logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. MAKTABGACHA TA’LIMGA QO’YILADIGAN DAVLAT TALABLARINING MAZMUN MOHIYATI, ASOSIY SOHA VA YO’NALISHLARI

MAKTABGACHA TA’LIMGA QO’YILADIGAN DAVLAT TALABLARINING MAZMUN MOHIYATI, ASOSIY SOHA VA YO’NALISHLARI

Yuklangan vaqt:

09.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1417.2041015625 KB
Ko'chirib olish
MAKTABGACHA TA’LIMGA QO’YILADIGAN DAVLAT TALABLARINING MAZMUN MOHIYATI, ASOSIY SOHA VA YO’NALISHLARI MUNDARIJA KIRISH……………………………………………………………… ……. 3-6 I BOB. MAKTABGACHA TA’LIMGA QO’YILADIGAN DAVLAT TALABLARINING MAZMUN MOHIYATI, ASOSIY SOHA VA YO’NALISHLARINING NAZARIY ASOSLARI.................... 7-22 1.1. Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarining ahamiyati va mohiyati.... 7-12 1.2. Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlariga oid adabiyotlar sharhi...... 12-22 II BOB. MAKTABGACHA TA’LIMGA QO’YILADIGAN DAVLAT TALABLARINING MAZMUN MOHIYATI, ASOSIY SOHA VA YO’NALISHLARINING HOZIRGI AMALIY HOLATI VA TAHLILI........................................................................................... 23-38 2.1. Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarining holati va tahlili.............. 23-27 2.2 Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarining zamonaviy metodlari. .... 27-38 III BOB. MAKTABGACHA TA’LIMGA QO’YILADIGAN DAVLAT TALABLARINING MAZMUN MOHIYATI, ASOSIY SOHA VA YO’NALISHLARINING ASOSIY BOSQICHLARI.............. 39-59 3.1 Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarida mavjud muammolar.......... 39-44 3.2 Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlariga doir tadqiqot ishlari........... 44-59 XULOSALAR VA TAKLIFLAR...................................................................... 60-63 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO ' YXATI........................................ ILOVALAR........................................................................................................ 64-66 67-70 KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Hozirgi kunda Respublikamizda ta’lim sohasiga xususan, maktabgacha ta’lim sohasiga katta ahamiyat berilmoqda. Insonni har tomonlama barkamol etib tarbiyalash xalqimizning azaliy orzusi bo’lib, ajdodlarimiz ma’rifat, ma’naviyat va madaniyatni qanday qilib yosh avlodga o’rgatish, ularni komillikka yetaklash yo’llari, qonun-qoidalarini muttasil izlaganlar. Bu esa pedagogika fanining maydonga kelishiga sabab bo’lgan. Insonni ma’rifatli va ma’naviy komillikka erishishi pedagogika fanining yetakchiligida amalga oshiriladi. Pedagogika – yunoncha so’z bo’lib, «bola yetaklovchi» - ma’nosini bildiradi. Insonlarni ma’rifiy va ma’naviy barkamollikka munosabatlarni o’zgartirib borishi natijasida pedagogika fani xalq orasida o’z mavqeyiga ega bo’ldi. Shu tariqa insonnni tarbiyalovchi fan sifatida pedagogika dunyoviy fanlar tizimi qatoridan alohida o’rin egallagan. Uning bosh masalasi tarbiyadir. Bundan uch ming yillar ilgari Zardushtiylik dinining muqaddas kitobi «Avesto»da ta’lim-tarbiya masalalariga katta ahamiyat berilgani holda, uning ibodatxonalari qoshida maktablar tashkil etilib, kohinlar tomonidan bolalarning ta’lim-tarbiya tizimi ishlab chiqilgan. Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari. Mazkur Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari (bundan buyon matnda Davlat talablari deb yuritiladi) O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 29 dekabrdagi PQ-2707-son “2022-2026 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori hamda Vazirlar Mahkamasining 2020 yil 5 avgustdagi 372-son O‘zbekiston 2 Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida”gi qaroriga asosan maktabgacha yoshdagi bolalarni (bundan buyon matnda bolalar deb yuritiladi) maktabgacha ta’lim tashkilotlarini har tomonlama rivojlantirish, ta’lim tarbiya berish, ko‘nikma va malakalarini shakillantirish hamda maktab ta’limiga tayyorlash bo‘ycha davlat talablarini belgilaydi. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonun, Kadrlar tayyorlash Milliy dasturiga muvofiq ishlab chiqilgan. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari aniq bir yoshdagi bolaning rivojlanish standartlarini va bolaning yutuqlari va rivojlanish darajasini baholash imkoniyatini beruvchi indikatorlarni belgilaydi. Shu bois maktabgacha ta limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiyʼ soha va yo’nalishlari bugungi kundagi dolzarb mavzulardan biri deyish mumkin. Muammoning o’rganilganlik darajasi: Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarini o‘rganishda B.R.Djurayeva, H.M.Tojiboyeva, G.M.Nazirova, Hasanboyeva O., Tadjieva М., Toshpulatova Sh., Boltayeva F. A. Esonaliyeva O. Kabi mutaxassislarning qator ilmiy ishlari bag‘ishlangan. Ularning ilmiy qarashlari maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarini tadqiq etishda nazariy asos bo‘lib xizmat qilmoqda. Malakaviy bitiruv ishining amaliy va ilmiy ahamiyati: Bitiruv malakaviy ishining nazariy ahamiyati shundan iboratki, uning ilmiy taklif va amaliy tavsiyalaridan maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlarini tadqiq etishda foydalanish mumkin. Mavzuning amaliy ahamiyati shundaki, ishlab chiqilgan ilmiy taklif va amaliy tavsiyalardan maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlari bo’yicha chora-tadbirlar ishlab chiqishda foydalanish mumkin. Bitiruv malakaviy ishining predmeti. Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlari ishning predmetini tashkil qiladi. 3 Bitiruv malakaviy ishining obyekti. Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlari hisoblanadi. Bitiruv malakaviy ishining maqsadi va vazifalari. Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlari bilan bog’liq muammolarni aniqlash va ularni hal qilish yuzasidan ilmiy-nazariy va amaliy takliflarni ishlab chiqishdan iboratdir. Ushbu maqsaddan kelib chiqib bitiruv malakaviy ishida quyidagi vazifalar qo’yilgan va hal qilingan. - Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlarini o'rganish; - Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlarini tahlil qilish; - Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlari bilan bog’liq muammolarni aniqlash va ularni bartaraf etish yuzasidan chora-tadbirlarni ishlab chiqish. Tanlangan metodlar: 1) Tegishli ilmiy, uslubiy adabiyotlarni o‘rganish 2) Kuzatish. 3) Suhbat, savol javob. 4) Faoliyat mahsulllari tahlili. Mazkur malakaviy bitiruv ishi, maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarining ahamiyati va mohiyatini, mavjud muammolarini, umuman olganda mavzuni o’rganishga doir ko’plab nazariy va amaliy ma’lumotlarni, o’z ichiga olgan bo’lib, bular maktabgacha ta’lim tashkilotlarida foydalanish maqsadida bajarilgan va tarbiyachilar uchun yordam sifatida, bola shaxsini rivojlantirishga xizmat qiladi deb o’ylaymiz. Malakaviy bitiruv ishimizning asosiy mazmuni: ishimiz o’z rejasida ko’rsatilganidek kirish, uch bob, olti paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati va ilovalardan iborat. 4 Ishning kirish qismida mavzuning dolzarbligi, o’rganilgan darajasi, ishimizning maqsadi va vazifalari, obyekti va predmeti asoslangan, mavzuning metodologik asosi, hamda tanlangan metodlar bayon etilgan. Malakaviy bitiruv ishining birinchi bobi «Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarining nazariy asoslari» deb nomlanib, ushbu bobda biz maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarining ahamiyati va mohiyati, to’liq ochib berilgan. Bola tarbiyasida maktabgacha ta’lim, oila va jamiyatning o’rni va mohiyati yoritilgan. Bola shaxsi shakllanishi uchun oila va jamiyat va maktabgacha ta’lim uchun o‘zaro hamkorlikda ish yuritishning ahamiyati yoritilgan. Ishimizning ikkinchi «Maktabgacha ta limga qo’yiladigan davlat talablariningʼ mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarining hozirgi amaliy holati va tahlili» bobida, maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyalanuvchilarining maktabga moslashishni tayyorlashda ularning pedagagik – psixologik fizologik xususiyatlarining o‘rni, qolaversa nutq, muloqot, o‘qish, yozish malakalarini rivojlantirish sohasi hamda rivojlantiruvchi kompetensiyalari, bundan tashqari bolalarning rivojlanishidagi bilishga bo‘lgan va nutqi faoliyatni amalda qo‘llash xususiyatlarni o‘rganishga bo‘lgan qiziqishlarini inobatga olgan holda ta’lim – tarbiya jarayonini tashkil etishi. Bundan tashqari tarbiyachi va ota-ona hamkorligi va uyda ota-onalar bolalari bilan birgalikda amaliy ishlarni olib borishi kerak ekanligi. Bu bolalarni o‘zlariga bo‘lgan ishonch, irodaviylik xislatlarini shakllantiradi, qolaversa, bolalarni bilish, o‘rganish, qiziqishlarini yanada oshishiga doir ma’lumotlar berilgan. Ishimizning uchinchi «Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarining asosiy bosqichlari» bobida, texnologik yondashuv asosida ta’limni tashkil etish ijobiy natijalar berishiga oid ma’lumotlar berilgan bo’lib, “Zamonaviy ta’lim usullari” deganda maktabgacha ta’lim tashkiloti mashg’ulotlarini o’rganish bo’yicha tarbiyalanuvchilarning oldiga qo’yilgan pedagogik muammoni mustaqil yechishga xizmat qiadigan interfaol metodlar ko’zda tutiladi. Maktabgacha ta’lim tashkiloti mashg’ulotlari zamonaviy tashkil etish hamda 5 zamonaviy pedagogik texnologiyalar tarbiyalanuvchilarda samarali muloqot va o’z fikrini to’g’ri, ravon, ifodali bayon etishi va ta’lim sifatiga ijobiy ta’sir ko’rsatishi yuzasidan ma’lumotlar berilgan. Ishimizning xulosa qismida mavzuning dolzarbligi yana bir bora takidlangan holda, olib borilgan ilmiy izlanishlarimiz va natijalarga asoslanib umumiy xulosalar va tavsiyalar berilgan. I BOB. MAKTABGACHA TA'LIMGA QO'YILADIGAN DAVLAT TALABLARINING MAZMUN MOHIYATI, ASOSIY SOHA VA YO'NALISHLARINING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlarining ahamiyati va mohiyati Davlat talablarini ishlab chiqish asosida bola shaxsi rivojlanishining 4 ta yo‘nalishi olingan (jismoniy rivojlanish, o‘z o‘ziga xizmat va gigiyena; ijtimoiy - hissiy rivojlanish; nutq, o‘qish va savodga tayyorgarlik; bilish jarayoni, atrof olam to‘g‘risidagi bilimga ega bo‘lish va uni anglash). Bu 4 ta yo‘nalish bo‘limlarga bo‘linib, birgalikda bola rivojlanishining yaxlitligini tashkil etadi 1 . Davlat talablari O‘zbekiston Respublikasi hududida mulkchilik shakli va idoraviy tasarrufidan qat’iy nazar, quyidagi ta’lim muassasalariga qo‘llaniladi: o davlat maktabgacha ta’lim muassasalari; o nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari; o maktabgacha yoshdagi guruhlari mavjud bo‘lgan “Mehribonlik” uylari. Maktabgacha ta’lim turlari uchun kadrlar tayyorlovchi o‘rta maxsus, kasb-hunar va oliy ta’lim muassasalari, maktabgacha ta’lim turlari bo‘yicha pedagogik kadrlarni malakasini oshirish va qayta tayyorlashni amalga oshiradigan muassasalar, maktabgacha yoshdagi bolalar tarbiya olayotgan oilalar mazkur Davlat talablariga rioya qilishlari lozim. Davlat talablari maktabgacha ta’lim tizimida va oilada 7 yoshgacha bo‘lgan bolani tarbiyalash, maktabga tayyorlashda qo‘llanilishi majburiydir. Uning vazifalari maktabgacha ta’lim metodikasini yaxshilash, pedagoglar malakasini 1 Xo‘jaev A.A., Xeyki Lentinin. O‘zbekiston o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimida boshqarish samaradorligini oshirish yo‘llari. – Toshkent, 2021. – 126 b. 6 oshirish, ta’lim-tarbiya berishning o‘quv dasturini yaratish kabilardan iborat. Shuningdek, talablarda bola bilan ishlaganda e’tiborga olinishi zarur bo‘lgan psixologik xususiyatlar ko‘rsatilgan. Hujjatda belgilangan talablarga amal qilishi kerak bo‘lgan tashkilot va idoralar ko‘rsatilgan. Ularga: davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari, maktabgacha ta’lim olayotgan bolalar guruhi mavjud “Mehribonlik” uylari, maktabgacha hamda boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha kadrlar tayyorlaydigan kollej va OITMlar, malakasini oshiruvchi tashkilotlar, shuningdek, maktabgacha hamda boshlang‘ich ta’limni nazorat qiluvchi tuman, shahar metodik bo‘limlari kiradi. Davlat talablarining maqsad, vazifa va asosiy tamoyillari Davlat talablarida quyidagi asosiy tushunchalardan foydalaniladi: Maktabgacha ta’lim — maktabgacha yoshdagi bolalar qiziqishi, iqtidori, individual ruhiy va jismoniy xususiyatlari, madaniy ehtiyojlarini inobatga olgan holda hamda bolada ma’naviy meyorlarni shakllanishi, hayotiy va ijtimoiy tajriba egallanishini ko‘zda tutgan har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan yaxlit jarayon; Rivojlanish — inson tanasi tuzilishi, ruhiyati va xulqida biologik jarayonlar hamda atrof muhit ta’sirida ro‘y beradigan o‘zgarishlar; Ri vojlanish sohasi — bola rivojlanishidagi aniq bir yo‘nalishlar; Ki chik soha — sohaning kichik guruhlari. Asosiy sohalarning kichik sohasi rivojlanishning ma’lum bir tomonlarini o‘z ichiga qamrab oladi va ularning aniq bir yo‘nalishini ko‘rsatib beradi; Ku tilayotgan natija — bolalarda kutilayotgan bilim, ko‘nikma va malakalar ko‘rsatkichi; Bola kompetensiyasi — ma’lum bir yosh davriga xos bo‘lgan vazifalarni maqsadli bajarish uchun yetarli bo‘lgan bolaning bilimi, ko‘nikmasi va malakalari hamda qadriyatlari; Integratsiy — bola ta’limi va rivojlanishidagi mazmun tarkibiy qismlari o‘rtasidagi bog‘liqlik; Inklyuziv ta’lim — bolalarning alohida ta’lim ehtiyojlari va individual imkoniyatlarini inobatga olgan holda ta’lim va tarbiya olinishini teng ta’minlovchi jarayon; 7 “Men” konsepsiyasi — bolani o‘zi haqidagi anglangan tasavvurlari tizimi, uning refleksiv faoliyatini bir qismi; Refleksiv faoliyat — bolada o‘z tushunchalari va xatti-harakatlarini anglash va mustaqil tahlil qilishi asosida xulosalar shakllanishi jarayoni. Davlat talablarining maqsadi — mamlakatda o‘tkazilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni, xorijiy mamlakatlar ilg‘or tajribasi hamda ilm-fan yutuqlari va zamonaviy informatsion kommunikativ texnologiyalarni inobatga olgan holda maktabgacha ta’lim tizimida ma’nan mukammal va intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalashdir. Davlat talablarining vazifalari quyidagilar hisoblanadi: maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishi, ta’lim-tarbiyasi mazmuni va sifatiga qo‘yiladigan talablarni belgilash; milliy, umuminsoniy va ma’naviy qadriyatlar asosida bolalarga ta’lim-tarbiya berish, rivojlantirishning samarali shakllari va usullarini joriy etish; ta’lim-tarbiya jarayoniga pedagogik va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish; kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun ta’lim, fan va ishlab chiqarishning samarali integratsiyasini ta’minlash. Davlat talablari quyidagi tamoyillar asosida tatbiq etiladi: bolaning noyobligi; “Men” konsepsiyasi va shaxsiy ta’limini yaratishda bolaning faol roli; bolaning huquqlarini himoya qilish va ta’minlashning muhimligi; bola ta’limi va rivojlanishida kattalarning asosiy roli; bolalar rivojlanishida individual farqlanishlar mavjudligi sababli, har bir bolaga moslashuvchan bo‘lib, individual variativlik asosida yondashish Davlat talablarining tarkibi Davlat talablari rivojlanish sohalari integratsiyasini ko‘zda tutadi va bola rivojlanishiga ko‘maklashadi. Davlat talablari tug‘ilgandan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarning beshta asosiy rivojlanish sohalariga bo‘lingan. Har bir rivojlanish sohasi o‘z o‘rnida kichik sohalarga bo‘lingan bo‘lib, ular har bir yosh guruhiga mos bir nechta talablardan (kutilayotgan rivojlanish ko‘rsatkichlaridan) iborat. Davlat talablari bolaning quyidagi rivojlanish sohalari bo‘yicha belgilanadi: jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzining shakllanishi; ijtimoiy-hissiy rivojlanish; nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari; bilish jarayonini rivojlanishi; ijodiy rivojlanish. 8 “Jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzining shakllanishi” sohasi quyidagi kichik sohalarga bo‘linadi: • yirik motorika; • mayda motorika; • sensomotorika; • sog‘lom turmush tarzi va xavfsizlik. “Ijtimoiy-hissiy rivojlanish” sohasi quyidagi kichik sohalarga bo‘linadi: • “Men” konsepsiyasi; • hissiyotlar va ularni boshqarish; • ijtimoiylashuv, kattalar va tengdoshlar bilan muloqot. “Nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari” sohasi quyidagi kichik sohalarga bo‘linadi: • nutq va til; • o‘qish malakalari; • qo‘l barmoqlari mayda motorikasi. “Bilish jarayonining rivojlanishi” sohasi quyidagi kichik sohalarga bo‘linadi: • intellektual-anglash malakalari; • elementar matematik malakalar; • tadqiqiy-bilish va samarali refleksiv faoliyat. “Ijodiy rivojlanish” soha quyidagi kichik sohalarga bo‘linadi: • dunyoni badiiy tasavvur etish; • badiiy-ijodiy qobiliyatlar. Davlat talablari asosidagi yosh davrlari quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi: o G o‘daklik (tug‘ilgandan 1 yoshgacha); o Er ta yoshdagi bolalik (1 yoshdan 3 yoshgacha); o Ki chik maktabgacha yosh (3 yoshdan 4 yoshgacha); o O‘ rta maktabgacha yosh (4 dan 5 yoshgacha); o Ka tta maktabgacha yosh (5 yoshdan 6 yoshgacha); o Maktabga tayyorlov yoshi (6 yoshdan 7 yoshgacha). 9 Ilk yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan talablar mazkur Davlat talablarining 1- ilovasida belgilangan. Maktabgacha ta’lim tizimi uzluksiz ta’lim tizimining boshlang’ich, eng asosiy bo’g’ini hisoblanadi. Mutaxassislar va o’qituvchilarning ilmiy xulosalariga ko’ra, inson barcha ma’lumotlar va ma’lumotlarning 70 foizini besh yoshga to’lgunga qadar oladi. Mana shu faktning o’zi, bolalarimizning barkamol shaxs sifatida shakllanishi uchun maktabgacha ta’lim tashkilotidagi tarbiya va ta’lim qanchalik muhimligini yaqqol ko’rsatib turibdi. Xorijiy mamlakatlarning ilg’or tajribasini o’rganish shuni ko’rsatadiki, zamonaviy maktabgacha ta’lim muassasalari maktabgacha yoshdagi bolalarni ijobiy ijtimoiylashtirish, ularning har tomonlama shaxsiy, ma’naviy-axloqiy va bilimni rivojlantirish, maktabgacha yoshdagi tegishli faoliyat turlari asosida ijodiy qobiliyat va tashabbuskor xulq-atvor profilini shakllantirish, yosh qiziqishlari sohasida kattalar va tengdoshlari bilan muloqot qilish kabi shart-sharoitlarni yaratish bilan tavsiflanadi. Maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’lim tizimining boshlang’ich bo’g’inidir va bolaning sog’lom, rivojlangan shaxsining shakllanishini ta’minlash, ta’limga bo’lgan intilishini uyg’otish, bolalarni boshlang’ich maktabda muntazam o’qitish uchun tayyorlash uchun mo’ljallangan. Maktabgacha ta’lim sohasida davlat siyosatining muhim vazifalari quyidagilardan iborat: - maktabgacha ta’lim muassasalarining davlat va nodavlat tarmog’ini kengaytirish, ularning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, yuqori malakali pedagogik kadrlar bilan ta’minlash, bolalarni maktabgacha ta’lim muassasalari bilan qamrab olishni tubdan oshirish, zamonaviy ta’lim dasturlari va texnologiyalarini ta’lim-tarbiya jarayoniga joriy etish orqali bolalarni har tomonlama intellektual, ma’naviyestetik, jismoniy rivojlantirish, shuningdek, ularni maktabga tayyorlash sifatini tubdan yaxshilash. Ta’limning turli bosqichlarida davlat ta’lim standarti ta’lim faoliyati natijalari standarti sifatida qaraladi – ma’lum bir tarixiy davrda ma’lum bir jamiyat uchun zarur bo’lgan ta’limning mos yozuvlar darajasi; ta’lim standarti, ta’lim to’g’risidagi tegishli hujjatlarni olish uchun shaxs tomonidan erishish kerak bo’lgan daraja. Maktabgacha ta’limda davlat ta’lim standarti ta’lim jarayonini amalga oshirish uchun 10 shartsharoitlarning standartidir. Maktabgacha ta’limning vaqtinchalik standartiga muvofiq, maktabgacha ta’lim muassasalarining maqsadi va natijasi ta’lim jarayonini amalga oshirish uchun sharoit yaratishdir. Ta’lim standartlari qat’iy, moslashuvchan bo’lishi kerak emas, o’qituvchilar ishida ko’rsatmalar rolini o’ynashi kerak. Aks holda, har qanday ijodkorlikni standartlar yordamida strangulyatsiya qilish ta’minlanadi. “Maktabgacha ta’lim sifati” tushunchasi uch xil jihat asosida tahlil qilinadi. Umumdavlat nuqtai nazaridan maktabgacha ta’limning sifati jamiyatning ijtimoiyiqtisodiy sharoitlariga mosligini o’lchash yo’li bilan aniqlanishi mumkin. Bu erda maktabgacha ta’lim sifati turmush darajasi, mamlakatning iqtisodiy salohiyati va h.k. ijtimoiy jihatdan ta’lim xizmatlarining ota-onalarning haqiqiy talabiga muvofiqligi bilan belgilanadi. Pedagogik jihatdan maktabgacha ta’limning sifati ta’limdagi o’zgaruvchanlik tamoyilini amalga oshirish, o’qituvchining bolalar bilan shaxsiy yo’naltirilgan hamkorligiga o’tishni anglatishi mumkin. 1.2. Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlariga oid adabiyotlar sharhi Maktabgacha ta’limga oid davlat talablari, o’qituvchilarning amaliy faoliyatini tartibga soluvchi qonunlar, standartlar va ko’nikmalar majmuidir. 2 Bu talablarning asosiy vazifasi o’quvchilarning o’zlarini rivojlantirish, ta’lim sifatini ta’minlash, shuningdek, o’qituvchilar va o’rganuvchilar uchun ma’naviy, ijtimoiy, va amaliy tayyorgarlikni ta’minlashdir. Davlat talablari o’quv jarayonlarini tarkibiy va struktural ravishda yangi fikr-mulohazalarga, pedagogik kengaytirishlarga, va yangi texnologiyalar bilan to’ldirishga yo’naltiradi. Ularning asosiy maqsadi, kelajakdagi kutilayotgan vaziyatlarga eng yuqori sifatli tayyorlash va talantlarni barcha yo’nalishlarda oshirishdir. Bundan tashqari, bu davlat talablari, o’qituvchilar uchun ham ta’lim va tarbiya usullarini yanada rivojlantirish va yangi texnikaviy imkoniyatlardan foydalanish talablari bilan birgalikda o’qitish jarayonlarini mustahkamlash bilan bog’liq. 2 Hasanboyeva O.U. va boshqalar. Oilada barkamol avlod tarbiyasi. T.: «Fan va texnologiya», 2020. 11 Maktabgacha ta’limning davlat tomonidan belgilangan talablari, ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy rivojlantirishning kiruvchi qiroliga aylanishi bilan birga, o’quvchilar va o’qituvchilarga kamtar tajriba va ilmiy bilimlarini boshqarish uchun kerakli muhitni yaratadi. Bu talablarning buzilishi yoki uni to’liq bajarilmasligi ba’zi bir muammolarga sabab bo’lishi, kelajakda ta’lim tizimining kelajakdagi o’zgarishiga olib kelishi, tarbiyalanuvchilar bilimlarining pasayishiga, o’qishga bo’lgan qiziqish yo’qolishiga olib kelishi mumkin. Natijada esa, boshqa davlatlardan orqada qolish, qoloqlik, reyting tushib ketishi mumkin. Bundan tashqari, davlatda rivojlanish sekinlashadi. Mazkur maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablari O’zekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonuni, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 29-dekabrdagi PQ-2707-son “2017-2021-hamda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori hamda Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 5-avgustdagi 372-son “O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi faoliyatini takomillashtirish to’g’risidagi qaroroiga muvofiq maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabgacha ta’lim muassasalarida har tomonlama rivojlantirish, ta’lim-tarbiya berish, ko’nikma va malakalarni shakllantirish hamda maktab ta’limiga tayyorlash bo’yicha davlat talablarini belgilaydi. Davlat talablari maktabgacha ta’lim tizimida, shuningdek har bir oilada 7 yoshgacha bo’lgan bolani tarbiyalash, rivojlantirish, maktabga samarali tayyorlash hamda unga ta’lim berishda qo’llanilishi majburiydir. Davlat talablari asosida: bolaning bilim, ko’nikma va malaka mezonlari hamda ularning o’sish dinamikasi va rivojlanish holatlari aniqlanadi, bolalarning rivojlanganligi va yutuqlari baholab boriladi bolaning individual rivojlanishi ta’minlanadi, kadrlar tayyorlash sifati, ta’lim mazmuniga nisbatan qo’yiladigan talablar, maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanish darajasi hamda ota-onalarning bola rivojlanishiga oid ko’nikma va malakalari belgilanadi. Davlat talablari O’zbekiston Respublikasi hududida joylashgan quyidagi ta’lim muassasalari tomonidan qo’llanilishi shart: davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari, mehribonlik uylari, kasb-hunar kollejlari va oliy o’quv yurtlarining 12 maktabgacha va boshlang’ich ta’lim yo’nalishi bo’yicha kadrlar tayyorlovchi fakultetlari, maktabgacha va boshlang’ich ta’lim tizimi kadrlarining malakasini oshirish faoliyati bilan shug’ullanuvchi tashkilotlar. D avlat talablarining maqsadi:  maktabgacha ta’lim tizimi faoliyatini mamlakatning ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyoti, istiqbollari, jamiyat ehtiyojlari, fantexnika va texnologiyaning zamonaviy yutuqlariga asosan yo’lga qo’yish;  sifatli ta’lim xizmatlari ko’rsatilishini ta’minlash;  ta’lim va kadrlar tayyorlash sohasida shaxs, jamiyat va davlat manfaatlarini himoya qilish;  sifatli kadrlar tayyorlash tizimini rivojlantirish; bolani shaxsi asoslarini shakllantish hamda uning bilim olishga bo’lgan qiziqishlarni rivojlantirish;  bolaning intellectual va jismoniy rivojlanishini ta’minlash;  bolalarni milliy madaniy va umuminsoniy qadriyatlar bilan tanishtirish;  bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash. D avlat talablarining vazifalari:  bolalarga ta’lim va tarbiya berish uchun har tomonlama yondashuvni ta’minlash;  maktabgacha ta’li metodikasini tubdan yaxshilash;  ta’lim va tarbiya berishning o’quv dasturlarini yaratish;  maktabgacha ta’lim muassasalari pedagoglari malakasini oshirish;  maktabgacha ta’lim monitoringi va tahlilini olib borish;  ta’lim, fan va ishlab chiqarishning samarali integratsiyasini ta’minlash;  bolalarning rivojlanishi va ularni maktab ta’limiga tayyorlashga oid bilim, malaka va ko’nikmalarga ega bo’lishlarida ota-onalarga ko’maklashish. Bunday davlat talablari hozirgi zamonning asosiy tamoyillaridan biri hisoblanadi. Shunday ekan har bir o’quvchi ham o’qituvchi ham bu talablarni to’liq va astoydil bajarishi va bo’ysunishi kerak. Mamlakatimizda ta’lim tizimiga davlat siyosati darajasida e’tibor qaratiimoqda. O‘zbekiston Respublikasining 2017-2021 yillarga mo‘ljallangan Harakatlar strategiyasida maktabgacha ta’lim tizimini qayta ko‘rib chiqish va uni yanada 13 takomillashtirish vazifalari amalga oshirildi. Bu muammolarni to‘laqonli hal etishda o‘qituvchi-pedagogning intellektual salohiyati va kasbiy mahorati muhim ahamiyat kasb etadi. Shu boisdan ham amalga oshirilayotgan ishlarni pedagogik tahlil qilish, ta'lim-tarbiyaviy jarayonlarining samarali kechishini ta'minlash zaruriyati yuzaga keldi. Bu talablar pedagogika oliy o‘quv yurtlarining maktabgacha ta'lim yo‘nalishi bo‘yicha malakali kadrlar tayyorlashga ham taalluqli bo‘lib, bu ixtisos beradigan fanlarning nazariy jihatdan yanada takomillashtirishni taqozo etadi. Barcha turdagi maktabgacha ta'lim muassasalari O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017 - 2021-yillarda maktabgacha ta'lim tizimini yanada takomillashtirish choratadbirlari to‘g‘risida”gi 2016-yil 29-dekabrdagi PQ-2707-son qaroriga muvofiq Vazirlar Mahkamasi qarori asosida tashkil etiladi. Davlat maktabgacha ta'lim muassasasida ta’lim mazmuni maktabgacha ta'limga qo‘yiladigan davlat talablariga asosan ishlab chiqilib, O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan yoki tavsiya qilingan dasturlar bilan belgilanadi. Davlat maktabgacha ta’lim muassasasining ish tartibi va bolalarning ushbu muassasada bo‘lish vaqti davlat maktabgacha ta’lim muassasasining ustavi va muassisning qarori bilan belgilanadi. Davlat maktabgacha ta'lim muassasasida besh kunlik ish haftasi uchun, qoida tariqasida, quyidagi ish tartibi joriy etiladi: 12 soatli; 10,5 soatli; 9 soatli; 4 soatli. Davlat maktabgacha ta'lim muassasasi joylashgan hududda yashaydigan aholi talablaridan kelib chiqib, davlat maktabgacha ta'lim muassasasida yoki uning alohida guruhlarida 6 kunlik ish haftasi ham joriy etilishi mumkin. Davlat maktabgacha ta'lim muassasasida ovqatlanishni tashkil etish ushbu muassasa zimmasiga yuklatiladi hamda sanitariya qoidalari, normalari va gigiyena normativlariga muvofiq amalga oshiriladi. Bolalarga tibbiy xizmat ko‘rsatish davlat maktabgacha ta'lim muassasasining tibbiyot xodimlari va ushbu muassasaga belgilangan tartibda biriktirilgan hududiy sog‘liqni saqlash organlarining tibbiyot xodimlari tomonidan amalga oshiriladi. Tibbiyot xodimlari davlat maktabgacha ta'lim muassasasi xodimlari bilan birgalikda bolalarning hayoti, sog‘lig‘i va jismoniy rivojlanishi, davolash-profilaktika tadbirlari o‘tkazilishi, sanitariya qoidalari, normalari 14 va gigiyena normativlariga, ovqatlanish rejimi va sifatiga rioya qilinishi uchun mas'uldirlar. Davlat maktabgacha ta'lim muassasalarida bolalarning hayotini muhofaza qilish va sog‘Iig‘ini mustahkamlashni tashkil etish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta'lim vazirligi va Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan belgilanadi. Davlat maktabgacha ta'lim muassasasining tibbiyot xodimlari faoliyatini nazorat qilish hududiy sog‘liqni saqlash organlari tomonidan amalga oshiriladi. Davlat maktabgacha ta'lim muassasasi rahbariyati tomonidan tibbiyot xodimining faoliyat olib borishi uchun zarur shart-sharoitlar (alohida xizmat xonasi, mebel va tibbiy jihozlar, birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish uchun zarur bo‘lgan dori-darmonlar) yaratib beriladi. Davlat maktabgacha ta'lim muassasasi tibbiyot xodimlarining malakasini oshirish sog‘liqni saqlash tizimidagi malaka oshirish muassasalarida har uch yilda kamida bir marta bepul amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’lim sohasida davlat-xususiy sheriklikni rivojlantirish uchun yaratilgan qulay shart-sharoitlar nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari sonini yanada oshirish va ular ko‘rsatadigan xizmatlar turlarini kengaytirish uchun mustahkam poydevor bo‘ldi. Shu bilan birga, olib borilgan tahlil, bolalarning maktabgacha ta’lim bilan qamrovini ta’minlash, maktabgacha ta’lim muassasalarini zamonaviy o‘quv-metodik materiallar va badiiy adabiyotlar bilan to‘ldirish, sohaga malakali pedagog va boshqaruv kadrlarini jalb qilish masalalarini hal etish zarurligini ko‘rsatmoqda. Maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish, bolalarning sifatli maktabgacha ta’limdan teng foydalanishini ta’minlash, maktabgacha ta’lim xizmatlarining nodavlat sektorini rivojlantirish maqsadida, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 30-sentabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimini boshqarishni takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3955-son qaroriga muvofiq: Quyidagilar, O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030- yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi quyidagilarni nazarda tutgan holda Konsepsiyaning asosiy yo‘nalishlari hisoblanadi: 1. maktabgacha ta’lim sohasidagi normativ-huquqiy bazani yanada takomillashtirish; 15 2. maktabgacha yoshdagi bolalarning har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish; 3. bolalarning sifatli maktabgacha ta’lim bilan qamrovini oshirish, undan teng foydalanish imkoniyatlarini ta’minlash, mazkur sohada davlat-xususiy sherikligini rivojlantirish; 4. maktabgacha ta’lim tizimiga innovatsiyalarni, ilg‘or pedagogik va axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish; 5. maktabgacha ta’limni boshqarish tizimini takomillashtirish, maktabgacha ta’lim muassasalari faoliyatini moliyalashtirish shaffofligi va samaradorligini ta’minlash; 6. maktabgacha ta’lim tizimiga maktabgacha ta’lim tizimi xodimlarini tayyorlash, qayta tayyorlash, malakasini oshirish, tanlab olish va rivojlantirishga mutlaqo yangi yondashuvlarni joriy etish; 7. maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarning sog‘lom va balanslashtirilgan ovqatlanishini, sifatli tibbiy parvarishini ta’minlash. Hujjat erishilgan natijalar, maqsadli ko‘rsatkichlar va tegishli davrga (2019– 2024-yil. va 2025–2030-yil.) mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlardan kelib chiqqan holda har yili tasdiqlanadigan alohida “Yo‘l xaritasi” asosida bosqichmabosqich amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’lim vazirligi har yili 1-dekabrga qadar keyingi yil uchun “Yo‘l xaritasi”ni ishlab chiqib, Vazirlar Mahkamasiga kiritadi va ularning bajarilishi ustidan doimiy monitoring olib boradi. Hujjat bilan rejalashtirilgan tadbirlarni moliyalashtirish manbalari belgilangan va ularni bajarish yuzasidan shaxsiy javobgarlik yuklangan. Ushbu Konsepsiyaning maqsadi bola hayoti va faoliyatining barcha sohalarini rivojlantirishni ta’minlovchi muhim manba bo‘lgan sifatli maktabgacha ta’limdan foydalanish mexanizmlarini ishlab chiqishdan iborat. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev “Zamonaviy maktabgacha ta’lim sog‘lom va barkamol avlodni voyaga yetkazishda muhim o‘rin tutadi” deya ta’kidlaydi. Respublika Prezidentining 2017-yil 30-sentabrdagi PQ-3305-son “O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori 16 hamda, 2016-yil 29-dekabrdagi PQ-2707-son “2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 21-noyabrdagi 929-son “O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi to‘g‘risidagi nizomi maktabgacha ta’limga bolalarni sifatli tayyorlash, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida moddiy texnika bazasini mustahkamlash, maktabgacha ta’lim tashkilotlarining davlat va nodavlat tarmog‘ini kengaytirish va shu orqali maktabgacha ta’limga bola qamrovini oshirish va sohaga ilg‘or xorij tajribalarini tadbiq qilish imkononi beradi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ta’lim-tarbiya jarayoni ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari va “Ilk qadam” davlat dasturi asosida rejalashtiriladi. Hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi tasarrufidagi maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarni sifatli maktab ta’limiga tayyorlashga alohida e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, “ Ilk qadam” dasturini ta’limtarbiya jarayonga tadbiq etish, dasturni to‘laqonli ishlab ketishida metodik ta’minot va metodik yordamning o‘rni belgilab olindi. “Ilk qadam” dasturi asosida barcha yosh guruhlarida mavjud markazlar hamda umumiy guruhda ishlashni tashkil etishda tarbiyachining o‘rniga alohida e’tibor qaratildi. Ta’lim tashkilotining ishchi o‘quv dasturi tashkilot pedagoglari tomonidan ota-onalarni jalb etgan holda tuziladigan va amaldagi qonunchilik tartibida tasdiqlanadigan qilib belgilandi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalar “Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi asosida 5 ta markazda faoliyat yuritadilar. Bular quyidagilardir: 1. Til va nutq markazi. (Nutq o‘stirish, tabiat, atrof-olam va badiiy adabiyot bilan bog‘liq mashg’ulotlar) 2. Qurish-yasash, konstruksiyalash va matematika markazi. (Qurish yasash va matematika mashg‘ulotlari) 3. San’at markazi (Rasm, applikatsiya, loy qurish, yasash mashg‘ulotlari va origami) 17 4. Syujetli-rolli o‘yinlar va dramalashtirilgan markaz. (Guruh yoshiga mos bo‘lgan syujetli qoidali o‘yinlar) 5. Ilm-fan va tabiat markazi. (Tabiat, atrofi olam bilan tanishtirish mashg‘ulotlari) Markazlardagi faoliyatlar tahliliga to‘xtaladigan bo‘lsak, til va nutq markazida bolalarning do‘stlari orasida o‘z fikrlarini bera olishlari, mavzu asosida hikoyalar tuzish, savol-javoblar qilish, bolalarga suhbatlar tashkil etish imkoniyati mavjud bo‘ladi. Bola markazda o‘zi xohlagan mavzusida hikoyalar tuzishi ham mumkin. Qurish-yasash, konstruksiyalash va matematika markazida bolalarda sensor tarbiya, ijodkorlik rivojlanadi. Bola bir vazifani bajarishi orqali ham qurish –yasash ham matematika bilan shug‘ullanish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bolalarni o‘yin jarayonida tinglansa “Menga yashil rang kerak”, “Men yasagan uycha ikki qavatli”, “Seniki kichkina, meniki esa kattakon”, “Meni mashinamga 10 ta odam sig‘adi” degan jumlalarni eshitasiz. Demak bolalarning muloqatida qo‘shish, ayirish, taqqoslash, kattalik kabi ilk matematik tasavvurlar kengayib boradi. San’at markazida bolalarni kayfiyatini ko‘tarish imkoni mavjud. Bolalarning ijodiy qobiliyatlari qo‘llab-quvvatlanadi. San’atning rassomlik, haykaltaroshlik, turlariga hammaga ham bir xil iqtidor berilmagan. Shu sababli bunda faqat iqtidorli bolalar ishtirok etadi. Markaz kerakli jihozlar bilan to‘liq ta’minlansa, yasash, chizish texnologiyalari ertalabki, kechki soatlarda o‘rgatilsa, markaz ishi rivojlanadi. Oilada bolaga bunday sharoit har doim ham yaratib berilmaydi. Markazda ishlasa bolaning mayda motorikasi rivojlanadi. Mayda motorikaning rivojlanishi esa, bola nutqining rivojlanishiga sabab bo‘ladi. Syujetli-rolli o‘yinlar va dramalashtirilgan markaz bolalar iqtidorini namoyon bo‘lishi, o‘z mahoratini ko‘rsatishi uchun juda qulay muhitdir. Bu markazni bolaning “Men”ini shakllantiruvchi markaz deb ham atash mumkin. Markazdagi barcha jihozlar bolalar hayotida uchraydigan jihozlar bo‘lib, o‘yin jarayonida bola ulardan foydalanishni o‘rganadi, kasblar bilan yaqindan tanishish imkoniga ega bo‘ladi. O‘yinda oila a’zolarining o‘zaro munosabatlari aks etadi va ular orqali ahloqiy tarbiya olish (tarbiyachi uchun esa oiladagi muhitni o‘rganish) imkoni yaratiladi. 18 Ilm-fan va tabiat markazida tajriba sinov maydonchasida o‘tkazilayotgan tajribalar bolalarda qiziqish uyg‘otadi va ularni yangi ixtirolar qilishga undaydi. Bu markaz bolalarni tabiat va undagi hodisalarni bilish uchun eng katta imkoniyat markazi hamdir. Markaz faoliyati to‘g‘ri tashkil etilsa bolalar tabiat haqidagi bilimlarning 90%ini o‘zlashtiradi. Markaz nafaqat bolalarda balki pedagoglarda ham qiziqish uyg’otadi. Hayotimiz davomida ishlatiladigan narsalarni qayerdan kelganligini, ulardan nimalar olinganligi haqidagi ma’lumotlar bolalarning o‘z qo‘llari bilan urug‘larni tuvaklarga sepish orqali unga suv qo‘yishi va urug‘ unib chiqishi bola uchun juda qiziqarli holatlar sanaldi. Yuqorida izohi keltirib o‘tilgan markazlar faoliyati bolani maktab ta’limiga tayyorlashda rivojlantiruvchi muhit vazifasini bajarib, shu o‘rinda 6-7 yoshli bolalarning maktabga tayyorgarlik xaritasini ilova qilib o‘tishni joiz deb bildik. Zero, mazkur yoshdagi bolaning rivojlanish xaritasi ta’lim jarayonining muvaffaqiyatliligi va samaradorligini aniqlaydi. Masalan boladagi, 1. Jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish 2. Ijtimoiy-hissiy rivojlanish 3. Nutq, muloqot, o‘qish va yozish ko‘nikmalari 4. Bilim olish (anglash orqali rivojlanish) 5. Ijodiy rivojlanish kabilar uni maktab muhitiga tayyorlovchi asosiy me’zonlar sanaladi. O‘quv yili yakuniga yetgandan so‘ng maktabga tayyorlov guruhi bo‘yicha o‘tkazilgan monitoringa asosan amalga oshirilgan ishlarni kutilayotgan natijalar bilan taqqoslash ishlari o‘tkaziladi va bu orqali MTTning keyingi o‘quv yiliga mo‘ljallangan ustivor vazifalarini belgilaydi. Maktabgacha ta’lim tashkiloti o‘z navbatida ota-onalar bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yishgan. Bu esa bola tarbiyasida oila bilan hamkorlikning eng samarali usullaridan biridir. Ota-onalar bilan olib boriladigan ishlarning mazmuni rang-barang bo‘lib, unda ayrim masalalar birgalikda muhokama qilinishi taqozo etiladi. Bolalarni tarbiyalashda oilaning roli, ota-onalarning vazifasi to‘g‘risidagi qonunlar, bolalarni maktabga 19 tayyorlash kabi masalalar maktabgacha ta’lim va oila hamkorligi ishtirokida hal qilinadi. Ingliz faylasufi Frensis Bekonning fikriga ko‘ra: “Bola oilaning quvonchi, ota- onaning ko‘magi, jamiyatning hayotiy kuchidir. Bolalar tufayli hayot yanada shirin, o‘lim esa unchalik dahshatli ko‘rinmaydi” - degan edi. Darhaqiqat, bola hayotning mevasi, oilaviy g‘urur, kelajak, baxt. Biroq, tarbiya qiyin vazifa bo‘lib, ota-onalar har doim ham farzand tarbiyasida kerakli natijalarga erisha olmaydilar. Bola shaxsining shakllanishidan boshlab oilaning asosiy vazifasi bolaning shaxsini shakllantirish, ya’ni uning tarbiyasi to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilish davri boshlanadi. Oila - bu jamiyatning bir qismi, unda yangi odam tug‘iladi; bu kichik ijtimoiy guruh uchun hayotning boshlang‘ich maktabi. Ota-onalar bolaning birinchi o‘qituvchisi va tarbiyachisi sifatida birinchi navbatda psixologik jihatdan tayyor bo‘lishi kerak. Bola tarbiyasida nafaqat tarbiyachining ijodkorligi, jonkuyarligi balki ota-onalarning ma’suliyati ham muhim. Ota-onalar farzandlarining kelajakdagi muvaffaqiyatlari uchun guruh tarbiyachisidek, ma’suliyatli bo‘lib o‘zaro hamkorlikda ish yuritishlari kerak deb hisoblayman. Bolalar rivojlanishida har ikki tomon maktabgacha ta’lim tashkiloti va ota-ona birdek mas’ul. Maktabgacha ta`lim tashkilotining tajriba faoliyatidan shuni angladimki, ota-ona bilan turli shakllarda hamkorlik olib borish mumkin. Men 11-sonli maktabgacha ta’lim tashkilotida ko‘chma dars mashg‘ulot jarayonidagi faoliyatim davomida ota-onalar bilan alohida ishlab ularga bolalar shaxsini shakllanishi bo‘yicha o‘z savollarim bilan yuzlandim. So‘rovnomada har bir ota-ona o‘z bolasiga befarq emasliklarini angladim. Ota-onalar farzandlariga kun davomida qancha vaqt ajratishi, oilada ularning fikri ham inobatga olinishini aytib o‘tdilar. Ba’zi ota-onalar bolalarning dam olish kunlarini ham maroqli o‘tkazishga harakat qilishlari, ularning kiyinish madaniyati va sog‘lom rivojlanishi uchun gigiyenik salomatligiga alohida e’tibor qaratishlarini bilib oldim. Faoliyatimiz davomida, ota-onalar bilan ishlash quyidagi bosqichlarda davom etdi: 20 o ma’lumotlarni berish orqali o‘z farzandining yanada to‘liq tasavvurini shakllantirish; o ota-onalar tomonidan uni to‘g‘ri idrok etish bo‘yicha anketa savollari berish; o ota- onaning faoliyatimiz bo‘yicha fikrlari eshitildi; o ota-onalar bilan muloqotga kirishdik, tarbiyachiga nafaqat ijobiy, balki ota- onaning tashrifi chog‘ida bolaning qiyinchiliklari, tashvishlari, salbiy xulq- atvori haqida ham gapirib berildi. Ota-onalarning fikrlarini tinglash davomida ularning maktabgacha ta’lim tashkiloti rahbarlari uchun taklif va istaklarini mavjudligi ko‘rindi, ya’ni bola shaxsini shakllanishida, ayrim xarakteri yopiq bolalar uchun psixolog yoki nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalar bilan ishlash uchun logoped o‘rinlari yo‘lga qo‘yilishi joiz deb topildi. Bu borada maktabgacha ta’lim tashkiloti rahbariyatiga ham takliflar berib o‘tdik, ular ham ota-onalarning fikrini maqullab o‘tdilar. Va bu muammo tez orada bartaraf etilishiga amin bo‘ldik. Ota-onalar bilan olib borgan muloqotimiz samaradorligi quyidagilardan iborat bo‘ldi: o Ota-onalarning farzandlari tarbiyasiga befarq bo‘lmasligi; o Ota-onalarning tarbiyachi bilan individual aloqaga intilishi; o ota-onalarning ta'limning muayyan usullarini qo‘llashning to‘g‘riligi haqida fikr yuritish; o muammolarni hal qilish va munozarali masalalarni muhokama qilishda faollikni oshirish. Oila va maktabgacha ta'lim tashkiloti bolalarni ijtimoiylashtirish uchun ikkita muhim tashkilotdir. Ularning ta'lim-tarbiya shakllari turli xil, ammo bolaning har tomonlama rivojlanishi uchun ularning o‘zaro ta'siri zarur. Maktabgacha ta'lim tashkilotida bola ta'lim oladi, boshqa bolalar va kattalar bilan muloqot qilish, o‘z faoliyatini tashkil etish qobiliyatiga ega bo‘ladi. Ota-onalarning ta'lim jarayonida faol ishtirokisiz maktabgacha yoshdagi bolalarning uyg‘un rivojlanishi samarali natija bermasligi mumkin. Shuning uchun maktabgacha ta'lim tashkilotida ota-onalar bilan ishlashga katta e'tibor berilishi kerak. 21 II BOB. MAKTABGACHA TA'LIMGA QO'YILADIGAN DAVLAT TALABLARINING MAZMUN MOHIYATI, ASOSIY SOHA VA YO'NALISHLARINING HOZIRGI AMALIY HOLATI VA TAHLILI 2.1. Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlarining holati va tahlili Maktabgacha ta’lim sohasida misli ko‘rilmagan o‘zgarishlarni bugun har bir yurtdoshimiz sezib, kuzatib turibdi. Ta’limning poydevori hisoblangan maktabgacha ta’lim tizimiga davlat tomonidan bu qadar tizimli va bir-birini to‘ldiruvchi e’tibor hamda amaliy yordam kuzatilmagan, desak adashmagan bo'lamiz. Sohada yig‘ilib qolgan muammolarni hal etish va 3 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarning to‘laqonli ta’lim-tarbiya olishini ta’minlash masalasi davlatimiz rahbari tomonidan kechiktirib bo‘lmas vazifa sifatida ilgari surildi. Chunki, bog‘chalar ta’lim muassasasi vazifasini bajarish o‘rniga ota-ona ishda bo‘lgan vaqtda bolaga qarab turadigan muassasaga aylanib qolganligi, qamrovning pastligi, binolarning ta’mirtalabligi, boshqa maqsadlarda ishlatilgani, metodik jihatdan to‘liq 22 ta’minlanmagani, pedagoglar ijtimoiy himoyasi va maoshining pastligi kabi kompleks muammolarni hal etish kechiktirib bo‘lmas masala bo‘lib, kelgan edi. Keyingi 20 yil davomida davlat tasarrufidagi maktabgacha ta’lim muassasalari soni 45 foizga kamaygani, 2,45 million boladan 818 ming nafarigina bog‘chalarga qamrab olingani bu fikrlar isboti bo‘la oladi. Maktabgacha ta’lim muassasalari infratuzilmasi va moddiy-texnik bazasining yaroqsiz holati bolalarni maktabgacha ta’lim bilan to‘liq qamrab olishni ta’minlashga imkonning kamligini ko‘rishimiz mumkin. 2017-yil 16-avgust kuni bo‘lib o‘tgan yig‘ilish maktabgacha ta’lim tizimi tarixida qoladigan yig‘ilish bo‘ldi 3 . Shu kuni mamlakatimiz Prezidenti davlat milliy genofondini mustahkamlash borasida gapirib, ta’limning ilk bosqichini rivojlantirishning ko‘plab yo‘nalishlarini belgilab berdi. Xususan, maktabgacha ta’lim tizimini tarkibiy jihatdan tubdan isloh qilish, mazkur muassasalarga bolalarni to‘la qamrab olish bo‘yicha muhim vazifalar qo‘yildi. Hayotimizda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lgan ta’lim-tarbiya tizimi haqida gapirganda, Abdulla Avloniy bobomizning dono fikrlari “Tarbiya biz uchun yo hayot - yo mamot, yo najot – yo halokat, yo saodat yo – falokat masalasidir” deb aytilgan fikrlarini takror va takror aytishga to‘g‘ri keladi: ta’lim-tarbiya — biz uchun hayotmamot masalasidir, — dedi Prezident. Qaysi sohani olmaylik, biz zamonaviy yetuk kadrlarni tarbiyalamasdan turib biror-bir o‘zgarishga, farovon hayotga erisha olmaymiz albatta. Bunday kadrlarni tayyorlashda, biz ko‘proq maktabgacha ta’lim tarbiyaga katta e’tibor qaratmog‘imiz zarurdir, chunki biz uy qurmoqchi bo‘lsak avvalo, uyning fundamentini mustahkam qilib quramiz chunki, u uy biz uchun uzoq yillar xizmat qilishi kerak. “Bolalik-bu ko‘p savollar, imkoniyatlar va oqibatlar davri”-deydi 4 A.Alder. Shuning uchun biz bolalarning hech bir savolini javobsiz qoldirmasligimiz, ularning 3 O‘zbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyev raisligida 19 oktabr kuni maktabgacha ta'lim tizimini tubdan takomillashtirish masalalariga bag‘ishlangan ma’ruzasi 4 Quronov.M. Bolam baxtli bo’lsin, desangiz... .T. “Ma’naviyat”, 2014, 22-bet. 23 har bir qiziqishlarini qo‘llab-quvvatlashimiz darkor. Shu bilan birga ular qanday o‘yinlarga qiziqishini va uning oqibatlarini ham tahlil etishimiz darkor. Maktabgacha ta’lim vazirligi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 30 sentyabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimini boshqarishni tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF-5198-sonli qaroriga muvofiq 5 bu sohada yangi tizim yaratildi. Yangi vazirlik oldiga maktabgacha ta’lim sohasida: - yagona davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish, - maktabgacha ta’lim muassasalari davlat va nodavlat tarmog‘ini kengaytirish va moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, - ularni malakali pedagog kadrlar bilan ta’minlash, - maktabgacha ta’lim muassasalariga bolalarni qamrab olishni keskin oshirish, - ta’lim-tarbiya jarayonlariga zamonaviy ta’lim dasturlari va texnologiyalarini tatbiq etish orqali bolalarni intellektual, ma’naviy-estetik, jismoniy rivojlantirish hamda ularni maktabga tayyorlash sifatini tubdan yaxshilash, - maktabgacha tarbiya muassasalarini milliy madaniy va tarixiy qadriyatlarni aks ettiruvchi va bolalikdan kitob o’qishga qiziqish uyg’otadigan o’quv, uslubiy, didaktik materiallar, o’quv o’yinlari va o’yinchoqlari, badiiy adabiyotlar bilan ta’minlash; - rahbarlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish. va bolalarni tarbiyalash va har tomonlama rivojlantirish masalalarini yuqori kasbiy darajada hal qilishga qodir zamonaviy pedagogik texnologiyalar va usullar asosida maktabgacha ta’lim tizimining pedagogik xodimlari; - maktabgacha ta’lim muassasalari xodimlarini moddiy rag’batlantirish tizimini yaratish va o’quv jarayoniga jalb qilish tajribali, malakali va o’qituvchilar va mutaxassislar; 5 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 30 sentyabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimini boshqarishni tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF-5198-sonli qarori 24 - maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilariga bolalarni saqlash uchun munosib sharoitlar, shu jumladan to’liq, oqilona, muvozanatli, sog’lom ovqatlanish, ochiq havoda o’yinlar va mashqlarni hajm va intensivlikda ta’minlashga qaratilgan shart-sharoitlarni yaratish. ko’ngilochar va ma’rifiy tadbirlar elementlari bilan oqilona tibbiy retseptlar bilan belgilanadi, - bolalarga tibbiy yordam ko’rsatadigan maktabgacha ta’lim muassasalarida O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi bilan muvofiqlashtirish va ularning hayoti va sog’lig’ini himoya qilish bo’yicha profilaktika choralarini ko’rish, Bugungi globallashuv jaryonlarida yashar ekanbiz maktabgacha ta’lim tarbiya tizimida metodik ko‘mak qanchalik zarur? Har qanday ta’limning asosi — metodika, jumladan, maktabgacha ta’limniki ham. Maktabgacha ta’limni sifat bosqichiga ko‘tarishda yangi ta’lim metodlari, innovatsion texnologiyalarning ahamiyati katta. Sababi MTTning moddiy-texnik bazasi yuqori bo‘lsa-yu, tarbiyachi bola bilan ishlamasa, unga har kuni yangi ma’lumotlarni o‘rgatmasa, hamma qilingan harakatlar natijasi nolga tenglashib qoladi. Sohadagi mutaxassislar mahoratini oshirish, ularga zaruriy metodik ko‘mak berish maqsadida Maktabgacha ta’lim muassasalari rahbar va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti tashkil etildi. 2020-yil 29-dekabrdagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning Oliy Majlisga murojatnomasida ham aynan shu tizimga to‘xtalib o‘tganligini ko‘rishimiz mumkin. Biz islohatlarimiz ko‘lami va samarasini yanada oshirishda har tomonlama yetuk, zamonaviy bilim va hunarlarni puxta egallagan, azmu shijoatli, tashabbuskor yoshlarimizga tayanamiz albatta. Biz oldimizga mamlakatimizda Uchinchi Renessans poydevorini barpo etishdek ulug‘ maqsadni qo‘ygan ekanmiz, buning uchun yangi Xorazmiylar, Beruniylar, Ibn Sinolar, Ulug‘beklar, Navoiy va Boburlarni tarbiyalab beradigan muhit va sharoitlarni yaratishimiz kerak. Bunda avallo, ta’lim va tarbiyani rivojlantirish, sog’lom turmush tarzini qaror toptirish, ilm-fan va innavatsiyalarni taraqqiy ettirish milliy g’oyamizning asosiy ustunlari bo‘lib xizmat qilishi lozim 4 . 25 Joriy yil yakuniga ko‘ra maktabgacha ta’lim qamrovi 65%ga 2023 yil oxirida esa 75 %ga yetkaziladi. Bu ishlarni amalga oshirish uchun byudjetdan 600 milliard so‘m subsidiya berish hisobidan qo‘shimcha ravishda 2 mingta nodavlat bog‘cha tashkil etilib, xususiy sector ulushi 25 %ga yetkazilishi haqida izoh berib o‘tdi prezidentimiz 5 . Shu bilan bir qatorda yana 2021 yilda maktabga tayyorlashning bepul tizimi bilan 560 ming nafar 6 yoshli bolalar yoki ularning 82 % qamrab olinadi. Shuning uchun ham endi biz yosh avlodga bog‘cha, maktab oliygohda sifatli ta’lim berishni yo‘lga qo‘yamiz, ular jismoniy va ma’naviy sog‘lom, vatanparvar insonlar bo‘lib, ulg‘ayishi uchun barcha kuch va imkoniyatlarni safarbar etamiz deydi o‘z ma’ruzasida prezidentimiz Sh.Mirziyoyev Tarbiyalanuvchilarning ongi, dunyoqarashini o‘stirish, ularni mashg‘ulotlarda erkin fikrlaydigan erkin ishtirokchiga aylantirish nihoyatda muhimdir. Tarbiyachi mashg‘ulotda boshqaruvchi, bolalar esa ishtirokchiga aylanmog‘i lozim. Ana shu vazifani uddalashda innovatsion faoliyat ustunligi ko‘p qirrali samara keltiradi. Maktabgacha ta’limda ko‘proq bolalarning yoshi, fiziologik holatini hisobga olish lozimligini unutmaslik kerak. Oddiy, oson va kam vaqt sarflanadigan o‘yin mashqlaridan foydalanib, faollik markazlarida ish olib borish yaxshi samara beradi. Ko‘proq atrof-muhit bilan bog‘lab o‘tilgan mashg‘ulotlar bolalar ongi, dunyoqarashini, erkin fikrlash, bayon etish qobiliyatlarini, mustaqil ishlash ko‘nikmasini, ya’ni hayotiy kompetensiyasini rivojlantiradi 6 . Bolalarni o‘yinlar orqali ijodiy fikrlash qobiliyatlarini shakllantirishda ularning o‘ynayotgan o‘yinchoqlari ham katta ahamiyat kasb etadi. Bu borada birinchi prezidentimiz jonkuyarlik bilan shunday degan edi:-“ ... har qaysi go‘dak ilk bor olamni o‘z atrofidagi ashyo va buyumlar, jumladan, o‘yinchoqlar orqali anglashini inobatga oladigan bo‘lsak, ularning inson tarbiyasidagi o‘rni beqiyos ekani ayon bo‘ladi. O‘yinchoqlar obrazi bolaning murg‘ak tasavvuriga bamisoli toshga o‘yilgan naqshdek muhrlanib, uning ongida bir umr saqlanib qoladi. Go‘dakning ulg‘ayib, kasb tanlashi, kelajakda qanday yo‘ldan borishi, o‘zining hayot tarzini qanday axloqiy-ma’naviy asoslarga qurishi ham, hech shubhasiz, 26 uning bolalikda qanday o‘yinchoqlar bilan oshno bo‘lib o‘sgani bilan belgilanadi.” 6 Bu fikr bugungi kunda ishlab chiqarilayotgan o‘yinchoqlarni ham tanlashga e’tiborni qaratishimiz lozimligini yana bir bor isbotlaydi. Demak, maktabgacha ta’limning ertangi porloq kelajagidan barchamiz umidvor va manfaatdor bo‘lmog‘imiz kerak. 2.2. Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlarining zamonaviy metodlari Mamlakatimizda ta’lim tizimi tubdan isloh etilib, ertangi kunimizning munosib davomchilari bo‘lgan barkamol avlodni voyaga yetkazishga alohida e’tibor qaratilmoqda. 2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini rivojlantirishga mo‘ljallangan “Yo’l xaritasi” keng ko’lamli kompleks tadbirlarni amalga oshirish ko’zda tutilgan bo’lib, hech kimdan kam bo‘lmagan navqiron avlodning har tomonlama sog‘lom, yuksak ma’naviyatli bo‘lib kamol topishi yo‘lidagi muhim hujjatdir. Unda bolalarni maktabga tayyorlash darajasini tubdan yaxshilash, ta’lim- tarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlarini tatbiq etish, bolalarni har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish belgilangan. Dastur doirasida 5-6 yoshli bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash bo‘yicha muqobil shakllarni yaratish va rivojlantirish yuzasidan keng qamrovli ishlar amalga oshirildi. 7 Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida qisqa muddatli guruhlar tashkil etildi. Bunday guruhlarda maktabgacha yoshdagi bolalar uchun turli rivojlantiruvchi amaliy mashg‘ulotlar olib boriladi. Shu asosda har yili 305 mingdan ortiq 5-6 yoshdagi bolani maktab ta’limiga tayyorlash imkoniyati yaratildi. Bundan tashqari, maktabgacha ta’limga qamrab olinmagan 3-6 yoshli bolalarning otaonalarini metodik qo‘llanmalar 6 Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. T. “Ma’naviyat”, 2008, 43-bet 7 Andryushchenko T.Yu., Shashlova G.M. Etti yoshli bolaning rivojlanish inqirozi: Psixodiagnostik va psixologning tuzatish va rivojlantirish ishlari: O‘quv qo‘llanma. Talabalar uchun qo‘llanma. yuqori. O‘rganish. muassasalar. – M.: Ed. "Akademiya" markazi, 2023. – 96s. 27 bilan ta’minlash va ular bilan tushuntirish ishlarini olib borish orqali maktab ta’limiga tayyorlashning muqobil tizimi ham joriy etildi. Ilg‘or xorijiy mamlakatlar tajribasidan foydalangan holda maktabgacha ta’lim- tarbiya tizimi uchun muqobil dasturlar ishlab chiqilib, amaliyotga tatbiq qilindi. Yangilangan dasturlar bolalarni maktabga yanada sifatli tayyorlashga, ularning intellektual qobiliyati va mantiqiy fikrlash salohiyatini yuksaltirishga, oldingidan farqli ravishda yozish va o‘qishni yanada yaxshiroq o‘rganishiga xizmat qiladi. Ta’lim va tarbiyaning muqobil shakli bu — maktabgacha ta’lim va tarbiya tizimidagi innovatsion ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etish modelidir. Maktabgacha ta’lim muqobil shakllarini tashkil etishning maqsad va vazifalari. o Bolalarni sifatli maktabgacha ta’lim bilan qamrab olish darajasini oshirish, o Maktabgacha ta’lim bilan qamrab olinmagan bolalar ilg’or horijiy tajribani xisobga olgan holda davlat talablariga muvofiq xar tomonlama aqliy, axloqiy, estetik va jismoniy kamol topishi uchun shart sharoitlar yaratish, o Bolalarni boshlang’ich ta’limga sifatli tayyorlash, o Uzoq hududlarda va qishloq joylarda yashovchi maktabgacha yoshdagi bolalarni teng huquqli sifatli maktabgacha ta’limga ega bo’lishini ta’minlash, o Davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari, maktabgacha ta’lim soxasida nodavlat ta’lim xizmatlarini ko’rsatish bilan shug’ullanuvchi yuridik shaxslarning moddiy –texnik bazasini mustahkamlash, o Bola shaxsining asoslarini shakllantirish,unda bilimga qiziqishni rivojlantirish, o MTT qurilishi imkoniyati bo’lgan uzoq qishloq joylari, tog’li tumanlar va borish qiyin bo’lgan aholi punktlarida kamxarj bo’lgan, bepul sifatli maktabgacha ta’limdan teng foydalanshini ta’minlash, o Maktabgacha ta’lim xizmatlarining nodavlat sektorini rivojlantirish. Maktabgacha ta’limga ehtiyoji mavjud mahallalarda, shu jumladan qishloq joylarida maktabgacha ta’limning muqobil shakllarini tashkil qilish va ularni zarur moddiytexnika vositalari bilan ta’minlash choralarini ko‘rish nazarda tutilgan. Shu o‘rinda savol tug‘iladi: davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari quvvati bolalar soniga 28 nisbatan kam bo‘lganda, yechimni nimada ko‘rish mumkin? Vazirlar Mahkamasining “Bolalarni boshlang‘ich ta’limga majburiy bir yillik tayyorlashga bosqichma-bosqich o‘tish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori asosida 2018-2019- o‘quv yilidan boshlab Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Farg‘ona viloyati va poytaxtimizning ayrim tumanlarida bolalarni boshlang‘ich ta’limga majburiy bepul bir yillik tayyorlashni joriy etish tajriba loyihasi amalga oshirildi. Loyihani amalga oshirish uchun jami 494 ta guruh tashkil etildi. Tajriba guruhlari maktabgacha ta’lim muassasalariga bormaydigan bolalarga maktabgacha ta’lim va tarbiya olishda yordam berish, buning uchun zarur shartsharoitlar yaratish maqsadida tashkil etildi. Guruhlar davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari, maktabgacha ta’lim sohasida nodavlat ta’lim xizmatlari ko‘rsatuvchi yuridik shaxslarning negizida ochildi. Tajriba guruhlarida 3-4 soat davomida bir yoki ikki smenada ta’lim-tarbiya jarayoni tashkil etiladi. Bitta guruhdagi bolalar soni 30 nafardan oshmasligi kerak. Tajriba guruhlari maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat tomonidan belgilangan talablarga muvofiq bolalarni tarbiyalaydi va maktabga tayyorlaydi. Bunda bolalarning o‘ziga xos xususiyatlari, albatta, hisobga olinadi. Tajriba guruhlariga 5 yoshdan oshgan maktabgacha ta’lim tashkilotlariga bormayotgan bolalar qabul qilinadi. Boshlang‘ich ta’limga majburiy yillik tayyorgarlikdan o‘tgan bolalarga davlat namunasidagi sertifikat beriladi. Maktabgacha ta’limning ushbu muqobil shakli bog‘chaga bormagan bolani birinchi sinfga borganida tengdoshlaridan kam bo‘lmagan darajada faollashtirishni ko‘zlaydigan dastur asosida bolalarni maktab ta’limiga tayyorlaydi. Demak, bu barcha ota-onalar uchun qulay va davlat tomonidan himoyalangan ta’lim shaklidir. Maktabgacha ta`limning muqobil shakllari taqdimotida MTV tomonidan 16 ta qayta jihozlangan avtobuslar, bolalar maydonchalari bo`lgan ikkita avtoturargoh va 2 ta modulli MTT taqdim etildi. Isuzu HC 40 rusumli avtobuslar asosida harakatlanadigan MTTlar belgilangan yo`nalish bo`ylab harakatlanadi. Ko`chma guruhlarda bo`lish muddati 3 soatdan oshmaydi, maksimal soni 3 yoshdan 7 yoshgacha bo`lgan 16 nafar bola bo`ladi. Darslarni barcha tarbiyalanuvchilar uchun qiziqarli qilish maqsadida, MTV mutaxassislari turli 29 yoshdagi guruhlar uchun maxsus dastur ishlab chiqdilar, o`qituvchilar esa tegishli tayyorgarlikdan o`tdilar. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev “Zamonaviy maktabgacha ta’lim sog‘lom va barkamol avlodni voyaga yetkazishda muhim o‘rin tutadi” deya ta’kidlaydi. Shu asosida 2017-yil 30-sentabrdagi PQ–3305-son “ O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori hamda 2016-yil 29-dekabrdagi PQ–2707-son “2017–2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 21-noyabrdagi 929-son “O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi to‘g‘risidagi nizomi, Maktabgacha ta’limga bolalarni sifatli tayyorlash, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida moddiy texnika bazasini mustahkamlash, maktabgacha ta’lim tashkilotlarining davlat va nodavlat tarmog‘ini kengaytirish va shu orqali maktabgacha ta’limga bola qamrovini oshirish va sohaga ilg‘or xorij tajribalarini tatbiq qilish imkonini berdi. Maktabga qabul qilish bolaning hayotida yangi yosh davri – boshlang‘ich maktab yoshi boshlanishini anglatadi, uning etakchi faoliyati ta’lim olishdir. Olimlar, o‘qituvchilar va ota-onalar maktab ta’limi nafaqat samarali, balki ularga g‘amxo‘rlik qilayotgan bolalar uchun ham, kattalar uchun ham foydali, yoqimli, kerakli bo‘lishi uchun barcha sa’yharakatlarini qiladilar. – qat’iy tartibga solingan maktab tipidagi o‘qitishdan voz kechish; – turli xil shakllarda bolalarning jismoniy faolligini ta’minlash; – ta’limni tashkil qilishning turli shakllaridan, shu jumladan bolalarning turli xil maxsus faoliyatidan foydalanish; – faoliyatning bolalarning kundalik hayoti, ularning mustaqil faoliyati (o‘yin, badiiy, konstruktiv va boshqalar) bilan o‘zaro bog‘liqligini ta’minlash; – ta’sirlikdan foydalanish va o‘quv mazmunini loyihalashtirish; – bolalar faoliyati mazmunini funksional ravishda simulyatsiya qiladigan va uni boshlaydigan rivojlanayotgan mavzu muhitini yaratish; 30 – bolalarning fikrlash, tasavvur va qidiruv faoliyatini faollashtiradigan usullardan keng foydalanish. Muammoli elementlarni, turli xil yechimlarga ega bo‘lgan ochiq turdagi muammolarni o‘rgatish bilan tanishtirish; – o‘yin texnikasi, o‘yinchoqlardan keng foydalanish; – bolalar uchun hissiy jihatdan muhim vaziyatlarni yaratish; – bolaning tengdoshlariga e’tiborini qaratish, u bilan muloqot qilish va undan o‘rganish imkoniyatini berish (va nafaqat kattalardan); – kattalar va bolalar o‘rtasidagi o‘zaro muloqotning dialogli shaklini ajratib ko‘rsatish, bu bolalarning faolligi, tashabbuskorligi, kattalarga hurmat va ishonchini rivojlantirishni ta’minlaydigan ta’lim jarayonida yetakchi sifatida; – har bir bolaga qulaylik va muvaffaqiyat hissini beradigan bolalar jamoasini shakllantirish. Bunday ish bolalarga 6-7 yoshdagi inqirozni og‘riqsiz ravishda yengishga, o‘yindan yangi yetakchi faoliyatga – ta’limga o‘tishga yordam berish uchun mo‘ljallangan. Hozirgi kunda kimdir tez-tez savolni eshitadi: bolani maktabga kim tayyorlashi kerak, boshlang‘ich sinflarda muvaffaqiyatli o‘qish uchun kim javobgar – ota-onalar, bolalar bog‘chasi o‘qituvchilari va o‘qituvchilari, maktab? Hamma ota-onalar ham farzandi bilan o‘qish uchun bo‘sh vaqtga ega emaslar. Ba’zilar buni qanday qilib to‘g‘ri qilishni bilishmaydi. Bunday hollarda bolani tayyorlashni mutaxassislarga topshirish yaxshiroqdir. Bir nechta variant mavjud: – bolani maktabdagi tayyorgarlik guruhiga yozish; – xususiy o‘qituvchining xizmatidan foydalanish; – bolani bolalar bog‘chasiga yozib qo‘yish; – bolalarni rivojlantirish markazlarini izlash. Shunday qilib, bolalarni maktabga tayyorlashning maqsadi ta’lim faoliyatining har qanday o‘ziga xos elementlarini o‘zlashtirish emas, balki maktabda o‘qish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishdir. Treningga tayyorgarlikning asosiy tamoyillari: 1. Rivojlanish, o‘qitish va ta’limning birligi; 2. Bolalarning yoshi va individual xususiyatlarini hisobga olish; 31 3. Integratsiyalashgan yondashuv; 4. Tizimli va izchil; 5. Variatsiya va dispersiya; 6. Ong va ijodiy faoliyat; 7. Ko‘rinish; 8. Mavjudligi va yetarliligi. O‘yin va samarali faoliyat bolaning yetakchi faoliyati sifatida qaraladi. Treningga tayyorgarlik ko‘rishning asosiy vazifalari: o sog‘liqni saqlash va mustahkamlash; o aqliy funksiyalar va shaxs xususiyatlarini rivojlantirish; o o‘qishga tayyorgarlik va maktabda o‘qitish o‘rtasidagi uzviylikni ta’minlash. Integratsiya quyidagi printsiplarga asoslanadi: 1. san’atning barcha turlarini va turli xil badiiy-ijodiy faoliyat turlarini (o‘yin, musiqa, badiiy nutq, teatr) birlashtirish, turli xil san’at turlarining ekspresivligi vositasida tasvirlangan obrazni tarbiyalash va tushunish uchun va qobiliyatlarni rivojlantirish uchun go‘zallikni anglash, ijodiy fikrlash; 2. bolaning o‘ziga xos vizual-majoziy xususiyatini hisobga olgan holda atrofdagi dunyo bilan munosabati; 3. bolalar hayoti va uning atrof-muhitiga san’at va bolalar ijodiyoti asarlarini keng kiritish; 4. har xil ortiqcha yuklarni yo‘q qilish maqsadida faoliyatni tez-tez va sezilmas o‘zgarishi asosida amalga oshadi. E.E. Kravtsova quyidagilarni ta’kidlaydi: “Bolalarni maktabga tayyorlash – bu bola hayotining barcha sohalarini qamrab oladigan murakkab, ko‘p qirrali vazifadir”. Maktabga psixologik tayyorgarlik bu vazifaning faqat bitta jihati, haqiqat nihoyatda muhim va ahamiyatlidir. Biroq bitta jihat doirasida turli xil yondashuvlar mavjud va ularni ajratish mumkin. Ushbu sohadagi tadqiqotlarning barcha xilma-xilligiini hisobga olgan holda, u ushbu muammoga bir nechta asosiy yondashuvlarni aniqladi va belgilab berdi. 32 Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalar nutqini rivojlantirish ishlari tegishli dastur asosida amalga oshiriladi, mazkur dasturda atrof-olam haqidagi bilimlar doirasi, tegishli lug‘at hajmi hamda bolalarning har bir yosh bosqichida o‘zlashtirishlari lozim bo‘lgan nutqiy mahorat va ko‘nikmalari belgilab qo‘yilgan bo‘lib, u muayyan shaxs sifatlarini tarbiyalashni ko‘zda tutadi (masalan, dialogik nutqni rivojlantirishda dastur kirishimlilik, xushmuomalalik, bosiqlik kabi sifatlarni tarbiyalash zarurligini ta’kidlaydi). Nutqni rivojlantirish dasturi ham, umuman olganda, xuddi “Maktabgacha ta’lim muassasalarida tarbiyalash va ta’lim berish dasturi” kabi ilmiy asoslarga qurilgan. U butun mazmuni bilan maktabgacha ta’lim nazariyasini amalga oshirishga, ya’ni bola shaxsini har tomonlama rivojlantirishga yo‘naltirilgan. Dastur asosini psixologiya va turdosh fanlarning bolaning og‘zaki nutqni egallab olganligi va uning bilish faoliyatining o‘ziga xosligi haqidagi ma’lumotlar tashkil etadi, bu esa turli yosh bosqichlarida bolalarga nisbatan talabning hajmi va izchilligini belgilaydi. Shuningdek, dastur bolaning rivojlanishida faoliyatning yetakchi ahamiyatga ega ekanligi haqidagi muhim pedagogik qoidani hisobga olgan holda tuzilgan, shuning uchun nutqni rivojlantirish dasturi turli faoliyat turlari (o‘yinlar, mashg‘ulotlar, mehnat va boshq.) bilan taqqoslangan. Dasturni o‘rganishni nutqni rivojlantirishning asosiy vazifalarini eslatib o‘tish bilan boshlash mumkin . So‘ngra bitta guruh misolida ushbu asosiy vazifalarning mazmuni qandayligini va u dasturning qaysi bo‘limlarida uchrashini ko‘rsatish zarur. Yuqorida qayd etilgan jamoaviy muhokama singari tarbiyachiga boshqa yosh guruhlari dasturlarining matnlarini o‘rganib chiqish taklif etiladi. Navbatdagi mashg‘ulotda dasturiy materialni alohida vazifalar bo‘yicha qiyosiy tahlil qilish o‘tkaziladi, materialni yosh guruhlarida izchil ravishda murakkablashtirib borish qayd etiladi. Maktabgacha tarbiya sohasi xodimiga dasturni yakka tartibda va ayni paytda jamoa bo‘lib o‘rganishga to‘g‘ri keladi. Maktabgacha ta’lim muassasasi mudirasi yoki katta tarbiyachi har yili sentabr oyida tarbiyachilarning o‘z yosh guruhlari uchun dasturning tegishli talablarini ajratib olishlari, ularni o‘zlarining yosh guruhlariga mo‘ljallangan dasturiy talablar bilan ko‘rgazmali taqqoslash, ularni aralash guruhlar dasturi bilan 33 ko‘rgazmali taqqoslash uchun nutqni rivojlantirish dasturini tarbiyachilar ishtirokida jamoaviy muhokama qilishni o‘tkazishlari lozim. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablarining asosiy yo‘nalishlaridan biri nutq, o‘qish va savodga tayyorgarlikdan iboratdir. “Nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari” sohasi kompetensiyalari “Nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari” sohasidagi ta’lim va tarbiya jarayoni yakunida 6-7 yoshli bola: o ona tilini eshitadi va tushunadi; o ona tilida to‘g‘ri talaffuz, mos grammatik shakllar va turli gap tuzilmalaridan foydalanadi; o chet tilini o‘rganishga qiziqish bildiradi; o chet tili bo‘yicha dastlabki bilimlarini namoyish etadi; o badiiy adabiyotga qiziqish bildiradi; o so‘zning lug‘aviy ma’nosi, bo‘g‘inli va fonetik tuzilishi to‘g‘risida tasavvurgatushunchaga ega bo‘ladi; o gapning turli ma’no shakllarini mustaqil ravishda tuzadi va so‘zlab bera oladi; o ona tilida yozishning dastlabki malakalari va vositalaridan foydalanishni biladi. Bu umumiy vazifa – “Nutq, o‘qish va savodga tayyorgarlik” quyidagi maxsus vazifalardan iborat: o nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash, o lug‘atini boyitish, o mustahkamlash va faollashtirish, o nutqning grammatik to‘g‘riligini takomillashtirish, o og‘zaki nutqni shakllantirish, – ravon nutqni rivojlantirish, – savodga tayyorlash. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablarining tayyorlov guruhdagi nutq, o‘qish va savodga tayyorgarlik yo‘nalishining asosiy vazifalari: bolaning til to‘g‘risidagi tasavvur va bilimlarga ega (antonim va sinonimlarni topa oladi), o‘qish va yozish malakalarini shakllantirishdan iborat. Bola o‘z ona tilining fonetik, grammatik tuzilishini, so‘zlardagi birinchi tovushlarni biladi, bo‘g‘inlab o‘qiydi, alifboni o‘rgangan, deb belgilangan. Bu vazifalarni bajarish uchun 34 tayyorlov guruhida yil davomida jami 72 ta mashg‘ulot o‘tkaziladi . Shulardan 36 tasi bolalarning og‘zaki nutqini o‘stirish bo‘yicha, 36tasi savodga tayyorlash bo‘yicha bo‘ladi. Mashg‘ulotlarning davomiyligi 25–30 daqiqa. Og‘zaki nutqini o‘stirish bo‘yicha o‘tkaziladigan mashg‘ulotlarda asosan, bolalarning og‘zaki nutqini o‘stirish bilan birga nutqni grammatik tomondan to‘g‘ri shakllantirishga: 1) nutqning morfologik va sintaksis tomonlarini shakllantirishni davom ettirish; 2) sodda va qo‘shma gaplar tuzish, bunda barcha so‘z turkumlaridan foydalanishga o‘rgatish, bolalarni gapirganda sonni otga, sifatni otga, sifatni fe’lga to‘g‘ri ishlatish malakalarini takomillashtirish, 3) tovush va so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz etishga, ravon gapirishga, mustaqil hikoya qilishga e’tibor beriladi. Og‘zaki nutqini o‘stirishda mustaqil hikoya qilishga o‘rgatish katta o‘rin egallaydi: bolalalarni o‘z hayotlarida uchragan voqealar, suratlarga qarab, tarbiyachining taklif qilgan mavzusi asosida hikoyalar tuzishga o‘rgatiladi. Tayyorlov guruh bolalarining hikoyalari mazmunan bog‘langan, ma’lum izchillikda, grammatik tomondan to‘g‘ri tuzilgan bo‘lishi kerak. Xalqning boy intellektual merosi va umumbashariy qadriyatlar negizida, zamonaviy madaniyat, iqtisodiyot, fan-texnika va texnologiyalarning yutuqlari asosida kadrlar tayyorlashning mukammal tizimini shakllantirish O‘zbekiston taraqqiyotining muhim shartidir. Maktabgacha ta’lim bolaning sog‘lom, har tomonlama kamol topib shakllanishini ta’minlaydi, unda o‘qishga intilish hissini uyg‘otadi, uni muntazam ta’lim olishga tayyorlaydi. Maktabgacha ta’lim maqsadi va vazifalarini ro‘yobga chiqarishda mahallalar, jamoat va xayriya tashkilotlari, xalqaro fondlar faol ishtirok etadi. Maktabgacha ta’limni rivojlantirish uchun quyidagilarni amalga oshirish lozim bo‘ladi: malakali tarbiyachi va pedagog kadrlarni ustuvor ravishda tayyorlash; 1) maktabgacha ta’limning samarali psixologik-pedagogik uslublarini izlash va joriy etish; 35 2) bolalarni oilada tarbiyalashni tashkiliy, psixologik, pedagogik va uslubiy jihatdan ta’minlash; 3) zamonaviy o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar, texnik vositalar, o‘yinchoqlar va o‘yinlar yaratish hamda ularni ishlab chiqarish; 4) maktabgacha yoshdagi bolalarni xalqning boy madaniy-tarixiy merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash uchun shartsharoitlar yaratish; 5) maktabgacha ta’lim muassasalarining har xil turlari uchun turli variantlardagi dasturlarni tanlab olish, maktabgacha tarbiyaning barcha masalalari bo‘yicha malakali konsultatsiya xizmati ko‘rsatish imkoniyatini yaratish; 6) maktabgacha tarbiya va sog‘lomlashtirish muassasalari tarmogini qo‘llabquvvatlash va rivojlantirish mexanizmini ishlab chiqish kabi vazifalarni maqsad qilib qo‘yadi. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’lim to‘g‘risidagi Nizomda maktabgacha ta’limga alohida urg‘u berilib, maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’lim tizimining boshlang’ich turi hisoblanishi hamda O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni, Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi talablari asosida tashkil etiladi, deyilgan. Maktabgacha ta’lim, bola 6-7 yoshga yetguncha oilada hamda davlat va nodavlat (davlatga qarashli bo‘lmagan) maktabgacha ta’lim muassasalarida amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’limning asosiy vazifalari quyidagilar deb belgilanadi: 1) bolalarni xalqning boy milliy, madaniy tarixiy merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida aqliy va ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash; 2) bolalarda milliy g‘urur, vatanparvarlik hislarini shakllantirish; 3) maktabgacha yoshdagi bolalarda bilim olish ehtiyojini, o‘qishga intilish mayllarini shakllantirib, ularni muntazam ravishda ta’lim jarayoniga tayyorlash; 4) bolalarning tafakkurini rivojlantirish, o‘zining fikrini mustaqil va erkin ifodalash malakalarini shakllantirish; 5) bolalarning jismoniy va ruhiy sog‘lig‘ini ta’minlash kabilarni o‘z oldiga maqsad qilib belgilaydi. 36 Maktabgacha ta’lim muassasalarining yasli va maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar guruhlariga bir xil yoshdagi, shuningdek, turli yoshdagi bolalar qabul qilinishi mumkin . Guruhlardagi bolalar soni quyidagicha belgilanadi: o 2 yoshdan 3 yoshgacha – 15 ta. o 3 yoshdan 6-7 yoshgacha – 20 ta. o Turli yoshdagi guruhlarda 15 ta. Maktabgacha ta’lim muassasalari faoliyati hududlarining demografik, ijtimoiyiqtisodiy va boshqa xususiyatlarini hisobga olgan holda tashkil etiladi, Maktabgacha ta’lim muassasalarini tashkil etish va tugatish Qonunga muvofiq ravishda amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’lim muassasalari yo‘nalishlariga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi: – maktabgacha talim tashkiloti, xonadon bolalar bog‘chasi (ham mustaqil muassasa sifatida, ham filial sifatida); – bog‘cha maktab muassasasi; – tarbiyalanuvchilarning bir yoki bir necha ustuvor yo‘nalishlarda rivojlantiradigan (til o‘rganish, badiiy estetik, sport va boshqa yo‘nalishlar bo‘yicha) maktabgacha ta’lim muassasasi; – tarbiyalanuvchilarning jismoniy va ruhiy rivojlanishidagi kamchiliklarni bartaraf etishni ustuvor ravishda amalga oshiruvchi maxsus maktabgacha ta’lim muassasasi; – sanitariya-gigiena, profilaktika va sog‘lomlashtirish tadbirlari hamda muolajalari ustuvor ravishda amalga oshiriladigan sog‘lomlashtiruvchi maktabgacha ta’lim muassasasi; – aralash turdagi maktabgacha ta’lim muassasasi. Maktabgacha ta’lim muassasasi turlari ota-onalar tomonidan tanlanadi. Maktabgacha ta’lim muassasasiga bolalarni qabul qilish tartibi, ularni bir muassasadan ikkinchisiga ko‘chirish, muassasadan chiqarish davlat muassasalarida Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan belgilangan tartibda, davlatga qarashli bo‘lmagan 37 maktabgacha ta’lim muassasalarida esa, muassasaning Ustavi bilan belgilanadi. Aqliy va jismoniy rivojlanishda kamchiliklari mavjud bo‘lgan bolalar uchun maxsus maktabgacha ta’lim muassasalari yoki guruhlar tashkil etish ham maktabgacha ta’lim muassasasi to‘g‘risidagi Nizomda ko‘rsatib o‘tilgan. III BOB. MAKTABGACHA TA'LIMGA QO'YILADIGAN DAVLAT TALABLARINING MAZMUN MOHIYATI, ASOSIY SOHA VA YO'NALISHLARINING ASOSIY BOSQICHLARI 3.1 Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlarida mavjud muammolar Maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’limning boshlang’ich qismi hisoblanadi. U bolaning sog’lom va rivojlangan shaxs bo’lib shakllanishini ta’minlab, o’qishga bo’lgan ishtiyoqini uyg’otib, tizimli o’qitishga tayyorlab boradi. 6-7 yoshgacha bo’lgan maktabgacha ta’lim davlat va nodavlat bolalar maktabgacha ta’lim muassasalarida va oilada amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’limning maqsadi –bolalarni maktabdagi o’qishga tayyorlash, bolani sog’lom, rivojlangan, mustaqil shaxs bo’lib shakllantirish, qobiliyatlarini ochib berish, o’qishga, tizimli ta’limga bo’lgan ishtiyoqini tarbiyalash hisoblanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat talablari aniq bir 38 yoshdagi bolaning rivojlanish standartlarini va bolaning yutuqlari va rivojlanish darajasini baholash imkoniyatini beruvchi indikatorlarni belgilaydi. 8 Ushbu xujjat, birinchi navbatda, oilalarga bolaning to’laqonli rivojlanishi, ta’lim-tarbiyasida, uni maktabda ta’lim olishga samarli tayyorlashda yordam berishni nazarda tutadi.U maktabgacha ta’limning mazmunini belgilaydi va mulk shaklidan qat’iy nazar, maktabgacha ta’lim muassasalarini bolalikning qadr-qimmatini saqlab qolgan xolda barcha bolalarning tenghuquqligini va har bir bolaning individual rivojlanishini tadbiq etishga yo’naltirilgan. Albatta, Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ham ta’lim mazmuni maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablariga asosan ishlab chiqilib, O’zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan yoki tavsiya qilingan dasturlar bilan tartibga solinadi. Tashkilot o’z(mualliflik) dasturlaridan foydalanishga haqlidir. Ushbu dasturlarni tartibi O’zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan belgilanadi. Oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlari to‘g‘risidagi nizomga muvofiq, oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkiloti faqat davlat-xususiy sherikchilikning oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarini moddiy- texnik va uslubiy jihatdan ta'minlash shakli asosida qishloq joylarda tashkil etiladi. Barchamizga ma’lumki, nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi o’z faoliyatida O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlariga, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga, boshqa qonun hujjatlariga, shuningdek ushbu Nizomga amal qilib boradi. hujjatlariga muvofiq muassasa shaklida tashkil etiladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasining ish tartibi va bolalarning muassasada bo’lish vaqti muassasa ustavi hamda muassisning qarori bilan belgilanadi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasida 5 kunlik ish haftasi uchun, qoida tariqasida quyidagi ish tartibi joriy etiladi: 12 soatli; 10,5 soatli; 8 Gutkina N.I.Maktabga psixologik tayyorgarlik.4-nashr; qayta ko'rib chiqilgan va qo‘shing. – SPb.: Piter, 2020. – 208.bet. 39 9 soatli; 4 soatli; Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi joylashgan hududda yashaydigan aholi talablaridan kelib chiqib, nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasida yoki uning alohida guruhlarida 6 kunlik ish haftasi ham joriy etilishi mumkin. Oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarining asosiy vazifalari quyidagilar : 1) ta'lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy ta'lim dasturlari va texnologiyalarini joriy etish va bolalarning hayotini muhofaza qilish va sog‘lig‘ini mustahkamlash; 2) bola shaxsini sog‘lom va yetuk, maktabda o‘qishga tayyorlangan tarzda shakllantirish ; 3) bolalarning intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlanishini ta'minlash; 4) bolalarda xalqimizning yuksak ma'naviyati va insonparvarlik an'analariga sadoqat tuyg‘ularini shakllantirish. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasini muassis tomonidan tayinlanadigan rahbar boshqaradi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi rahbari davlat maktabgacha ta’lim muassasasi mudiri lavozimiga qo’yiladigan malaka talablariga muvofiq bo’lishi kerak. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi faoliyatini nazorat qilish muassis tominidan, shuningdek, qonun hujjjatlarida belgilangan tartibda vakolatli davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari tomonidan maktabgacha ta’limga qo’yladigan davlat talablari va ta’lim- tarbiya dasturlarining bajarilishini nazorat qilish ushbu sohadagi vakolatli organ tomonidan amalga oshiriladi. «Bizning eng katta boyligimiz — bu xalqimizning ulkan intellektual va ma’naviy salohiyatidir». Shavkat Mirziyoyev Bugungi kunda ta’lim tashkilotlarida ta’lim-tarbiya sifatini takomillashtirish, har tomonlama ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalangan barkamol shaxslarni voyaga yetkazish davlat siyosatining ustuvor yo’nalishilaridan biri desak adashmagan bo’lamiz. Maktabgacha yoshdagi bolalarning intellektual ta’limi – bu ongni rivojlantirish uchun o‘sib borayotgan shaxsga tizimli va maqsadli pedagogik ta’sir ko‘rsatishdir. Bu ta’sir kattalar tomonidan amalga oshiriladi va turli vositalar, usullar va bolalarning 40 intellektual rivojlanishini ta’minlaydigan shart-sharoitlarni yaratish tizimini o‘z ichiga oladi. O‘zbekiston Respublikasining “Maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risida”gi Qonunining 29-moddasida maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat ta’lim dasturi bolani to‘laqonli har tomonlama kamol toptirishga qaratilgan ta’lim-tarbiya jarayoni tashkil etilishi ko‘rsatib o‘tilgan. Hozirgi vaqtda "intellekt" va "intellektual qobiliyat" atamalarining turli xil talqinlari mavjud. Eng keng tarqalgani intellekt tushunchasi "idrok jarayonini amalga oshirish va muammolarni samarali hal qilish qobiliyati, maqsadga erishish uchun o‘z harakatlarini rejalashtirish, tashkil etish va nazorat qilish qobiliyatidir". Bolaning intellekti – bu atrofdagi dunyoni samarali idrok etish va tushunish imkoniyatini ta’minlaydigan individual kognitiv tajribani tashkil etishning o‘ziga xos shakli. Ammo maktabgacha yoshdagi bolalar atrofidagi dunyo haqidagi bilimlar, maktab o‘quvchilaridan farqli o‘laroq, ta’limiy faoliyatlarda jamlangan emas, u kundalik hayotda, kattalar va tengdoshlar bilan muloqot qilish jarayonida, o‘yinda, ishda va turli xil samarali faoliyat turlarida amalga oshiriladi. Bola uchun o‘yin hayotdir. O‘yin bolaning hayotidagi eng qiyin va eng muhim tadbirlardan biridir. O‘yin yordamida siz o‘quv, bilish va ijodiy faoliyatga qiziqishni jalb qilishingiz, maktabgacha yoshdagi bolalarning badiiy qobiliyatlarini ochib berishingiz mumkin . Maktabgacha yoshdagi bolalarning intellektual rivojlanishi juda muhimdir, chunki u ma'rifiy faoliyatni muvaffaqiyatli egallash uchun ko'nikmalar hosil qiladi. Maktabgacha yoshdagi ma'lumotlarning to'planishi tez sur'atlarda kechadi, bilim jarayonlari takomillashtirilmoqda, nutq shakllanmoqda. Rivojlangan razvedkaga ega bo'lgan maktab o'quvchilari yangi materiallarni tezda o'rganadilar va yod olishadi, o'zlarining qobiliyatlariga ko'proq ishonch hosil qilishadi va amaliyotda ko'rsatilishicha o'rganish istagi ko'proq bo'ladi. Maktabgacha tarbiyachilarning intellektual qobiliyatini rivojlantirishda alohida o'ringa o'qitish vositasi bo'lgan bolalarning didaktik o'yinlari kiradi va bolalarga bilim olish va ularni mustahkamlashda yordam beradi, shuningdek, bilim faoliyati metodlarini o'rganish uchun yordam beradi. Maktab o'quvchilari bolalarning ta'lim faoliyatiga qiziqishi ortib borayotgan didaktik o'yin tufayli, tasniflashni, taqqoslashni va umumlashtirishni o'rganadi. Kichik bolalarni aqliy rivojlanishi nafaqat bilimlarni egallash va mustahkamlash, balki maktabgacha 41 yoshdagi bolalarning fikrlash faoliyatini faollashtirishga ham yordam berishi kerak. Mamlakatimizda olib borilayotgan uzluksiz ta’lim tizimining barcha bo‘g‘inlaridagi yangilanish, modernizatsiya jarayoni uzluksiz ta’lim tizimining barcha bo‘g‘inlari uchun, jumladan, barcha fanlar qatorida Maktabgacha ta’lim - tarbiyani tashkil etish fani bo‘yicha ham zamon talabiga javob bera oladigan darslik va o‘quv qo‘llanmalarni yaratishni taqzo etmoqda. Shu boisdan Maktabgacha ta’lim-tarbiyani tashkil etish faniga oid zamonaviy bilimlar tizimini bo‘lajak tarbiyachi pedagoglarga o‘qitish dolzarb vazifalardan hisoblanadi. Bugungi kunda Respublikamizda “Maktabgacha ta’lim konsepsiyasi” hamda maktabgacha ta’lim uchun o‘quv dasturlari va o‘quvmetodik majmualarda bolalarning bilish faoliyatlarini rivojlantirish imkoniyatlarini kengaytirishga alohida e’tibor qaratilgan. MTT tarbiyalanuvchilarining bilish faoliyatlarini rivojlantirish tarbiyachipedagoglarning ta’limtarbiyani samarali tashkil etishlariga bevosita bog‘liqdir. Bu borada O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasida umumiy o‘rta ta’lim sifatini tubdan oshirish, yosh avlodning ijodiy va intellektual salohiyatini qo‘llab-quvvatlash va ro‘yobga chiqarish kabi yo‘nalishlar belgilangan bo‘lib, bu o‘z navbatida mazkur jarayonni tadqiq etish va tahliliy yo‘nalishga ega bo‘lgan didaktik tizim sifatida ko‘rib chiqishda bolalar aqliy salohiyatini rivojlantirishda tarbiyachipedagoglarning ta’lim-tarbiyani samarali tashkil etish texnologiyasini takomillashtirish va amalga oshirish maqsadga muvofiq. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ta’lim-tarbiyadan ko‘zlangan maqsad – ta’limning keyingi bosqichida ijodiy va mustaqil fikrlay oladigan shaxsni tarbiyalab berishdan iborat. Ushbu bitiruv malakaviy ishida Maktabgacha ta’lim-tarbiyani tashkil etish o‘qitishning maqsad va vazifalari – bo‘lajak 30 tarbiyachilarni ta’lim-tarbiya qonuniyatlari bilan yaqindan tanishtirishga doir bilimlar bilan qurollantirish, shuningdek, maktabgacha ta’limga qo‘yilgan talablar, tamoyillar, mazmuni, tarbiya turlari va tarbiyachi shaxsini shakllantirishning pedagogik asoslari kabi masalalar yoritilgan. Barchamizga ma’lumki inson rivojlanishi – juda murakkab jarayon. U tashqi ta’sirlar hamda ichki kuchlar ta’sirida sodir bo’ladi. Tashqi omillarga insonni o’rab 42 turgan tabiiy va ijtimoiy muhit, shuningd е k bolalarda muayyan xislatlarni shakllantirish bo’yicha maqsadga yo’naltirilgan faoliyat kiradi. Ichki omillarga esa biologik, irsiy omillar kiradi. Rivojlanish jarayonida bola faoliyatning har xil turlariga jalb qilinadi (o’yin, m е hnat, o’quv, sport va b) va muloqotga kiradi (otaona, t е ngdoshlar, b е gona kishilar va b. bilan). Bunda u o’ziga xos bo’lgan faollikni namoyon etadi. Bu muayyan bir ijtimoiy tajribani egallashga yordam b е radi. Bola rivojlanishining har bir davri uchun faoliyat turlaridan biri asosiysi, е takchisi bo’ladi. Bir tur boshqasi bilan almashtiriladi, biroq har bir faoliyatning yangi turi oldingisining ichida yuzaga k е ladi. Bola tug’ilishidan boshlab normal rivojlanishi uchun muloqot muhim ahamiyatga ega. Faqatgina muloqot jarayonida bola inson nutqini o’zlashtirib olishi mumkin. Bu esa o’z navbatida maktabgacha yoshdagi bola faoliyatida va atrofmuhitni bilish va o’zlashtirishda е takchi vazifani bajaradi. Shaxs rivojlanishi harakatlantiruvchi kuchlari bo’lib bola ehtiyoji va uni qoniqtirish imkoniyati o’rtasida yuzaga k е ladigan qarama-qarshiliklar hisoblanadi. Bugungi maktab yoshidagi bolalardan aniq bilimlargina emas, fikrlash ko’nikmasi, kattalar hamda sinfdosh o’rtoqlarini tushunish, ular bilan ijobiy hamkorlik aloqalarini o’rnatish talab etiladi. Shuning uchun bolaning maktabga qadam qo’yayotganida nechog’li bilimga egaligi emas, balki uning yangi bilimlarni egallashga tayyorgarligi, atrofolamga moslashish ko’nikmasi, voqea-hodisani mustaqil ravishda tahlil etishi va harakat qilishi muhimroq hisoblanadi. Maktabgacha yoshidagi bolalarning intellektual-anglash malakalarini rivojlantirish asosiy bilish jarayonlarini – idrok, xotira, tasavvur, fikrlashni takomillashtirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Bilish jarayonlarning shakllanish darajasiga ko‘ra, mustaqil ijodiy bilish, amaliy va aqliy tajriba, umumlashtirish, o‘z faoliyati jarayoni va natijalarini tahlil qilish, o‘xshashlik va xulosalar chiqarish qobiliyatiga ko‘ra, insonning bilim darajasiga qarab baho berish mumkin. Bolaning intellektualanglash malakalarini rivojlanishi, shunday qilib, maktabgacha yoshidagi bolalar ta’limini rivojlantirishning hozirgi bosqichida asosiy e’tibor bolaning shaxsiyatini har tomonlama rivojlantirishga qaratilishi qiziquvchanlik, maqsadlilik, 43 mustaqillik, mas’uliyat, ijodkorlik, bolalarning muvaffaqiyatli ijtimoiylashuvini ta’minlashdan iborat. 3.2 Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlariga doir tadqiqot ishlari. Maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyaviy faoliyatini tashkil etishda shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim muhim ahamiyat kasb etishi amaliy jarayonlarda tobora yaqqolroq natijalarini ko‘rsatib bormoqda. Chunki bu yondashuv mazkur yoshdagi bolalar rivojlanish xususiyatlarini hisobga olish imkoniyatini ta’minlaydi. Rivojlanish sohasidagi izlanishlar shundan dalolat beradiki, bola hayotining dastlabki to‘qqiz yili o‘sish davrining muayyan davomiyligida o‘tadi, bu umumiy va oldindan aytib berish mumkin bo‘lgan bosqichdir. Bu bosqichlar rivojlanishning har bir sohasidagi o‘zgarishlar bilan ajralib turadi: jismoniy, hissiy, ijtimoiy va kognitiv. Bolalar o‘sishining o‘ziga xosligi to‘g‘risidagi bilimlar tarbiyachilarga ta’lim muhitini yaratishga va faoliyatning muvofiq turlarini rejalashtirishga tayanch bo‘lib xizmat qiladi. 9 Rivojlanish xususiyatlariga mos kelish usullarini muvaffaqqiyatli qo‘llash uchun tarbiyachilar me’yordagi rivojlanishning borishi to‘g‘risida tasavvurga ega bo‘lishlari kerak. Bunda tarbiyachilar shuni yodda tutishlari lozimki, bolalar rivojlanishning bir xil bosqichini bosib o‘tishlariga qaramasdan, ularda bu jarayon bir vaqtning o‘zida kechmaydi. Bir xil yoshdagi bolalarda o‘ziga xos individual farqlar bo‘lishi muqarrar. Me’yoriy rivojlanish jadvalida bolalarning umumiy va nozik motorikasi rivojlanishi, muloqot ko‘nikmalari, nutqni tushunish, undan foydalanish, mustaqil ovqatlanish, kiyinish hamda o‘zlashtirishi lozim bo‘lgan ijtimoiy ko‘nikmalar keltirilgan. Biroq, siz ta’limiy faoliyat rejasini tuzish chog‘ida shunday jadvallardan foydalanmoqchi bo‘lsangiz, ularni vaqti-vaqti bilan qarab borishingiz kerak. Agar 9 Z. Nishanova, G. Alimova. Bolalar psixologiyasi va uni o‘qitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma. – T., O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg‘armasi nashriyoti, 2020 44 bolalar bilan ta’limiy faoliyatlarlar rivojlanish darajasini hisobga olmagan holda o‘tkazilsa, barcha harakatlarimiz natijasiz tugaydi, bolalarni zo‘riqtirishdan nariga o‘tolmaymiz. Bolalarning har bir sa’y-harakatida muvaffaqqiyatga erishishi uchun qulay imkoniyatni yaratib berishdan iborat. Demak, ta’limiy faoliyatlarlarni o‘ta oddiy tarzda o‘tkazmaslik lozim; ular har bir bola rivojlanishining aniq joriy davri murakkabligi darajasi hisobga olingan holda, ilgarilovchi xususiyatga ega bo‘lishi zarur . Har bir bola o‘z ichki imkoniyatlari va o‘zini o‘rab turgan atrof-muhit ta’sirida o‘zicha ulg‘ayib boradi va rivojlanadi. Uning o‘ziga xos mijozi, qabul qilish usuli va o‘z oilasi bor. Bu individual farqlar tarbiyachining faoliyat dasturida ham, bolalar va kattalarning o‘zaro munosabatlarida ham hisobga olinishi kerak. Bola uning shaxsiy fikrlari va materiallar, g‘oyalar va odamlar bilan tajribalari o‘zaro ta’sir etishi natijasida ta’lim oladi. Bu tajriba uning yosh xususiyatlariga, ichki imkoniyatlariga mos bo‘lishi lozim va shu bilan bir vaqtda uning qiziqishlari va tushunchalarini faollashtirishi kerak. Bolalar bilan o‘tkaziladigan ta’limiy faoliyatlarlar ularning individual va yosh xususiyatlariga mos bo‘lishi uchun tarbiyachilar har bir bolani doimiy ravishda kuzatib borish barobarida uning imkoniyati, ehtiyoji, qiziqishlari, mijozi va qabul qilish usulini ro‘yobga chiqarishga erishishi zarur. Bundan tashqari u yoki bu markazda shug‘ullanishda ham ushbu jihatlar muhim ahamiyatga egadir. Bolaga uning rivojlanish darajasi uchun murakkabroq, biroq bajarsa bo‘ladigan vazifa berilsa, u ijobiy «quvvat» oladi va unda izlanishni davom ettirish, tajriba o‘tkazish, tekshirib ko‘rish istagi paydo bo‘ladi. Agar vazifa bola rivojlanishining mavjud darajasi uchun haddan ziyod murakkab yoki haddan ziyod sodda bo‘lsa, unda qiziqish susayadi, zerikadi, bezovtalanadi hamda befarq bo‘lib qoladi. Bola shaxsiga yo‘naltirilgan ta’limda maktabgacha ta’lim tashkilotining faoliyati mazmunida bolalarning kognitiv (aqliy), nutq muloqotchanligi, ijtimoiy-hissiy va jismoniy motor rivojlanishiga sharoit yaratilishini ta’minlash juda muhimdir. Bolaning rivojlanishi uchun sharoit barcha joyda: MTTga kirishda, yo‘laklarda, guruh xonalarida, o‘yin maydonchalarida ham yaratilgan bo‘lishi shart. Bino va xona bu 45 bolaning rivojlanishi uchun muhim bo‘lgan ichki omillardir, o‘yin maydonchalari, tashkilotning atrofi tashqi omillar bo‘lib xizmat qiladi. Shuningdek kundalik qilinadigan vazifalarni biror jadvalda bola ko‘ra oladigan va tushunadigan holatda ilib qo‘yish, ota-onalar va tashkilot o‘rtasidagi iliq munosabatni shakllantiruvchi muloqotni o‘rnatishga imkon beruvchi muxitni yaratish lozim. Bola shaxsiga yo‘naltirilgan muhitning talablari: - bolaning salomatligini qo‘llab-quvvatlashga moslik; - yorug‘likning etarli bo‘lishi, toza xavo, toza joy va issiq xona; - bolani noo‘rin xodisalardan xavfsiz saqlaydigan joy; - harakat, kashf qilish va tajriba qilishga rag‘bat ko‘rsatish, yani MTT hududining barcha joylarida bunga imkon bo‘lishi; - bolalar o‘zi ishlagan va boshqa barcha narsa qo‘llanmalar bolaning ko‘rishiga bo‘yi yetadigan bo‘lishi shart; - bolalar o‘rtasida hamkorlik va muloqotga rag‘bat bildirish; - (kichik guruh va juft bolib ishlashlari, o‘yinlar o‘ynashga sharoit yaratish) - tegishlilik hissi, xavfsizlilik va erkinlik hissi; - turli madaniyatlar mavjudligini his qildirish; xonani bolaning har tomonlama rivojlanishini ta’minlaydigan qismlarga bo‘lish va u yerda o‘yinchoqlar, konstruksiyalar, belgilar, raqamlar, so‘zlar va xk. - mebel jihozi bolaning jismoniy holatiga erkin harakatlana olishiga to‘siq bo‘lmaydigan qilib joylashtirilgan bo‘lsin, bola o‘ziga tegishli mebelni bemalol harakatlantira olsin, nogironlarga mos jihoz ham bo‘lishi kerak; - tarbiyachi va bolalarga ham qulay bo‘lishi; - bolaning idrok etish qobiliyatini rivojlantiruvchi va ijod qilishga undovchi turli shakl va rangdagi materiallar bilan ta’minlash; - iloji boricha juda ko‘p narsalarni bitta joyga ilib qo‘ymaslik, bu bolaning jismlarni ajratib olishga xalaqit beradi; - bolaga erkin tanlash imkoniyatini berish va mustaqil qaror qabul qilishga undash – kabilarni keltirish mumkin. 46 Bola shaxsiga yo‘naltirilgan ta’limda bolaning rivojlanishini baholash uning muhim jihati hisoblanadi. Bolalikning ilk davrida, rivojlanishni baholash bu kuzatish demakdir, bolalar qilgan ishlarini, ishlar qanday bajarilganligini hujjatlashtirish, keyinchalik bu hujjatlardan bolaning taqdiriga ta’sir qiladigan, ta’limga oid qarorlarni chiqarish va ota-onalarni bu jarayonga jalb qilish baholashga kiradi. Bolaning har tomonlama rivojlanishini to‘liq hurmat qilgan holda bolaning rivojlanishini baholash inobatga olinshi kerak . Bolalar interfaol va faol jalb qilinish vositasida tez o‘rganadilar. Ba’zida tengdoshlar bilan muloqot eng samarali o‘rganish vositasi hisoblanadi. Bolalar birga ishlaganda ko‘proq o‘rganadi. Liderlar borki ulardan odamlar qo‘rqishadi. Liderlar borki ulardan odamlar yomon qo‘rqishadi. Liderlar borki ularni odamlar sevishadi. Lekin eng yashi liderlar o‘z ishlarini yakunlaganlarida, odamlar “buni o‘zimiz udallay oldik” deyishadi. Interfaol strategiyalarni qo‘llashda ma’lum bir maqsadni amalga oshirish ko‘zda tutiladi. Interfaol strategiyalarning ikkita muhim maqsadi bor: - o‘rganishda bolaning faol o‘rni; - bolaning kattalar va tengdoshlari bilan muloqot qilishi. Interfaol o‘rganish strategiyalaridan foydalanib, bolaning umumiy rivojlanishiga turtki beramiz: - Jismoniy motor – biz harakatga undaymiz; - Bilish – biz savol berishga, kashf qilishga va birgalikda tajriba o‘tkazishga hamda fikr almashib,birgalikda qaror qabul qilishga undaymiz; - Til va muloqot – biz turli verbal (so‘z) va noverbal (so‘zsiz) muloqotdan foydalanamiz; - Ijtimoiy-hissiy – biz kattalar va bolaning tengdoshlari bilan muloqotga kirishib o‘zlarining shaxsiy hissiyotlarini topishlarni va boshqalarning ham hissiyotlarini tushunishlarini xohlaymiz . Bola shaxsiga yo‘naltirilgan ta’limda pedagogik nazorat qilish jarayoni mavjud bo‘lib u quyidagi tushunchalarni qamrab oladi: 47 Pedagogik nazorat – reja asosida belgilangan vazifalarning bajarilishini nazorat qilishni maqsad qilib qo‘ygan, pedagogic jarayon natijalari haqidagi ma’lumot olish jarayoni. Nazorat - ilg‘or tajribani aniqlash imkonini beradi va boshqaruv yechimlarini qabul qilishda asosiy ma’lumot manbai hisoblanadi. Nazorat natijasida MTT direktori nafaqat bajarilgan va bajarilmagan ishlarni bilib oladi, balki pedagogik jarayonni va tarbiyachining ish usullarini o‘rganib, uning ishini to‘g‘ri yo‘naltirib, uning kasbiy jihatdan takomillashishi va mukammallashishga yordam beradi. Pedagogik nazorat maktabgacha ta’lim tashkilotida ta’lim-tarbiyani to‘g‘ri tashkil etishga va bolalarning har tomonlama rivojalanishi uchun shart-sharoit yaratishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Maktabgacha ta’lim tashkilotida hozirgi kunda rahbar ko‘proq xo‘jalik ishlari bilan band bo‘lib, ta’lim-tarbiyaviy jarayonga kamroq vaqt ajratmoqda.Vaholangki to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan pedagogik nazorat natijasida MTTda bolalarning har tomonlama rivojlanishiga imkon yaratiladi va qamrov darajasi oshadi, MTTning reytingi oshib, talab ko‘payadi. Ta’lim-tarbiyaviy ishlarni muvafaqqiyatli amalga oshirilishi maktabgacha ta’lim tashkilotlardagi pedagogik jarayonning har bir faoliyat turini to‘g‘ri tashkil etishga bog‘liqdir. Tarbiyachining maktabgacha ta’lim tashkilotida ta’lim-tarbiyaviy ishlarni samarali tashkil etishida M.Montessori, STEAM kabi pedagogik texnologiyalar, zamonaviy interfaol usullardan foydalanishi samarali natija beradi. Pedagogik texnologiyalar bilan sug‘orilgan ta’limiy faoliyatlarlarda bolalar o‘zlarini erkin his qiladilar, barcha topshiriqlarni bajonudil bajaradilar. Bolalar egallashlari kerak bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalarni tez va zo‘riqishsiz, oson egallaydilar, o‘ynab zavq oladilar, tafakkurlari rivojlanadi. Ertalabki soatda qilinadigan pedagogik ishning asosiy vazifasi bolalarda tetik, quvnoq kayfiyat uyg‘otishdir. Bunda bola faoliyati erkin bo‘ladi, bolaning istagi va qiziqishiga tayaniladi, faoliyatlarning shakli va mazmuni qiziqarli bo‘lishi ta’minlanadi. 48 Tarbiyachi har kuni ertalabki soatda bolalarning birlamchi tibbiy ko‘rik asosida qabul qiladi, ota-onalar bilan suhbat olib boradi, badantarbiya mashqlarini o‘tkazadi. Lekin bu vazifalar kundalik faoliyatda aks ettirilmaydi. Kundalik faoliyat bayonida ertalabki soatda tarbiyachi bolalar bilan belgilangan mavzu yuzasidan qisqa suhbat uyushtirishi ko‘rsatiladi, asosiy o‘rinni bolalarning o‘yin faoliyati uchun ajratiladi. Ijodiy o‘yinlarni, tinch o‘yinlarni (qurish- yasash, rasmli kitoblarni tomosha qilish) tashkil etish rejalashtiriladi. Rejada bolalarning mehnat faoliyati keng yoritiladi. Mehnat tarbiyasining to‘rta vazifalari besh kunga bo‘linib yoziladi. Navbatchilik har bir kun uchun alohida rejalashtirilmaydi. Rejada navbatchilikka yangilik kiritilsa, navbatchilik vazifasi murakkablashtirilsa yoki sharoitlar o‘zgarsa, yangi mazmuni alohida yoritiladi. Bolalarning mustaqil faoliyati rejalashtirilmaydi, u bolaning qiziqishiga va kayfiyatiga bog‘liq. Har bir bola erkin holda o‘zi istagan faollik markazini tanlashi va u yerda ishlashi mumkin. Tarbiyachi bolalarni kuzatishi va zarur holda unga yordam ko‘rsatishi lozim. Tarbiyachilar faollik markazida bolani majburlamasligi, bolaning erkin faoliyat yuritishi uchun imkoniyat yaratib berishi lozim. Eng asosiysi faollik markazida hamma narsa bola uchun qiziqarli bo‘lishi lozim. Ta’limiy faoliyatlarning maqsadida tarbiyachi bolalarga beriladigan ta’lim va tarbiya vazifalarni ko‘rsatadi, bolalar egallashi lozim bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalarini hajmini aniq belgilaydi. Ta’limiy faoliyatlarning borishini to‘liq yozilmay, manbaning muallifi, ishlanmaning betini ko‘rsatib o‘tish kifoya. So‘ngra zaruriy jihoz va ko‘rgazmalarni ko‘rsatadi. Ta’limiy faoliyatlar ishlanmasi yozilgan metodik qo‘llanma yo‘q bo‘lsa, tarbiyachi ta’limiy faoliyatlar ishlanmasini yozishi lozim. Sayrni rejalashtirish. Tarbiyachining sayrdagi asosiy vazifasi bolalar uchun faol, mazmunli, xilma-xil va qiziqarli faoliyatni tashkil etishdir. Sayr: 1. Kuzatish; 2. Harakatli o‘yin; 49 3. Ixtiyoriy o‘yinlar; 4. Mehnat; 5. Tinch o‘yin kabi qismlardan iborat. (Sayr qismlarining ketma-ketligi olingan mavzuga qarab o‘zgarishi mumkin.) Kunning ikkinchi yarmini rejalashtirish. Kunning ikkinchi yarmida bolalar bilan yakka ishlash, xilma-xil o‘yin faoliyati egallaydi: (ta’limiy, stol ustida, voqeaband, ixtiyoriy, sahnalashtirilgan), ko‘ngilochar soatlar (har oyda 1-2 marta) rejalashtiriladi. Tarbiyachi kechki sayrda ixtiyoriy kuzatish, ixtiyoriy o‘yin va ota-onalar bilan ishlashni rejalashtiradi. Kundalik reja hisobotini yozilishiga qisqacha sharh: Tarbiyachi kundalik hisobot yozmaydi. Ta’limiy faoliyatlar davomida o‘tilgan mavzuni o‘zlashtirolmay qolgan bolalarni yakka ishlash daftariga shu kunning o‘zida bu bolalar bilan qachon, qaysi mavzuda yakka ish olib borilishi belgilab qo‘yiladi. Tarbiyachi har kuni ertalabki soatda, sayrda, kunning 2-yarmida o‘zlashtirmagan bolalar bilan yakka ish olib borishi lozim . Tarbiyachi har oyning oxirida nazorat ta’limiy faoliyatlarini tayyorlab o‘tkazadi. Nazorat ta’limiy faoliyatlarining tahlili joriy oyning oxirgi kunlarida o‘tkaziladi. Ta’limiy faoliyatlar tahlili bo‘yicha bayonnoma yozilib, ta’limiy faoliyatlar natijasiga ko‘ra har bir tarbiyachiga vazifalar beriladi. O‘quv yili davomida uch marta (sentabr, yanvar, may oylarida) “Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yilgan davlat talablari” asosida bolalarning rivojlanish ko‘rsatkichlari tahlil qilinadi. Tarbiyachining ta’lim-tarbiya ishini to‘g‘ri rejalashtirishi avvalo faoliyat turlari bo‘yicha pedagogik jarayonni tashkil etish va takomillashtirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi zarur. Shunday qilib, maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishi pedagoglardan katta mas’uliyatni talab etadi. Bolalikning muhim bosqichi deya e’tirof etilinayotgan ushbu davrda ta’lim-tarbiya jarayonini imkon qadar individuallashtirishga, bolaning shaxsiy o‘ziga xosligini aniqlashga jiddiy e’tibor berish muhimdir. Bola shaxsiga yo‘naltirilgan ta’lim mazmunini chuqur anglash har bir pedagogning faoliyat dasturini mukammal yarata olish imkoniyatini beradi. Shaxsiy yondashuv asosida ish olib 50 borgan pedagoglarning tarbiyalanuvchilari esa, o‘zining aqliy va tarbiyaviy imkoniyatlari bilan boshqa bolalardan ajralib, komil shaxs sifatida shakllanib boradi. O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2017-yil 30- sentabrdagi “Maktabgacha ta‘lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish choratadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni hamda ― “O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta‘lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq bu sohada yangi tizim yaratildi. Ushbu tizim oldiga maktabgacha ta‘lim sohasida yagona davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish, maktabgacha ta‘lim muassasalari davlat va nodavlat tarmog‘ini kengaytirish hamda moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, ularni malakali pedagog kadrlar bilan ta‘minlash, maktabgacha ta’lim muassasalariga bolalarni qamrab olishni keskin oshirish, ta’lim- tarbiya jarayonlariga zamonaviy ta‘lim dasturlari va texnologiyalarini tatbiq etish orqali bolalarni har tomonlama intellektual, ma‘naviy-estetik, jismoniy rivojlantirish, ularni maktabga tayyorlash sifatini tubdan yaxshilash vazifalari qo‘yildi. Ta’lim samaradorligini oshirishda hamjihatlik madaniyati va muhitni yaratish katta ahamiyat kasb etadi. Hamjihatlikda ishlash uchun har bir pedagog o‘z kasbining mazmun mohiyatini anglashi, kasbdoshlarini tushunishi kerak. Bolaning ongi va tafakkuri endi shakllanib kelayotgan bolalarda tarbiyachining mahorati, uning zamonaviy texnologiyalarni ta’lim jarayoniga mohirona tadbiq eta olishi, ta’limning yangi-yangi yo‘l va usullarini izlashi, ilg‘or pedagogik tajribalardan ijodiy foydalana olishi juda muhimdir. Shuning uchun ham maktabgcha yoshdagi bolalarni mustaqil fikrlashga o‘rgatishda interfaol metodlardan foydalanish, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni amaliyotga joriy etishga tayyorlash bugungi boshlang‘ich ta’lim oldiga qo‘yilgan muhim talablardan biridir. Chunki zamonaviy pedagogik texnologiyalar, birinchidan, o‘quvchilarni bilim, ko‘nikma va malakalarni oson va qiziqib o‘rganishlari uchun imkoniyat yaratsa, ikkinchidan, o‘qituvchining ham professional o‘sishiga, ham ma’naviy rivojlanishiga yordam beradi. Bolaning ijodiy tafakkurini hamda erkin fikrlashini rivojlantirishda quyidagi yo‘llarni amalga oshirish mumkin: 51 Kitob o‘qish. Bola bilan birga kitob rasmlarini tahlil qilib o‘qish, undagi ertakning mazmunini bolaga o‘yin tarzida qayta so‘zlatish, o‘yinchoqlariga kitob mazmunini ayttirish juda foydali va qiziqarli mashg‘ulot sanaladi. Ertak eshitish jarayonida bola ertak qahramonlarini kimgadir o‘xshatishga harakat qiladi, u o‘zi ertak yoki hikoyalarni mustaqil to‘qiy olishi ham mumkin. Chizish (bo‘yoq, un, qum bilan). Bolalar odatda chizishni juda yaxshi ko‘rishadi. Lekin uddalay olishmasa, xafa bo‘lib chizmay qo‘yishi ham mumkin. Bolaga qalamning o‘rniga qo‘llarida chizishni (faqat maxsus bo‘yoqlar bilan) taklif qilib ko‘ring. Bo‘yoqqa qo‘llarini botirib, istagan narsani chizayotgan bola juda zavqlanadi (hamma yoq bo‘yoq bo‘lib ketishini inobatga oling). Yoki chala chizish mashg‘ulotini qo‘llang. Bunda siz bolaga biron-bir narsani oxiriga yetkazmasdan chizib berasiz. Bola esa o‘zi uni tugatib qo‘yishi kerak. Masalan, siz aylana chizib, boladan uni tugatib qo‘yishini so‘rang. Shunda bola aylanadan nima chizish mumkinligi haqida fikr yuritadi. Bola rasm solar ekan, rasmni so‘zlar bilan to‘ldirib, faollik bilan harakat qiladi, u o‘z tasavvurlari asosida keyinchalik katta yoshdagi odamlarning so‘ziga binoan rasmlar yaratishi mumkin, unda ayrim narsalarning obrazlari vujudga keladi. Rasm solish bilan loy va plastilinlardan shakllar yasaydi. Natijada, bola analizatorlarini rivojlantirishda moslashgan va differensiyallashgan harakatning tarkib topishidan tashqari, uning narsa shakli, hajmi, bir o‘lchovda bo‘lishi va munosabatini idrok etish takomillasha boradi. Chizishni un va qumda ham amalga oshirish mumkin. Grafik diktant. Bunda tarbiyachi bolalarga geometrik shakllar, narsa buyumlarni aytib turadi. Bolalar chizadi. Masalan, uchburchak, qush va boshqalar. O‘yin. Bola o‘yin jarayonida amaliy ehtiyojlarga qaram bo‘lmaydi. Bunda u o‘zining bevosita ehtiyoj va qiziqishlaridan kelib chiqadi hamda jarayonda o‘z taassurotlari, borliq haqidagi tushunchalari va unga bo‘lgan o‘z munosabatlarini aks ettiradi. O‘yinlarni turli predmetlar orqali amalga oshirish mumkin. Masalan, qisqich va sanoq cho‘plari bilan mashqlar; dastro‘mol, ip kalavasi, qog‘oz bilan mashq; ―” Sehrli xaltacha”; oyoq kiyimlarning ipini o‘tkazish; mozaika, konstruktorlar; skrepkalar; tish kavlagichlar, gugurt donalari bilan o‘ynash 52 Eng asosiysi, bolaning erkin fikrlashini turli o‘yinlar bilan rivojlantirish kerak. Dars qilgandek, uni majburlab rivojlantirish ijobiy natijaga olib kelmaydi. Maktabgacha yoshdagi bola har tomonlama rivojlana olsa, keyinchalik yutuqlarga erishishi oson bo‘ladi. Shiddat bilan o’zgarib borayotgan dunyoda yashay oladigan yoshlarni tayyorlash uchun asosiy vazifasini muayyan miqdordagi bilimlarni berishdan iborat deb hisoblaydigan an’anaviy ta’lim yo’sini mutlaqo yetarli emas. Chunki ilm-fan va texnika shu darajada rivojlandiki, endi odam biror fandagi eng asosiy tushunchalarni ham xotirasida saqlab qola olmaydi. Buning ustiga, tinimsiz o’zgarishlardan iborat bo’lib qolgan hayotga mustaqil qadam qo’yayotgan yoshlar ana shunday o’zgarishlarga ham intellektual, ham ma’naviy jihatdan tayyor bo’lmasa, raqobatlar kurashidan iborat dunyoda o’z o’rnini topolmasligi mumkin. Hozirgi kunda ta’lim tizimida boy tajribalar yig’ilgan. Bugungi kunda xorij tajribalaridan andoza olish, ijodiy yondashgan holda amaliyotda joriy etish, zamon talabiga mos ravishda me’yoriy hujjatlar, o’quvmetodik adabiyotlar, o’quv metodik majmualarni ishlab chiqish, ilg’or xorijiy tajriba asosida maktabgacha ta’lim tashkilotlarining rahbar va mutaxassislarida zamonaviy menejment va pedagogik texnologiyalar bo’yicha sohaga oid bilim va ko’nikmalarni shakllantirish vazifalari dolzarb masalalar sirasiga kiritilmoqda. Shu bois mamlakatimizda maktabgacha ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish yuzasidan farmon va qarorlar qabul qilindi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “20172021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 2016-yil 29-dekabrdagi PQ2707-sonli, “Maktabgacha ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 2017-yil 9- sentyabrdagi PQ3261-son qarorlari, “ Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 2017- yil 30- sentyabrdagi PF-5198 sonli Farmoyishi shular ju mlasidandir. “Maktabgacha ta’lim konsepsiyasi”ning paydo bo’lishi maktabgacha ta’lim mazmunini yangilash, umumiy amaliyotda yangi pedagogik texnologiyalarni sinovdan o’tkazish va pedagoglar tomonidan o’qitishning yangi usullari va shakllarini o’rganish 53 bilan bog’liq nazariy va amaliy masalalarni qizg’in muhokama qilishning boshlanishi bo’ldi. Mahalliy maktabgacha ta’limda innovatsion jarayonlarni rivojlantirish normativ va dasturiy-metodik hujjatlarda aks ettirilgan. Ushbu ishda ta’limning barcha darajalari, metodologiya xizmati, ilm-fan va amaliyotning barcha darajadagi mutaxassislar ishtirok etib, birlashtirilgan ta’lim maskani yaratildi. Maktabgacha ta’lim sohasi uzluksiz ta’lim tizimining birlamchi bo’g’ini hisoblanib, u har tomonlama sog’lom va barkamol bola shaxsini tarbiyalash va maktabga tayyorlashda g’oyat muhim ahamiyat kasb etadi. Mustaqillik yillarida Respublikada ta’lim-tarbiya tizimi va barkamol avlodni tarbiyalash davlat siyosatining asosiy ustuvor yo’nalishlari darajasiga ko’tarildi. Biroq o’tkazilgan tahlillar maktabgacha ta’lim sohasida olib borilayotgan ishlarning samarasi va natijasi yetarli darajada emasligini ko’rsatmoqda. Jumladan, MTTda zamonaviy pedagogik texnologiyalar, didaktik topshiriqlar va ishlanmalar, bolalarni maktabga tayyorlash bo’yicha zamonaviy shakl va usullarni ishlab chiqilmaganligi, rivojlangan mamlakatlarning tajribasi yetarli darajada tahlil qilinmaganligi hamda ular singari ijtimoiy, shaxsiy, hissiy, nutqiy, matematik, jismoniy va ijodiy rivojlantirish, atrof muhit bilan tanishuvga yo’naltirilgan maxsus davlat ta’lim dasturlari tatbiq qilinmaganligi, faoliyat yuritayotgan pedagog kadrlarning aksariyati ijodkor emasligi, ta’lim-tarbiya sifati monitoringi yuritilmaganligi kabi faktorlarni keltirish mumkin. Bundan tashqari, maktabgacha ta’lim sifati monitoringini yuritish tuzilmaviy va tashkiliy jihatdan nazarda tutilmaganligi sababli, maktabgacha ta’lim tashkilotlaridagi ta’lim jarayonining sifati va samaradorligini baholash zamon talablariga javob bermaydi. Ta’lim tizimining hozirgi kundagi rivojlanish bosqichida uning birinchi bo’g’ini hisoblangan maktabgacha ta’limda jadal o’zgarishlar yuz bermoqda va ular quyidagilarda namoyon bo’lmoqda: maktabgacha ta’lim tashkilotlari faoliyatining huquqiy-me’yoriy asosi takomillashmoqda; maktabgacha ta’lim tashkilotlari moliyaviy-xo’jalik faoliyatining yangi turlariga o’tmoqda; nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarmog’i kengaymoqda; ta’limning ilg’or texnologiyalari joriy etilmoqda; xodimlarning malaka oshirish tizimi takomillashmoqda; qisqa muddatli 54 guruhlar asosida maktabgacha ta’lim tashkilotlarining muqobil shakllari joriy etilmoqda. O’zbekistonda maktabgacha ta’lim tashkilotlari zamonaviy tizimi quyidagi jadvalda o’z aksini topgan. Ta’lim jarayoni bola shaxsiga yo’naltirilganligidan kelib chiqib, maktabgacha yoshdagi bolalarning ta’lim-tarbiyasi shaxsning rivojlanishida ijodiy va insonparvarlik tamoyillariga asoslangan holda ta’lim-tarbiyaning usul va uslublari tizimidan tashkil topgan hamkorlik pedagogikasi tamoyillariga tayanib amalga oshirilishi lozim. Maktabgacha ta'lim sifati - natija haqida bola shaxsini rivojlantirish nuqtai nazaridan bolalar quyidagi shaxsiy natijalarni qanday egallaganiga qarab so'z yuritish mumkin: tizimli tabaqalanadigan malakalilik: • til malakasi, bolaning o'z fikrlari, istaklari va niyatlarini nutq vositasida va nutqsiz vositalarda erkin ifodalashni nazarda tutadi; • ijtimoiy malaka, har bir insonga oliy qadriyat sifatida yondashishni, uning o'ziga xosliklari va manfaatlarini tushunish mahoratini, uning hissiy holatidagi o'zgarishlarni payqashni, vaziyatga qarab muloqot usullarini tanlashni o'z ichiga oladi; • intellektual malaka, o'z maqsadiga erishish uchun bolaga yangi xatti- harakatlarini ijro etishga va ularni bajarishga yordam beruvchi umumiy intellektual faoliyatni shakllanganligini nazarda tutadi; 55 • jismoniy malaka, bolaning o'z yosh darajasiga mos keluvchi turli harakat turlarini egallaganligini ko'rsatadi; ixtiyorivlik. bola tomonidan qoidalar va me'yorlarga muvofiq o'z xatti-harakatini boshqarish ko'nikmasida namoyon bo'ladi; • mustaqillik. kundalik hayotda va ishda paydo bo'ladigan turli vazifalarni bola tomonidan kattalarning yordamisiz mustaqil kun tartibiga qo'yish va hal qilishni ta'minlaydi; mas'uliyat. "mumkin" va "mumkin emas", "yaxshi" va "yomon", "xohlayman" va "kerak" o'rtasida tanlov vaziyatida paydo bo'ladi; Maktabgacha ta’lim tashkiloti mashg’ulotlarini zamonaviy tashkil etishning mazmun va mohiyatini amalda qo’llashga oid qator mashg’ulotlar o’tkazildi. 1. Topshiriq: “Bu rasmlar nimasi bilan farqlanishini aytgin” . Sizning kichkintoyingiz “semiz” va “ozg’in” so’zlar mohiyatini tushungan bo’lishi kerak. 2. Topshiriq: “Bu rasmlar nimasi bilan farqlanishini ayting”. Sizning kichkintoyingiz “baland, novcha” va “past, pakana” so’zlar mohiyatini tushungan bo’lishi kerak. Avval nima, keyin nima?Rivojlantiruvchi loto o‘yini 5-7 yosh O‘yin doskasi Kartochkalar 56 Maktabgacha ta’lim tashkilotining Тayyorlov guruhida 32 ta tarbiyalanuvchi, keyingi guruhida 35 ta tarbiyalanuvchi, oxirgi tayyorlov guruhida esa 35 ta tarbiyalanuvchi mavjud bo’lib, sinov shu uchta o’zbek guruhlarida olib borildi. Tajribalarimiz avvalida tayyorlov guruhlarida tarbiyalanuchilarining o’zlashtirish darajasini quyidagi ko’rinishini aniqladik. 1- jadval Tanlanmalar Qoniqarsiz Qoniqarli Yaxsh i A’lo Tarbiyalanuvchilar soni Tajriba guruhi 19 16 28 4 67 Nazorat guruhi 32 14 18 5 69 Jami 51 30 46 9 136 Ta’limiy tajribalar asosida olingan natijalar tadqiqot uchun ko’zlagan maqsad va ilmiy g’oyaning asosli ekanini ko’rsatdi. Tajriba yakunida olingan ko’rsatkichlar shuni ko’rsatdiki, maktabgacha ta’lim tashkiioti mashg’ulotlarini zamonaviy tashkil etishning nafaqat ularning bilim darajalarini oshishiga xizmat qilib, balki ularda o’yin faoliyati, psixofiziologik xususiyatlari, jumladan tafakkuri, xotirasining shakllanishi va rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatishi aniqlandi. Buni quyidagi jadval asosida ko’rishimiz mumkin: 2- jadval Tanlanmalar Qoniqarsiz Qoniqarli Yaxsh A’lo Т аrbiyalanuv 57 i chilar soni Tajriba guruhi 2 11 54 67 Nazorat guruhi 31 12 20 6 69 Jami 31 14 31 60 136 Yuqoridagilardan xulosa chiqargan holda tajriba ishlarimizni quyidagilarga qaratdik. 1. Kuzatishlarimiz shuni ko’rsatadiki, yuqoridagi mavzular bo’yicha topshiriqlar og’zaki test asosida o’tkazildi. 2. Tajriba avvalida 5,97 foiz o’zlashtirishga, tajriba yakunida esa 80,59 foiz o’zlashtirishga erishdilar. MTTda o’tkazilgan tajriba-sinov ishlarining natijalari juda ham quvonarli. Bundan ma’lum bo’ladiki, tajribadan keyingi holat tajribadan oldingi holatdan yuqori ekan. Demak, ushbu maktabgacha ta’lim tashkiloti mashg’ulotlarini zamonaviy tashkil etishda yaxshi natijalarga erishgan deyish mumkin. Ta’lim samaradorligini oshirish, eng avvalo, tarbiyachining pedagogik mahorati hamda uning ta’lim jarayoniga nisbatan yondashuvi muhim ahamiyatga ega. Bugungi kunda tarbiyachilarning pedagogik mahorati darajasi har bir mashg’ulot hamda o’rganilayotgan mavzuning tarbiyalanuvchilarga yetkazib berish jarayoniga nisbatan ijodiy, texnologik yondashuvni taqozo etmoqda. Texnologik yondashuv negizida namoyon bo’luvchi holatlarning asosiysi – bu dars jarayonining muayyan loyiha asosida tashkil etilishi sanaladi. Maktabgacha ta'lim sifatiga ta'sir qiluvchi tashqi muhit omillariga ijtimoiy buyurtmali maqsadlardan tashqari maktabgacha ta'limga davlat me'yorlari (talablari), shuningdek, maktabgacha ta'lim tashkilotida bolalarga ta'lim berish uchun zarur bo'lgan tashqi resurslar (kadrlar, axborot, moddiy va hokozo) kiradi. 58 XULOSA Biz bitiruv malakaviy ishimizda maktabgacha yoshdagi bolalarda didaktik o’yinlar vositasida mantiqiy tafakkurni shakllantirishning ahamiyatini ochib berishga harakat qildik. Buning uchun mantiqiy fikrlash va uni shakillantirishning mazmun va mohiyatini o’rganish lozim. Biz bitiruv malakaviy ishining asosiy vazifasi maktabgacha yoshdagi bolalarda mantiqiy tafakkurni shakillantirishga doir adabiyotlarni o‘rganib chiqish va manbalarni yig‘ish, bolalarning mantiqiy tafakkurini 59 rivojlanishida didaktik o’yinlar ahamiyatini atroflicha o‘rganib chiqish va yoritish, maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarbiyalanuvchilarining yosh xususiyatlariga ko’ra didaktik materiallar tanlash, mashg‘ulotlarini rejalashtirish va ularni o‘rganish, didaktik o’yinlar vositasi orqali mantiqiy tafakkurni shakllantirish jarayonini o‘rganish, didaktik o‘yinlar vositasida mantiqiy tafakkurni shakllantirish usullarini ishlab chiqish, ushbu didaktik o’yinlarni kuzatish va tahlil qilishdir. Bola tarbiyasida maktabgacha ta’lim, oila va jamiyatning ham birdek hissasi bordir. Chunki bola oilada ilk bor ta’lim-tarbiya olsa, uni maktabgacha ta’limda yanada shakllantiradi, mustahkamlaydi va qisqa tushuntirish, nasihat yoki o‘yinlar orqali tarbiya elementlarini egallaydi. Bu esa bola tarbiyasining asosi hisoblanadi. O‘z tajribamdagi faoliyatimdan kelib chiqib fikrimni yakunlar ekanman, bola shaxsini shakllanishida o‘zaro hamkorlikda ish yuritish muhim o‘rin kasb etadi. Shuningdek, bola shaxsi shakllanishi uchun oila va jamiyat ta’lim va tarbiyaning tayanchi hisoblanadi. Maktabgacha ta’lim uchun o‘zaro hamkorlikda ish yuritish eng samarali ish yuritish faoliyatidir. Shuni aytish joizki maktabgacha ta’lim tashkilotida har bir pedagog tarbiyachining o‘z oldida belgilab olgan asosiy vazifalaridan biri bolalarni maktab ta’limiga sifatli tayyorlashdan iboratdir. Shu o‘rinda Prezidentimiz tomonidan ilgari surilgan beshta muhim tashabbusning ijrosini ta’minlash maqsadida MTT da bolalarni kichik yosh guruhlaridan boshlab ularga multimedia vositalari hamda keyslar orqali ertak qahramonlarini badiiy ifodalash bilan ularda kitobxonlikka bo‘lgan qiziqishni shakllantirish va faollik markazlari orqali ularni kasbga yo‘naltirish, shu bilan birga bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash samarali jihatlaridan biri sanaladi. Bolalarni rivojlantiruvchi markazlarda faoliyat yuritishlari ularni maktab ta’limiga tayyorlashda har tomonlama yetuk aqliy va jismoniy barkamol bo‘lib ulg‘ayishlariga, ularda milliy qadriyatlar va urfodatlarga sodiq bo‘lib shakllanishlari uchun zamin yaratadi, ularning kasb-hunarga bo‘lgan qiziqishlarini orttiradi. Barchamizga ma’lumki, tarbiyachi rivojlanmasa, maktabgacha ta’lim rivojlanmaydi. Tarbiyachining rivojlanishi esa, o‘z ustida tinimsiz izlanishi, ta’lim- tarbiyani uyg‘unlashtirgan holda yangiliklar yarata olish, xalq pedagogikasini chuqur 60 bilishi bilan xorij pedagogikasi yangiliklarini o‘zlashtirib, o‘z faoliyatini boyitib borishi va amaliyotda qo‘llay olishi bilan ahamiyatlidir. Bugungi kunda maktabgacha ta’lim mazmunini takomillashtirishda o‘ziga xos metodik, pedagogik, psixologik tayyorgarliklar bilan ishlash davr taqazosiga aylandi. Chunki maktabgacha ta’lim mazmunini takomillashtirish keng ma’noli tushuncha bo’lib, uni samarali amalga oshirish maktabgacha ta’lim tashkiloti binosining holati, tarbiyachi-pedagoglar, tarbiyachi yordamchilari, ota-onalar hamda bolalarning ta’lim jarayonidagi ishtiroki innavatsion bo‘lishi zarurdir. “Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari” hamda “Ilk qadam” Davlat o‘quv dasturi asosida kompentensiyaviy yondashuv jarayonida pedagogik-psixologik, metodik, badiiy adabiyotlar soni va sifati, har bir yosh guruhlarini o‘ziga mos adabiyotlar bilan boyitib borish ham muhim masaladir. Bolalarni o‘ynab turib o‘ylashga undovchi muammoli vaziyatlarni o‘yinlarda aks ettiruvchi ta’limiy rivojlantiruvchi o‘yin markazlarini tashkil etish, ular faoliyatini muvofiqlashtirishda ota-onalar va jamoatchilikning jalb qilinishi va boshqa shu kabi omillar maktabgacha ta’lim mazmunini oshiradi. Xulosa qilib aytganda, bugungi kunda yosh avlodni barkamol insonlar qilib tarbiyalash xamda uzoq qishloqlarda maktabgacha ta’lim tashkilotiga bolalarni qamrab olishni kengaytirish maqsadida oilaviy nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarining tashkil etilishi uzluksiz ta’lim tizimining boshlang’ich bo’g’ini bo’lgan maktabgacha ta’lim tashkilotlariga bo’lgan yana bir muhim e’tibor desak mubolag’a bo’lmaydi. Bola shaxsini shakllantirishda oilaviy nodavlat ta’lim tashkilotlarimizning ham o’rni beqiyos. Oilaviy nodavlat tashkiloti tarbiyachisi ham bolalar shaxsini rivojlantirishga qaratilgan ta’im asosida ularning aqliy, intelektual, emotsional, jismoniy, va ma’naviy aspektlarini inobatga olgan xolda mukkammal bilim berishga xizmat qiladi desak mubolag’a bo’lmaydi. Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash kerakki, maktabgacha yoshdagi bola shaxsini shakllanishida salbiy omillarga ega bo’gan jamoa ta’sir etsa, ushbu jamoaning qadriyatlari va normalarini u o’zining shaxsiy qadriyatlari va normalari sifatida idrok etadi, uning faol mavqei ahamiyatli va jozibali bo’lib qoladi. Mana shuning uchun ham 61 jamoaning ruhiy muhiti –bolaning ruhiy sog’lom va ma’naviy faol shaxsning shakllantirishning hal qiluvchi shartidir. TAVSIYALAR 1. Mashg'ulotlar jarayonida «Z amonaviy ta’lim usullar» dan foydalanish zarur. Bularga tarbiyalanuvchilarning oldiga qo’yilgan pedagogik muammoni mustaqil yechishga xizmat qiadigan interfaol metodlar ko’zda tutiladi. 2. Adabiy ta’lim samaradorligiga erishishning eng maqbul yo’li – bu maktabgacha ta’lim tashkilotlarida fan mashg’ulotlarini o’qitish jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo’llash sanaladi. 62 3. Maktabgacha ta’lim tashkiloti mashg’ulotlari zamonaviy tashkil etilsa, tarbiyalanuvchilarda samarali muloqot va o’z fikrini to’g’ri, ravon, ifodali bayon etish hamda asosli himoya qilish ko’nikmalari rivojlanadi. 4. Zamonaviy usullar tarbilanuvchilarni faollashtiradi, ular o’zaro bahs-munozara asnosida kichik hikoyalarning mohiyatini teranroq anglaydilar. 5. Tarbiyalanuvchilar bilan hamkorlikda mashg’ulotlar uyushtirilsa, kichik guruhlar tashkil etilsa, topshiriqlar alohida tarbiyalanuvchiga emas, balki kichik guruhlarga berilsa, bolalarning birgalikda faoliyat ko’rsatish zarurati va ko’nikmasi yuzaga keladi. 6. Maktabgacha ta’lim tashkiioti mashg’ulotlarini zamonaviy tashkil etish metodikasiga amaliy-uslubiy jihatdan e’tibor qaratish va pedagog- tarbiyachilarning kompetentsiyaviy yondashuv asosida faoliyat olib borish imkoniyatlari qamrovini kengaytirishga xizmat qilishi lozim. 7. Maktabgacha ta’lim tashkiloti mashg’ulotlarini interfaol usullarda o’qitishni tashkil etishdan oldin joylarda tarbiyachilarning innovatsion faoliyatini maqsadli va samarali tashkil etishga mo’ljallangan maxsus o’quv seminarlari o’tkazish lozim. 8. Pedagog-tarbiyachilarni maktabgacha yoshdagi bolalarni zamonaviy texnologiyalar bilan qurollantirish maqsadida “Maktabgacha ta’lim tashkiloti mashg’ulotlarini zamonaviy tashkil etish texnologiyalari” nomli metodik qo’llanma yaratish. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI I. Prezident asarlari va normativ hujjatlar: 1. Mirziyoev Sh. M . Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz // O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimga 63 bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi ma’ruzasi. 2020 . uza.uz 2. Mirziyoev Sh. M . Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi // O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 30 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasi. 2021. uza.uz 3. Mirziyoev Sh .M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak // T : O‘zbekiston . 2022 4. Mirziyoev Sh .M. Oliy ma‘lumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirishda iqtisodiyot sohalari va tarmoqlarinnng ishtirokini yanada kengaytirish chora-tadbirlari to’g’risida // 27.07. 2017 . PQ-3151 5. Mirziyoev Sh.M. Maktabgacha ta‘lim tizimini boshqarishni takomillashtirish haqida // 30.09.2017. PF -3305 (Qonun hujjatlari ma‘lumotlari milliy bazasi, 30.09.2017 y, 07/17/3305/0038-son). Mirziyoev Sh .M. Maktabgacha ta‘lim tizimini tubdan takomillashtirish haqida // 30.01.20 20 . PQ-4581 6. O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari. 2 020 7. O‘zbekiston Respublikasining “Bola huquqlari kafolatlari to‘g‘risida”gi qonun. Т: 2022 8. O‘zbekiston Respublikasi davlat maktabgacha ta’lim muassasasi to‘g‘risidagi Nizom. Т : 2020 9. Mirziyoev Sh.M. O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida // 30.09.2020. PQ-3305 10. Mirziyoev Sh.M. 2022-2026-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish choratadbirlari to‘g‘risida // 29.12.2021. PQ-2707 11. Mirziyoev Sh.M. O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarga qo‘yiladigan davlat talablari // 03.07.2020. PQ-3 032. 12. “Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi // 07.07.2020. MTVQ-04. 64 13. Maktabgacha ta’lim muassasalarida qisqa muddatli guruhlar faoliyatini tashkil etishda tarbiyachilarni tayyorlash bo‘yicha trening moduli. T: 2021 14. “Bolangiz maktabga tayyormi?” O‘zb Res. Xalq ta’limi vazirligi Respublika ta’lim markazi, Ma’rifat-Madadkor nashriyoti. 15. Mirziyoev Sh.M. O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030- yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi // 08.05.1019. PQ-4312 16. Qodirova F, Toshpo‘latova. Sh, Qayumova. N, A`zamova. M. Maktabgacha pedagogika // T: 2019 17. Qodirova. F. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi // T: 2019 II. Asosiy adabiyotlar, darsliklar va jurnallar ro'yxati: 18. Andryushchenko T.Y ., Shashlova G.M. Etti yoshli bolaning rivojlanish inqirozi: Psixodiagnostik va psixologning tuzatish va rivojlantirish ishlari // O‘quv qo‘llanma. M : 2023 19. Gutkina N.I. Maktabga psixologik tayyorgarlik // 4-nashr. SPb: 2020 20. N emov R.S Psixologiya // Humanit. VLADOS nashriyot markazi . M: 2020 21. Mardaxaev L.V. Ijtimoiy pedagogika lug‘ati // oliy o‘quv yurtlari talabalari u uchun darslik. M: 2022 22. Bogiovich L.I. Tanlangan psixologik asarlar / / M: 2023 23. Dubrovinka I. V. Maktabga tayyorgarlik // M: 2020 24. Muxina V.S. Rivojlanish psixologiyasi , rivojlanish fenomenologiyasi, bolalik, o'spirinlik // Talaba universitetlari uchun o‘quv qo‘llanma. “Akademiya” nashriyot markazi . M: 2021. 25. Toporovskiy V.P. Integrativnыy podxod k formirovaniyu upravlencheskoy kompetentnosti direktora razvivayuщeysya shkolы: Dis. ... d-ra ped. nauk. – SPb., 2022. – 331 s. 26. Xo‘jaev A.A, Xeyki Lentinin. O‘zbekiston o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimida boshqarish samaradorligini oshirish yo‘llari // T: 2021 27. Makarov S. Menedjer za rabotoy. M olodaya gvardiya // M: 2020 65 28. “Noyob Huquqlar bola huquqlari haqidagi Konventsiyani о‘rganish bо‘yicha amaliy qo‘llanma\ UNIСEF, NEW-YОRK-2023 29. Otavaliyeva O‘. Bola tarbiyasida bog‘cha va oila hamkorligi // O ‘qituvchi . T: 2020 30. Hasanboyeva O . Tadjieva М . Toshpulatova Sh. va boshq. Maktabgacha ta'lim pedagogikasi // I lm-ziyo . T: 2022 31. Rahimova R. T arbiyachiga 1001 maslahat // T: 2 020 32. Djurayeva B.R. Tojiboyeva H.M. Nazirova G.M. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning zamonaviy tendensiyalari // O‘zPFITI nashriyoti. T: 2020 33. Boltayeva F. Esonaliyeva O. Yoshlar hayotida virtuallashuv sabablari va omillari. 34. Hasanboyeva O.U. va boshqalar. Oilada barkamol avlod tarbiyasi // F an va texnologiya . T: 2020 N ishanova Z. A limova G . Bolalar psixologiyasi va uni o‘qitish metodikasi // O ‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg‘armasi nashriyoti . O‘quv qo‘llanma. T: 2020 Elektron ta’lim resurslari 35. O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi: www.edu.uz 36. Malaka oshirish muassasalari: http://www.pedagog.uz 37. Ijtimoiy axborot ta’lim portali: www.ziyonet.uz 38. Respublika bolalar kutubxonasi: www.kitob.uz 39. Read more at: https://tdpu.uz . O’zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat talablariga 66 1-ILOVA 67 68 2-ILOVA 69

MAKTABGACHA TA’LIMGA QO’YILADIGAN DAVLAT TALABLARINING MAZMUN MOHIYATI, ASOSIY SOHA VA YO’NALISHLARI MUNDARIJA KIRISH……………………………………………………………… ……. 3-6 I BOB. MAKTABGACHA TA’LIMGA QO’YILADIGAN DAVLAT TALABLARINING MAZMUN MOHIYATI, ASOSIY SOHA VA YO’NALISHLARINING NAZARIY ASOSLARI.................... 7-22 1.1. Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarining ahamiyati va mohiyati.... 7-12 1.2. Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlariga oid adabiyotlar sharhi...... 12-22 II BOB. MAKTABGACHA TA’LIMGA QO’YILADIGAN DAVLAT TALABLARINING MAZMUN MOHIYATI, ASOSIY SOHA VA YO’NALISHLARINING HOZIRGI AMALIY HOLATI VA TAHLILI........................................................................................... 23-38 2.1. Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarining holati va tahlili.............. 23-27 2.2 Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarining zamonaviy metodlari. .... 27-38 III BOB. MAKTABGACHA TA’LIMGA QO’YILADIGAN DAVLAT TALABLARINING MAZMUN MOHIYATI, ASOSIY SOHA VA YO’NALISHLARINING ASOSIY BOSQICHLARI.............. 39-59 3.1 Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarida mavjud muammolar.......... 39-44

3.2 Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlariga doir tadqiqot ishlari........... 44-59 XULOSALAR VA TAKLIFLAR...................................................................... 60-63 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO ' YXATI........................................ ILOVALAR........................................................................................................ 64-66 67-70 KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Hozirgi kunda Respublikamizda ta’lim sohasiga xususan, maktabgacha ta’lim sohasiga katta ahamiyat berilmoqda. Insonni har tomonlama barkamol etib tarbiyalash xalqimizning azaliy orzusi bo’lib, ajdodlarimiz ma’rifat, ma’naviyat va madaniyatni qanday qilib yosh avlodga o’rgatish, ularni komillikka yetaklash yo’llari, qonun-qoidalarini muttasil izlaganlar. Bu esa pedagogika fanining maydonga kelishiga sabab bo’lgan. Insonni ma’rifatli va ma’naviy komillikka erishishi pedagogika fanining yetakchiligida amalga oshiriladi. Pedagogika – yunoncha so’z bo’lib, «bola yetaklovchi» - ma’nosini bildiradi. Insonlarni ma’rifiy va ma’naviy barkamollikka munosabatlarni o’zgartirib borishi natijasida pedagogika fani xalq orasida o’z mavqeyiga ega bo’ldi. Shu tariqa insonnni tarbiyalovchi fan sifatida pedagogika dunyoviy fanlar tizimi qatoridan alohida o’rin egallagan. Uning bosh masalasi tarbiyadir. Bundan uch ming yillar ilgari Zardushtiylik dinining muqaddas kitobi «Avesto»da ta’lim-tarbiya masalalariga katta ahamiyat berilgani holda, uning ibodatxonalari qoshida maktablar tashkil etilib, kohinlar tomonidan bolalarning ta’lim-tarbiya tizimi ishlab chiqilgan. Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari. Mazkur Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari (bundan buyon matnda Davlat talablari deb yuritiladi) O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 29 dekabrdagi PQ-2707-son “2022-2026 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori hamda Vazirlar Mahkamasining 2020 yil 5 avgustdagi 372-son O‘zbekiston 2

Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida”gi qaroriga asosan maktabgacha yoshdagi bolalarni (bundan buyon matnda bolalar deb yuritiladi) maktabgacha ta’lim tashkilotlarini har tomonlama rivojlantirish, ta’lim tarbiya berish, ko‘nikma va malakalarini shakillantirish hamda maktab ta’limiga tayyorlash bo‘ycha davlat talablarini belgilaydi. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonun, Kadrlar tayyorlash Milliy dasturiga muvofiq ishlab chiqilgan. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari aniq bir yoshdagi bolaning rivojlanish standartlarini va bolaning yutuqlari va rivojlanish darajasini baholash imkoniyatini beruvchi indikatorlarni belgilaydi. Shu bois maktabgacha ta limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiyʼ soha va yo’nalishlari bugungi kundagi dolzarb mavzulardan biri deyish mumkin. Muammoning o’rganilganlik darajasi: Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarini o‘rganishda B.R.Djurayeva, H.M.Tojiboyeva, G.M.Nazirova, Hasanboyeva O., Tadjieva М., Toshpulatova Sh., Boltayeva F. A. Esonaliyeva O. Kabi mutaxassislarning qator ilmiy ishlari bag‘ishlangan. Ularning ilmiy qarashlari maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarini tadqiq etishda nazariy asos bo‘lib xizmat qilmoqda. Malakaviy bitiruv ishining amaliy va ilmiy ahamiyati: Bitiruv malakaviy ishining nazariy ahamiyati shundan iboratki, uning ilmiy taklif va amaliy tavsiyalaridan maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlarini tadqiq etishda foydalanish mumkin. Mavzuning amaliy ahamiyati shundaki, ishlab chiqilgan ilmiy taklif va amaliy tavsiyalardan maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlari bo’yicha chora-tadbirlar ishlab chiqishda foydalanish mumkin. Bitiruv malakaviy ishining predmeti. Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlari ishning predmetini tashkil qiladi. 3

Bitiruv malakaviy ishining obyekti. Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlari hisoblanadi. Bitiruv malakaviy ishining maqsadi va vazifalari. Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlari bilan bog’liq muammolarni aniqlash va ularni hal qilish yuzasidan ilmiy-nazariy va amaliy takliflarni ishlab chiqishdan iboratdir. Ushbu maqsaddan kelib chiqib bitiruv malakaviy ishida quyidagi vazifalar qo’yilgan va hal qilingan. - Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlarini o'rganish; - Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlarini tahlil qilish; - Maktabgacha ta'limga qo'yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo'nalishlari bilan bog’liq muammolarni aniqlash va ularni bartaraf etish yuzasidan chora-tadbirlarni ishlab chiqish. Tanlangan metodlar: 1) Tegishli ilmiy, uslubiy adabiyotlarni o‘rganish 2) Kuzatish. 3) Suhbat, savol javob. 4) Faoliyat mahsulllari tahlili. Mazkur malakaviy bitiruv ishi, maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarining ahamiyati va mohiyatini, mavjud muammolarini, umuman olganda mavzuni o’rganishga doir ko’plab nazariy va amaliy ma’lumotlarni, o’z ichiga olgan bo’lib, bular maktabgacha ta’lim tashkilotlarida foydalanish maqsadida bajarilgan va tarbiyachilar uchun yordam sifatida, bola shaxsini rivojlantirishga xizmat qiladi deb o’ylaymiz. Malakaviy bitiruv ishimizning asosiy mazmuni: ishimiz o’z rejasida ko’rsatilganidek kirish, uch bob, olti paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati va ilovalardan iborat. 4

Ishning kirish qismida mavzuning dolzarbligi, o’rganilgan darajasi, ishimizning maqsadi va vazifalari, obyekti va predmeti asoslangan, mavzuning metodologik asosi, hamda tanlangan metodlar bayon etilgan. Malakaviy bitiruv ishining birinchi bobi «Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarining nazariy asoslari» deb nomlanib, ushbu bobda biz maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarining ahamiyati va mohiyati, to’liq ochib berilgan. Bola tarbiyasida maktabgacha ta’lim, oila va jamiyatning o’rni va mohiyati yoritilgan. Bola shaxsi shakllanishi uchun oila va jamiyat va maktabgacha ta’lim uchun o‘zaro hamkorlikda ish yuritishning ahamiyati yoritilgan. Ishimizning ikkinchi «Maktabgacha ta limga qo’yiladigan davlat talablariningʼ mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarining hozirgi amaliy holati va tahlili» bobida, maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyalanuvchilarining maktabga moslashishni tayyorlashda ularning pedagagik – psixologik fizologik xususiyatlarining o‘rni, qolaversa nutq, muloqot, o‘qish, yozish malakalarini rivojlantirish sohasi hamda rivojlantiruvchi kompetensiyalari, bundan tashqari bolalarning rivojlanishidagi bilishga bo‘lgan va nutqi faoliyatni amalda qo‘llash xususiyatlarni o‘rganishga bo‘lgan qiziqishlarini inobatga olgan holda ta’lim – tarbiya jarayonini tashkil etishi. Bundan tashqari tarbiyachi va ota-ona hamkorligi va uyda ota-onalar bolalari bilan birgalikda amaliy ishlarni olib borishi kerak ekanligi. Bu bolalarni o‘zlariga bo‘lgan ishonch, irodaviylik xislatlarini shakllantiradi, qolaversa, bolalarni bilish, o‘rganish, qiziqishlarini yanada oshishiga doir ma’lumotlar berilgan. Ishimizning uchinchi «Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablarining mazmun mohiyati, asosiy soha va yo’nalishlarining asosiy bosqichlari» bobida, texnologik yondashuv asosida ta’limni tashkil etish ijobiy natijalar berishiga oid ma’lumotlar berilgan bo’lib, “Zamonaviy ta’lim usullari” deganda maktabgacha ta’lim tashkiloti mashg’ulotlarini o’rganish bo’yicha tarbiyalanuvchilarning oldiga qo’yilgan pedagogik muammoni mustaqil yechishga xizmat qiadigan interfaol metodlar ko’zda tutiladi. Maktabgacha ta’lim tashkiloti mashg’ulotlari zamonaviy tashkil etish hamda 5

O'xshashlar

KONFLIKT TIPOLOGIYASINING ASOSIY YO’NALISHLARI
Konfliktning o’rganishning asosiy yo’nalishlari.
BOSHLANG‘ICH TA'LIMDA ZAMONAVIY DARSLIKLARNING MAZMUN MOHIYATI
O’zbekiston tashqi siyosatining asosiy tamoyillari, ustuvor yo’nalishlari va istiqbollari.
Kompyuter grafikasi va uning turlari.Grafik dasturlarning asosiy vazifalari va yo’nalishlari