logo

O’rta asrlarda Pereney yarim oroli

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

222.8515625 KB
O’rta asrlarda Pereney yarim oroli
Reja:
KIRISH 3-bet
I BOB  O’rta asrlarda Pereney yarim orolida dehqonlarning qaramlik 
ko’rinishlari   6-bet
1.1.  XI-XV   asrlarada Pireney   yarim   oroli   davlatlari . 6-bet
1.2.  Mustamlakachilik   va   ijtimoiy   taraqqiyot   14-bet
II BOB  O’rta asrlarda Pereney yarim orolida feodal majburiyatlar   22-bet
2.1.  Pireney davlatlarining ichki tarixi   22-bet
2.1.  Portugaliya   29-bet
III BOB “ O’rta asrlarda Pereney yarim orolida dehqonlarning qaramlik 
ko’rinishlari   va feodal majburiyatlar”  mavzusini o’qitishda pedagogik 
texnologiyalardan foydalanish   31-bet
3.1.  Blits so’rov usulida mavzuni o’qitish   31-bet
GLOSSARIY 32-bet
XULOSA 33-bet
FOYDALANILGAN 34-bet
      ADABIYOTLAR
                   RO’XATI KIRISH
Navarra va Portugaliya. Yarim oroldagi to’rtta xristian davlatlaridan Navarra
va   Portugaliya   alohida-alohida   rivojlandilar.   Navarrada   fransuzlar   ta’siri   juda
kuchli   edi.   Atrofni   tog’lar   o’rab   olgan   bu   kichik   mamlakatning   iqtisodiy
rivojlanishi sekinlik bilan bordi. Shu sababli  XIII – XV asrlar davomida Navarra,
umuman, katta rol yo’q.
Atlantika   okeani   sohili   bo’ylab   uzun   tor   poloea   bo’lib   joylashgan
Portugaliya jadalroq rivojlandi. XV asrga kelganda Portugaliya katta dengiz flotiga
ega   bo’lgan   savdo-sotiq   qiladigan   mamlakatga   aylandi.   Yarim   oroldagi   mavrlar
bilan olib borilgan kurash uni Shimoliy Afrikadagi arablar bilan urushlar  qilishga
tortdi.   Portugaliyaliklarning   Shimoliy   Afrikadagi   mulki   bo’lmish   Seuta
portugaliyaliklarning XV asrdagi geografik kashfiyotlarida katta rol o’ynadi. O’rta
dengiz sohilidagi mamlakatlar Angliya, Niderlandiya va boshqa mamlakatlar bilan
zo’r  berib olib borilgan tashqi  savdo-sotiq aloqalari  Portugaliyani  Pireneya yarim
orolidagi   boshqa   davlatlardan   ajratib   qo’ydi.   Rekonkista   Portugaliyani   qo’shni
Kastiliya   bilan   bog’lashi   lozimdek   ko’rinsada,   lekin   Portugaliya   o’zining
mustaqilligini saqlab qoldi.
Aragon   federatsiyasi.   Aragon   Pireneya   yarim   orolida   kichik   bir   hududni
egallagan   edi.   Ammo   O’rta   dengizda   uning   ko’pdan   –   ko’p   mulklari:   Sitsiliya,
Sardiniya, Neapol qirolligi, Balear orollari bor edi. Kastiliyaga qaraganda Aragon
katta dengiz davlati edi. Lekin bu yerda qirol hokimyati zaif edi. Shaharlarning zaif
o’sganligidan   dvoryanlar   butun   hokimyatni   o’z   qo’llarida   saqlab   qolgandilar.
Aragon   dehqonlari   eng   og’ir   krepostnoy   qaramlikda   yashaganlar.   Aragon
feodallari   o’z   krepostnoylariga   xatto   o’lim   jazosi   berish   huquqiga   ham   ega   edi.
Ko’proq feodallardan iborat bo’lgan Aragon korteslari qirolni to’la nazorat qilardi,
korteslar   dam   olgan   paytlarda   qirolning   ishlarini   kuzatib   boorish
uchun   ,,deputatsiya”   nomli   alohida   komissiya   belgilab   qo’yilardi.   Aragon
dvoryanlarini maxsus saylab qo’yiladigan sudya, Buyuk xustisiya sud qilardi. Uni o’rnidan bekor qilishga qirolning haqqi yo’q edi. Dvoryanlar qirolga qarshi urush
e’lon   qilib,   u   bilan   urush   olib   borar   va   chet   el   fuqaroligiga   o’tib   keta   olardilar.
Aragon   zodogonlarining   erkinligini   ,,Uniya   imtiyozlari”   (1287   y)   degan   alohida
qonunda yozib qo’yilgan edi.
Kastiliya   qirolligi.   Kastiliya   va   Aragon   Pireneya   yarim   orolining   ikkita
asosiy   davlati   bo’lib,   ular   yagona   qirollikka   birlashdilar.   Bu   birlashgan
davlatlarning   o’rta   asrlar   davridagi   tarixi   o’zining   bir   qancha   xususiyatlariga   ega
edilar.   Yarim   orolning   deyarli   beshdan   uch   qismi   uning   xissasiga   to’g’ri   kelardi.
Rekonkistada   ham   Kastiliya   eng   aktiv   qatnashgan   edi.   Kastiliya   tili   keyinchalik
ispan milliy adabiy tiliga asos bo’ldi. O’rta asrlar davridagi Kastiliyaning ijtimoiy
tuzumi   o’ziga   xos   ko’pgina   xususiyatlarga   ega   edi.   Dvoryanlar   ham   Kastiliyada
katta   ta’sirga   ega   edi.   Rekonkista   dvoryanlarning   ertaroq   toifa   bo’lib   tarkib
topishida   va   bevosita   qirol   bilan   aloqa   o’rnatishga   yordam   berdi.   Kastiliyada
katolik   cherkovi   ham   juda   katta   ta’sirga   ega   bo’lib,   rekonkista   natijasida   katolik
cherkovi   ko’p   yer   -   mulk   oldi.   Kastiliyada   rekonkistaning   butun   og’irligini   o’z
zimmasiga   olgan   o’nlab   erkin   shahar-kommunalar   bor   edi.   Hunarmandlar   va
mayda   savdogarlardan   iborat   bo’lgan   shaharliklar   butun   asrlar   davomida
muntazam   xarbiy   xizmat   o’tadilar.   Kastiliya   shaharlari   shaharlarning   alohida
harbiy   ittifoqlariga   –   ermandilarga   birlashdilar.   Kastiliya   dehqonlari   ham
rekonkistada   juda   aktiv   qatnashganliklari   uchun   krepostnoy   qaramlikdan   ertaroq
xalos bo’ldilar. Kastiliya feodallari dehqonlar bilan hisoblashishga va ularga jiddiy
yon berishga majbur bo’ldilar. Kastiliyada shahar va qishloq jamoalarining siyosiy
ahamiyati   Kastiliyada   umumtoifa   vakilligi,   ya’ni   korteslarning   ertaroq   vujudga
kelishida   ochiq   oydin   namoyon   bo’ldi.   Korteslar   o’z   faoliyatini   1188-yildayoq
boshlagan edi, shu bilan birga uchinchi toifa vakillari sostaviga shaharliklar bilan
birga   dehqonlarning   ba’zi   bir   vakilllari   kirgan   edi.   Kastiliyada   qirol   hokimyati
shaharlarga tayanib turib, XIII asrdayoq o’z obro’-e’tiborini kuchaytirishga harakat
qildi va yirik feodallar bilan qattiq kurash olib bordi. XIII asrning ikkinchi yarmida
qirol   Alfons   X   (1252-1284)   qonunlar   to’plami   (,,Yetti   qism”)ni   chiqardi.   Bu qonunlar   to’plami   Rim   huquqi   g’oyalari   bilan   sug’orilgan   bo’lib,   o’rta   asr
Yevropasidagi   qonunlarining   birinchi   umumlashtiruvchi   to’plami   edi.   XV   asr
o’rtalariga   kelganda   Kastiliyadagi   qirol   hokimyati   erishgan   yutuqlar,   umuman
olganda hali u qadar katta emas edi. Korteslarning qo’llab-quvvatlashiga qaramay,
qirollar   qudratli   grandlarning   kuch-qudratiga   shikast   yetkaza   olmadilar.   XIV   va
XV   asrlarda   korteslarning   o’zi   onda-sonda   yig’iladigan   bo’lib   qoldi.   XV   asrning
ikkinchi   yarmida   qirol   Genrix   IV   davrida   Kastiliyada   qirol   hokimyati   nochor
ahvolga   kelib   qoldi.   Zodogonlar   qirolning   singlisi   Izabellani   taxt   vorisligiga
qo’ymoqchi   bo’ldilar.   Kelajakda   uni   o’zlariga   rom   etib,   undan   itoatli   qirolicha
sifatida   foydalanmoqchi   bo’ldilar.   Keyingi   o’rta   asrlarda   tovar   –   pul
munosabatlarining   rivojlanishi   quruqlikdagi   Kastiliya   va   O’rta   dengizdagi
Aragonning   birlashishini   zaruriy   vazifa   qilib   qo’ydi.   Kastiliyada   va
Aragonda   keskinlashgan   sinfiy   kurash ,   shuningdek,   rekonkistaning   tamom
bo’lmaganligi   har   ikkala   mamlakat   feodallarini   ikki   qirollikni   yagona   Ispaniya
davlatiga  birlashtirish   to’g’risida  bir   bitimga  kelishga  majbur   etdi.  Ikkala   qo’shni
davlat o’rtasidagi ittifoq nikoh yo’li bilan amalga oshirildi. Malika Izabella 1469-
yili   shahzoda   Ferdinand   Aragonekiyga   turmushga   chiqdi.   1474-yili   Ferdinand
Aragon taxtiga o’tirdi. Birlashgan ikkala mamlakatning har biri oldingi qonunlari,
urf-odatlari   va   alohida-alohida   korteslarini   saqlab   qoldi.   Shunday   qilib,
mamlakatni boshqarish ikki xil tusda qolaverdi. Lekin yagona Ispaniyani vujudga
keltirish   uchun   poydevor   yaratildi.   Kastiliya   ham,   Aragon   ham   qirol   hokimyati
mustahkamlana   boshladi.   Birlashish   Ferdinand   bilan   Izabellaning   ichki   va   tashqi
siyosatlarida ijobiy aks etdi.
 
I BOB  O’rta asrlarda Pereney yarim orolida dehqonlarning qaramlik 
ko’rinishlari
1.1. XI-XV   asrlarada Pireney   yarim   oroli   davlatlari
1137 yilda Kataloniya Aragon qiroli bilan birlashdi. Shunday qilib, yarim
orolning janubi-sharqida va shimoli-g'arbiy qismida yirik xristian davlatlari tashkil topdi.   XI   asr   oxirida   Pireneyning   g'arbiy   qismida.   Leon   qirolligi   tarkibiga   kirgan
Portugaliya   grafligi   tashkil   topdi   va   1139   yildan   mustaqil   qirollikka   aylandi.
Rasmiy   ravishda   Portugaliya   qiroli   o'zini   papaning   vassali   deb   tan   oldi,   ammo
mamlakatda u to'liq suverenitetga ega edi.
Kastiliyaliklar   1085   yilda   Tagus   daryosida   arablar   ustidan   katta   g'alaba   qozonib,
qadimgi poytaxt Toledoni qo'lga kiritdilar. Musulmon hukmdorlari yordam so'rab
Shimoliy Afrika Almoravid berberlariga murojaat qilishdi. Xristianlarning yurishi
hamma   joyda   to'xtatildi.   XII   asr   o'rtalarida.   Mavritaniyadan   kelgan   Almoravidlar
o'rniga   yangi   bosqinchilar   -   Almohadlar   keldi,   ular   tarqoq   Arab   Amirliklarini
birlashtirishga   va   nasroniylarning   hujumini   to'xtatishga   harakat   qildilar.   Ammo
ular yaratgan davlat tez orada quladi.
XIII   asr   boshlarida.   reconquista   yangi   kuch   bilan   ochildi.   1212   yilda
Kastiliya, Aragon, Portugaliya va Navarraning birlashgan kuchlari Las-Navas-de-
Tolosada   mavrlarni   hal   qiluvchi   mag'lubiyatga   uchratdilar.   Arablarni   itarishda
davom   etgan   kastiliyaliklar   1236   yilda   Kordovani,   1248   yilda   Seviliyani,
aragonliklar   esa   Balear   orollari   va   Valensiyani   egallab   olishdi.   1262   yilda
kastiliyaliklar Kadisni qaytarib olib, Atlantika qirg'oqlariga kirishdi. Endi mavrlar
faqat mamlakat janubidagi Granada amirligini egallab turishgan.
Rekonkistaning   natijalari   uzoq   vaqt   davomida   Pireney   davlatlarining
ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy rivojlanishini belgilab berdi. Asosiy imtiyozlarni zabt
etilgan   hududda   yirik   xo'jaliklar   yaratgan   feodal   zodagonlar   oldi.   Rekonkista
davrida katta ta'sirga ega bo'lgan katolik cherkovi ko'p erlarni qo'lga kiritdi. O'sha
paytda   paydo   bo'lgan   ruhiy   va   ritsarlik   buyruqlari   -   Sant'Yago,   Alkantara,
Kalatrava   -   eng   boy   yer   egalariga   aylandi.   Musulmonlarga   qarshi   salib
yurishlarining   asosiy   o'zagini   tashkil   etgan   ko'p   sonli   ritsarlik   ularning   mavqeini
mustahkamladi.   Ispan   xalqining   chet   el   bosqinchilari-arablarga   qarshi
qahramonona   kurashi   kastiliyalik   zodagon,   mavrlarga   qarshi   zafarli   yurishlar
tashkilotchisi   Side   haqidagi   dostonda   kuylangan.   Rekonkistada   hal   qiluvchi   rolni
keng   xalq   ommasi   -   dehqonlar   va   shaharliklar   o'ynadi.   Kastiliya   va   Portugaliya
dehqonlari   mavrlardan   erni   bosqichma-bosqich   yutib,   shaxsiy   erkinlik   va jamoaning   o'zini   o'zi   boshqarishiga   erishdilar.   Shaharlar   katta   kommunal
erkinliklarni qo'lga kiritdilar.
Rekonkista   davrida   yaratilgan   iberiya   davlatlarining   har   birining   tarixi   o'ziga   xos
xususiyatlar bilan ajralib turardi.
Kastiliya.   Bu   yarimorol   hududining   3/^   qismini   egallagan   eng   yirik   davlat   edi.
Kastiliya ("qal'alar mamlakati") mavrlar bilan urushlarda etakchi rol o'ynagan.Fath
qilingan erlarda cherkov va dunyoviy zodagonlarning siyosiy ta’sirini ta’minlagan
yirik   cherkov   mulklari,   ma’naviy-ritsarlar   ordenlari   va   dunyoviy   feodallar
shakllandi. Shu bilan birga, Kastiliyada  ko'plab ritsarlar  -  hidalgolar  bor  edi, ular
o'zlarining   maxsus   jangariligi   bilan   ajralib   turardi.   Mamlakatning   shimoliy
rayonlarida   (Eski   Kastiliya)   dehqonlar   yer   va   shaxsiy   qaramlikda   edi.   Serf
dehqonlar   butunlay   feodallarga   tegishli   edi:   yer   bilan   va   yersiz   oldi-sotdi,   o‘tish
huquqidan   mahrum   bo‘ldilar,   erkin   turmushga   chiqa   olmadilar.   Ular   erni
xo'jayinidan   saqlab   qolmagan   bo'lsalar   ham,   tartibsiz   korvee   qildilar   va   soliq
solig'iga tortildilar. Qaramog'idagi dehqonlar asosan yer majburiyatlarini bajargan
va   o'tkazish   huquqidan   foydalangan.   Dehqon   uchastkadan   voz   kechib,   barcha
ko'char   mulkni   saqlab,   boshqa   joyga   ko'chib   o'tishi   mumkin   edi.   Qaramog'ida
bo'lgan dehqonlar soliq va boshqa davlat soliqlariga tortilgan.
XIII-XIV   asrlarda   tovar-pul   munosabatlarining   rivojlanishi   va   dehqonlar
qarshiligining   kuchayishi   natijasida.   Kastiliyada   krepostnoylik   deyarli   hamma
joyda   bekor   qilindi.   Biroq   Kastiliya   dehqonlari   (solariegos)   feodallarga   er
qaramligida qolib, ortib borayotgan yer majburiyatlarini o'z zimmalariga olganlar.
Xo'jayinlarning dehqonlar ustidan sud hokimiyati saqlanib qoldi. Feodal, manbaga
ko'ra,   "dehqonlarni   qamoqqa   tashlab,   ularni   suv   va   oziq-ovqatsiz   asirlar   kabi
ushlab turishi" mumkin edi.
Yangi   Kastiliyada   krepostnoylik   yo'q   edi.   Ko'p   joylarda   erkin   jamoalar   -
begetriyalar   mavjud   bo'lib,   ular   o'z   lordlarini   saylash   va   ularni   o'zgartirish
huquqiga ega edilar. Biroq, katta yoshdagi qaramlik hech qanday ramziy ma'noga
ega   emas   edi.   Dehqonlar   zimmasiga   turli   davlat   majburiyatlaridan   tashqari
qariyalar   foydasiga   pul   va   tabiiy   rekvizitsiyalar   ham   yuklangan.   Lordlar   bu talablarni   ko'paytirdilar   va   o'zlarining   "homiyliklarini"   dehqonlar   ustidan
merosxo'rlikka   aylantirishga   harakat   qildilar.   Begetrias   ularga   yangi   noqonuniy
rekvizitsiyalarga duchor bo'lishni taqiqlovchi qirollik nizomlarini izladi.
Dehqonchilik   uchun   yaroqsiz   bo'lgan   Estramadura   va   Andalusiyaning   ulkan
hududlari   ulug'vorlik   va   ruhiy   ritsarlik   buyruqlari   tomonidan   egallab   olingan   va
ularga qirollik nizomlari bilan tayinlangan. Bu erda, 1273-yilda, podshohdan katta
imtiyozlar   -   qo'ylarni   har   qanday   hudud,   shu   jumladan   dehqon   dalalari   bo'ylab
haydash   huquqiga   ega   bo'lgan   "Mesta"   zodagon   qo'y   chorvadorlari   uyushmasi
tashkil etildi. Bu joyning o'z ma'muriyati, sudi va moliyasi bor edi.
Kastiliyada   shaharlar   katta   ta'sirga   ega   edi.   Qayta   bosib   olish   davrida   mamlakat
shahar   tipidagi   aholi   punktlariga   aylangan   ko'plab   qal'alar   bilan   qoplangan.   Bu
yerda   aholi   dehqonchilik   bilan   birga   savdo   va   hunarmandchilik   bilan   ham
shug ullangan.ʻ
Shahar   aholisining   muhim   qatlamini   qirolning   huquqiy   himoyasidan   bahramand
bo'lgan mudeharlar (mavrlar) tashkil etgan. Ular mohir hunarmand va savdogarlar
edi.   Kastiliya   shaharlarining   shahar   huquqi   (fuero)   va   hunarmandchilik   statutlari
XIII-XIV asrlarda sezilarli rivojlanishdan dalolat beradi. hunarmandchilikning turli
tarmoqlari   —   ipak,   qog oz   va   jun   gazlamalar,   charm   buyumlar,   temirchilik   va	
ʻ
zargarlik   buyumlari,   qurol-yarog   ishlab   chiqarish.   XII   asrda.   hunarmandchilik	
ʻ
do‘konlari   paydo   bo‘ldi.   Yirik   hunarmandchilik   va   savdo   markazlari   Sevilya,
Santyago, Toledo, Segoviya, Medina-del-Kampo shaharlari edi.
Jonli  ichki  savdodan  tashqari, Kastiliya  shaharlari  ko'plab tashqi  bozorlar
bilan   bog'langan.   Etakchi   o'rinni   Sevilya   egalladi,   u   erda   yiliga   ikki   marta
yarmarkalar   o'tkazilib,   ularda   nafaqat   ispan,   balki   xorijiy   savdogarlar   ham
qatnashdilar.
Kastiliya   shaharlari   o'z-o'zini   boshqarish   va   shahar   qonunchiligida
mustahkamlangan   turli   imtiyozlarga   erishdilar.   Shaharlarda   piyoda   va   otliq
qo shinlardan   iborat   o z   militsiyasi   bo lgan.   Shahar   aholisining   yuqori   qatlamini	
ʻ ʻ ʻ
shaharlik   kaballerolar   -   ritsarlar   tashkil   etdi.   Mavrlarga   qarshi,   keyin   esa   o'z
feodallariga   qarshi   birgalikda   harakatlar   uchun   shaharlar   harbiy   ittifoqlarga   - ermandlarga   kirdilar.   Qirol   hokimiyati   zodagonlarga   qarshi   kurashda   tez-tez
yordam so'rab ermandadlarga murojaat qilgan.
Aragon.   Qayta   bosib   olish   davrida   Aragon   va   Kataloniyada   yerga   egalik   feodal
zodagonlari - dunyoviy va ma'naviy qo'lida to'plangan. Eng yuqori lavozimni katta
merosxo'rlikka   ega   bo'lgan   va   qiroldan   olgan   rikos   ombres   (boy   odamlar)
egallagan. Qirol hokimiyati to'liq bu zodagon oilalarga bog'liq bo'lib, ular qirolga
qarshilik ko'rsatish huquqiga ega bo'lib, ular orasidan "Buyuk qozi"ni saylaydilar,
ular podshohdan zodagonlarning imtiyozlarini hurmat qilishga qasamyod qiladilar.
Quyida ricos ombrelarning vassallari bo'lgan caballeros keldi. Uchinchi pog'onani
infazonlar - mayda vassallar egallagan.
Aragondagi   dehqonlar   shaxsiy   va   erga   qaramlikda   edi.   XIII   asrda.   qator
davlat aktlari, dehqonlar  barcha huquqlardan mahrum qilindi va feodallarga to'liq
qaram   qilib   qo'yildi.   Xuddi   shu   holatda   1137   yilda   Aragonga   qo'shilgan
Kataloniyadagi   dehqonlar   XII   asrda.   katalon   dehqonlarining   mutlaq   ko'pchiligi
o'zlarining   shaxsiy   erkinliklarini   sotib   olish   huquqiga   ega   bo'lgan   "redemption"
(remens) toifasini tashkil etd. XIII asr davomida Kataloniya dexkonlarining karam
ligi kator qonunlar bilan mustaxkamlanadi. Dexkonlarning katta kismining tashkil
etgan   remenslar   (karam   dexdonlar)   õz   yerlarida   xxuquqlarini   tasdiqlash   uchun
senorlari   tayinlagan   tulov   (geshepza   regzopa!)ni   tulashi   zarur   bulgan.   Bugulov
Kataloniya   dexkonlar   i   xaotika   aid   otlita   taxkirli   koydan   beri   idi.   Shuningdek,
kutusiya   (u   dexkon   xotinining   bevafoligi   uchun   jazolanishi,   ekzorknya   (dexkon
farzandsiz   vafot   etsa,   uning   mulkini   katta   kismining   senorga   utishi),   intestiya
(dexkon yozma vasiyat  koldirmagan bulsa, uning mulkidan bir  kismini  xujayinga
utishi), Nrsii (dexkon uyida yongin chiksa jarima tulansh), firma Di spoli (dox,kon
nikoxdan   utganida   tulaydigan   so   ligi   (bu   odat   amalda   solik   tulay   olmaydiganlar
uchun   taxkirli   senorning   “birinchi   kecha   xukuki”   bilan   ilmashtirilgan)   kabi
tartiblar   krnunlashtirilgan.   rivojlanish   tabiatiga   ko'ra   Aragon  qirolligining  alohida
hududlari   keskin   farq   qilar   edi.   Eng   orqada   qolgani   Aragon   edi.   Bu   yerdagi
shaharlar Ispaniyaning boshqa qismlaridagidek gullab-yashnagan emas. Faqat Saragossa va boshqa bir qancha shaharlar mahalliy bozor uchun mahsulotlar
-   gazlama,   charm   buyumlar   ishlab   chiqargan.   Kumush   Beneski   tog'larida   qazib
olindi.   Aragondan   Ebro   daryosi   bo yidagi   boshqa   mamlakatlarga   don   eksportʻ
qilinardi.
Kataloniyaning   qirg'oq   shaharlarida   hunarmandchilik   rivojlanib,   ichki   va   tashqi
savdo   jonli   bo'lgan.   "Barselona"   birinchi   bo'ldi.   Barselona   hunarmandlari   13-asr
boshidan   birlashgan.   ustaxonalarda   metall   buyumlar,   paxta,   jun,   zig'ir   va   shoyi
matolar, shisha, bochkalar va boshqa mahsulotlar ishlab chiqargan. Barselona porti
barcha   davlatlarning   kemalari   uchun   ochiq   edi.   Bu   yerga   Vizantiya,   Genuya,
Fransiya,   Misrdan   kemalar   kelib,   sharqona   ziravorlar   va   tutatqilar   olib   kelib,
mahalliy mahsulotlarni sotib olgan.
Kataloniya   savdogarlarining   ko'plab   xorijiy   shaharlarda   savdo   konsullari
bo'lgan.   Italiyaliklardan   oldin   ular   Flandriyaga   kirib   borishdi,   u   erda   1389   yilda
Bryugge   shahrida   o'zlarining   savdo   birjasini   ochdilar.   Germaniya   shaharlari,
xususan,   Nyurnberg   bilan   doimiy   savdo   aloqalari   olib   borildi.   XIII   asrda.
Barselonada xalqaro dengiz huquqiga asos solgan dengiz qonunlari ishlab chiqildi.
1238-yilda   Aragon   qirolligiga   qo shib   olingan   Valensiya   sun iy   sug orishga
ʻ ʼ ʻ
asoslangan yuksak dehqonchilik madaniyati bilan mashhur edi. Uning shaharlarida
va   birinchi   navbatda   Valensiyada   hunarmandchilik   rivojlangan,   ularda   aksariyat
hollarda mudéjara hunarmandlari ishlagan.
“Valensiya”   dengiz   savdosida   “Barselona”   bilan   raqobatlashdi.   Uning
savdogarlari   xorijiy   mamlakatlarda   yirik   savdo   operatsiyalarini   olib   bordilar.   Bu
erda Evropada birinchi marta veksel operatsiyalari tug'ildi.
XIV   asrda.   Aragon   qirolligi   Beyl-Aryan   orollari,   Sardiniya   va   Sitsiliyani
butunlay   o ziga   bo ysundirdi.   1442   yilda   Neapol   qirolligini   egallab   oldi.   U	
ʻ ʻ
Fransiyaning Russillon shahriga ham egalik qilgan.
Portugaliya. Mamlakat o'z nomini dastlab Portugaliya okrugining poytaxti bo'lgan
Portos   (Porto)  shahridan  oldi.  Rekonkista  Portugaliyada  13-asr   o rtalarida  tugadi.	
ʻ
Kadis   ko'rfazi   qirg'og'ida   joylashgan   Mavrlardan   Algarveni   qaytarib   olish.   Bu
vaqtga kelib, portugal millatining shakllanishi umumiy ma'noda yakunlangan edi. Agrar   munosabatlar   Portugaliyada   xuddi   Kastiliyadagi   kabi   shaklda
rivojlangan. Qiroldan tashqari grandlar va prelatlar yirik yer egalari edi.Ko p yerlarʻ
ma naviy   va   ritsarlik   ordenlari-Avis,Kalatrava   va   boshqalarga   tegishli	
ʼ
edi.Rekonkistaning   oxirigacha   dehqonlar   shaxsiy   erkinlikdan   bahramand   bo lib,	
ʻ
faqat soliq va yer bilan shug ullangan. vazifalar. Ammo X-XII asrlarda. mamlakat	
ʻ
shimolidagi  dehqonlarning aksariyati  krepostnoylikka o'tdi. Korvee mehnati  bilan
ishlaydigan katta qariyalar bor edi. Portugaliya janubida dehqonlar shaxsiy erkinlik
va   kommunal   yerga   egalik   huquqini   saqlab   qoldi.   Erkin   jamoalar   kastiliyalik
fuerolarga   o'xshash   qirollik   maktublari   -   forialar   bilan   tasdiqlangan   maxsus
huquqlarga ega edilar.
Atlantika sohilidagi qulay geografik joylashuvi Portugaliya shaharlarining
gullab-yashnashiga yordam berdi. Ular orasida birinchi o'rinni XIII asr o'rtalaridan
boshlab Lissabon egalladi. Portugaliya poytaxti. Shahar Yevropa savdosining eng
yirik   markazlaridan   biriga   aylandi.   Uning   savdogarlari   London,   Bryugge   va
Yevropaning shimoli va sharqidagi boshqa ko‘plab shaharlarga tashrif buyurishdi.
Hunarmandchilik   ishlab   chiqarish   Lissabon,   Porto,   Braga,   Lagosda   rivojlangan.
Musulmonlar   va   yahudiylarga   nisbatan   diniy   bag'rikenglik   siyosati   shahar
xo'jaligini rivojlantirishga yordam berdi. Kuchli dunyoviy va cherkov zodagonlari
bilan kurash olib borgan qirol hokimiyati shaharlar va quyi zodagonlar tomonidan
qo llab-quvvatlandi.	
ʻ
Bu unga magnatlarni tor-mor etishga va davlat birligini mustahkamlashga
imkon   berdi.   Shu   bilan   birga,   u   shaharlarga   homiylik   qildi   va   savdoni
rivojlantirishga va Portugaliya shaharlarining tijorat kengayishiga hissa qo'shdi.
XIV   asrda   tovar-pul   munosabatlarining   rivojlanishi   natijasida.   serflik   yo'qoldi,
dehqonlar naqd ijaraga o'tkazildi. Qishloqda qishloq kambag'allarini ekspluatatsiya
qilishdan foyda ko'rgan boy dehqon elitasi paydo bo'ldi.
1383   yilda   Kastiliya   qiroli   Portugaliya   taxtiga   da'vo   qildi   va   mamlakatni   harbiy
kuch   bilan   bo'ysundirishga   harakat   qildi.   Ammo   Portugaliya   o'z   mustaqilligini
himoya   qildi.   XV   asrda.   Portugaliya   markazlashgan   davlatga   aylandi   va
mustamlakachilik ekspansiyasi yo‘liga tushdi. Bu 1415 yilda Afrika qirg'og'idagi Seuta qal'asini egallash bilan boshlandi.
mulk   monarxiyasi.   Qirollik   kuchi   va   Kortes.   Pireney   davlatlarida   G'arbiy
Yevropaning   boshqa   mamlakatlariga   qaraganda   ertaroq   sinfiy   vakillik   institutlari
paydo   bo'lgan.   Bu   imtiyozli   mulklar   va   shaharlarning   rekonkista   tufayli   yuzaga
kelgan   yuqori   siyosiy   faolligi   bilan   bog'liq.   Ozodlik   kurashi   jarayonida   mahalliy
qonunlar  va  urf-odatlar  vujudga keldi, dvoryanlar  va shaharliklarning siyosiy roli
ortdi,   u   zodagonlik   imtiyozlariga   ega   bo ldi.   Qirol   hokimiyati   bu   barcha   nufuzliʻ
kuchlarning   yordamiga   muhtoj   bo'lib,   ularning   huquq   va   imtiyozlari   bilan
hisoblashishi kerak edi.
Ko'pincha u butunlay mulk-vakillik institutlariga bog'liq bo'lib chiqdi.
Korteslar birinchi navbatda Kastiliya bilan bir qirollikda birlashgan Leonda paydo
bo'lgan. Bu 1188 yilda, qirol Alfonso IX davrida, dunyoviy va ma'naviy feodallar
bilan   bir   qatorda   shahar   vakillari   qirollik   kuriyasida   o'tira   boshlaganida   sodir
bo'ldi. 1250 yildan Kortes Kastiliyada muntazam uchrasha boshladi. Kataloniyada
shaharlar   vakillari   ishtirokidagi   korteslar   1218   yildan,   Aragonda   13-asrning
ikkinchi yarmidan boshlab faoliyat yuritgan. Shu bilan birga, Kortes Portugaliya va
Navarrada   shakllandi.   Kortes   tarkibiga   odatda   uchta   mulk   vakillari   -   ruhoniylar,
zodagonlar va shaharliklar kiradi.
Aragonda   Kortesda   to'rtta   mulk   -   feodal   zodagonlari   (ricos   ombres),
zodagonlar,   ruhoniylar   va   ba'zi   shahar   munitsipalitetlari   vakillari   edi.   Kastiliya
Kortes   shahar   kuriyasi   tarkibiga   dastlab   erkin   dehqon   jamoalari   vakillari   -
beguetrius kirgan.
Kortes   boshqa   G'arbiy   Yevropa   mamlakatlaridagi   sinfiy   vakillik   organlariga
qaraganda kengroq huquqlarga ega edi. Ular nafaqat moliyaviy funktsiyalarga ega
edilar,   balki   qonunchilikda   qatnashdilar   va   taxtning   vorisligi   masalalariga
aralashdilar. Aragon korteslari  qiroldan mamlakatning urf-odatlarini  (fueroslarini)
hurmat   qilishiga   qasamyod   qildilar.   Kastiliya   Kortes   qirollik   saroyi   uchun
byudjetni belgilab berdi.
Kortes a'zolari bu erda "parlament daxlsizligi" dan foydalandilar. 15-asrning   ikkinchi   yarmidagi   dehqonlar   qo zg olonlari.   XV   asrning   ikkinchiʻ ʻ
yarmida   tovar-pul   munosabatlarining   rivojlanishi   munosabati   bilan   feodal
ekspluatatsiyasining   kuchayishi   yuzaga   keldi.   dehqonlarning   bir   qator
qo'zg'olonlari.   Dehqonlarning   eng   kuchli   chiqishlari   Kataloniya   va   Mayorka
orolida bo'lib o'tdi, bu erda dehqonlar huquq va majburiyatlarning etishmasligidan
ayniqsa aziyat chekdilar.
1462-1472   yillarda.   Kataloniya   shimolida   ommaviy  qo'zg'olon   boshlandi.
Dehqonlar   krepostnoylik   va   nafratlangan   "yomon   urf-odatlar"   (o'limdan   keyin   va
nikoh to'lovlari, birinchi kecha huquqi va boshqalar) bekor qilinishini talab qildilar.
Qo zg olonga qo shilgan erkin dehqonlar yerni qayta taqsimlashga intildilar.	
ʻ ʻ ʻ
Qo'zg'olon   boshida   qashshoq   hidalgo   Varntalat   turardi.   U   qattiq   harbiy   tartib
o‘rnatdi,   dehqonlarni   otryadlarga   bo‘lib,   ularni   tartib-intizom   va   umumiy
qo‘mondonlikka   bo‘ysundirdi.   Qo'zg'olon   ehtiyojlari   uchun   maxsus   pul   badallari
joriy   etildi.   Dehqonlar   feodallar   ustidan   bir   necha   bor   g‘alaba   qozondilar.   O'sha
paytda   isyonkor   aragon   va   katalon   zodagonlari   va   shaharlari   bilan   jang   qilgan
Aragon qiroli Xuan II Varntalat bilan muzokaralarga kirishdi va dehqon qo'shinlari
yordamida raqiblarini mag'lub etdi. Podshohga ko'rsatgan yordami uchun Varntalat
yer   egalari   va   vikont   unvoni   bilan   taqdirlandi,   dehqonlar   esa   faqat   kichik
imtiyozlarga ega bo'ldilar.
1.2 Mustamlakachilik   va   ijtimoiy   taraqqiyot.
1212-yil   16-iyulda   Kastiliya,   Aragon   va   Navarraning   birlashgan   kuchlari
Las-Navas-de-Tolosada   Almohadlar   qo‘shinlari   ustidan   hal   qiluvchi   g‘alabaga
erishdilar.   1236   yilda   kastiliyaliklar   Kordovani,   1248   yilda   Sevilyani   egalladi;
1229-35 yillarda Aragon Balear orollarini, 1238 yilda Valensiyani bosib oldi; 1249
—50   yillarda   portugallar   Algarve   (zamonaviy   Portugaliyaning   janubi)   hududini
ozod qildilar. 13-asrning o'rtalariga kelib. Arablar qo'lida faqat 1492 yilda qulagan
Granada amirligi qoldi.
Rekonkista   ko'p   jihatdan   Pireney   yarim   oroli   davlatlarining   iqtisodiy   va
siyosiy rivojlanishining o'ziga xosligini aniqladi. Rekonkista   nafaqat   harbiy   yurishlar   zanjiri,   balki   keng   kolonizatsiya
jarayoni   -   urush   natijasida   vayron   bo'lgan   erlarni   joylashtirish   va   iqtisodiy
rivojlantirish   edi.   Rekonkistaning   asosiy   harakatlantiruvchi   kuchi   dehqonlar   edi.
Rekonkistaning   dastlabki   davrida   ozod   qilingan   erlarga   o'rnashgan   dehqonlar,
asosan, shaxsiy erkinlikka intilganlar. Rekonkistada shaharlar faol qatnashdilar.
Rekonkista ko'p barqaror Pireney oroli davlatlarining iqtisodiy va iqtisodiy yarim
rivojlanishining o'ziga xosligini aniqladi.
Rekonkista tabiiy harbiy yurishlar zanjiri, balki keng kolonizatsiya jarayoni - urush
urush vayron bo'lgan erlarni barqaror va iqtisodiy rivojlanish edi. Rekonkistaning
harakat   harakati   kuchi   dehqonlar   edi.   Rekonkistaning   erta   ozod   qilingan   erlarga
o'rnashgan   dehqonlar,   asosan,   shaxsiy   erkinlikka   intilganlar.   Rekonkistada
shaharlar faol qatnash qishloq jamoalari; Leon va Kastiliyada o'sha davr dehqonlari
shaxsan   erkin   bo'lib   qoldi.   Mavrlarning   yarim   orolning   janubiga   surilishi   bilan
feodallarning dehqonlarga hujumi kuchaydi va yarim orolning bir qator shtatlarida
(lekin   Leon   va   Kastiliyada   emas)   XIII   asrdayoq.   dehqonlar   shaxsiy   erkinliklarini
yo'qotdilar.
“Kofirlar”ga   qarshi   diniy   kurash   shiori   ostida   olib   borilgan   Rekonkista   bilan
Ispaniya   va   Portugaliyada   katolik   cherkovining   mafkuraviy   ta’siri   va   iqtisodiy
qudratining o‘sishi bog‘liq; ruhiy va ritsarlik ordenlari (Kalatrava, Alkantara, Avis
ordeni   va   boshqalar)   eng   yirik   yer   egalari-latifundistlarga   aylandi.   Rekonkista
shuningdek,   Pireney   yarim   orolidagi   feodalizmning   boshqa   xususiyatlarini   ham
aniqladi: mayda ritsarlikning ko'p qatlamlari (ular qatoriga kirgan).
va   shahar   aholisi,   agar   ular   otni   jihozlay   olishsa);   qirol   hokimiyatining   nisbatan
erta   kuchayishi,   bu   tashqi   dushmanga   qarshi   kurashda   kuchlarni   yig'ish   zarurati
bilan bog'liq edi. Millatlar - ispan, katalon, bask, galisiya va portugal millatlarining
shakllanish jarayoni, ularning milliy madaniyati, milliy xarakterining burmalanishi
Rekonkista bilan bog'liq.
Rekonkista   ispan   adabiyotida   (Side,   Romanceros   va   boshqa   yodgorliklar
haqidagi   qahramonlik   eposida)   yorqin   aks   etgan.   Rekonkistada   Kastiliyaning alohida   roli   ozod   qilingan   hududlarda   tarqalgan   Kastiliya   lahjasiga   asoslangan
milliy ispan tilining shakllanishiga ta'sir qildi.
Rekonkista   xristian   davlatlariga   okeanga   chiqish   imkoniyatini   berdi.
Yarim   orolning   g'arbiy   qirg'og'ini   Portugaliya   qirolligining   tor   chizig'i   egallagan.
Portugaliyaliklar   kema   qurishni   juda   tez   o'rgandilar   va   o'rta   asrlarning   oxiriga
kelib,   mamlakat   Evropadagi   etakchi   dengiz   kuchlaridan   biriga   aylandi.   15-asrda
esa   portugallar   Buyuk   geografik   kashfiyotlar   tarixida   ko'plab   shonli   sahifalarni
yozdilar.
Pireneydagi ichki yerlarning markazi keyinchalik Ispaniya paydo bo'lgan Kastiliya
qirolligi   edi.   Kastiliya   va   Aragon   qirolligi   butun   yarim   orolning   to'rtdan   uch
qismidan   ko'prog'ini   egallagan   yagona   kuchga   birlashdi.   Ispaniya,   Portugaliya
singari, Buyuk geografik kashfiyotlar davridan boshlab Evropa tarixida muhim rol
o'ynay boshladi. Bu ikki davlat Yevropaga birinchi bo lib yangi savdo yo llari vaʻ ʻ
yangi yerlarni ochgan.
Kastiliya,   Aragon   va   Portugaliyaning   ijtimoiy   rivojlanishiga   rekonkista   va   m
ustamlakachilik   katta   ta'sir ko'rsatdi.  Pireneyning barcha qirolliklarida yangi erlarni
joylashtirishning xuddi   shunday   tartibi   ishlab   chiqilgan.  
Qirol   hokimiyati   ularning   oliy   egasi   hisoblangan,   ularda   yashaganlar   esa   haq
iqiy   egalari   edi.   Grant   xartiyalari,   “turmush   xatlari”   va   fuerolarda   qirollar   yerga
bo lgan   huquqlarni   patrimoniallarga,   qishloq   va   shahar	
ʻ   jamoalariga   o tkazgan   va	ʻ
qoida   tariqasida   soliq   imtiyozlari   bergan.   Erning   bir   qismi   qirollik   domeniga
aylandi. Podshohlar o'zlari tomonidan berilgan   imtiyozlarni buzib, erkin qishloqlar
va  hatto  shaharlarni   dunyoviy  va  cherkov   xo'jayinlariga  o'tkazish   holatlari  tez-tez
bo'lgan. 
Binobarin,feodalhukmronning  
yerni   tasarruf   etish   huquqi   nominal   emas,   balki   butunlay   real   edi.   Erkin   qishloqda  
yer   ekin   maydonlariga   va   butun   jamoa   -   konsejo   tomonidan   nazorat
qilinadigan   yerlarga bo'lingan. Jamoa tuzilishi qaram qishloqlarga ham xos edi. 
Konsejo   o'z   vazifalarini   bajarish   uchun   merosxo'r   yoki   toj   oldida   javobgar
edi.   Kastiliya   va   Portugaliyada   ular   nisbatan   kichik   edi:   qaram   dehqonlar   uchun -   qat'iy   tabiiy   yoki   pul   malakasi   (masalan,   3   ta   non   va   tovuq;   yiliga   1solidus),   ba'za
n   -   dala   korvesi   (qoida tariqasida, bir necha kun yil); bepul qishloqlarda - er solig'i
va   harbiy-ma'muriy   kelib   chiqishning   turli   rekvizitlari.   Qadimgi   Kataloniya   va
Aragonda, erta o'rta asrlardan boshlab dehqonlar ustidan mulklarning kuchi yarim
orolning   g'arbiy   qismiga   qaraganda   kuchliroq   bo'lib,   qaram   aholining   ahvoli
yomonlashdi.  
15   asrning   birinchi   yarmida   qishloq   xo’jaligi   yuksaklikka   erishgan   Valensiya
viloyati   arablardan   xalos   etilib,     Aragon   xam   qushib   olinadi.   Ushbu   ittifoqda
iqtisodiy   jihatdan   Kataloniya   yetakchi   bôlsada,   siyosiy   jihatdan   Aragon   ustun
keldi.   Aragon   va   Kataloniya   Ittifoqining   asosi,   ulardagi   doimiy   aloqabatlarning
uchrashuvi,   yaqinligi   bulgan.   Qirollikning   har   biri   qismda   yirik   yer   egalarining
karam   dehqonlardan     Ispaniyaning   barcha   davlatlarida   serflik   karamel
tugatilayotgan   bir   payttda,   Aragon   va   Kataloniyada     ham   dehqonlarga   zulm
utkazish   kuchayadi.   Qaraganda   kuchi   zodagonlar   toifasi   xukmron   edi.   Senorlar
siyosi   va   harbiy   tashqilotlarga   ega   bulib,   ularning   oliy   tamaki   o^bgy,   o’rta
zodagonlar-kabaleros,   kichik   zodagonlar   –   hidallar,   deb   nomlangan   Катта   ер-
мулкка эга рухонийлар хам давлатда мухим урин тугган. Leon va Kastiliyadagi
erkin   va   qaram   dehqonlar   o'rtasidagi   oraliq   pozitsiyani   beguetria   (lotincha
benefactona,   ya'ni "yaxshi ish" dan) a'zolari egallagan.   Beget-ria - dehqon jamoasi
bo'lib,   uni   senyor   shartnomada   nazarda   tutilgan   himoyani   ta'minlaydi   va   buning
uchun   dehqonlar   uning   foydasiga   ba'zi   vazifalarni   dastlab   juda   oson   bajardilar.
Begetriyalarning   ikki   turi   ajralib   turdi   -   a'zolari   butun   mamlakat   bo'ylab   (ya'ni,
Biskay   ko'rfazidan   Atlantikagacha)
o'zlordlarini   saylashlari   mumkin   bo'lgan   "dengizdan   dengizgacha"va   "klanning   beg
etriyasi",   bu   erda   faqat   bir   a'zosi.   muayyan   oila   lord   bo'lishi   mumkin.   Dehqonlar
xo'jayinni   o'zgartirish, u bilan sud ishlarini yuritish huquqiga ega edilar. 
Biroq,   XIII-XIV   asrlarda.   begetlar   a'zolarining   burchlari   sezilarli   darajada
oshdi,xo'jayinni   o'zgartirish   huquqi   keskin   cheklandi   va   amalda   begetlarga   a'zolik  
feodal   qaramlik   shakllaridan   biriga   aylandi.   Yerga   egalik   qilishning
ba'zixususiyatlariva   qishloqning   ijtimoiy   tuzilishi   Iberiya   yarim   orolidagi   shtatlarg a   Murlardan,   ayniqsa   mozarablarning   ko'p   aholisi   yashagan   hududlarda   (Toledo,
Valensiya,   Sevilya   va   boshqalar)   meros   bo'lib   o'tgan.   Bu   erda   ijara   shartnomasi
saqlanib
qolgan,uning   shartlariga   ko'ra   shaxsan   o'zi   1   Lotin   konsiliumidan   -   "maslahat".   Naf
aqat   qishloq   va   shahar   jamoalari,   balki   ushbu   jamoalardagi   hokimiyat   organlari
ham shunday   deyiladi.  
Bepul   ijarachi   yer   egasiga   hosilning   bir   qismini   natura   yoki   pul
badalini   to'lagan.   Ijara   shartnomalari   tez-tez   yangilanib   turdi,   bu   ijara
aqining   oshishi   bilan   birga   edi   va   dehqonlar   o'rtasida   ham   tuzilishi   mumkin
edi.XIII   asrdan   boshlab.  
mozarablar   yerlari   qirollar   tomonidan   dunyoviy   va   cherkov   feodallariga
intensiv   ravishda   berib   yuboriladi   va   ularning   aholisi   qaram   mulkdorlar   toifasiga
o tadi.ʻ   Leono-Kastiliya qirolligi shaharlarining ijtimoiy va mulkiy tuzilishi ushbu  
shaharning   erkin   yoki   xo'jayiniga   ega   bo'lishiga   qarab   farq   qilar   edi.  
Mamlakatdagi   yirik va o'rta shaharlarning aksariyati erkin va to'g'ridan-to'g'ri tojga
bo'ysungan.   To'liq huquqli fuqarolar, kasbining xususiyati va yashash muddatidan
qat'i   nazar,   ko'chmas   mulkka   ega   bo'lganlar   edi.   Eng   gullab-yashnagan   shahar
aholisi,
qoida   tariqasida,   jangovar   ot   va   qurol   sotib   olishga   majbur   edi;   buning   uchun   ular  
shahar   va   davlat   bojlaridan   ozod   qilinib,   xuddi   caballeros   villanos   kabi,   xizmat  
feodallari   bilan   bir   qatorda   tenglashtirildi.   Bunday   shaharlik   kaballerolar   eng
yuqori   munitsipal   lavozimlarni   egallagan,   shahar   yerlaridan   (birinchi   navbatda,  
yaylovlardan)   foydalanishda   imtiyozlarga   ega   bo'lgan   va   mulk   vakillik   organlarida  
shahar   jamoasining   vakili   edi.   Imtiyozsiz   to'la   huquqli   shahar   aholisi  
hunarmandlar,   mayda   savdogarlar,   shahar   xo'jaligining   agrar   sektorida
o'z   xo'jaliklarini   boshqaradigan   shaxslardan   iborat   edi.   Ispaniya   shahridagi  
hunarmandchilik   asosan   "erkin   hunarmandchilik"   turiga   ko'ra
rivojlangan,   chunki   qirol   hukumati   va   shahar   elitasi   ustaxonalar   tashkil   etilishiga
to'sqinlik
qilishga   muvaffaq   bo'lgan   -   ular   bozorda   narxlarning   ko'tarilishi   manbai   va   bozorg a   tahdid  
sifatida ko'rilgan. jamiyatning hukmron qatlamlari. Shuning uchun hunarmandlar  
korporatsiyalari   va   savdogarlar   uyushmalari   12—13-asrlarning   oxiridangina  
vujudga   kelgan.   faqat   hunarmandchilikning   ayrim   tarmoqlarida   va   asosan  
Kataloniya   va   Aragonda.   To'liq   huquqli   fuqarolardan   tashqari,   shahar
aholisiga   mehnati   hunarmandchilikda   ham,   dehqonchilik   va   chorvachilikda
ham   foydalanilgan   yollanma   ishchilar,   uy-joy   va   kichik   er   uchastkalarini   ijaraga
olgan   kambag'allar   kiradi.   Qolgan   musulmon   aholi   kamtar   ahvolda   edi.
shaharlarda   vakimning   xo'jayini   bo'lsa,   uning   xizmatkorlari   ham   yashar   edilar   va
bunday   shaharlarning   barcha   aholisi,   kaballerlardan   tashqari,   xo'jayinga   ma'lum
to'lovlar   va   xizmatlar   uchun   majbur   bo'lgan.   Leono-Kastiliya   qirolligining
hukmron   sinfining   sinf   chegaralari   xiralashgan   va   ayniqsa   13asrning   o'rtalariga   qad
ar   ochiq   edi:   erkin   dehqonlar   va   boy   shahar   aholisining   tepasi   osongina
kaballerlarga   aylanishi   mumkin   edi.
XIII   asrga   kelib   feodallari   vakillari   -   kaballerlar   va   infansonlar   o'rtasida   asta-
sekin   farq   paydo   bo'ladi.   Hozirda   manbalar   ikkalasini   ko'pincha   "hidalgos"  
(ispancha   fijo   d'algo,   "ahamiyatli   odamning   o'g'li"   dan)   deb   atashadi.
Hidalgos,   qoida   tariqasida,   boy   emas   edi;   rentadan   olingan   unchalik   katta
bo'lmagan   daromadlar   harbiy   o'ljalar   va   chorva   mollari   va   jun   sotishdan   tushgan   da
romadlar   bilan   to'ldirildi.   Qirollikning   eng   oliy   zodagonlari   -   rikos-ombres   (lit.
boy,   qudratli   odamlar")   keng   yer   egaliklariga,   sezilarli   pul   daromadlariga
(jumladan,   g'aznadan  
to'lovlar   shaklida)   ega   bo'lgan,   davlat   ishlarida   katta   ta'sirga   ega   edi.   Bu  
qatlamning   o zagini   20—30   feodal   urug lari   (masalan,   Lara,   Husmann,   Aroʻ ʻ
va   boshqalar)   tashkil   etgan,   ular   o lkada   ta sir	
ʻ ʼ   o tkazish	ʻ   uchun   bir-biri   bilan
doimiy   kurash   olib   borgan,   ko pincha   qirol   hokimiyatiga   qarshi   isyon   ko targan.	
ʻ ʻ
Leono-Kastilya Qirolligida ricos-ombres qatlami qirollik xizmatidagi eng boy yoki
eng   taniqli   hidalgolar   tomonidan   to'ldirildi;   aksincha,   kichik   va   o'rta   feodallar   mass
asi   o'rtasida   alohida   qashshoq   zodagon   oilalar   asta-sekin   tarqalib   bordi. Hukmron   tabaqa   ichidagi   maxsus   guruh   12-asrning   2-yarmida   shakllangan   ruhiy
ritsarlik   ordenlari (Santyago, Alkantara, Kalatrava va boshqalar) a zolaridan iboratʼ
edi.salibchilarning   buyruqlari   modelida.   Din   arboblari   ham,   dunyoviy   feodallar   ha
m   -   rikos-ombrelar   va   hidalgolar   -   tashkilotga   o'zlarining   mol-mulkini   to'liq
yoki   qisman   berib,   buyruqlarga   qo'shilishdi.   Qolgan   oddiy   odamlar,   orden
ritsarlari   o'zlariga   bir   qancha   qasamlar   oldilar,   ularning   asosiysi   musulmonlarga
qarshi   murosasiz   kurash   edi.   Buyurtmalar   muhim   qurolli   kuchlarga   ega   edi,
ular   Rekonkistada   ham,   fuqarolar   nizolarida   ham   faol   qatnashdilar,   ulkan   yer
egalari,   qal'alar, son-sanoqsiz chorva mollari bor edi. 
XIII-XV   asrlarda.   ordenlar   bilanmunosabatlar   qirol   hokimiyati   uchun   jiddiy
muammoga   aylandi.   Kataloniya
va   Aragondagi   LeonoKastiliya   qirolligidan   farqli   o'laroq,   hukmron   sinfning   tuzili-
shi   yanada   qattiqroq   va   murakkabroq   edi.   Dvoryanlar,   ham   o'rta   va   kichik
feodallar   kelib   chiqishi   va   egalik   qilish   usuli   va   mulkiga   qarab   bir   qator   mulk
guruhlariga   bo'lingan   (tabiatiga   ko'ra,   "qirollik   nizomi   bo'yicha",   "bosqinchilik
huquqi   bo'yicha",   va   boshqalar.).   Shahar   aholisi   yoki   erkin   dehqonlar   uchun
kabalerosga   kirish imkoniyati juda cheklangan edi. Aragon zodagonlari va hattoki
zodagonlar   Kastiliyaga qaraganda tojdan ko'proq mustaqillikka ega edilar va hatto
o'z   monarxiga   qarshi   urush   olib   borish   huquqiga ega edilar.  
Portugaliyada   feodallar   tabaqasi   xuddi   Leono-Kastiliya   qirolligidagi   kabi  
rivojlangan.   Shuni   ta'kidlash   kerakki,   bu   erda   shahar   kabaleroslari
Kastiliyaga   qaraganda ko'proq bog'langan   va shaharning haqiqiy kasblari , ayniqsa
savdo   va   navigatsiya   bilan   aloqani   saqlab   qolgan.   Avishning   ma'naviy   va   jasur
ordeni   mamlakatda   katta   ta'sirga   ega   bo'lib,   uning   ustasi   14-asr   oxirida.   hatto
qirollik
taxtini   egallab,   yangi   hukmron   sulolaga   asos   solgan.   Siyosiy   tashkilot.   Rekonkista  
Iberiya   davlatlarining   siyosiy   tashkilotiga   sezilarli   ta'sir   ko'rsatdi.   Tashqi   xavf-
xatar,   keyinchalik   birgalikda   bosqinchilikka   erishish   uchun   hukmron   sinfni
birlashtirish   zarurati   feodal   tarqoqlikning   rivojlanishiga   to‘sqinlik   qildi.   11asrdan   b
oshlab Leono-Kastilya qirolligida monarxiya nihoyat irsiy xususiyatga ega   bo'ladi. Qo zg olonchi feodallarga qarshi kurashda qirollar vassal  musulmonʻ ʻ   o lkalarining	ʻ
moliyaviy resurslaridan, shaharlarning harbiy tuzilmalaridan, ko p	
ʻ   sonli kabaler va
hidalgolar   yordamidan   foydalanishlari   mumkin   edi.   Biroq,   qirol   amaldorlarining
davlat   hududidagi   vakolatlari   hali   ham   bir   tomondan   yirik   dunyoviy
lordlar,   cherkovlar   va   buyruqlar   imtiyozlari,   ikkinchi   tomondan   qishloq   va
ayniqsa   shahar   jamoalarining   huquqlari   bilan   sezilarli   darajada   cheklangan   edi.  
XIII   asr   o'rtalaridan   boshlab.   markaziy   ma'muriyat   boshqaruv   tizimini  
birlashtirishga   intiladi:   an'anaviy   fueros   o'rniga   qirol   hokimiyatining   hal
qiluvchi   rolini   mustahkamlagan   shaharlarga   yangi   qonun   kodekslari   ("Qirollik
Fuero",   "Dono   qirol   Don   Alfonsoning   etti   partiyasi")   yuklanadi.   mahalliy
muammolarni   hal   qilishda.   Konsexolar   o'z   muxtoriyatlariga   tajovuzlarga   qat'iy
qarshi   chiqdilar,   o'zaro   ittifoq   tuzdilar   ("germandadalar"   -   birodarlar),   markaziy
hukumatga   qarshi   qo'zg'olonlar   ko'tardilar,   ba'zida   isyonkor   feodal   zodagonlari
bilan   o'zlarini   to'sib   qo'ydilar.   Bunday   qarshilik   natijasida   Leono-Kastiliya
qirolligida   milliy  
qonunlarning   qabul   qilinishi   faqat   14-asrning   o rtalarida   boshlangan   va   ular	
ʻ  
allaqachon   mavjud   bo lgan	
ʻ   odat   huquqini   nafaqat   almashtirgan,   balki
to ldiruvchi	
ʻ   hamdir.   +   Leonese   va   Kastiliya   qirollari   allaqachon   11-asrdan.
qonunchilik,
sud   ishlarini   yuritish,   soliq   yig'ish   va   joriy   siyosat   masalalarini   muhokamaqonunuc
hun   oliy   dunyoviy   va   cherkov   zodagonlari   ishtirokida   yig'ilishlarni   chaqirish
odati   mavjud   edi.   1188   yilda   Leonda   shahar   aholisi   birinchi   marta   bunday
yig'ilishga   jalb   qilingan.   Bu   Pireney   yarim   oroli   mamlakatlarida   mulk   vakillik
organlariga   asos   soldi.
XIII   asr   o'rtalaridan   boshlab.   bu   organlarda   (ular   kortes   deb   atalgan)  
Kastiliya   shahar   aholisi   muntazam   ravishda   uchrasha   boshladilar.   Leono-Kastiliya  
korteslari   uchta   palataga   bo'lingan:   birinchisida   episkoplar   va
abbatlar,   ikkinchisida     dunyoviy   lordlar,   uchinchisida   saylovlarda   eng   badavlat   deh
qonlar   (odatda   caballeros   villanos)   ishtirok   etgan   konsejolar   vakillari   o'tirishgan.   b
adavlat   shahar   aholisi   bilan;   mulk   vakilligida   erkin   dehqonlarning   ishtiroki   Leono- K astilya   qirolligining   o'ziga   xos   xususiyati   edi.   Korteslar   ishida   ruhoniylar   va
dvoryanlar   faol   ishtirok   etmaganligi   sababli   ularda ,   ayniqsa ,   13- asrning   2- yarmi   -
14- asrningbirinchi   yarmidashahar
tabaqasi   eng   ta ʼ sirli   bo ʻ lgan .   Bu   vaqtda   Kortes   qonunchilik   masalalarida   va   ayniqs
a   soliq   siyosatida   katta   vakolatga   ega   edi;   biroq   soliqlardan   ozod   qilingan
kaballerlar   Kortesda   o'tirganligi   sababli   ular   shaharlar   aholisining  
savdo   va   hunarmand   qatlamlari,   shuningdek,   dehqonlarning   moliyaviy
soliqqa   tortilishini   kuchaytirishga   to'sqinlik   qilmadilar.
Siyosiy   jihatdan   Pireney   yarim   orolining   sharqiy   qismi   o ziga   xosʻ
mulk   federatsiyasi   (Aragon   va   Valensiya   qirolliklari,   Fransiya   janubidagi
vassal   hududlarga   ega   bo lgan   Kataloniya   knyazligi),   Aragon   qiroli   umumiy	
ʻ
monarxiga   ega bo lgan, ammo boshqariladigan birlashma bo lgan. turli qonunlarga	
ʻ ʻ
muvofiq   turli   institutlar   tomonidan.   Shunday   qilib,   Kataloniya,   Aragon
Valensiyaning   Korteslari   saylandi   va   alohida   o'tirishdi.   Aragon   korteslarida   to rt	
ʻ   pa
lata   bor   edi   -   rikos-ombrelar,   kaballerlar,   ruhoniylar   va   shaharliklar   (13-
asroxiridan);ularning   ishida   dehqonlar
hech   qanday   ishtirok   etmadi.   Aragonlik   yergalari   zodagonlari   va   Kataloniya
sohilidagi   boy   shaharlarning   patritsiatlari   Kortesni   qirol   hokimiyatiga   jiddiy
qarshilik   ko'rsatish   vositasiga   aylantirishga   muvaffaq   bo'lishdi.Mulk   vakilligining
o'ziga   xos   xususiyati   Aragon   qirolligida   doimiy
organ"umumiy   deputatlik"   ning   mavjudligi   bo'lib,   u   o'z   sessiyalari   oralig'ida   Korte
qarorlarining   bajarilishini   nazorat   qiladi;   deputatlik   ustidan   nazorat
haqiqatdanham   aristokratiyaga tegishli   edi.
II BOB  O’rta asrlarda Pereney yarim orolida feodal majburiyatlar  
2.1.  Pireney davlatlarining ichki tarixi
Ispaniyaning   moliyaviy   ahvoli.деҳқонларп   ҳам   реконкистада   жуда
актив   қатнашганликларн   сабабли   крепостной   қарамликдан   эртароқ
халос бўлдилар. Кас- тилия феодаллари деҳқонлар билан ҳисоблашишга
ва уларга жиддий ён беришга мажбур бўлдилар. Эски ва янги Кастилия-
пинг   кўпчплик   деҳқонлари   эркин   жамоатчилардан   иборат   (б   е- гетрнялар)   бўлиб,   феодаллар   ҳомийлигида   кун   кўрардилар   ва   уларга
одат   бўйича   битим   билан   белгилапган   кичик   миқдор-   да   оброк
тўлардилар.   Кастилия   шаҳар   ва   ҳишлоқ   жамоаларининг   сиссий
аҳамияти   Кастилияда   у^лумтоифа   вакиллиги,   яъни   кортесларнинг
эртароқ   вужуДга   келишида   очиқ-ойдин   намоён   бўлди.   Кортеслар   ўз
фаолиятини   1188   йилдаёқ   (инглиз   парламенти   ва   француз   Геперал
штатларидан  апча олдпн)  бошлаган  эдн, шу билап  бирга учинчн  тоифа
вакиллари   составига   шаҳарлнклар   билан   биргаликда   деҳқонларнинг
ҳам   баъзи   бир   вакиллари   кирган   эдп.  Кастилиядаги   король  ҳокимияти
шаҳарларга   таяниб   туриб,   XIII   асрдаёқ   ўз   обрў-эътиборини
кучайтиришга ҳаракат қилди ва йирик феодаллар билан қаттиқ кураш
олиб   борди.   XIII   асрпинг   иккинчи   ярмида   король   Альфонс   X   (1252—
1284)   қонунлар   тўплами   («Етти   қисм»   деб   аталадпгаи)   қонуп-   лар
тўплами   (чиқарди),   бу   қопунлар   тўпламп   Рим   ҳуқуқн   ғоя-   лари   билан
суғорилган   бўлиб,   ўрта   аср   Европасидаги   қонунлар-   нинг   биринчи
умумлаштирувчи тўплами эдн. Альфонс X ўзидаи сал олдин Саламанка
шаҳарида   таъсис   этилгап   университетга   ҳомийлик   қилиб,   давлат
маблағлари ҳисобнга шу шаҳарда об- серватория (расадхона) қурдирди.
Унинг   даврида   король   ҳо-   кнмиятининг   обрўси   анча   ортди.   Аммо
феодаллар ҳали тиниб- тинчимаган ва ўзларининг имтиёзларига қаттиқ
ёпишиб   олгап   эдилар.   Юз   йнллик   урушда   ипглизларпнпг   иттифоқчиси
бўлган ко- роль Педро I Золим (1350—1369) XIV асрда феодаллар билан
қаттиқ   кураш   олиб   бориб,   кўпдан-кўп   феодалларни   қатл   эттир-   ди   ва
уларнинг   молу   мулкларини   мусодара   қилдирди.Кастилия   грапдалари
француз   феодалларииинг   кўмагига   таяииб,   Педро-   ни   енгдилар   ва
тахтга   унинг   рақиби   Генрих   II   Трастамарани   ўт-   каздилар.   Генрих   II
Трастамара   1369   йилдан   бошлаб   янги   ди-   настияга   асос   солди.   XV   аср
ўрталарига   келганда   Кастилиядаги   король   ҳокимиятп   эришган
ютуқлар,   умуман   олганда,   ҳали   у   қадар   катта   эмас   эди.   Кортесларнинг
қўллаб-қувватлашига   қарамай,   короллар   қуд-   ратли   грандаларнпнг куч-қудратига   шнкаст   етказа   олмадилар.   XIV   ва   XV   асрларда
кортесларнинг   ўзи   онда-сонда   ниғнладиган   бўлиб   қолди.   Кастилия
короллари   кўпинча   феодалларнинг   душ-   ман   гуруҳларини   шу
феодалларнинг   сарой   билан   алоқадор   бош-   қа   қисми   ёрдамида,
шунингдек, католик черкови кўмагида ен- гишга умид боғлаб, шаҳарлар
билан   ҳар   доим   иттифоқ   бўлишнп   изчил   амалга   оширавермасдилар.
Бунинг   патижасида   король   ҳокимиятининг   ўзи   турли   феодал
тўдаларининг   кураш   қуролига   айланиб   қоларди.   XV   асрнинг   иккинчи
ярмида   Кастилиядаг№   король   ҳокимиятининг   ночор   аҳволига   яққол   мисол
қилиб король Генрих   IV   (1454—1474) ни кўрсатиш мумкин. Генрих   IV   нинг
бутун   ҳукмронлиги   даври   феодал   ўзаро   уруш-жанжаллари   би-   лан   тўлиб-
тошган эди. Зодагонлар королнинг ҳизи Хуананинг тахт ворислиги ҳуҳуқини
тан   олмай,   королнинг   синглиси   —   ма-   лика   Изобелланинг   номзодини
ҳўйдилар. Зодагонлар келажакда Изобеллани ўзларига ром ҳилиб олиб, ундан
итоатли   ҳурол   си-   фатида   фойдаланмоҳчи   эдилар.   О   Арагон   федерацияси.
Арагон, ўз-ўзича Пиренея ярим ороли- да (агар ҳатто Арагоннинг Каталония
билан   бирлашганлигини   қўшиб   ҳисоблаганда   ҳам)   кичик   бир   территорияни
эгаллар   эди.   Аммо   Урта   денгизда   унинг   кўпдан-кўп   мулклари:   Сицилия,.
Сардиния,   Неаполь   короллиги,   Балеар   ороллари   ва   бошҳалар   бор   эди.
Кастилиянинг   аксича,   Арагон   катта   денгиз   давлати   эди.   Лекин   бу   ерда
король   ҳокимияти   заиф   эди.   Шаҳарларнинг   заиф   ўсганлигидан   (Арагонда),
дворянлар   бутун   ҳокимиятни   ўз   ҳўлларида   саҳлаб   қолган   эдилар.   Арагон
деҳқонлари энг оғир крепостной карамликда яшардилар. Арагон феодаллари
ўз  кре-   постнойларига  ҳатто   ўлим  жазоси   бериш  ҳуҳуҳига  ҳам  эга   эди-   лар.
Кўпроқ   феодаллардан   иборат   бўлган   Арагон   кортеслари   королни   тўла
назорат   ҳиларди,   кортеслар   дам   олган   пайтларида   королнинг   ишларини
кузатиб бориш учун «депутация»  номи ос- тида алоҳида комиссия  белгилаб
ҳўйиларди. Арагон дворянла- рини махсус сайлаб ҳўйиладиган судья, яъни Б
у ю к хусти- сия суд ҳиларди. Уни ўрнидан бекор ҳилишга королнинг ҳақҳн
йўҳ   эди.   Дворянлар   королга   ҳарши   уруш   эълон   ҳилиб,   у   билак   уруш   олиб борар   ва   чет   эл   фуқаролигига   ўтиб   кета   олардилар’   ва   ҳ.   К.   Арагон
зодагонларининг   зркинлиги   «Уния   нмтиёзлари»-   (1287   й.)   деган   алоҳида
муборакномада   ёзиб   ҳўйилган   эди.   &   Каталонияда   деҳҳонларнинг
ҳўзғолонлари.   Арагондаги   деҳ-   ҳонлардан   ташҳари,   Каталониядаги
деҳқонлар   ҳам   айниҳса   оғир   аҳволда   кун   ксчирардилар.   Каталонияда   ҳам,
«ярамас одатлар» деб аталган нарса мавжуд бўлиб, крепостнойларни мутлаҳо
чидаб   бўлмайдиган   аҳволга   солиб   ҳўяр   эди.   Фарзанд-   сиз   деҳҳон   вафот
қилгудай   бўлса,   помешчиклар   унинг   б?рча   молу   мулкини   тортиб   олар   ва
борди-ю, вафот этган деҳҳоннинг боласи бўлса, унга ҳарашли молу мулкнинг
анчагина   ҳисмин»   босиб   олардилар.   Биринчи   кеча   ҳуҳуҳи   ҳукм   сурарди.
Деҳҳон- ларни ерсиз қул қилиб сотиб юборардилар. Бироҳ Арагоннинг акси
ўлароҳ   Каталония   шаҳар   мамлакати   эди.   Деҳҳондар   бу   ерда   кўпроҳ   бозор
билан   алоқадор   эдилар.   Бу   деҳҳонларнинг   кўпи   крепосгной   чўриликдан
Барселонага ва бошҳа шаҳарларга қочиб кетган эди. Пировардида Каталония
деҳҳонлари бирла- шиб, феодалларга ҳарши ҳаттиҳ кураш бошлаганлар ва бу
кураш   .узоҳ   давом   этган   деҳҳонлар   уруши   характерини   олган.   Каталония
деҳҳонларининг   ҳўзғолонлари   ўн   йилга   чўзилган„   яъни   1462   йилдан   1472
йилгача   давом   этган.   Қўзғолонлар   Шимолий   Каталония   районини
(Барселонанинг   шимолидан   то   Пи-   ренеягача   бўлган   жойларни)   ўз   ичига
олган   эди.   Деҳқоплар   кСзғолонига   майда   дворян   (идальго)   Вернтальят
бошчилик   1\илди.   Феодаллар   қўзғолонни   бостира   олмадилар.   Деҳқонлар-
нинг   феодаллар   билан   олиб   борган   курашига   Арагон   короли   Хуан   II
аралашди.   Король   Хуан   II   бу   маҳалда   Арагон   ва   Ка-   талония   феодаллари
билап   ҳамда   мустақил   бўлиб   ажралиб   чиҳқан   Барселона   билан   жанг
қилаётган   эди.   Хуан   II   Всрнталь-   ят   билан   музокарага   киришди   ва
қўзғолончиларга   ёрдам   бера-   ман,   деб   катта   ваъдалар   қилди.   Исёнчи
феодалларга   қарши   деҳ-   қонларнинг   кучларидан   фойдаланган   ва
Барселонани ўзига тобе қилиб олган Хуан  II  1472 йилда крепостной ҳуқуқни
қисман   <-нгил’лаштириш   йўли   билан   деҳқонларни   феодаллар   билан
«яраштирмоқчи»   бўлди.   Шунда   Вернтальят   Хуандан   виконт   ун-   лзони   ва кўпдан-кўп ер-мулклар олди. Аммо Каталония деҳқон- лари Вернтальятнинг
король   билан   қилган   битимидан   қаноат-   ланмай,  1484   йилда   иккинчи   марта
қўзғолон қилдилар. Бу сафар қўзғолончиларга деҳқоп П е д р о Ху а н С а л а
<>ошчилик   қилди.   Деҳқонларнинг   иккинчи   қўзголони   ғоят   дара-   жада
шиддатли   қўзғолоп   бўлди.   Феодаллар   Салани   асир   қилиб   олиб,   уни   қатл
этдилар, лекин деҳқонлар Саланинг вафотидан нейнн ҳам партизан урушини
даво.м қилдирдилар. Ниҳоят, 1486 йилн Арагоннинг янги короли Фердинанд
фармон чиқариб, ҳақ тўлаб қутулиш шарти билан барча «ярамас одатлар»ни
бекор   қилди.   Деҳқонлар   ўзларига   қарашли   участкаларнинг   меросхўр
ижарачиларига   айландилар.   Крепостной   ҳуқуқни   бекор   қилиш   ҳақидагн
фармонни   король   тез   орада   Арагонга   ҳам   ёйди,   Ката-   лония   деҳқонлари
сингари   Арагон   деҳқонлари   ҳам   қўзолон   кў-   тариш   хавфини   солмоқда
эдилар. Каталония деҳқонлари ҳаракати билан бир вақтда,   XV   аср давомида
шаҳарлардаги,   шунингдек,   Арагонга   тобе   бўлган   Бо-   леар   оролларидаги
қўзғолонлар билан қўшилиб кетган кенг деҳ- қонлар ҳаракати юз берди. 1450
йилги   Мальорка   оролидаги   ҳаракат,   айниқса   кучли   ҳаракат   бўлиб,   у   ҳам
феодалларнииг   лалқ   оммасига   қисман   ён   бериши   билан   тамом   бўлди.   –
Кастилиянинг Арагон билан бирлашуви. Келиб чиқиши ва тил жиҳатдан қон-
қариндош   бўлган,   юз   йиллар   давомида   таш-   қи   душман   бўлмиш   арабларга
қарши биргаликда курашиб кел- ған, иқтисодий масалада азалдан бир-бирови
билан алоқа қил- ган Кастилия ва Арагон бирлашиш учун етарлича тарихий
шарт-шароитларга   эга   эдилар.   Қейинги   ўрта   асрлар   даврида   товар-пул
муносабатларининг   ривожланиши   иқтисодий   жиҳатдан   қандайдир   ўзаро
биров-би-   ровини   тўлдирувчи   ҳар   иккала   мамлакатнинг   —   қуруқликдаги
Кастилия   ва   Урта   денгиз   билан   боғланган   Арагоннинг   бирлаши-   шини
айниқса зарурий вазифа қилиб қўйди.  XV  асрнинг иккин- чи ярмида Пиренея
ярим оролининг ижтимоий ва сиёсий ша- роитлари ҳам ана шу бирлашувни
зўр бериб тақозо этган эди.
Кастнлияда   ва   Арагонда   кескиилашган   синфий   кураш,   шу-   нингдек,
реконкистанипг   тамом   бўлмаганлиги   (ярим   орол   жа-   нубидаги   Гранада короллиги)   ҳар   иккала   мамлакат   феодалла-   рини   икки   королликни   ягока
Испания   давлатига   бирлаштириш   тўғрисида   бир   битимга   келишга   мажбур
этди.   Иккала   қўшни   давлат   ўртасидаги   уния   (иттифоқ)   династия   никоҳи
қилиш   йўли   билап   амалга   оширилди.   Малика   Изабелла   Кастильская   1469’
йили   шаҳзода   Фердинанд   Арагонскийга   турмушга   чиқди.   1474   йили
Изабелла   Кастилия   королеваси   бўлиб   олди,   1479   йили   Фердинанд   Арагон
тахтига ўтирди. Бирлашган иккала мамла- катпинг ҳар бири ўзининг буруиги
қонунлари,   урф-одатлари   ва   алоҳида-алоҳида   кортесларини   саҳлаб   қолди.
Шундай   ҳилиб,   мамлакатнн   бошҳариш   ҳали   икки   тусдалигича   ҳолавсрди.
Шун- дай бўлса ҳам, ягона Испанияни вужудга келтириш учун асос солинган
эди.   Қастилияда   ҳам,   Арагонда   ҳам   король   ҳокимиятн   мустаҳкамлана
бошладн.   Бирлашиш   Фердинанд   билан   Йзабел-   .чанимг   ички   ва   ташҳи
сиёсатларида ижобий акс этди. Шаҳар коммуналарининг кўмагига таяниб иш
кўрган Иза- белла Кастилия феодаллари оппозициясини тинчитди. Изабелла
срдамнда   «муқаддас   эрмандада»   номи   остида   ташкил   этилган   шаҳар
иттифрҳчн   милнцияси   талончилик   ҳилиб   юрувчи   рицар-   ларга   ҳаҳшатғнч
зарбалар   берди.   Қатолик   черкови   Фердинанд   билан   Изабеллага   катга   срдам
кўрсатди. Католик короллар (папа Фердинанд билан Изабеллага ана шундай
унвон берган эди) ўзларига ҳарашли даҳшатли инквизицияни католик черко-
ви   манфаатларига   хизмат   ҳилдирар   эди.   Чўҳинтирилган   мавр-   лар
(мотискалар)нинг   ишларини   назорат   ҳилиш   маҳсадида   1477   йил   Испанияда
вужудга   келтирилган   ииквизиция   амалда,   олий   сиёсий   судга   айланган   эди.
Кастилия   ёки   Аратондаги   бирорта   феодалнинг   давлатга   хиёнат   қилганлиги
гумон   қилинган   таҳ-   дирда,   у   инкнизициянинг   ҳаҳр-газабидан   ҳеч   қаёққа
қочиб   ҳуту-   ла   олмасди,   албатта.   Изабелла   Кастилпядаги   савдо-сотиҳ   ва
саноатни   жонланти-   риб   юборган   бир   қанча   иҳтисодий   тадбирларни   амалга
оширди.   Мамлакатдаги   ҳимматбаҳо   металларни   саҳлаб   қолиш   маҳсадн-   да
ҳамда   мамлакат   ичкарисида   актив   савдо   балансини   таъмин-   лашга   (яъни
ташҳаридан   мол   келтиришга   ҳараганда   мол   чиҳа-   ришни   кўпаптиришга)
интилиб,   королева   меркантилизм   ғоялари-   ни   амалга   ошира   .бошлади. Изабелла   чет   элларга   озиқ-овҳат   маҳ-   сулотлари   ва   хом   ашё   (ғалла.   Жун   ва
бошҳалар) чиҳаришни ман ҳилди, жун Испаниянинг ўзида ҳайта ишланмоғи
керак, деб буй- руҳ қилди. Изабелла машҳур Христофор Колумбга ҳомийлик
кўрсатди,   Христофор   Колумб   Ҳиндистонга   бориладиган   «ғарбий   йўл»ни
ахтариб, Испания кемаларида саёҳатга жўнаб кетди. Фердинанд ва Изабелла
Испанияси   теЗ   орада   буюк   давлатга   айланди.   1492   йили   улар   Гранадани
истило ҳнлдилар. 1512 йили Испания Наваррани ўзнга ҳўшиб олди. Шундай
ҳилиб,   Порту-   галиядан   ташҳари,   барча   Пиренея   ярим   ороли   Испанияга
бирлаштирилди.   Колумбнинг   саёҳатлари   Испания   учун   Янги   Дупё-   даги
жуда   кўп   мустамлака   мулкларни   босиб   олиш   имконини   яратиб   берди.
Фердинанд ва Изабелла Испанияни Европанинг энг йирик давлатлари билан
сиёсий иттифоқлар боғлашига са- бабчи бўлган муҳим династия никоҳларинн
амалга   оширдилар.   Уларнинг   тўнғич   кизи   Екатерина   Тюдорлар   хонадонига
мансуб   инглиз   шаҳзодасига   турмушга   чиҳди.   Қичик   малика   Хуана
Габсбургларнинг   астрогерман   хонадонига   мансуб   шаҳзодалар-   ннпг   бирига
хотин бўлди. Испания Европа халҳаро сиёсатининг муҳим омнли бўла борди
2.2.  Portugaliya
1143- ish   Portugaliya   mustaqil   kirollikka   aylanadi .   Qirol   XII   asrdan   Rim   bilan
mustaxkam   aloqa   urnatib ,   mamlakatda   boy   va   aloxida   katolik   ruhoniylari
tabaqasining   qo ’ liga   yetib   boradi . Portugaliyada   kupsonli   mayda   mulkdorlar
jamg ’ armasi   saqlanmoqda ,   ular   erkin   jamoalarga   aylangan .   Bu   jamoalar   ancha
keng   maydonga   ega   bulib ,   xatto   kochok   qoram   dehqonlarga   boshpanasi   bo ’ lishi
kerak   edi .   Qayta   tiklash   ishlari   amalga   oshirildi .   Ammo   rekonkista   tugagandan
s õ ng   dexqonlarning   ayrim   qismi   senyorlarga   qarmlikka   tusha   boshlaydi .
Portugaliya shohlari kupsonli bulmasada, o’zinining kulay georgrafik joylashuvi  i
va   sharoiti   bilan   ajralib   turgan.   Qishloqning   dengizchilik   mahorati   yuksak
bbulgan.15   asrda   qirollar   shaharlar   va   korteslar   birgalikda   isyonchi   zodagonlar-
yirik yer egalariga qarshi kurash olib boradi. Bu kurash Ayniqsa XÍV-XV asrlarga
avjiga chikadi. Uning davomida Kaplan zodagonlar xalok buladi  jumladan, grrsog Bragansa     xalok   bulib,   qirol   golib   chiqadi.   Portugaliya   buyuk   geografik
kashfiyotlarini   boshlagan   mamlakat.   Ayni   portugallar   1415-ishsh   Shimoliy
Afrikadagi   arablar   shahri   Seyesytonni   egallaydi.   Shu   tariqa   Portugaliyaning   yirik
mustaqil davlatga aylanishi ilk kadam kuyiladi.
Portugaliya Ispaniyadan ham pastroq edi. Bu erda biz Ispaniyada mavjud bo'lgan
olijanob  shaxslarning  kichik  bo'lsa-da,  ammo  mard  galaktikasini  behuda   qidirgan
bo'lardik.   Xalq   jaholat   va   qashshoqlikda   yashadi.   Dvoryanlar   harakatsiz   va
bechora,   ruhoniylar   axloqsiz   va   xurofotli   edilar.   Shahzoda   regent   saroyini
gipoxondriya va bekorchilikda kezib yurar, qo'llarini cho'ntagiga solib, davlatining
tanazzulga   yuz   tutganiga   ma'nosiz   tikilardi.   U   ingliz   Bekfordga   qirollik   rohiblar
qo'lida   ekanligini   va   bu   rohiblarning   yarmi   sog'lom   aql-idrokini   butunlay
yo'qotganini tan oldi. Uning rafiqasi  malika Karlotta-Ioaquina o'zining maftunkor
villasi   Quelusda   davlat   xonimlari,   qizlari   va   Andalusiya   raqqosalari   orasida
yashagan. Aqldan ozgan qirolicha Meri tushkunlikdan dahshatga tushdi va otasini
hamma  narsa   kuyib   ketgan,   qizigan   temir   poydevorda   turganini   va  atrofida   jinlar
qurshovida turganini tasavvur qilib, dahshatli qichqiriqlar aytdi.
Regent   faqat   bitta   siyosatni   tan   oldi   -   qirollikka   frantsuz   g'oyalarining   kirib
kelishiga   qarshi   turish.   Komissar   Pina   Manrikes   boshchiligidagi   Lissabon
politsiyasi haqiqiy siyosiy inkvizitsiya vakili edi; Taqiqlangan kitoblarni topish va
qo'lga   kiritish,   yakobinlar,   masonlar   va   shubhali   shaxslarni   ta'qib   qilish   uning
vazifasi   edi.   Robespier   kvartal   ustasi   uchun   birinchi   dajjol,   ikkinchisi   Napoleon
edi: bu uning yengilmas qo'shinlari dunyoni yo'q qilishga mo'ljallangan.
Biroq,   politsiyaning   sa'y-harakatlariga   qaramay,   yangi   g'oyalar   odamlarga   tobora
ko'proq   kirib   bordi.   Vorel   kitob   sotuvchisi   Lissabonda   1791   yilgi   Fransiya
konstitutsiyasining   12   ming   nusxasini   sotgan.   Savdogarlar,   frantsuz   emigrantlari,
AQSH, Shvetsiya va hatto Avstriyadan kelgan konsullar inqilobni targ ib qildilar.ʻ
Madeyra orolida mason lojasi ochildi. Lafones gersogi o'z uyida neofitlarni (yangi
o'zgalar)   yig'ayotgan   edi.   Uning   sevimli   abbesi   Korreya   da   Serra   tinimsiz
g'alayonli   qo'lyozmalarni   tarqatdi;   politsiya   kvartal   boshlig'i   uni qo'zg'atuvchilarning eng xavflisi deb hisobladi Bunday jamiyatda adabiyot gullab-
yashnashi   mumkin   emas   edi.   1790   yilda   asos   solingan   yangi   Arkadiya   o'z
sonetlarida   xonimning   oyoqlarini   "qor   kaltakesaklari",   qora   ko'zlarini   "iblisning
anjirlari"   deb   atagan   o'rtamiyona   shoirlarning   asarlari   bilan   to'ldirilgan.   Ikki
iste'dodli   yozuvchi   Ratton   va   Bokeyj   inkvizitsiya   tomonidan   ta'qibga   uchradi.
Braziliyaning   xorijdagi   akademiyasining   faoliyati   yanada   samarali   bo'ldi.   Minas
Geranes   provinsiyasida   butun   bir   she’riyat   maktabi   (os   minei-ros)   vujudga   kelib,
o‘zining milliy qo‘shiqlari bilan mamlakat ozodligini tayyorladi.
Portugaliyaliklar   o'zlarining   neytral   pozitsiyalari   olib   kelgan   imtiyozlarning
pasayishi bilan taskin topdilar. Lissabon ispanlar va Yevropa savdosining bir qismi
uchun transfer nuqtasi bo'lib xizmat qildi. Har yili Tahoe orqali 140 ming toy paxta
olib kelingan. Eski omborlar mol saqlash uchun yetarli bo‘lmay qolgan, maydonlar
va qirg‘oqlarda yangi omborlar qurilgan. Shahar o'sib,  chiroy ochdi. "Portugaliya
kichik, lekin unda asal daryolari oqadi" degan gap bor edi.
Regent   bu   betaraflikni   saqlab   qolish   uchun   hech   narsani   ayamadi.   1801   yilda   u
Bonapartdan   20   million   frankga   tinchlik   sotib   oldi;   ularni   to lash   uchunʻ
Gollandiyada   ssuda   tuzish,   olmos   tojini   garovga   qo yish,   zodagonlar   va	
ʻ
ruhoniylarga   boj   undirish,   bedarak   yo qolgan   va   yetimlarning   mol-mulkiga   qo l	
ʻ ʻ
qo yish,  qog oz  pullarni  olib chiqish va  muomalaga  kiritish  zarur  edi. 1803 yilda	
ʻ ʻ
regent   Frantsiyaga   oyiga   bir   million   frank   miqdorida   subsidiya   taklif   qildi.
Armiyaga   sarflanadigan   xarajatlar   qisqartirildi,   uning   mavjud   tarkibi   qisqartirildi
va   hatto   qirollikda   tartibni   saqlash   uchun   zarur   bo'lgan   askarlar   sonini   saqlab
qolish   rejasi   ham   mavjud   edi.   Ko'rinishidan,   hech   kim   Portugaliyaga   tahdid
solayotgan   xavf-xatarni   oldindan   ko'ra   olmadi,   to'satdan   Napoleon   portugaliyalik
vakillarning Tilsit  muzokaralarida ishtirok etishiga ruxsat  berishdan bosh tortgani
ma'lum bo'ldi. III BOB “ O’rta asrlarda Pereney yarim orolida dehqonlarning qaramlik
ko’rinishlari   va feodal majburiyatlar”  mavzusini o’qitishda pedagogik
texnologiyalardan foydalanish
3.1.  Blits so’rov usulida mavzuni o’qitish
Mavzu:  O’rta asrlarda Pereney yarim orolida dehqonlarning qaramlik
ko’rinishlari   va feodal majburiyatlar
Guruh
bahosi Gurih
xatosi To’g’ri
javob Yakka
xato Yakka
baho Savollar
Jami:
GLOSSARIY Arxeologiya   -   Ashyoviy   manbalarni   o‘rganuvchi   va   ular   bo‘yicha   tarixiy
o‘tmishni qayta tiklovchi fan; qadimshunoslik.
Demokratiya   -   Har   bir   fuqaro   o`z   mamlakatinii   boshqarish   masalasi   bo`yicha
o`z   fikrini   bayon   etadigan,   shuningdek,   davlat   boshqaruvida   ishtirok   etadigan
ijtimoiy tuzum
Diktator   -   Cheklanmagan   hokimiyatga   ega   bo‘lgan   hukmdor,   «diktatu-   ra»   -
lotincha «cheklanmagan hokimiyat» tushunchasini anqlatadi.
Imperiya  - Hukmdorning cheklanmagan hokimiyati joriy etilgan davlat.
Iyerogliflar   -   Qadimgi   yunonlar   misrliklar   yozuvini   shunday   atashgan;
“muqaddas bitiklar” ma'nosini anglatadi.
Koloniyalar   - Qadimgi davrlarda o‘z yurtini tark etgan odamlar tomo- nidan 372
yangi yerlarda asos solingan manzilgoh va shaharlar
Konsul   -   Respublika   davrida   Rimdagi   oliy   siyosiy   lavozim.   Har   yili
saylangan ikki nafar konsul Senat va armiyaga rahbarlik qilgan.
Legion  - Rim armiyasida eng yirik jangovar birlik.
Patritsiylar  - Rimning qadimgi tub aholisi
Piktografik   yozuv   -   Lotincha   (“pictus”   –   “rasmli”   va   yunoncha   “grapho”   –
“yozaman”, “rasmli yozuv”) - ma’lumotning umumiy 376 mazmunini rasm orqali
yoki   rasmlarni   ketma-ketligi   orqali   eslab   qolish   maqsadida   tasvirlash.   Bu   yozuv
neolit davridan beri ma’lum bo‘lib, biron-bir tilning yozuv vositasi hissoblanmaydi
Rekonkista   -   Ispancha   “Reconquista”,“reconquistar”   –   “jang   bilan   qaytarib
olmoq”   –   arablar   (aniqrog‘i   mavrlar)   bosib   olgan   379   hududlarni   Pireney   yarim
oroli tub aholisi tomonidan  8 - 15  asrlarda jang bilan qaytarib olinishi
Senat  - «Oqsoqollar kengashi» ma’nosini anglatadi
Sivilizatsiya   -   Qadimdagi   jamiyat   taraqqiyotining   ancha   yuksak   darajasi
(shaharlar, yozuv va davlatlarning rivojlanishi).
Shahar-davlat   -   Polis   -   tevaragidagi   hududlarni   tasarrufiga   olgan   o`zini   o`zi
boshqaruvchi   shahar;   Qadimgi   Yunoniston   va   Rimdagi   kichik   mustaqil   davlat;
polisda hokimiyat teng huquqli fuqarolar qo`lida bo‘lgan
Varva r   -   Dastlab:   yunon   tilida   so`zlashmaydigan   har   qanday   chet   mamlakatlik
kishi;   keyinchalik   bu   so`z   madaniylashmagan   odamlarga   nisbatan   ishlatiladigan
bo`ldi.
XULOSA Xulosa   qilib   shuni   aytish   mumkinki   XI   –   XV   asrlar   Pireneya   yarim   oroli
davlatlari uchun shiddatli kurash davri bo’ldi. Bu davlatlar arablar hukmronligidan
ozod   bo’lish   uchun   yagona   kuch   bo’lib   birlashgan   bo’lsalar-da,   ammo   keying
davrlarda   ular   azaro   tarqoqlashib   bordi.   Lekin   shunday   bo’lsa-da   rekonkista
Pireneya   yarim   orolidagi   davlatlariga   ularning   rivojlanishi   uchun   katta   imkoniyat
yaratib   berdi.   Shu   o’rinda   Kastiliya   va   Aragon   qirolligining   birlashganligi   butun
Ispaniyani   birlashtirish   uchun   imkoniyat   yaratib   berdi.   Birlashgan   qirollik   1492-
yili   Granadani,   1512-yili   Navarrani   o’ziga   qo’shib   olishi   bilan   Portugaliyadan
tashqari   barcha   Pireneya   yarim   oroli   yagona   Ispaniya   davlatiga   birlashdi.
Kolumbning   sayohatlari   Ispaniya   uchun   Yangi   Dunyodagi   juda   ko’p
mustamlakalarni   bosib   olish   imkonini   yaratib   berdi.   Aynan   Buyuk   geografik
kashfiyotlar  Ispaniya  va  Portugaliyaning mustamlaka   tizimini   yaratib berdi  va  bu
davlatlarning   iqtisodiy   o’sishi   uchun   ko’mak   bo’ldi.   Ferdinand   va   Izabella
Ispaniyani   Yevropaning   eng   yirik   davlatlari   bilan   siyosiy   ittifoqlar   bog’lashiga
sababchi   bo’lgan   muhim   dinastiya   nikohlarini   amalga   oshirdilar.   Ularning
to’ng’ich   qizi   Yekatrina   Tyudorlar   xonadoniga   mansub   bo’lgan   ingliz
shahzodasiga   turmushga   chiqdi.   Kichik   malika   Xuana   Gabsburglarning
astrogerman   xonadoniga   mansub   shahzodalarning   biriga   turmushga   chiqdi.   Shu
tarzda Ispaniya Yevropa xalqaro siyosatining muhim omili bo’lib bordi.
Foydalanilgan adabiyotlar: 1.V.F.Semyonov ,,O’rta asrlar tarixi”. O’qituvchi; Toshkent-1973.
2.T.O’.Salimov ,,Jahon tarixi”. Universitet; Toshkent-2014.
3.   E.Qosimov,   E.Nuriddinov,   R.Mulladjanova,   F.Ismatullayev,   N.Rasulova,
Sh.Zokirov,  A.Abduazimov, T.Ponomaryova,
M.Nasriddinova ,,Jahon tarixi”. Toshkent-2013.

O’rta asrlarda Pereney yarim oroli Reja: KIRISH 3-bet I BOB O’rta asrlarda Pereney yarim orolida dehqonlarning qaramlik ko’rinishlari 6-bet 1.1. XI-XV asrlarada Pireney yarim oroli davlatlari . 6-bet 1.2. Mustamlakachilik va ijtimoiy taraqqiyot 14-bet II BOB O’rta asrlarda Pereney yarim orolida feodal majburiyatlar 22-bet 2.1. Pireney davlatlarining ichki tarixi 22-bet 2.1. Portugaliya 29-bet III BOB “ O’rta asrlarda Pereney yarim orolida dehqonlarning qaramlik ko’rinishlari va feodal majburiyatlar” mavzusini o’qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish 31-bet 3.1. Blits so’rov usulida mavzuni o’qitish 31-bet GLOSSARIY 32-bet XULOSA 33-bet FOYDALANILGAN 34-bet ADABIYOTLAR RO’XATI

KIRISH Navarra va Portugaliya. Yarim oroldagi to’rtta xristian davlatlaridan Navarra va Portugaliya alohida-alohida rivojlandilar. Navarrada fransuzlar ta’siri juda kuchli edi. Atrofni tog’lar o’rab olgan bu kichik mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi sekinlik bilan bordi. Shu sababli XIII – XV asrlar davomida Navarra, umuman, katta rol yo’q. Atlantika okeani sohili bo’ylab uzun tor poloea bo’lib joylashgan Portugaliya jadalroq rivojlandi. XV asrga kelganda Portugaliya katta dengiz flotiga ega bo’lgan savdo-sotiq qiladigan mamlakatga aylandi. Yarim oroldagi mavrlar bilan olib borilgan kurash uni Shimoliy Afrikadagi arablar bilan urushlar qilishga tortdi. Portugaliyaliklarning Shimoliy Afrikadagi mulki bo’lmish Seuta portugaliyaliklarning XV asrdagi geografik kashfiyotlarida katta rol o’ynadi. O’rta dengiz sohilidagi mamlakatlar Angliya, Niderlandiya va boshqa mamlakatlar bilan zo’r berib olib borilgan tashqi savdo-sotiq aloqalari Portugaliyani Pireneya yarim orolidagi boshqa davlatlardan ajratib qo’ydi. Rekonkista Portugaliyani qo’shni Kastiliya bilan bog’lashi lozimdek ko’rinsada, lekin Portugaliya o’zining mustaqilligini saqlab qoldi. Aragon federatsiyasi. Aragon Pireneya yarim orolida kichik bir hududni egallagan edi. Ammo O’rta dengizda uning ko’pdan – ko’p mulklari: Sitsiliya, Sardiniya, Neapol qirolligi, Balear orollari bor edi. Kastiliyaga qaraganda Aragon katta dengiz davlati edi. Lekin bu yerda qirol hokimyati zaif edi. Shaharlarning zaif o’sganligidan dvoryanlar butun hokimyatni o’z qo’llarida saqlab qolgandilar. Aragon dehqonlari eng og’ir krepostnoy qaramlikda yashaganlar. Aragon feodallari o’z krepostnoylariga xatto o’lim jazosi berish huquqiga ham ega edi. Ko’proq feodallardan iborat bo’lgan Aragon korteslari qirolni to’la nazorat qilardi, korteslar dam olgan paytlarda qirolning ishlarini kuzatib boorish uchun ,,deputatsiya” nomli alohida komissiya belgilab qo’yilardi. Aragon dvoryanlarini maxsus saylab qo’yiladigan sudya, Buyuk xustisiya sud qilardi. Uni

o’rnidan bekor qilishga qirolning haqqi yo’q edi. Dvoryanlar qirolga qarshi urush e’lon qilib, u bilan urush olib borar va chet el fuqaroligiga o’tib keta olardilar. Aragon zodogonlarining erkinligini ,,Uniya imtiyozlari” (1287 y) degan alohida qonunda yozib qo’yilgan edi. Kastiliya qirolligi. Kastiliya va Aragon Pireneya yarim orolining ikkita asosiy davlati bo’lib, ular yagona qirollikka birlashdilar. Bu birlashgan davlatlarning o’rta asrlar davridagi tarixi o’zining bir qancha xususiyatlariga ega edilar. Yarim orolning deyarli beshdan uch qismi uning xissasiga to’g’ri kelardi. Rekonkistada ham Kastiliya eng aktiv qatnashgan edi. Kastiliya tili keyinchalik ispan milliy adabiy tiliga asos bo’ldi. O’rta asrlar davridagi Kastiliyaning ijtimoiy tuzumi o’ziga xos ko’pgina xususiyatlarga ega edi. Dvoryanlar ham Kastiliyada katta ta’sirga ega edi. Rekonkista dvoryanlarning ertaroq toifa bo’lib tarkib topishida va bevosita qirol bilan aloqa o’rnatishga yordam berdi. Kastiliyada katolik cherkovi ham juda katta ta’sirga ega bo’lib, rekonkista natijasida katolik cherkovi ko’p yer - mulk oldi. Kastiliyada rekonkistaning butun og’irligini o’z zimmasiga olgan o’nlab erkin shahar-kommunalar bor edi. Hunarmandlar va mayda savdogarlardan iborat bo’lgan shaharliklar butun asrlar davomida muntazam xarbiy xizmat o’tadilar. Kastiliya shaharlari shaharlarning alohida harbiy ittifoqlariga – ermandilarga birlashdilar. Kastiliya dehqonlari ham rekonkistada juda aktiv qatnashganliklari uchun krepostnoy qaramlikdan ertaroq xalos bo’ldilar. Kastiliya feodallari dehqonlar bilan hisoblashishga va ularga jiddiy yon berishga majbur bo’ldilar. Kastiliyada shahar va qishloq jamoalarining siyosiy ahamiyati Kastiliyada umumtoifa vakilligi, ya’ni korteslarning ertaroq vujudga kelishida ochiq oydin namoyon bo’ldi. Korteslar o’z faoliyatini 1188-yildayoq boshlagan edi, shu bilan birga uchinchi toifa vakillari sostaviga shaharliklar bilan birga dehqonlarning ba’zi bir vakilllari kirgan edi. Kastiliyada qirol hokimyati shaharlarga tayanib turib, XIII asrdayoq o’z obro’-e’tiborini kuchaytirishga harakat qildi va yirik feodallar bilan qattiq kurash olib bordi. XIII asrning ikkinchi yarmida qirol Alfons X (1252-1284) qonunlar to’plami (,,Yetti qism”)ni chiqardi. Bu

qonunlar to’plami Rim huquqi g’oyalari bilan sug’orilgan bo’lib, o’rta asr Yevropasidagi qonunlarining birinchi umumlashtiruvchi to’plami edi. XV asr o’rtalariga kelganda Kastiliyadagi qirol hokimyati erishgan yutuqlar, umuman olganda hali u qadar katta emas edi. Korteslarning qo’llab-quvvatlashiga qaramay, qirollar qudratli grandlarning kuch-qudratiga shikast yetkaza olmadilar. XIV va XV asrlarda korteslarning o’zi onda-sonda yig’iladigan bo’lib qoldi. XV asrning ikkinchi yarmida qirol Genrix IV davrida Kastiliyada qirol hokimyati nochor ahvolga kelib qoldi. Zodogonlar qirolning singlisi Izabellani taxt vorisligiga qo’ymoqchi bo’ldilar. Kelajakda uni o’zlariga rom etib, undan itoatli qirolicha sifatida foydalanmoqchi bo’ldilar. Keyingi o’rta asrlarda tovar – pul munosabatlarining rivojlanishi quruqlikdagi Kastiliya va O’rta dengizdagi Aragonning birlashishini zaruriy vazifa qilib qo’ydi. Kastiliyada va Aragonda keskinlashgan sinfiy kurash , shuningdek, rekonkistaning tamom bo’lmaganligi har ikkala mamlakat feodallarini ikki qirollikni yagona Ispaniya davlatiga birlashtirish to’g’risida bir bitimga kelishga majbur etdi. Ikkala qo’shni davlat o’rtasidagi ittifoq nikoh yo’li bilan amalga oshirildi. Malika Izabella 1469- yili shahzoda Ferdinand Aragonekiyga turmushga chiqdi. 1474-yili Ferdinand Aragon taxtiga o’tirdi. Birlashgan ikkala mamlakatning har biri oldingi qonunlari, urf-odatlari va alohida-alohida korteslarini saqlab qoldi. Shunday qilib, mamlakatni boshqarish ikki xil tusda qolaverdi. Lekin yagona Ispaniyani vujudga keltirish uchun poydevor yaratildi. Kastiliya ham, Aragon ham qirol hokimyati mustahkamlana boshladi. Birlashish Ferdinand bilan Izabellaning ichki va tashqi siyosatlarida ijobiy aks etdi. I BOB O’rta asrlarda Pereney yarim orolida dehqonlarning qaramlik ko’rinishlari 1.1. XI-XV asrlarada Pireney yarim oroli davlatlari 1137 yilda Kataloniya Aragon qiroli bilan birlashdi. Shunday qilib, yarim orolning janubi-sharqida va shimoli-g'arbiy qismida yirik xristian davlatlari tashkil

topdi. XI asr oxirida Pireneyning g'arbiy qismida. Leon qirolligi tarkibiga kirgan Portugaliya grafligi tashkil topdi va 1139 yildan mustaqil qirollikka aylandi. Rasmiy ravishda Portugaliya qiroli o'zini papaning vassali deb tan oldi, ammo mamlakatda u to'liq suverenitetga ega edi. Kastiliyaliklar 1085 yilda Tagus daryosida arablar ustidan katta g'alaba qozonib, qadimgi poytaxt Toledoni qo'lga kiritdilar. Musulmon hukmdorlari yordam so'rab Shimoliy Afrika Almoravid berberlariga murojaat qilishdi. Xristianlarning yurishi hamma joyda to'xtatildi. XII asr o'rtalarida. Mavritaniyadan kelgan Almoravidlar o'rniga yangi bosqinchilar - Almohadlar keldi, ular tarqoq Arab Amirliklarini birlashtirishga va nasroniylarning hujumini to'xtatishga harakat qildilar. Ammo ular yaratgan davlat tez orada quladi. XIII asr boshlarida. reconquista yangi kuch bilan ochildi. 1212 yilda Kastiliya, Aragon, Portugaliya va Navarraning birlashgan kuchlari Las-Navas-de- Tolosada mavrlarni hal qiluvchi mag'lubiyatga uchratdilar. Arablarni itarishda davom etgan kastiliyaliklar 1236 yilda Kordovani, 1248 yilda Seviliyani, aragonliklar esa Balear orollari va Valensiyani egallab olishdi. 1262 yilda kastiliyaliklar Kadisni qaytarib olib, Atlantika qirg'oqlariga kirishdi. Endi mavrlar faqat mamlakat janubidagi Granada amirligini egallab turishgan. Rekonkistaning natijalari uzoq vaqt davomida Pireney davlatlarining ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy rivojlanishini belgilab berdi. Asosiy imtiyozlarni zabt etilgan hududda yirik xo'jaliklar yaratgan feodal zodagonlar oldi. Rekonkista davrida katta ta'sirga ega bo'lgan katolik cherkovi ko'p erlarni qo'lga kiritdi. O'sha paytda paydo bo'lgan ruhiy va ritsarlik buyruqlari - Sant'Yago, Alkantara, Kalatrava - eng boy yer egalariga aylandi. Musulmonlarga qarshi salib yurishlarining asosiy o'zagini tashkil etgan ko'p sonli ritsarlik ularning mavqeini mustahkamladi. Ispan xalqining chet el bosqinchilari-arablarga qarshi qahramonona kurashi kastiliyalik zodagon, mavrlarga qarshi zafarli yurishlar tashkilotchisi Side haqidagi dostonda kuylangan. Rekonkistada hal qiluvchi rolni keng xalq ommasi - dehqonlar va shaharliklar o'ynadi. Kastiliya va Portugaliya dehqonlari mavrlardan erni bosqichma-bosqich yutib, shaxsiy erkinlik va