlat qonunlariga ko'ra nizo obyekti hakamlik muhokamasining asosi bo'la olmasa: *qarorni e'tirof etish va ijrosini ta'minlash shu davlatning ommaviy ko'rish tartibiga zid bo'lsa. Kiyev bitimi 9-moddasiga binoan agarda javobgar quyidagi dalillarnikeltirmagan bo'lsa, bu qarorning ijrosini ta'minlashni rad etish mumkin: *iltimos qilinayotgan MDH ishtirokchisi bo'lgan davlat sudi tomonidan xuddi shu taraflar ishi va xuddi shunday asos va shu mavzu bo'yicha qonuniy kuchga kirgan qaror qabul qilingan bo'lsa; - MDH ishtirokchisi bo'lgan vakolatli uchinchi davlatning yoxud hamjamiyat a'zosi bo'lmagan davlatning xuddi shu taraflar xuddi shunday predmet va asosi bo'yicha e'tirof etilgan qarori bo'lsa; - ikkinchi taraf ish yuritilganligi haqida xabardor etilmagan bo'lsa; - qarorning majburiy ijro etish 3 yillik da'vo muddati o'tib ketgan bo'lsa. O'zbekiston va Litva Respublikalari o'rtasida tuzilgan "Huquqiy yordam ko'rsatish haqida"gi Shartnomaning 57-moddasiga binoan sud qarorlarini e'tirof va ijro etishni qaysi hollarda rad etish mumkin: - iltimosnoma yuborgan shaxs yoki ish bo'yicha javobgar ish ko'rishda o'sha yoki uning vakiliga o'z vaqtida va lozim bo'lgan darajada chaqiruv qog'ozi yuborilmaganligi uchun ishtirok etmagan bo'lsa; - tegishli taraflar hududida xuddi shu taraflar va shu nizo bo'yicha qonuniy kuchga kirgan qaror avval qabul qilingan bo'lsa yoki shu nizo bo'yicha kelishilgan taraf muassasasi tomonidan avval ish qo'zg'atilgan bo'lsa; - agar ushbu shartnoma shartiga binoan, shartnomada ko rsatilmagan hollardaʻ esa kelishilgan taraflar qonunchiligiga binoan qarorning e'tirof va ijro etilishi lozim bo'lgan hududdagi ish faqat shu muassasa vakolatiga tegishli bo'lsa. A dabiyotlar 1.Tuxtasheva U.A. Ijro ishi yuritish: Darslik. 2-nashr Toshkent: TDYI, 2009.-308 h. 2.Yusupov B. Sud hujjatlarini bujurmaganlik uchun jinoiy javobgarlik muammolari: Monografiya - T.TDYI, 2011.-173 b. 3.M.Q.O'razaliyev Ijro ishi yuritish Darslik. - T TDYU nashriyoti 2019. - 239 bet 4.O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. - T., O'zbekiston. 2018. - 80 b. 5.O'zbekiston Respublikasining 2001-yil 29-avgustdagi "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi № 258-II-sonli Qonuni // O zbekistonʻ Respublikasi Qonun hujjatlari to'plami. 2001.-Ne 21. 145-modda. 6.O'zbekiston Respublikasi Fuqarolik-protsessual kodeksi. O'zbekiston Respublikasining Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi. 7.O'zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi O'zbekiston Respublikasining Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi. 8.O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiy protsessual kodeksi. O'zbekiston Respublikasining Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi. 9.O'zbekiston Respublikasi Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksi O'zbekiston Respublikasining Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi 10.O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etishda mol-mulkni realizatsiya qilish tartib-taomillarini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi 2017-yil 27-iyuldagi PQ-3149-son qarori. O'zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari to'plami. 2007. No 45. 541- modda. 11. O'razaliyev Murod Qorayevich. Ijro ishi yuritish. Darslik. T.: TDYU nashriyoti, 2019.-239 bet.

Ijro ishi yuritish tushunchasi, mohiyati va pryedmyeti. Ijro ishi yuritishning umumiy qoidalari. Reja : 1. Ijro ishi yuritish predmeti, tushunchasi va uning xususiyatlari; 2. Ijro ishi yuritishning asosiy prinsiplari.. 3. Ijro ishi yuritish fanining huquqning boshqa sohalari bilan aloqasi. 4. Ijro ishi yuritishning isloh qilinishi. 5. Ijro ishi yuritish manbalari. 6. Ijro etish organlari. 7. Ijro hujjatlari va ularning mazmuni. 8. Chet el sudlari va arbitrajlari qarorlarini ijro etish.

IJRO ISHI YURITISH PREDMETI, TUSHUNCHASI VA UNING XUSUSIYATLARI O'tgan qisqa davr mobaynida mamlakatimizda sud-huquq sohasida qator islohotlar amalga oshirildi. Bu islohotlar bevosita ijro ishi yuritish sohasida ham amalga oshirildi. Prezident Shavkat Mirziyoyev ta'kidlaganidek: "Har bir sud qarorining qonuniy kuchi uning amalda qanday amalga oshirilishi bilan bevosita bog'liq. Shuning uchun ham fuqarolarimiz, jamiyat va davlat manfaatlarini kafolatli himoya qilish maqsadida sud qarorlarining so'zsiz va to'liq ijrosini ta'minlash, ijro hujjatlarini harakati va natijalarini nazorat qilish bo'yicha samarali mexanizm yaratishimiz kerak" O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF-4947-son "O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha Harakatlar strategiyasi to'g'risida"gi Farmonida qonun ustuvorligini va sudning chinakam mustaqilligini ta'minlashga alohida e'tibor qaratilgan. Jumladan, fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini ta'minlash; sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlari ijrosi samaradorligini oshirish. elektron tartibda ijro ishini yuritishning zamonaviy shakl va usullarini joriy etish hamda aholining huquqiy madaniyati va ongini yuksaltirish vazifalari qo'yilgan Hozirda 2001-yil 29-avgustda qabul qilingan "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi Qonun' ijro hujjatlarini majburiy ijro etish sohasidagi huquqiy munosabatlarni tartibga soluvchi qonun hujjati hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 29-maydagi "Elektr energiyasi va tabiiy gaz yetkazib berish hamda iste'mol qilish sohasida to'lov intizomini yanada mustahkamlash, shuningdek ijro ishi yuritish tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PF-5059-son Farmoni bilan O'zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzurida energiya resurslari uchun to'lovlarning o'z vaqtida va to'liq undirilishiga, elektr va gaz taqsimlash tarmoqlariga noqonuniy ulanish hamda talon-toroj qilish holatlarini aniqlash, bartaraf etish va oldini olishga, shuningdek sud hujjatlarining so'zsiz ijrosini

ta'minlashga mas'ul bo'lgan Majburiy ijro byurosi tashkil etildi. O'zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi Sud departamenti faoliyati tugatildi. Prezidentning "O'zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Majburiy ijro byurosi faoliyatini tashkil etish to'g'risida"gi 2017-yil 30-maydagi PQ-3016-son Qarori bilan "O'zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Majburiy ijro byurosi to'g'risida"gi nizom tasdiqlandi. Qabul qilingan mazkur hujjatlar tufayli ijro ishi yuritish tizimi rivojida sifat jihatidan yangi davr boshlandi. Tizim tashkiliy jihatdan mutlaqo yangilandi. Ijro tizimining huquqiy asoslari mustahkamlanishi sari ildam qadamlar tashlandi. Yaqin kunlargacha huquq nazariyasida ijro ishi yurituviga fuqarolik protsessining. fuqarolik sud ishlari yuritishning yakuniy bosqichi sifatida qarab kelingan. Ijro ishi yuritish respublikamiz huquq tizimidagi rivojlanib kelayotgan va bugungi kunda dolzarb ahamiyatga ega huquq sohasi hisoblanadi. Ijro ishi yuritishning qonunchilik asosi konstitutsiyaviy normalarda o'z aksini topgan bo'lib, davlat va sud tomonidan fuqarolar huquq va erkinliklari himoyasini kafolatlaydi. Ijro ishi yuritish faoliyatini tartibga solish uchun 2001-yil 29-avgustda "Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to'g'risida"gi O'zbekiston Respublikasining Qonuni qabul qilindi. Ushbu Qonunning qabul qilinishi bilan ijro ishi yuritish huquqning alohida mustaqil sohasi ekanligi aniq-ravshan bo'ldi. Ungacha ijro ishi yuritish fuqarolik protsessining bosqichi hisoblanib, fuqarolik protsessual huquqi fani ichida o'tib kelinardi. Ayni paytda davlat ijro hokimiyati organlari tizimida mustaqil organ sifatida tashkil etilgan O'zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Majburiy ijro byurosining davlat ijrochilari zimmasiga sud hujjatlar va boshqa organlar hujjatlarining majburiy ijrosini ta'minlash vakolati yuklatilgan. Davlat ijrochilari davlat xizmatchilari, hokimiyat vakili hisoblanadi va keng huquqlarga ega. Aynan davlat ijrochilari jismoniy va yuridik shaxslarning buzilgan huquqlarini himoya qilishning oxirgi bosqichida turib, uni hal etish vakolatiga ega bo'ladilar. Sud hujjatlari va boshqa organ hujjatlarining past darajadagi faktik ijrosi nafaqat jismoniy va yuridik shaxslarning huquqlari buzilishiga, balki boshqa salbiy

oqibatlarga olib keladi. O'z huquqlarini himoya qilayotgan shaxslar huzilgan huquqlarini faqat nazariy tan olinishi emas, balki amaliy, real himoya qilinishini kutadilar. Ijro ishi yuritishda sud va boshqa organlar hujjatlari ijro etilib, huquq subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlari himoya qilinadi. 1975-yilda ijro ishini huquqning alohida mustaqil sohasi deb e'lon qilgan rossiyalik protsessualist olim M.K. Yukov edi. Uning fikricha, sud va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish bu fuqarolik protsessining mantiqiy davomi (bir qismi, bo'lagi) emas. M.K. Yukovning fikricha, ijro huquqi bu huquq sohasida mustaqil huquq tarmog'i bo'lib, huquq tizimi bu huquq tarmog'isiz to'g'ri ishlay olmaydi. Ijro huquqi ijro ishi yuritish davomida yuzaga keladigan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi va davlatning majburlov kuchi bilan subyektiv-moddiy huquq yoki qonun bilan qo'riqlanadigan manfaatlarni maxsus normativ akt (ijro varaqasi) orqali himoya qiladi. Olimning xulosasiga ko'ra, bu huquq sohasi yuridik butunlikka ega, ya'ni o'zining predmeti va maxsus huquqiy tartibga solish metodiga, xususiy tamoyillar va umumiy qoidalarga ega. Bizning fikrimizcha, ushbu yondashuv boshqalariga qaraganda ancha to'g'ri. Lekin shuni inobatga olish kerakki, ijro ishi yuritishga protsessual huquq sohalarining asosi sifatida qarashimiz kerak. Zamonaviy huquqshunoslik fanida aksariyat huquqshunoslar ijro ishi yuritishni fuqarolik yoki iqtisodiy protsessual huquqining bosqichi sifatida qaraydilar. Bunday qarash an'anaviy yondashuv hisoblanadi. Boshqa huquqshunos protsessualist olimlarning ta'kidlashicha esa, ijro ishi yuritish bu fuqarolik yoki iqtisodiy protsessual huquqining bosqichi emas, balki huquqning mustaqil sohasidir. Ijro ishi yuritish vaqtida davlat ijrochisi huquqi buzilgan fuqaroning sud tomonidan chiqarilgan qonuniy qarori yoki hukmi asosida tiklar ekan. o'z o'mida bunday harakat boshqalar uchun ularning qonuniy huquq va manfaatlariga zarar yetkazmaslik uchun da'vat etishga qaratilgan bo'ladi. Ijro ishi yuritishning mohiyati qonunda nazarda tutilgan tartibda qarzdorga nisbatan undiruvchining qonuniy talablarini qondirishga qaratilgan majburlov

choralari (majburiy ijro) qo'llashdan iborat. Ijro ishi yuritishni huquqiy tartibga solish predmeti esa sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini majburiy ijro etish doirasida vujudga keladigan nazorat, ma'muriy, moliyaviy, mulkiy, protsessual va boshqa turli sohadagi ijtimoiy munosabatlardir. Ijro ishi yuritish fuqarolik protsessual huquqi va iqtisodiy protsessual huquqi hamda boshqa ko'plab huquq sohalari bilan o'zaro hamkorlik qiladi. Ijro ishi yuritish qonunda belgilangan tartibda ijro hujjatida ko'rsatilgan (qarzdorga nisbatan undiruvchining) talabni davlat ijrochisi tomonidan amalga oshirishga qaratilgan faoliyat tushuniladi. Ijro ishi yuritish - bu, eng avvalo, protsessual huquq sohasidir, uning ichida vujudga keladigan qolgan boshqa barcha munosabatlar esa aynan shu sohaga davlat ijrochisining ijro ishi yuritishiga oid protsessual munosabatlar hisoblanadi. Ijro huquqini huquqiy tartibga solish predmetini ijro ishi yuritishda davlat ijrochisining majburiy ijro etish faoliyati bo'yicha vujudga keladigan protsessual munosabatlar majmui tashkil qiladi. Shu o'rinda majburiy ijro etish tushunchasiga ta'rif berib o'tsak. Majburiy ijro ijro hujjati talabini bajarmagan shaxsga nisbatan sud hujjatlari yoki boshqa organning hujjati asosida uni muayyan harakatlar, mulkiy va nomulkiy xarakterdagi munosabatlar (majburiy jarima, ijro yig'imi undirish v.b.)ni majburan bajarishga qaratilgan maxsus choradir. Majburiy ijro faoliyatini qonun bilan nazarda tutilgan o'ziga xos protsessual harakatlarning yig'indisi sifatida e'tirof etish mumkin. Ijro hujjati talabi davlat ijrochisi tomonidan belgilangan o'n besh kunlik ixtiyoriy muddatda qarzdor tomonidan bajarilmasa, davlat ijrochisi majburiy ijro harakatlariga kirishadi. Qarzdor tomonidan ijro hujjatlari talablari ixtiyoriy ravishda ijro etilsa, majburiy ijro choralari qo'llanilmaydi. Fuqarolarning huquqiy madaniyati va huquqiy ongi yuqori bo'lsa, ijro hujjatlarini o'z xohishi bilan ixtiyoriy ijro etadi. O'zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti Islom Karimov ta'kidlaganidek: "Odamlarimizda huquqiy ong. huquqiy madaniyatning yetarli emasligi jamiyatda adolat mezonlarining buzilishiga olib kelmoqda. Huquqiy madaniyat darajasi faqatgina qonunlarni bilish. huquqiy ma'lumotlardan xabardor bo'lishdangina iborat emas. U qonunlarga

O'xshashlar

Ijro ishi yuritishda ishtirok etuvchi shaxslar
Ijro harakatlarini amalga oshirishning umumiy shartlari. Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini majburiy ijro etish asos va choralari.
Kombinatorika KURS ISHI
Kundalik yangiliklar va jurnallar kurs ishi
M. Qaddafiy haqida kurs ishi