logo

O‘ZBEKISTON VA YEVROPA DAVLATLARI O‘RTASIDA SAVDO, INVESTITSION VA IQTISODIY ALOQALARNI RIVOJLANISHNING MUHIM MASALLARI

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

632.095703125 KB
O‘ZBEKISTON VA YEVROPA DAVLATLARI O‘RTASIDA
SAVDO, INVESTITSION VA IQTISODIY ALOQALARNI
RIVOJLANISHNING MUHIM MASALLARI
MUNDARIJA
KIRISH………………………………………………………………………….    4
I – BOB. XALQARO HAMKORLIK, SAVDO VA IQTISODIY- SIYOSIY 
JARAYONLARNING SHAKILLANISHI VA NAZARIY ASOSLARI.
1.1-§.   Xalqaro savdo va iqtisodiy munosabatlarni shakillanishi va 
rivojlanishining  ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va mazmuni ………..………….…     10
1.2-§.   Xalqaro savdo, iqtisodiy va invsestitsion aloqalarning rivojlanishi 
O‘zbekiston iqtisodiyot   rivojlanishidagi  o’rni va ahamiyati……………….….      18
1.3-§.   Mamlakatimiz iqtisodiyotiga xalqaro hamkorlik va investitsiyalarni 
jalb qilish masalalari va ularning tashqi savdoni rivojlanishidagi xususiyatlari...   24
II – BOB.   O‘ZBEKISTON   VA YEVROPA DAVLATLARI O‘RTASIDA  
SAVDO, INVESTITSION VA IQTISODIY ALOQALAR   RIVOJLANISHI 
HOLATI VA  TAHLILI.
2.1-§.   O‘zbekiston Jahon savdo tashkiloti va Yevropa Ittifoqi mamlakatlari 
bilan istiqbolli shartnomalar va rejalar………………………………………....     34
2.2-§.   O‘zbekistonning Yevropa rivojlangan mamlakatlari bilan sherikchilik 
aloqalari, inson huquqlari va qonun ustuvorligi sohasidagi hamkorlikni 
rivojlantirish masalalari………………………………………………………...     44
III – BOB. YEVROPA DAVLATLARI  BILAN  SAVDO, INVESTITSION 
VA IQTISODIY ALOQALAR NING ISTIQBOLLARI.
3.1-§. O‘zbekiston va Yevropa Davlatlari o‘rtasida savdo, investitsiya va 
iqtisodiy aloqalarning tashqi savdo aylanmas i ………………………………....     55
3.2-§. Xaqaro hamkorlik, millatlararo totuvlik, do‘stlik va qo‘shnichilikni 
istiqbolli rivojlanishdagi o‘rni va ahamyati …………………………………….     64
XULOSA   VA TAKLIFLAR…………………………………………………    76
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ……………………….    82 9KIRISH
Dissertаtsiyа   mаvzusining   dоlzаrbligi.   O‘zbekiston   Respublikasi   va
Yevropa   o‘rtasida   tashqi   savdo   aylanmasi   hajmi   2021   yilda   17   425,0   milliard
dollarni tashkil etdi, tovarlar bo‘yicha 16 413,9 hamda xizmatlar bo‘yicha 1011,1
milliard   dollarni   tashkil   etgan.   Hozirgi   jahon   iqtisodiyotida   integratsiya   jarayoni
jadal   rivojlanmoqda.   Mamlakatlar   o‘rtasidagi   iqtisodiy,   savdo   va   investitsion
munosabatlar rivojlanshi rivojlangan davlatlar bilan sherikchilik aloqalarini yo‘lga
qo‘yish,   investitsion   va   savdo   aloqalarini   rivojlantirish   ana   shu   integratsiya
jarayonlarini   aks   ettiradi.   Bаrchа   sоhаlаr   mamlakatimiz   iqtisodiyotini
rаqаmlаshtirish,   mоdernizаsiyа   vа   diversifikаtsiyа   qilish,   eksport   va   import
hajmini   jаdаl   sur’аtlаrdа   rivоjlаntirish   ustuvоr   vаzifаlаrdаn   biri   hisоblаnаdi.
Raqamli   texnologiyalarining   paydo   bo‘lishi   va   tarqalishi   global   iqtisodiyotga   shu
qadar ta’sir ko‘rsatdiki, yangi bir hodisa – raqamli iqtisodiyot paydo bo‘ldi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari ta’siri ostida odamlarning turmush
tarzi   o‘zgara   boshladi,   foydalanuvchilar   o‘rtasidagi   aloqalar   o‘zgardi   –   turli
jug‘rofiy   mintaqalar,   faoliyat   sohalari   va   boshqalardagi   odamlar   o‘rtasida   aloqa
o‘rnatish   imkoniyati   paydo   bo‘ldi.   Bu   raqamli   iqtisodiyotning   asosi   bo‘lgan
axborot aloqalarining jadal o‘sishiga olib kelmoqda.
O zbekiston   va   Yevropa   Ittifoqiʻ   o rtasidagi	ʻ   ikki   tomonlama   diplomatik
munosabatlardir hisoblanadi.   O zbekiston Respublikasining	
ʻ   Yevropa Ittifoqi   bilan
munosabatlarining   boshlanishi   1992-yil   15-aprelda   O zbekiston   Respublikasi	
ʻ
hukumati   va   Yevropa   hamjamiyatlari   komissiyasi   o rtasida   o zaro   anglashuv	
ʻ ʻ
memorandumining   imzolanishi   bilan   asos   solingan.   1994-yil   16-noyabrda
tomonlar o rtasida diplomatik munosabatlar o rnatildi.	
ʻ ʻ
Yevropa   Ittifoqi   va   O zbekiston   o rtasida   Sheriklik   va   hamkorlik	
ʻ ʻ
to g risidagi   bitim   1996-yil   iyun   oyida   Florensiyada   davlat   rahbarlari   darajasida	
ʻ ʻ 9imzolangan.   Amaldagi   Kengaytirilgan   sheriklik   va   hamkorlik   to g risidagi   bitimʻ ʻ
2022-yil 6-iyulda imzolangan
Xuddi shuning uchun hаm dаvlаt sherikchilik munosabatlarini rivojlantirish
mаqsаdidа respublikаmiz rаhbаri tоmоnidаn bir qаnchа qаrоrlаrni qаbul qildi. 
Mаsаlаn, 
О‘zbekistоn Respublikаsi Prezidentining 2020-yil  28 - yanvar dаgi  PF-60-son
“ 2022 — 2026 yillarga mо ‘ ljallangan yangi О ‘ zbekistоnning Taraqqiyоt
Strategiyasi”   to‘g’risidagi farmoni. 1
О‘zbekistоn Respublikаsi Prezidentining 2020-yil 10-оktyаbrdаgi  “Rаqаmli
О’zbekistоn   —   2030”   strаtegiyаsini   tаsdiqlаsh   vа   uni   sаmаrаli   аmаlgа
оshirish chоrа-tаdbirlаri tо’g’risi” dа   fаrmоni. 2
О‘zbekistоn   Respublikаsi   Prezidentining   2020-yil   6-aprildаgi   “ Tashqi
savdo   faoliyati   ishtirokchilarini   qo‘llab-quvvatlashning   qo‘shimcha   chora-
tadbirlari to‘g‘risi” dagi Farmoni. 3
O‘zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasining   2022   yil   31-dekabrdagi
733-sonli   “O‘zbekiston   Respublikasining   tashqi   iqtisodiy   faoliyatini   tartibga
solish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risi” dagi q arori. 4
O‘zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasining   2022   yil   8-iyuldagi
Fransiya   taraqqiyot   agentligi   ishtirokida   “Yashil   iqtisodiyotni   rivojlantirish
dasturi”   va   opek   xalqaro   hamkorlik   jamg‘armasi   ishtirokida
“O‘zbekistonning   o‘tish   davridagi   rivojlanish   siyosatini   jadallashtirish”
loyihalarini   amalga   oshirish,   shuningdek,   davlat   tashqi   qarzlariga   xizmat
ko‘rsatish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi  qarori. 5
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022 yil 7-iyundagi 306-
sonli   “Xorijiy   va   mahalliy   investorlarning   investitsiya   loyihalari   tashqi
infratuzilmasini yaratish xarajatlarini davlat tomonidan qoplab berish tartibi
to‘g‘risi” dagi nizomni tasdiqlash haqida qarori. 6
1
 https://lex.uz/uz/docs/-5841063
2
 https://lex.uz/docs/5841063
3
 https://lex.uz/uz/docs/-5941729
4
 https://lex.uz/uz/docs/-6337000
5
 https://lex.uz/uz/docs/-6303230
6
 https://lex.uz/docs/-6049663 9Evropa Ittifoqi (EI) iqtisodiy va siyosiy ittifoq sifatida murakkab siyosiy va
huquqiy   tabiatga   ega   tuzilmadir.   Shu   bilan   birga,   Evropa   Ittifoqi   ham   an'anaviy
xalqaro   tashkilotlar,   ham   davlatlar   va   davlatga   o‘xshash   tuzilmalardan   farqli
jihatlarga   ega.   Bugungi   kunda,   bizning   nuqtai   nazarimizdan,   u   federativ   davlat
imidjini   bosqichma-bosqich   rivojlantirib   borayotgan   konfederativ   xususiyatlarni
o'zida   mujassam   etgan   davlatga   o'xshash   xalqaro   tashkilotning   o'ziga   xos
namunasini   tashkil   etadi.   Shu   jihatdan   Markaziy   Osiyo   davlatlarining   Yevropa
Ittifoqi   bilan   o‘zaro   munosabatlari   boshqa   xalqaro   tashkilotlar   bilan
munosabatlaridan farq qiladi.
Ushbu tadqiqotning maqsadi  - Sheriklik va hamkorlik to‘g‘risidagi 
bitimlarni va ulardagi kamchiliklarni o‘rganish orqali Yevropa Ittifoqi va Markaziy
Osiyo respublikalari o‘rtasidagi ikki tomonlama munosabatlarning huquqiy 
jihatlariga umumiy nuqtai nazar berishdan iborat hamda Yevropa Ittifoqi bilan 
o‘zaro savdo-iqtisodiy munosabatlarini yanada kengaytirish va rivojlantirish 
yo‘llarining asosiy yo‘nalishlarini ochib berish. 
Yevropa   Ittifoqi   va   O‘zbekiston,   shuningdek,   Mustaqil   Davlatlar
Hamdo‘stligining (MDH) boshqa respublikalari nomidan Yevropa hamjamiyatlari
o‘rtasida   imzolangan   Sheriklik   va   hamkorlik   to‘g‘risidagi   bitimlar   o‘ziga   xos
tarixga   ega.   "Sovuq   urush"   davrida   mafkura   tufayli   Yevropa   hamjamiyatlari   va
O'zaro Iqtisodiy Yordam Kengashi (Komekon) munosabatlari uzoq vaqt davomida
boshi   berk   ko'chada   edi.   Evropa   hamjamiyatlari   va   Komekon   o'rtasidagi
diplomatik   munosabatlar   1988   yil   25   iyunda   Lyuksemburgda   Evropa   Iqtisodiy
Hamjamiyati va Komekon o'rtasida qo'shma deklaratsiya imzolangandan keyingina
o'rnatildi. [1]   1988-yil   sentabrda   diplomatik   munosabatlar   o rnatilgandan   so ng,ʻ ʻ
YEIH-SSSR   munosabatlari   EEC-Komekkon   doirasidan   chiqib,   ikki   tomonlama
asosga  aylandi. Shundan so'ng, Evropa Kengashi  SSSR bilan munosabatlarga oid
Evropa Komissiyasining takliflarini ma'qullaydigan rezolyutsiyani qabul qildi. [2] .
Savdo-iqtisodiy   hamkorlik   to g risidagi   bitimlarni   tuzish   bo yicha   1988-	
ʻ ʻ ʻ
yildan boshlangan uzoq muzokaralardan so ng “Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyati va	
ʻ
Atom   energiyasi   bo yicha   Yevropa   hamjamiyati   hamda   Sovet   Sotsialistik	
ʻ 9Respublikalar   Ittifoqi   o rtasida   savdo-iqtisodiy   va   tijorat   hamkorlik   to g risidagiʻ ʻ ʻ
Bitim”   vazir   tomonidan   imzolandi.   SSSR   tashqi   ishlar   vaziri   E.Shevarnadze   va
1989-yil   18-dekabrda   YeIH   Kengashining   o sha   paytdagi   raisi   R.Duma   (YEOIH	
ʻ
SSSR bilan yadroviy hamkorlikni o rnatish to g risidagi bitimga kiritilgan edi) 	
ʻ ʻ ʻ [3] .
Ushbu maqsadga erishish uchun ishda quyidagi vazifalar qo‘yilgan:
- mamlakatlar o‘rtasidagi o‘zaro savdo-iqtisodiy aloqalarning nazariy jihatlariga 
to‘xtalib, xususan, savdo-iqtisodiy aloqalarning tasnifi va tavsifini tasniflash va 
tavsiflash; 
-tashqi savdo siyosati va strategiyasining ahamiyatini ko‘rsatib berish; 
- tashqi savdo-iqtisodiy munosabatlarni tartibga solish usullarini aniqlash;
- O‘zbekiston va YI savdo-iqtisodiy aloqalarining tashkiliy huquqiy asoslarini 
ko‘rsatib berish; 
- O‘zbekiston va YI savdo aylanmasining o‘zgarish natijalarini tahlil qilish; 
- O‘zbekiston va YI savdo-iqtisodiy aloqalarini rivojlantirish yo‘nalishlari 
imkoniyatlarini aniqlash.
Mаgistrlik dissertаtsiyаsi mаvzusining о‘rgаnilgаnlik dаrаjаsi. 
O‘zbekiston   va   Yevropa   mamlakatlari ni   ijtimоiy-iqtisоdiy   rivоjlаntirish
bоrаsidаgi  strаtegiyа vа  mexаnizmlаr  mаmlаkаtimiz  vа xоrijlik оlimlаrning ilmiy
tаdqiqоt ishlаridа keng о‘rgаnilgаn.
Xоrijlik   оlimlаrdаn   M.Pоrter,   U.Izаrd,   V.Kristаller,   F.Perru,   R.N.SHniper,
V.M.SHtulberg,   А.Veber,   А.Lyоsh,   T.Xegerstrаnd,   А.G.Grаnberg,
О.V.Kuznetsоvа,   N.I.Kоlоsоvskiy,   А.Аlonso,   А.Ogle,   А.Аminian,   X.Аyala,
V.Bramvell,   B.Leyn,   R.Batler,   J.Kukier,   Ye.Matteus,   E.Boo,   X.Tseballos-
Laskureyn, V.Аdriana, kabi olimlar tomonidan atroflicha o‘rganilgan 1
1
  Boo,   E.,   Ecotourism:   The   Potentials   and   Pitfalls.   Volumes   1-2.   World   Wildlife   Fund.   Washington,   1990.;
Lascurain,   H. ,   Integrating   Biodiversity   into   the   Tourism   Sector:   Best   Practice   Guidelines.   2001.;   Adriana   B.
Environmental   supply   chain   management   in   tourism:   The   case   of   large   tour   operators.   Journal   of   Cleaner
Production,   17,   2009.   –P.   1385-1392.;   Alonso,   A.D.,   Ogle,   A.   Tourism   and   hospitality   small   and   medium
enterprises and environmental  sustainability. Management  Research Review, 33, 2010. –P. 818-826.; Aminian, A.
Environmental performance measurement of tourism accommodations in the pilgrimage urban areas: The case of the
Holy City of Mashhad. Procedia – Social and Behavioral Sciences, 35, 2012. –P. 514-522.; Ayala, H. Ecoresort: A
‗Green‘ master plan for the international resort industry. International Journal of Hospitality Management, 14, 1995.
– P. 351-374.; Bramwell, B., Lane, B. Towards innovation in sustainable tourism research? Journal of Sustainable
Tourism, 20(1),  2012.  –P.  1-7.;  Butler,  R.W. Tourism   and  the  environment:  A  geographical   perspective.   Tourism
Geographies: An International Journal of Tourism Space, Place and Environment, 2, 2000. –P. 337–358.; Cukier, J. 9Mаmlаkаtimiz   оlimlаri:   M.Аbdusаlyаmоv,   T.M.Аxmedоv,   B.Ruzmetоv,
А.S.Sоliev,   А.M.Sоdiqоv,   А.А.Qаyumоv,   F.Egаmberdiev,   SH.B.Imоmоv,
I.I.Iskаndаrоv,   R.А.Ubаydullаevа,   I.А.Yakubоvlаrning 2
  ilmiy   ishlаridа   bаyоn
etilgаn  vа bоshqа оlimlаrning ilmiy ishlаri vа tаdqiqоtlаridan о‘rganilgan.
Yevropa   va   boshqa   mamlakatlar   bilan   hamkorlikda   amalga   oshirililga   ishlar
yuzasidan  birqancha  olimlar  o‘z maqolalarida ma’lumot  keltirgan xоrijlik etаkchi
iqtisоdchi оlimlаr Bаynke K., Berenvild А.R., E. Dоlаn, Piter S.Rоuz, Bаlаbаnоv
I.T., Lаvrushin О.I., Kоtler F, Jukоv E.F., Mаrkоvа L.S, Sevruk V.T, Usоskin V,
Pаnоvа   G,   Sоkоlinskаyа   N,   SHirinskаyа   E.B,   Dаnkо   T.P,   Spitsin   YА.О,   Spitsin
G.L. V. Turbаnоv vа bоshqаlаrning ilmiy izlаnishlаridа о‘z ifоdаsini tоpgаn. 
Bugungi   kungа   mаmlаkаtimizdа   rаqоbаt   muhitini   yаrаtish   hаmdа   ulаrni
tаkоmillаshtirish   muаmmоlаri   bilаn   mаhаlliy   iqtisоdchi   оlimlаrimizning   ilmiy
ishlаridаn   Sh.Z.Аbdullаevа ,   M.Muxiddinоv,   M.Аbdumаvlоnоvа,   Z.Xаkimоv
M.Bоltаbаevlаrning ishlаrini misоl tаriqаsidа keltirish mumkin.  
Dissertatsiya   ishining   ilmiy-tadqiqоt   ishlari   rejalari   bilan   bоg’liqligi.
Sharоf   Rashidоv   nоmidagi   Samarqand   Davlat   Universiteti   Insоn   resurslarini
bоshqarish   fakultetining   “Tarmoqlar   iqtisodiyoti”   kafedrasi   ilmiy   tadqiqоt   ishlari
rejasi dоirasida bajarildi. 
Dissertatsiya   ishining   оbyekti.   Samarqand   viloyat   iqtisodiy   taraqqiyot   va
kambag’allikni   qisqartirish   Bosh   boshqarmasi ning   faоliyati   va   O‘zbekiston
Respubikasi va Yevropa Ittifoqi o’rtasidagi iqtisodiy hamkorlik kelishuvlari.
Dissertatsiya   ishining   predmeti   bо’lib,   O‘zbekiston   Respubikasi   va
Yevropa   Ittifoqi   o’rtasidagi   iqtisodiy   hamkorlik   doirasida   amalga   оshiriladigan
ijtmоiy-iqtisоdiy munоsabatlar hisоblanadi.
Tadqiqotning   usullari .   Dissertatsiya   tadqiqotida   absrakt-mantiqiy   tahlil,
induktsiya   va   deduktsiya,   SWOT-tahlil,   regression   tahlil,   tizimli   tahlil,   ekspert
baholash usullaridan foydalanilgan.
2
  Портер М. Конкуренция /Персонг/ . - Москва:  Вильямс, 200 7 .  -  495 с.
   Якубов И.А .  Конкурентоспособность экономики регионов Т.: «Узбекистан», 200 7. – 181 с.
  Кузнецова О.В. Экономическое развитие регионов. - М., 2005. - 61с. 9   Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
O‘zbekiston   Respubikasi   va   Yevropa   Ittifoqi   o’rtasidagi   mustaqillik
yillaridan   to   bugungi   kunga   qadar   amalga   оshirilgan   hamorlikning   ijtimoiy   –
iqtisodiy tahlili hisоblanadi;
Hamkorlik   doirasida   amalga   oshiriladigan   ishlarni,   yaxlitlab   tashkiliy
tuzilmasi ni  ishlab chiqi sh ;
O‘zbekiston Respubikasi va Yevropa Ittifoqi o’rtasidagi mustaqillik yillaridan
to bugungi kunga qadar amalga оshirilgan hamorlikning statistik to’plamini tuzish;
Tadqiqot   natijalarining   ishonchliligi .   Tadqiqot   natijalarining   ishonchliligi
respublika   va   xorij   iqtisodchi   olimlarining   tadqiqot   ishlaridagi   ilmiy-uslubiy
natijalarga   tayanilganligi,   ma lumotlarning   uzoq   muddatliligi   va   rasmiyʼ
manbalardan   olinganligi,   Respublika   va   Vazirliklikning   rasmiy   ma lumotlariga	
ʼ
asoslanganligi,   taklif   va   tavsiyalarning   amalda   sinovdan   o‘tganligi   bilan
belgilanadi.
Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi . Tadqiqot natijalari 3ta xalqaro,   2ta
respublika ilmiy-amaliy konferensiyalarida muhokamadan o‘tkazilgan. 
Tadqiqot   natijalarining   e lon   qilinganligi.	
ʼ   Dissertatsiya   mavzusi   bo‘yicha
O‘zbekiston   Respublikasi   Oliy   attestatsiya   komissiyasi   tomonidan   tavsiya   etilgan
jurnallarda   jami     2ta   ilmiy   maqola,   shundan     1tasi   mahalliy   va   1   tasi   xorijiy
nashrlarda chop etilgan. 
Dissertatsiya hajmi va tuzilishi.   Dissertatsiya ishi kirish, uchta bob, xulosa,
foydalanilgan   adabiyotlar   ro‘yxatidan   iborat   bo‘lib,   tarkibiga   21   ta   statistik   va
tahliliy jadvallar, 20 ta rasm, hamda 5 ta ilovalarni olgan holda 91 sahifada bayon
etilgan. 9I BОB.  XALQARO HAMKORLIK, SAVDO VA IQTISODIY -
SIYOSIY JARAYONLARNING SHAKILLANISHI VA NAZARIY
ASOSLARI
1.1-§.  Xalqaro savdo va iqtisodiy munosabatlarni shakillanishi va
rivojlanishining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va mazmuni.
Jahon   xо‘jaligini   XX   asr   ikkinchi   yarmidagi   faoliyatining   о‘ziga   xos
t om onl ar i dan   bi r i   xal qar o   i qt i sodi y   m unosabat l ar ni ng   i nt ensi v   r avi shda
rivojlanishidir.   Davlatlar,   davlatlar   guruhlari,   iqtisodiy   guruhlar,   alohida
firma   va   tashkilotlar   о‘rtasidagi   iqtisodiy   munosabatlar   kengaymoqda   va
chuqurlashmoqda.   Bu   jarayonlar   xalqaro   mehnat   taqsimotining
chuqurlashishida,   xо‘jalik   hayotining   b a y n a l m i l a l l a s h u v i d a ,   u l a r n i n g   b i r -
b i r i g a   b o g ‘ l i q l i g i d a   v a   y a q i n l a s h u v i d a ,   m i nt aqavi y   xal qar o   ti zi m l ar ni ng
ri voj l ani shi  va m ust ahkam l ani shi da  nam oyon  bо‘lmoqda.
Shunisi   xarakterliki   ushbu   barcha   о‘zaro   hamkorlik,   yaqinlashish
jarayonlari   qarama-qarshi,   dialektik   xarakterga   ega.   Xalqaro   iqtisodiy
munosabatlarning   dialektikasi   shundaki,   ayrim   mamlakatlarning   iqtisodiy
mustaqillikka,   milliy   xо‘jaliklarni   mustahkamlashga   intilishi   oqibat   natijada
jahon   xо‘jaligining   yanada   kо‘proq   baynalminalashuviga,   milliy
iqtisodiyotlarning   ochiqligiga,   xalqaro   mehnat   taqsimotining
chuqurlashuviga olib keladi.
Xalqaro   savdo   va   iqtisodiy   munosabatlar   predmeti   ikki   asosiy
qismdan   iborat   xalqaro   iq tisodiy   munosabatlarning   о‘zi   va   uni   amalga
oshirish mexanizmi.
Xalqaro   iqtisodiy   munosabatlar   о‘z   ichiga   alohida   mamlakatlar,
ularning   mintaqaviy   birlashmalari,   shuningdek,   alohida   korxonalarning
(transmilliy,   kо‘pmillatli   korporatsiyalar)   jahon   xо‘jaligi   tizimidagi   bir-
biriga qarama-qarshi  b о ‘ l g a n   i q t i s o d i y   m u n o s a b a t l a r i n i n g   m a j m u i n i   o l a d i .
X o r i j i y   d a v l a t l a r   iqtisodiyotini   emas   balki,   ular   о‘rtasidagi   iqtisodiy 9munosabatlarning   о‘ziga   xos   tomonlari   tadqiq   qilinadi.   Har   qanday   fan
singari   xalqaro   iqtisodiy   munosabatlar   h am,   har   qanday   iqtisodiy
munosabatlarni   emas,   balki   eng   kо‘p   qaytariladigan,   tipik,   xarakterli,
aniqlovchi munosabatlarni о‘rganadi.
Xalqaro   iqtisodiy   munosabatlar   mexanizmi   о‘z   ichiga   huquqiy
normalarni   va   ularni   amalga   oshirish   vositalarini   (xalqaro   iqtisodiy
shartnomalar,   kelishuvlar,   «kodekslar»,   xartiyalar   va   h.k.),   xalqaro   iqtisodiy
munosabatlarni   rivojlantirish   maqsadlarini   amalga   oshirishga   yо‘naltirilgan
xalqaro   iqtisodiy   tashkilotlarning   faoliyatini   oladi.   Xalqaro   iqtisodiy
munosabatlar tizimiga quyidagilar kiradi:
1 . Xalqaro mehnat taqsimoti.
2.  Xalqaro tovar va xizmatlar savdosi.
3.  Xalqaro kapital va xorijiy investitsiyalar  h arakati.
4.  Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi
5.  Xalqaro valyuta-moliya va kredit munosabatlari.
X a l q a r o   i q t i s o d i y   munosabatlarning   obyektiv   asosi   b о ‘lgan   jahon
x о ‘jaligi XIM nazariya va amaliyoti  tad q i q otining maxsus   о‘ rganish  obyekti
emas.   Ammo   u,   XIM   muammolarini   k о‘ rib   chi q ishda   mu h im   komponent
h isoblanadi.
Xal qar o   i qt i sodi y   m unosabat l ar   (asosan   savdo)   j ahon   xо‘ j al i gi
vuj udga   k e l m a s d a n   o l d i n   h a m   m a v j u d   e d i .   M a s a l a n - Y e v r o p a   d a v l a t l a r i
о ‘ r t a s i d a g i   X I M ,   mintaqalar (Yevropa-Shimoliy Afrika, Yevropa-Yaqin Sharq
va h.k.) о‘rtasidagi xalqaro iqtisodiy munosabatlar. Bu munosabatlar mintaqaviy
xarakterga   ega   edi.   Jahon   xо‘jaligining   vujudga   kelishi   va   rivojlanishi   bilan
xalqaro iqtisodiy munosabatlar   k e n g a y d i   v a   c h u q u r l a s h i b ,   g l o b a l   x a r a k t e r g a
e g a   b о‘ l d i .   A l o hi d a   d a v l a t l a r   iqtisodiyotiga   yoki   jahon   xо‘jaligiga
asoslangan   xalqaro   iqtisodiy   munosabatlar   kо‘proq   ularga   qaramdir.   Ammo
xalqaro iqtisodiy  munosabatlar  amalga oshish   jarayonida о‘z qonuniyatlariga
buysunuvchi   holatga,   jahon   iqtisodiyotining   mavjudlik   va   rivojlanish   shakliga,
uning ichki mexanizmiga aylanib boradi. 9Jahon xо‘jaligi nima? Zamonaviy jahon xо‘jaligi  bu - bozor iqtisodiyotining
obyektiv   qonunlariga   buysunuvchi,   о‘zaro   bog‘liq   bо‘lgan   milliy
iqtisodiyotlar  birlashmasi, global iqtisodiy organizmdir.
Jahon xо‘jaligi rivojlanishinig bosqichlari. Vujudga kelish va rivojlanishda
u zoq va qiyin yо‘l bosib о‘tdi. Ayrim tadqiqotchilar uning vujudga kelishini Rim
imperiyasi   davriga   bog‘lashadi.   Bunda   ular   Rim   imperiyasini   о‘sha   vaqtdagi
butunjahon   xо‘jalik   tizimi   deb   baholaydilar.   Boshqa   olimlar   Jahon   xо‘jaligi
faoliyat   kо‘rsata   boshlagan   vaqtni   XV-XVI   asrlar,   ya’ni   buyuk   jug‘rofiy
kashfiyotlar   davri   bilan   bog‘laydilar.   Aynan   shu   kashfiyotlar   qimmatbaho
toshlar,   metallar,   shirinliklar   va   kо‘llar   bilan   xalqaro   savdoning   tez
rivojlanishiga   sabab   bо‘ldi.   Ammo   bu   davrdagi   jahon   xо‘jaligi   cheklangan
bо‘lib, faqat savdogarlar sarmoyalari ishlaydigan soha edi.
Zamonaviy   jahon   xо‘jaligi   sanoat   inqilobidan   keyin,   kapital   monopol
bosqichiga о‘tishi davomida vujudga keldi. XIX asr oxiri-XX asr boshidagi jahon
xо‘jaligi  XXasrning 60-90-yillaridagi jahon xо‘jaligidan sezilarli farq qiladi.
XX     asrdagi   jahon   xо‘jaligi   «kapital   kuchiga»   nisbatan   kо‘p   jihatdan
oddiy   kuchga,   iqtisodiyotga   yot   bо‘lgan   majburiyatlarga   asoslangan   edi.   Bu
davrdagi  jahon xо‘jaligida о‘ tkir qarama-qarshiliklar mavjud     edi. Bu esa uni
nobarqaror   qilardi.   Bu   imperialistik   mamlakatlar   о‘rtasidagi   qarama-
qarshiliklar   (ikkita   jahon   urushiga   olib   kelgan),   shuningdek,   sanoati
rivojlangan   va   rivojlanayotgan   davlatlar   о‘ rtasidagi   qarama-qarshiliklardir.  XX
asr   о‘rtalariga   kelib   jahon   xо‘jaligi   ikki   qismga :
  jahon   kapitalistik   va   jahon
sotsialistik   xо‘jaliklarga   bо‘lingan   edi.   Jahon   iqtisodiy   aloqalari   tizimida   jahon
kapitalistik   xо‘jaligi   ustunlik   qilar   edi.   90-yillar   boshida   xalqaro   savdo   tovar
aylanmasining 10 dan 9 qismi jahon kapitalistik   xо‘jaligi   doirasida   ruy   berardi;
80-yillar   oxirida   xalqaro   iqtisodiy   ayirboshlash   kanal l ar i   or qal i   kapi t al i st i k
dunyo um um i y yal pi  m ahsul ot i ni ng bor - yо‘ g‘ i  5dan 1  qismi sotilardi xolos.
Sobiq sotsialistik mamlakatlarda jahon milliy daromadining 3 dan 1 qismi,
shu  jumladan UIYOK davlatlarida – 4 dan 1 qismi ishlab chiqarilardi. 960-yillardan   boshlab   jahon   xо‘jaligi   tizimiga   rivojlanayotgan   davlatlar
qо‘ shildi.   70-yillarning   о‘rtalarida   ular   orasida   YAID -«yangi   industrial
davlatlar»,   ya’ni   Janubi-Sharqiy   Osiyo   (1-oqim   -   4   kichik   «ajdaho»-   Janubiy
Koreya,   Tayvan,   Gonkong,   Singapur )   va   Lotin   Amerikasi   davlatlari
Braziliya, Argentina, Meksika   sezilarli darajada ajralishdi.
S S S R   t a r q a l i b   k e t g a n i d a n   k e y i n   v a   S h a r q i y   Y e v r o p a d a   i n q i l o b i y
о‘zgarishlardan   keyin   jahon   xо‘jaligi   yaxlit,   butun   organizm   kо‘rinishni   oldi.
Shakllanayotgan   global   jahon   xо‘jaligi   bir   tekis   bо‘lmagan   holda,   о‘z   ichiga
sanoati   rivojlangan   davlatlar,   rivojlanayotgan   davlatlar   va   о‘tish   shaklidagi
iqtisodiy  tizimli davlatlarning milliy iqtisodiyotlarini о‘z ichiga oladi.
Tashqi   bozorga   yuz   tutgan   Kо‘plab   qarama-qarshiliklar   va   turlicha
tendensiyalarni   saqlab   qolgan   holda   XXI asr bо‘sag‘asidagi jahon xо‘jaligi XX
asr   о‘rtasidagi   jahon   xо‘jaligidan   solishtirib   bо‘lmaydigan   darajada   kо‘proq
ajralmas, integratsiyalashgan va dinamikdir.
XXI  asr bо‘sag‘asidagi  Jahon xо‘jaligi - о‘z miqyosiga kо‘ra globaldir;
u     tо‘liq   ravishda   bozor   iqtisodiyotining   tamoyillari,   xalqaro   mehnat
taqsimotining   obyektiv   qonuniyatlariga,   ishlab   chiqarishning
baynalminallashuviga asoslanadi.
Urushdan   keyingi   о‘n   yillikda   Jahon   xо‘jaligi   rivojining   yetakchi
tendensiyalaridan   biri,   bu   kо‘plab   davlatlarning   birin-ketin   yopik   milliy
xо‘jalikdan   iqtisodiy   ochiq   tipdagi   xо‘jalikga   о‘tish   h isoblanadi.   Urushdan
keyingi iqtisodiy tiklash davrida va keyingi yillardagi  boshlab, G‘arb davlatlari
hukumatlari yanada faol ravishda oldingi avtokratik  qoldiqlardan kutilyaptilar.
Aynan   AQSH   «Ochiq   savdo»,   «Ochiq   iqtisodiyot»   degan   tezislari   bilan
chiqdilar.   Bu avvalo jahon bozorida о‘z hohishlarini о‘tkazish uchun edi. Ikkinchi
jahon   urushidan   g‘olib   va   yanada   boyib   chiqqan   jahonning   eng   ilg‘or   savdo
mamlakati   sifatida   yangi   iqtisodiy   tartib   qо‘llanmalari   taklif   etildi.   Bunday
«erkin   savdo»   va   «ochiq   iqtisodiyot»   hukmron   iqtisodiyotning   kamroq
rivojlangan davlatlarga qarshi quroli,  amerika korporatsiyalarining tutib bо‘lmas
ekspansiyaga   intilishlari   edi.   Bunday   «ochiq»   iqtisodiyot   haqida   Fransiyalik 9iqtisodchi   Mishel   Pebro   ochiq-oydin   shunday   degan   «Ochiq,   erkin   savdo-   ilg‘or
iqtisodiyot uchun eng qulay о‘yin qoidalaridir».
Ammo   urushdan   keyingi   dunyoda   ijtimoiy-iqtisodiy   holatning   о‘zgara
borishi   bilan   ochiq   iqtisodiyot   haqida   tezis   bir   tomonlamalik,   amerika
ekspansionizmining   manfaatlariga   yо‘naltirilganlikni   yо‘qotdi   va   obyektiv,
chuqur   omillar   faoliyatiga   asoslangan,   jahon   xо‘jalik   aloqalarining
baynalmilallashuvi ma’nosini ola  boshladi.
Ochiq i q tisodiyotni shakllantirishda davlat katta rol   о‘ ynadi. Davlat  tovar va
xizmatlar   olib   chi q ishni   ra g‘ batlantirib,   xorijiy   firmalar   bi l an   kooperatsiyalarga,
tashqi   iqtisodiy   alo q alar   rivojlanishiga   yordamlashib   о ‘ziga   eksportga
y о‘ naltirilgan   ishlab   chi q arishlarni   ra g‘ batlantirish   funksiyasini   oldi.   Chet   eldan
investitsiyalar,   texnologiyalar,   ishchi   kuchi   va   axborot   o q ib   kelishini
yengillashtirgan musta h kam  h u q u q iy asos yaratildi.
Mamlakatlarning   ochiqro q   i q tisodiyotga   о‘ tishlari   transmilliy
korporatsiyalar   (TMK)   faoliyati   bilan   tezlashdi.   Yangi   bozorlarni   о ‘zlashtirishga
intilib,   turli   mamlakatlarda   k о ‘plab   filiallar,   shu’ba   k orx onalari   tashkil   etib,
TMK   chet   davlatlarning  proteksionistik   t о‘ si q larni   aylanib   о‘ tardilar   va  xalqaro
iqtisodiy ayirboshlashni ba y nalmi n allashtirdilar.
XX asrning ikkinchi  yarmida transport, axborot-alo q a vositalarining sezilarli
rivojlanishi   ham   milliy   i q tisodiyotlar   ochiqligi   rivojlanishida,   a h oli
h arakatchanligining oshishida katta ra g‘ batlantiruvchi rol  о‘ ynadi.
Asta-sekin,   u zo q   va q t   mobaynida   davlatlarning   bir-biridan   ajratib   turgan
savdo-iqtisodiy,   valyuta-moliyaviy   t о‘ si q lar   olib   tashlandi.   Xalqaro
ayirboshlashning   erkinlashtirilishi   milliy   x о ‘jaliklarning   tashqi   sharoit   va
ta’sirlarga   moslashishini   yengillashtirdi,   ularning   xalqaro   mehnat   ta q simotiga
yanada faol  q о‘ shilishiga imkon yaratdi.
60-yillardan   boshlab   ochiqlik   jarayonlari   q ator   rivojlanayotgan
mamlakatlarga   tar q ala   boshladi.   80-yillar   boshidan   Xitoy   ham   ochiqlik
siyosatiga   tarafdorligini   e’lon   q ildi.   «Ochiqlik   termini»   dunyoning   k о ‘plab
mamlakatlari lu g‘ atiga kirdi.  Masalan arabcha-«infitax», xitoycha-«kayfan». 9«Erkin   savdo»   va   «ochiq   i q tisodiyot»   tushunchalarini   far q lash   lozim.
«Erkin   savdo»   h a q idagi   tezis   A.Smit   siyosiy   i q tisodiyotidan   boshlanadi   va
zamonaviy   amerika   i q tisodchilarining   kashfiyoti   emas.   «Ochiq   i q tisodiyot»
tushunchasi   ishlab   chi q arish   omillari,   axborot,   milliy   valyutalarning   о ‘zaro
almashuvining   erkin   h arakatini   о ‘z   ichiga   olgan   tovarlar   savdosi   sifatida   «erkin
savdo» tezisidan kengro q   tushunchadir.
Iqtisodiyotning   eng   muhim   о‘lchovlaridan   biri   ma’lum   iqtisodiy   maqsadga
muvofiqlik   va   xalqaro   raqobatbardoshlilik   doirasida   (soha   va   makroiqtisodiy
darajada) kapital quyilmalar, texnologiyalar, axborot oqimini rag‘batlantiruvchi
qulay   investitsion   muhitdir.   Ochiq   iqtisodiyot   ichki   bozorning   chet   el   kapitali,
tovarlari,   texnologiyalari,   axborotlari,   ishchi   kuchining   oqimi   uchun   aqlga
tо‘g‘ri  keladigan darajada ochiqligini nazarda tutadi.
Ochiq iqtisodiyotning afzalliklari quyidagilardir:
- ishlab chiqarish ixtisoslashuvi va koperatsiyalashuvining chuqurlashishi;
- resurslarni mulohazakorlik bilan samaradorlik darajasiga qarab taqsimlash;
- xalqaro iqtisodiy aloqalar tizimi orqali jahon tajribasining tarqalishi;
-   jahon   bozoridagi   raqobat   tomonidan   rag‘batlantiriladigan   milliy   ishlab
chiqaruvchilar orasida raqobatning kuchayishi.
Shakllanib   bо‘lgan   ochiq   iqtisodiyot   va   ochiq   iqtisodiyotga   о‘tish   bir   xil
narsa   emas.   Ochiq   iqtisodiyot   davlatning   tashqi   iqtisodiy   aloqalarida
nazoratsizlik   va   hamma   narsa   mumkin,   chegaralar   ochiq   degani   emas.   Ochiq
iqtisodiyot   uning   aqlga   sig‘adigan   darajada   amalga   oshirish   mexanizmini
shakllantirishda   davlatning   sezilarli   aralashuvini   talab   qiladi.   Hech   bir
mamlakatda iqtisodiyotning absolyut  ochiqligi yо‘q.
Stixiyali   ochiqlik   nafaqat   iqtisodiy   rivojlanish   yordam   bermaydi,   balki
iqtisodiy   xavfsizlikka   xavf   tug‘diradi.   Samaradorlik,   raqobatbardoshlik,   milliy
xavfsizlik   tamoyillari   asosida   kо‘rilgan   ochiqlik   eksport   strukturasi   va   kapital
h arakati,   shuningdek   ular   tashqi   dunyo   bilan   о‘zaro   ta’sirining   faqat   shakliga
emas,   balki valyuta, soliq, kredit va investitsiya siyosatini  hisobga olmasdan turib
tushunib  bо‘lmaydi. 9Ochiqlik   miqdorining   1-darajali   indikatoriga   eksport   va   importning   ichki
yalpi   mahsulotdagi   ulushini   kiritish   mumkin.   Ularning   kombinatsiyasi   alohida
milliy   iqtisodiyotlarning   jahon   bozori   bilan   aloqalarining   miqyosi   haqida
tushuncha beradi.   Shunday qilib, eksportning YAIMga munosabati eksport kvotasi
sifatida aniqlanadi:
Ek k E/YAIM x 100%,
bu yerda Ek - eksport kvotasi, E - eksport  h ajmi.
Agar   Ek   k   10%   b о‘ lsa,   i q tisodiyotning   ochi q ligi   ma q sadga   muvofi q
h isoblanadi.   I q tisodiyot   ochi q ligining   boshqa   k о‘ rsatkichi   import   bilan   YAIM
munosabatidan kelib chi q uvchi import kvotasi k о‘ rsatkichidir:
Ik k I/YAIM x 100%,
bu yerda Ik - import kvotasi, I - import  h ajmi.
Ochi q likning   kompleks   k о‘ rsatkichlaridan   biri   deb   odatda   tashqi   savdo
kvotasi  k о‘ rsatiladi :
TSk k TS/YAIM x 100%,
bu yerda TSk -tashqi savdo kvotasi, TS - tashqi savdo oborotining  h ajmi.
Bu   k о‘ rsatkichning   kamchiligi   unda   kapital   eksporti   kattaligining
h isobga  olinmaganligidir.
Q uyida «katta yettilik» davlatlari  uchun tashqi  savdo kvotasi  k о‘ rsatkichlari
keltirilgan:
Angliya                  41,8%
Germaniya             50,8%
AQSH                 17,0%
Yaponiya                17,8%
Mamlakat   ichki   bozorining   hajmi,   uning   iqtisodiy   rivojlanganlik   darajasi,
shuningdek   mamlakatning   xalqaro   ishlab   chiqarishda   qatnashuvining   roli
iqtisodiyot   ochiqligi   darajasi   va   xalqaro   iqtisodiy   aloqalarning   rivojlanishi
darajasiga  ta’sir qiluvchi omillardir.
Ishlab   iqarish   kuchlarini   joylashtirish   bevosita   hududiy   mehnat   taqsimoti
bilan   bog'liq.   Ammo   hududiy   mehnat   taqsimoti   asosan   ishlab   chiqarishning 9hududiy tarkibini bildiradi va shu sababli u aholi va mehnat resurslarini o'z ichiga
olmaydi.   Aholining joylanishi esa ko'p hollarda ishlab chiqarishni hududiy tashkil
qilish bilan belgilanadi.
HMT   —   ning   rivojlanishida   transportning   roli   katta.   Chunki   transport
mahsulot   ishlab   chiqarilgan   joy   bilan   uni   iste'mol   qiladigan   rayon   o'rtasidagi
aloqadorlikni   bajaradi,   transport   harakati   esa   mahsulotning   iste'mol   rayonidagi
qiymatiga kiradi.
HMT   -   da   bir   necha   bosqich   yoki   daraja   mavjud.   chunonchi,   sobiq   Ittifoq
davrida ular quyidagilar edi:
•        Xalqaro yoki mamlakatlararo mehnat taqsimoti;
•        Sotsialistik yoki kapitalistik mamlakatlar orasidagi mehnat taqsimoti;
•        Butunittifoq mehnat taqsimoti;
•        Yirik iqtisodiy rayonlar doirasidagi mehnat taqsimoti;
•        Respublikalar ichidagi mehnat taqsimoti.
Bu   yerda   ta'kidlash   kerakki,   ilgarigi   tizimda   oxirgi   ikki   bosqichda   hududiy
mehnat   taqsimoti   amalda   yo'q   edi.   masalan,   O'rta   Osiyo   iqtisodiy   rayoni
mamlakatga   asosan   paxta   yetishtirib   berardi;   O'zbekiston   ichida   esa   bu   taqsimot
yanada zaif edi.
Huddi   shunday   vaziyat   respublikamiz   ichida   yanada   yaqqolroq   ko'rinadi.
Binobarin,   milliy   iqtisodiyotning   biryoqlama,   paxta   yakka   hokimligiga
yo'naltirilgan   tizimning   o'rniga   turli   tarmoqlarga   ixtisoslashgan   xo'jalik   tarkibini
vujudga keltirish zarur. Sobiq Ittifoqdan meros qolgan hududning tor ixtisoslashuvi
ayrim viloyatlarda, masalan, Sirdaryo, Jizzax, Namangan, Surxondaryo, Xorazmda
tamomila o'zgartirilganicha yo'q. Shu bois, mamlakatimizda ichki — mintaqalar va
viloyatlar va hatto viloyat doirasida mehnat taqsimotini chuqurlashtirish lozim.
Jahon   tajribasi   shuni   ko'rsatadiki,   mamlakatlarning   alohida,   «berk»,   ya'ni
eksport - importsiz rivojlanishi yaxshi iqtisodiy natijalar bermaydi. Shuning uchun
ilg'or mamlakatlarda ochiq savdo, ya'ni fritreder printsiri mavjud. Bizning mustaqil
mamlakatimiz ham xalqaro geografik mehnat taqsimotida, jahon bozori va xo'jalik
tizimida o'ziga munosib va nufuzli o'ringa ega bo'lishi kerak. 91.2-§.   Xalqaro savdo, iqtisodiy va invsestitsion aloqalarning rivojlanishi
O‘zbekiston iqtisodiyot  rivojlanishidagi o ‘ rni  va ahamiyati
Evropa Ittifoqi (EI) iqtisodiy va siyosiy ittifoq sifatida murakkab siyosiy va
huquqiy   tabiatga   ega   tuzilmadir.   Shu   bilan   birga,   Evropa   Ittifoqi   ham   an'anaviy
xalqaro   tashkilotlar,   ham   davlatlar   va   davlatga   o'xshash   tuzilmalardan   farqli
jihatlarga   ega.   Bugungi   kunda,   bizning   nuqtai   nazarimizdan,   u   federativ   davlat
imidjini   bosqichma-bosqich   rivojlantirib   borayotgan   konfederativ   xususiyatlarni
o'zida   mujassam   etgan   davlatga   o'xshash   xalqaro   tashkilotning   o'ziga   xos
namunasini   tashkil   etadi.   Shu   jihatdan   Markaziy   Osiyo   davlatlarining   Yevropa
Ittifoqi   bilan   o‘zaro   munosabatlari   boshqa   xalqaro   tashkilotlar   bilan
munosabatlaridan farq qiladi.
Ushbu tadqiqotning maqsadi Sheriklik va hamkorlik to‘g‘risidagi bitimlarni
va   ulardagi   kamchiliklarni   o‘rganish   orqali   Yevropa   Ittifoqi   va   Markaziy   Osiyo
respublikalari   o‘rtasidagi   ikki   tomonlama   munosabatlarning   huquqiy   jihatlariga
umumiy nuqtai nazar berishdan iborat. Bu erda O'zbekiston Respublikasiga alohida
e'tibor qaratiladi.
Yevropa   Ittifoqi   va   O‘zbekiston,   shuningdek,   Mustaqil   Davlatlar
Hamdo‘stligining (MDH) boshqa respublikalari nomidan Yevropa hamjamiyatlari
o‘rtasida   imzolangan   Sheriklik   va   hamkorlik   to‘g‘risidagi   bitimlar   o‘ziga   xos
tarixga   ega.   "Sovuq   urush"   davrida   mafkura   tufayli   Yevropa   hamjamiyatlari   va
O'zaro Iqtisodiy Yordam Kengashi (Komekon) munosabatlari uzoq vaqt davomida
boshi   berk   ko'chada   edi.   Evropa   hamjamiyatlari   va   Komekon   o'rtasidagi
diplomatik   munosabatlar   1988   yil   25   iyunda   Lyuksemburgda   Evropa   Iqtisodiy
Hamjamiyati va Komekon o'rtasida qo'shma deklaratsiya imzolangandan keyingina
o'rnatildi. [1]   1988-yil   sentabrda   diplomatik   munosabatlar   o rnatilgandan   so ng,ʻ ʻ
YEIH-SSSR   munosabatlari   EEC-Komekkon   doirasidan   chiqib,   ikki   tomonlama
asosga  aylandi. Shundan so'ng, Evropa Kengashi  SSSR bilan munosabatlarga oid
Evropa Komissiyasining takliflarini ma'qullaydigan rezolyutsiyani qabul qildi. [2] .
Savdo-iqtisodiy   hamkorlik   to g risidagi   bitimlarni   tuzish   bo yicha   1988-	
ʻ ʻ ʻ
yildan boshlangan uzoq muzokaralardan so ng “Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyati va	
ʻ 9Atom   energiyasi   bo yicha   Yevropa   hamjamiyati   hamda   Sovet   Sotsialistikʻ
Respublikalar   Ittifoqi   o rtasida   savdo-iqtisodiy   va   tijorat   hamkorlik   to g risidagi
ʻ ʻ ʻ
Bitim”   vazir   tomonidan   imzolandi.   SSSR   tashqi   ishlar   vaziri   E.Shevarnadze   va
1989-yil   18-dekabrda   YeIH   Kengashining   o sha   paytdagi   raisi   R.Duma   (YEOIH	
ʻ
SSSR bilan yadroviy hamkorlikni o rnatish to g risidagi bitimga kiritilgan edi) 	
ʻ ʻ ʻ [3] .
1991   yilda   Yevropa   Iqtisodiy   Hamjamiyati   va   SSSR   o'rtasidagi
munosabatlarda   jiddiy   o'zgarishlar   ro'y   berdi.   1991   yil   28   iyunda   Komekon
parchalandi.   1991   yil   oxirida   Sovet   Ittifoqi   xalqaro   huquq   sub'ektlari   qatoriga
kirmadi   va   xalqaro   maydonni   butunlay   tark   etdi.   Yangi   mustaqil   davlatlarning
paydo   bo'lishi   Yevropa   hamjamiyatiga   mintaqa   bilan   bog'liq   mutlaqo   yangi
strategiyani ishlab chiqish va mustaqil respublikalar bilan o'zaro munosabatlarning
yangi huquqiy asoslarini yaratish vazifasini qo'ydi.
Ammo shuni  ta'kidlash  kerakki,  SSSR  parchalanganidan  keyin  1989 yil   18
dekabrda Bryusselda imzolangan "Savdo-iqtisodiy va tijorat hamkorlik to'g'risidagi
bitim"   o'rniga   mutlaqo   yangi   shartnoma   loyihasini   tayyorlash   uchun   uzoq   vaqt
talab qilindi. 1992 yil 5 oktyabrda Evropa Ittifoqi Kengashi Evropa Komissiyasiga
yangi mustaqil davlatlar bilan sheriklik va hamkorlik to'g'risidagi bitimlarni tuzish
uchun   muzokaralar   o'tkazishga   ruxsat   beruvchi   rezolyutsiyani   qabul   qildi. [4] .
Biroq MDHning har bir davlati bilan Sheriklik va hamkorlik to‘g‘risidagi bitimlar
imzolanmasa va kuchga kirmas ekan, 1989-yilda sobiq Sovet Ittifoqi bilan tuzilgan
savdo va savdo hamkorligi to‘g‘risidagi shartnoma hamon yaxshi ishlagan.
Shunday   qilib,   bir   tomondan   Yevropa   hamjamiyatlari   va   ularga   a zo	
ʼ
davlatlar, ikkinchi tomondan esa Markaziy Osiyo respublikalari o rtasida sheriklik	
ʻ
munosabatlarini   o rnatuvchi   Sheriklik   va   hamkorlik   to g risidagi   bitimlar   (SHK)	
ʻ ʻ ʻ
barcha   12   Mustaqil   Davlatlar   Hamdo stligi   bilan   bosqichma-bosqich   imzolandi.	
ʻ
(MDH). Birinchisi Rossiya Federatsiyasi  bilan 1994-yil 26-iyunda imzolangan va
1997-yil   1-dekabrda   kuchga   kirgan.   O zbekiston   bilan   1996-yil   21-iyunda,	
ʻ
Qozog iston   bilan   1995-yil   23-yanvarda,   Qirg iziston   bilan   9-fevralda   PXA	
ʻ ʻ
imzolangan.   ,  1995   yil   va   ularning   barchasi   1999  yil   1   iyuldan  kuchga   kirdi.  Bir
tomondan   Yevropa   hamjamiyatlari   va   ularga   a zo   davlatlar,   ikkinchi   tomondan	
ʼ 9Tojikiston   Respublikasi   o rtasida   sheriklik   munosabatlarini   o rnatuvchi   Sheriklikʻ ʻ
va   hamkorlik   to g risidagi   Bitim   imzolandi.   2004   yil   11   noyabrda   va   2010   yil   1	
ʻ ʻ
yanvardan   kuchga   kirdi.   Turkmaniston   bilan   PCA   1998   yil   24   mayda,   Belarus
bilan   1995   yil   6   martda   imzolangan   va   ular   hali   kuchga   kirmagan;   1994   yil   16
iyunda Ukraina bilan, 1994 yil 28 noyabrda Moldova bilan, Gruziya, Armaniston
va   Ozarbayjon   bilan   1996   yil   22   martda   imzolangan   va   1997   yildan   boshlab
kuchga kirgan. [5] .
Yevropa Ittifoqi va Turkmaniston o'rtasidagi PCA hali kuchga kirmaganligi
sababli,   Evropa   Ittifoqining   ikkala   mamlakat   bilan   savdo   aloqalari   boshqa
hujjatlarga   asoslanadi.   Shuning   uchun   ham   Turkmaniston   bilan   ikki   tomonlama
savdo   aloqalarida   Yevropa   Ittifoqi   Sovet   Ittifoqi   bilan   1989   yilda   imzolangan
Savdo va hamkorlik shartnomasiga asoslanadi.
“Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo: yangi sheriklik strategiyasi”ga alohida
e’tibor   qaratish   lozim,   chunki   u   Yevropa   Ittifoqi   va   Markaziy   Osiyo   davlatlari
o‘rtasidagi   o‘zaro   munosabatlar   tizimida   o‘ziga   xos   o‘rin   tutadi.   2007-yil   21-22-
iyun   kunlari   Yevropa   Kengashi   tomonidan   qabul   qilingan   Strategiya   Yevropa
Ittifoqining   Markaziy   Osiyo   bilan   munosabatlarining   umumiy   asosi   bo‘lib,
hamkorlikning   barcha   sohalarida   munosabatlarni   strategik   jihatdan
mustahkamlashga qaratilgan. Markaziy Osiyo strategiyasi asosan boshqa vositalar,
jumladan,   Yevropa   hamjamiyati   va   Markaziy   Osiyo   davlatlari   o rtasidagi   ikki	
ʻ
tomonlama   kelishuvlar,   xususan,   Sheriklik   va   hamkorlik   to g risidagi   va
ʻ ʻ
vaqtinchalik   bitimlar,   Savdo   va   hamkorlik   to g risidagi   bitimlar,   shuningdek,	
ʻ ʻ
Yevropa   Ittifoqining   ko plab   yordam   sxemalari   orqali   amalga   oshiriladi.	
ʻ
tashabbuslar va dasturlar.
O‘zbekiston hamkorligi
O‘zbekiston   mustaqillikka   erishgan   kunlardanoq   Yevropa   Ittifoqi   bilan
hamkorlikni   tashqi   siyosatining   ustuvor   yo‘nalishi   deb   e’lon   qildi.   Yevropa
Ittifoqi,   o'z   navbatida,   O'zbekistonni   o'zining   muhim   hamkori   deb   biladi.
O‘zbekiston   hukumati   va   Yevropa   hamjamiyatlari   komissiyasi   o‘rtasida   1992-yil
15-aprelda   imzolangan   o‘zaro   anglashuv   memorandumi   Yevropa   Ittifoqi   va 9O‘zbekiston   o‘rtasidagi   o‘zaro   munosabatlarning   huquqiy   asoslarini   yaratdi.
Diplomatik munosabatlar 1994-yil 16-noyabrda o rnatilgan.ʻ
Ikki   tomonlama   muloqot   5   ta   qo shma   organ   doirasida   o tkaziladi:	
ʻ ʻ
Hamkorlik kengashi, Hamkorlik bo yicha qo mita, Parlament hamkorlik qo mitasi,	
ʻ ʻ ʻ
Savdo va investitsiyalar bo yicha quyi qo mita, Adliya, ichki ishlar bo yicha quyi	
ʻ ʻ ʻ
qo mita   va   tegishli   masalalar.   Ushbu   organlar   turli   sohalardagi   o'zaro	
ʻ
munosabatlarni   muntazam   muhokama   qilish   va   ularni   yanada   rivojlantirish
yo'llarini ishlab chiqish uchun asos yaratadi.
Yevropa   Ittifoqi   va   O‘zbekiston   o‘rtasida   imzolangan   ko‘p   tomonlama
shartnomalar   quyidagilardan   iborat:   “Bir   tomondan   Yevropa   hamjamiyatlari   va
ularga   a’zo   davlatlar,   ikkinchi   tomondan   O‘zbekiston   Respublikasi   o‘rtasida
sheriklik munosabatlarini  o‘rnatuvchi  Sheriklik va hamkorlik to‘g‘risidagi  Bitim”
Italiyaning   Florensiya   shahrida   imzolangan.   ,   1996   yil   21   iyun;   1996   yil   14
noyabrda   Bryusselda   imzolangan   "Savdo   va   uning   boshqa   qo'shimcha   choralari
bo'yicha   muvaqqat   bitim"   (Yevropa   Ittifoqi   va   Markaziy   Osiyoning   boshqa
respublikalari   o'rtasida   xuddi   shunday   shartnomalar   imzolangan 1
);   1993   yil   18
iyunda imzolangan "To'qimachilik mahsulotlari savdosi to'g'risida"gi shartnoma [7]
(Evropa   Ittifoqi   va   Markaziy   Osiyoning   boshqa   respublikalari   o'rtasida   xuddi
shunday   shartnomalar   imzolandi 2
);   2003-yil   6-oktabrda   O‘zbekiston   Respublikasi
hukumati   bilan   Atom   energiyasi   bo‘yicha   Yevropa   hamjamiyati   o‘rtasida
imzolangan   “Atom   energiyasidan   tinch   maqsadlarda   foydalanish   bo‘yicha
hamkorlik akti” 2004-yil 1-avgustdan kuchga kirdi.
O‘zbekiston   Respublikasi   bilan   Yevropa   hamjamiyatlari   o‘rtasida   tuzilgan
shartnomalar   orasida   1996-yil   21-iyunda   Florensiyadagi   (Italiya)   “Fortezza   de
Basso” qo‘rg‘onida bo‘lib o‘tgan Yevropa Ittifoqiga a’zo davlatlarning navbatdagi
yig‘ilishida imzolangan YHQ muhim o‘rin tutadi. roli.
Sheriklik   va   hamkorlik   to g risidagi   Bitim   O zbekiston   Respublikasi   Oliy	
ʻ ʻ ʻ
Majlisining   1996-yil   30-avgustdagi   292-son   Farmoni   bilan   ratifikatsiya   qilingan.
1
 Bu yerda Qozog‘iston va Qirg‘iziston nazarda tutilgan.
2
 Agreements related to the trade of textile were signed with Kazakhstan, Tajikistan, and Turkmenistan in December
1999. Content of these agreements is almost the same. 9Shartnoma   1999-yil   iyun   oyida   Fransiya   parlamenti   tomonidan   ratifikatsiya
qilinganidan keyin 1999-yil 1-iyulda kuchga kirdi.
Sheriklik va hamkorlik to'g'risidagi bitim taraflari.
O‘zbekiston   Respublikasi   bir   tomondan,   “A’zo   davlatlar”   nomli   Yevropa
hamjamiyatini   tashkil   etish   to‘g‘risidagi   shartnomada,   ko‘mir   va   po‘lat   bo‘yicha
Yevropa   hamjamiyatini   tashkil   etish   to‘g‘risidagi   shartnomada,   Atom   energiyasi
bo‘yicha Yevropa hamjamiyatini tashkil etish to‘g‘risidagi shartnomada – Belgiya
Qirolligida nazarda tutilgan tomonlar. Daniya, Germaniya Federativ Respublikasi,
Gretsiya Respublikasi, Ispaniya Qirolligi, Fransiya Respublikasi, Irlandiya, Italiya
Respublikasi,   Lyuksemburg   Buyuk   Gertsogligi,   Niderlandiya   Qirolligi,   Avstriya
Respublikasi,   Portugaliya   Respublikasi,   Finlyandiya,   Shvetsiya   Qirolligi,   Buyuk
Britaniya   va   Shimoliy   Irlandiya   Birlashgan   Qirolligi,   shuningdek,   Yevropa
hamjamiyati,   Yevropa   ko mir   va   po lat   hamjamiyati,   boshqa   qismining   Yevropaʻ ʻ
atom energiyasi hamjamiyati PCAning asosiy tomonlari hisoblanadi.
Qo'shilish   to'g'risidagi   shartnomaga   muvofiq   [8]   Evropa   Ittifoqiga   a'zo
davlatlar   va   Chexiya,   Estoniya,   Kipr,   Latviya,   Litva,   Vengriya,   Malta,   Polsha,
Slovakiya, Sloveniya o'rtasida 2003 yil 16 aprelda Afinada imzolangan va 2004 yil
1 mayda kuchga kirgan. davlatlar PCAga qo'shildi.
Bu jarayon “Chexiya Respublikasining qo shilishini hisobga olgan holda bir	
ʻ
tomondan   O zbekiston   Respublikasi,   ikkinchi   tomondan   Yevropa   hamjamiyatlari	
ʻ
va   ularga   a zo   davlatlar   o rtasida   sheriklik   o rnatish   to g risidagi   Sheriklik   va
ʼ ʻ ʻ ʻ ʻ
hamkorlik   to g risidagi   Bitimga   eslatma”   bilan   qonuniy   tartibga   solinadi.   ,
ʻ ʻ
Estoniya   Respublikasi,   Kipr   Respublikasi,   Latviya   Respublikasi,   Litva
Respublikasi,   Vengriya   Respublikasi,   Malta   Respublikasi,   Polsha   Respublikasi,
Slovakiya Respublikasi, Sloveniya Respublikasi Yevropa Ittifoqiga” [3] .
Shunday   qilib,   Sheriklik   va   hamkorlik   shartnomasida   ishtirok   etuvchi
davlatlar soni 25 taga yetdi. Bolgariya va Ruminiya 2007 yilda Ittifoqqa qo'shilishi
natijasida;   Evropa   Ittifoqining   oxirgi   yangi   a'zosi   -   Xorvatiya   2013   yilda
qo'shilgan; hozir 28 ta shtat bor. [9] 9Shunday   qilib,   Yevropa   hamjamiyati,   Atom   energiyasi   bo yicha   Yevropaʻ
hamjamiyati, shuningdek, ularning 28 ta a zo-davlati va O zbekiston Respublikasi	
ʼ ʻ
PCA ishtirokchilari hisoblanadi.
Shartnomalar huquqi to'g'risidagi Vena konventsiyasi (1969) shartnomaning
haqiqiy   emasligi,   bekor   qilinishi,   uning   amal   qilishini   bekor   qilish   yoki   to'xtatib
turish   bilan   bog'liq   nizoli   vaziyatlarni   sud   orqali   hal   qilish,   hakamlik   va
yarashtirish mexanizmlarini taklif qiladi (65, 66-moddalar).
Sheriklik va hamkorlik to‘g‘risidagi bitim doirasida ikki va ko‘p tomonlama
tushunmovchiliklarni hal etishning shaffof huquqiy mexanizmlarini ishlab chiqish
va amaliyotga joriy etish zarur. Quyidagilarni hisobga olish kerak:
Agar   shartnomada   vakolatlarni   ajratishning   aniq   ko'rsatmasi   bo'lmasa   yoki
Yevropa   Ittifoqi   va   a'zo   davlatlarning   aralash   yoki   qo'shma   vakolatlari   doirasida
xalqaro   huquqiy   javobgarlik   yuzaga   kelgan   vaziyat   yuzaga   kelsa,   da'vogar
(O'zbekiston   Respublikasi)   bir   vaqtning   o'zida   ayblov   qo'yish   huquqiga   ega.
Evropa Ittifoqiga (yoki hamjamiyatlarga), shuningdek (a) a'zo davlat(lar)ga qarshi.
Bizning fikrimizcha, Sheriklik va hamkorlik to‘g‘risidagi bitimni uni amalga
oshirishning   o‘tgan   yillaridagi   15   yillik   tajribasini,   Yevropa   Ittifoqi
integratsiyasining gorizontal va vertikal kengayishi natijasida ro‘y bergan tarkibiy
va   sifat   o‘zgarishlarini   hisobga   olgan   holda   yangilash   dolzarb   bo‘lib   qoldi
(   kengaytirish   va   chuqurlashtirish),   O‘zbekiston   Respublikasi   ichki   va   tashqi
siyosatining zamonaviy tendentsiyalarga mos keladigan o‘ziga xos mazmuni.
O'zbekistonda PSAni amalga oshirish uchun ikkita kun tartibi va bitta chora-
tadbirlar   rejasi   ishlab   chiqilgan.   Ushbu   hujjatlar   tahlili   shuni   ko'rsatadiki,
O'zbekiston   Respublikasi   yuqoridagi   kelishuvni   amalga   oshirish   uchun   ozmi-
ko'pmi qadam tashlamoqda. 91.3-§.   Mamlakatimiz iqtisodiyotiga xalqaro hamkorlik va
investitsiyalarni jalb qilish masalalari va ularning tashqi savdoni
rivojlanishidagi xususiyatlari.
О‘zbekiston   mustaqillikni   qо‘lga   kiritishiga   qadar   mamlakatdagi   tashqi
iqtisodiy   faoliyat   sobiq   Sovet   Ittifoqining   tegishli   vazirliklari   ixtiyorida   bо‘lgan.
О‘sha   davrlarda   respublika   vazirliklari   ichki   xо‘jalik   aloqalarini   amalga   oshirish
bilan chegaralanib qolgan edi. О‘tgan asrning 80-yillari 2-yarmida О‘zbekistonda
tashqi   iqtisodiy   aloqalarni   rivojlantirish   bilan   shug‘ullanuvchi   davlat   tuzilmalari
faoliyat   kо‘rsata   boshladi.   О‘zbekiston   bir   qancha   xorijiy   mamlakatlar   bilan
mustaqil   iqtisodiy   hamkorlikni   yо‘lga   qо‘yishga   kirishdi.   Bu   masala   respublika
rivojining ustuvor, davlat siyosatining muhim yо‘nalishlaridan biri bо‘lib qoldi.
Bu   yо‘nalishda   dastlab,   “О‘zbekxorijsavdo”   (“О‘zbekinotorg”)   birlashmasi
faoliyat   kо‘rsatdi.   Uning   negizida   1990   yil   12   iyulda   О‘zbekiston   SSR   Tashqi
savdo   va   xorijiy   aloqalar   davlat   qо‘mitasi   tashkil   etildi.   1992   yil   12   fevralda   bu
davlat qо‘mitasi Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligiga aylantirildi.
О‘zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasining   1994   yil   17   noyabrdagi
“Respublikada   tashqi   iqtisodiy   faoliyatni   takomillashtirish   va   Tashqi   iqtisodiy
aloqalar   vazirligini   qayta   tashkil   etish”   tо‘g‘risidagi   qaroriga   muvofiq,   Tashqi
iqtisodiy   aloqalar   vazirligi   qayta   tashkil   qilindi.   О‘zbekiston   Respublikasi
Prezidentining   2002   yil   21   oktabrdagi   “Tashqi   iqtisodiy   aloqalar   sohasida
boshqaruv   tizimini   yanada   erkinlashtirish   va   takomillashtirish   tо‘g‘risida”   gi
farmoniga   asosan   О‘zbekiston   Respublikasi   Tashqi   iqtisodiy   aloqalar   vazirligi
О‘zbekiston   Respublikasi   Tashqi   iqtisodiy   aloqalar   agentligi   etib   qayta   tashkil
qilindi.
Tashqi   iqtisodiy   aloqalarni   keng   rivojlantirish   va   chuqurlashtirish,   xorijiy
investitsiyalarni jalb etishni faollashtirish va tashqi savdoni  yanada erkinlashtirish
maqsadida О‘zbekiston Respublikasi  Prezidentining 2005 yil 21 iyuldagi “Tashqi
iqtisodiy va savdo aloqalari, xorijiy investitsiyalarni jalb etish sohasida boshqaruv
tizimini   takomillashtirish   tо‘g‘risida”   gi   farmoniga   asosan,   О‘zbekiston 9Respublikasi  Tashqi  iqtisodiy   aloqalar  agentligi  О‘zbekiston   Respublikasi  Tashqi
iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi etib qayta tashkil qilindi.
О‘zbekiston   Respublikasining   tashqi   iqtisodiy   aloqalar,   investitsiyalar   va
savdo sohasidagi yangi strategiyasi quyidagi yо‘nalishlarni о‘z ichiga oladi: tashqi
iqtisodiy faoliyat, eksportni rag‘batlantirish, xorijiy investitsiyalar jalb etish, tashqi
savdoni   erkinlashtirish,   tashqi   savdo   aloqalarini   kengaytirish   va   mustahkamlash;
jahon   tovarlar   (kapitallar,   xizmatlar)   bozorlarining   kompleks   marketing
tadqiqotlarini   amalga   oshirish,   ichki   va   tashqi   bozorlar   istiqbollarini   hamda
samaradorligini   hisobga   olgan   holda   uluarning   ahvolini   chuqur   tahlil   etish   va
rivojlanishini prognoz qilish, xorijiy sheriklar bilan uzoq muddatli, barqaror savdo-
iqtisodiy   munosabatlarni   о‘rnatishga   qaratilgan   chora-tadbirlar   ishlab   chiqish   va
amalga oshirish; iqtisodiyotni rivojlantirish va raqobatbardoshligini oshirish hamda
uning jahon iqtisodiy tizimiga integratsiyalashuvi  bо‘yicha amaliy chora-tadbirlar
ishlab chiqish va amalga oshirish va boshqalar.
Mustaqil   Respublikaning   tashqi   iqtisodiy   aloqalar   sohasidagi   yangi   siyosati
jahondagi juda kо‘p mamlakatlar bilan kо‘p tomonlama aloqalarni kengaytirishda
о‘z ifodasini topmoqda. Hozirda О‘zbekiston 140 dan ortiq davlatlar bilan savdo-
iqtisodiy   aloqalarni   о‘rnatgan.   Shulardan   42   tasi   bilan   о‘zaro   savdoda   qulaylik
berish rejimi tadbiq etilgan, 47 ta davlat bilan esa investitsiyalarni  о‘zaro himoya
qilish bо‘yicha bitimlar imzolangan (2006). О‘zbekistonning Osiyo, Yaqin Sharq,
Yevropa va Amerikaning 70 dan ortiq davlatlari bilan savdo-iqtisodiy hamkorligi
yildan-yilga   rivojlanib   bormoqda.   Ularning   orasida   О‘zbekistonning   Rossiya
(tashqi   savdo   aylanmasida   ulushi   21,7%),   Koreya   Respublikasi   (5,9%),   Turkiya
(5,5%),   Qozog‘iston   (5,4   %),   Xitoy   (5,1%),   Eron   (4,9%),   Germaniya   (3,4%),
AQSH   (2,8%)   va   boshqa   mamlakatlar   bilan   iqtisodiy   aloqalari   muhim   о‘rinda
turadi (2006).
О‘zbekistonga,   asosan   quyidagi   tovarlar   import   yо‘li   bilan   olib   kelinadi:
mashina  va   uskunalar,  kimyo  mahsulotlari   va  plastmassa,   qora  va   rangli  metallar
va ulardan ishlangan buyumlar, farmatsevtika mahsulotlari, transport vositalari va
boshqalar.   Agar   mustaqillikning   dastlabki   yillarida   jami   eksport   hajmining   50% 9dan   ziyodi   paxta   tolasining   ulushiga   tо‘g‘ri   kelgan   bо‘lsa,   hozirgi   paytda   u   20%
dan ham kamroqni tashkil etmoqda. Ayni paytda paxta ip va ip gazlamalar,  kimyo
mahsulotlari   va   plastmassa,   avtomobillar   eksporti   tezkor   о‘sdi,   xizmatlar   va
boshqa   mahsulotlarning   eksporti   ham   ortib   bormoqda.   2000-2005   yillarda
mahsulot   eksporti   bо‘yicha   muhim   natijalarga   erishildi,   mamlakatimizda   ishlab
chiqarilgan mahalliy mahsulotlarni eksport qilish 2003 yilda 24,6% ga, 2004 yilda
esa 30,3% ga oshdi. Eksport tarkibida tayyor mahsulot ulushi 52% ga yetdi.
Import   tarkibida   ham   sifat   о‘zgarishlari   rо‘y   berdi.   Yetakchi   sanoat
tarmoqlarini zamonaviylashtirish va texnologik jihatdan yangilash, raqobatbardosh
mahsulotlarni ishlab chiqarishga yо‘naltirilgan yangi ishlab chiqarish korxonalarini
tashkil   etish   tomon   tutilgan   yо‘l   davom   ettirildi.   Import   qilinadigan   mahsulotlar
tarkibida   mashina   va   asbob-uskunalar   ustunlik   qilmoqda.   Tashqi   savdo
munosabatlarini   bundan   buyon   yanada   rivojlantirishda   tayyor   mahsulot   va
butlovchi   qismlarni   mahalliy   xom   ashyodan   ishlab   chiqarishni   mahalliylashtirish
dasturiga katta ahamiyat berilmoqda.
1-jadval
О‘zbekiston Respublikasi tashqi savdosining rivojlanishi va uning tovar
tarkibi (%)
20 16 20 17 20 18 20 19 20 20 20 21
Eksport
Shu jumladan:
Paxta tolasi 27,5 24,3 22,4 19,8 18,1 19,1
Kimyo mahsulotlari va 
plastmassalar 2,9 2,6 3,0 3,1 4,7 5,3
Energiya manbalari 10,3 9,9 8,1 9,8 12,4 11,5
Qora va rangli metallar 6,6 6,8 6,4 6,4 8,6 9,2
Mashina va jihozlar 3,4 3,8 3,9 5,9 7,4 8,4
Oziq-ovqat mahsulotlari 5,4 3,8 3,5 2,7 3,8 3,8
Xizmatlar 13,7 14,1 15,9 14,4 11,8 12,2
Boshqa tovarlar 30,2 34,7 36,8 37,9 33,2 30,5
Jami 100 100 100 100 100 100 9Import            
Shu jumladan:            
Kimyo   mahsulotlari   va
plastmassalar 13,6 12,7 15,1 12,8 12,5 13,6
Energiya manbalari 3,8 1,9 1,3 2,7 2,1 2,5
Qora va rangli metallar 8,6 10,9 8 7,9 10,3 10,3
Mashina va jihozlar 35,4 41,2 41,4 44,4 46 43,3
Oziq-ovqat mahsulotlari 12,3 10,8 12,5 9,9 6,8 7,0
Xizmatlar 8,5 10,3 10,6 10,2 11.1 10,4
Boshqa tovarlar 17,8 12,2 11,1 12,1 11.2 12,9
Jami 100 100 100 100 100 100
 
Tashqi   savdo   aylanmasi   о‘sib   borish   xususiyatini   saqlab   kelmoqda.   2000
yilda   tashqi   savdo   aylanmasi   (mln.AQSH   dollari)-6212,1;   2001   yilda   –   6307,3;
2002 yilda – 5700,4; 2003 yilda – 6689,2; 2004 yilda - 8669,0; 2005 yilda - 9500,1
dan   iborat   bо‘ldi.   Tashqi   savdo   aylanmasi ning   76,6%   nodavlat   sektori,   23,4%
davlat   sektori   hissasiga   tо‘g‘ri   keladi   (2005).   Shu   yillarda   mamlakatning   t о‘ lov
balansi   va   uning   mu h im   tarkibiy   q ismi   b о‘ lgan   savdo   balansi   yanada
musta h kam landi 1
.
Tashqi   iqtisodiy   faoliyat   yо‘nalishl arini   kengaytirish   va   umumiy   hajmi ni
oshirish bilan bir qatorda uning tu zilmasida, uni tashkil etish tizimi ning о‘zida ham
chuqur   sifat   о‘zgarishla ri   ruy   berdi.   Keyingi   yillarda   mamlakat   iqtiso diyotida
faqatgina   soni   kо‘paymasdan,   balki   ularning   jahon   bozorida   raqobatbardosh
bо‘lgan   yangi   turdagi   mahsulotlarni   ishlab   chiqish   va   eksport   q ilishi   hajmi   ham
kо‘paydi.
Tadbirkorlik   faoliyatining   kafolat lari   va   erkinligini   ta’minlash,   ular ni   davlat
ruyxatidan   о‘tkazishning   sod dalashtirilgan   mexanizmini   joriy   etish,   mahsulot   va
xizmatlarni   serti fikatlashtirish   tartibining   bir   shakl ga   keltirilishi   kichik   biznes   va
tadbir korlikni   yanada   rivojlantirishga   im kon   berdi.   Natijada   tashqi   iqtisodiy
faoliyatda   kichik   biznes   subyektlari   tobora   faol   ishtirok   etmoqda.   2005   yilda
respublikada   kichik   biznes   subyektla ri   tomonidan   325,8   mln.   AQSH   dollari
1
 https://stat.uz/uz/ 9miqdorida mahsulot  eksport  qilindi   (respublika   umumiy   eksportining   6%),   1379,9
mln.   AQSH   dollari   miqdorida   mahsulot   import   qilindi   (respublika   umumiy
importining   35,7%),   kichik   va   xususiy   biznesning   tashqi   savdo   aylan masi
respublika   tashqi   savdo   aylanma sining   18,0%   ni   tashkil   qildi   (1705,7   mln.  AQsh
dollari).
Mamlakatda iqtisodiy va siyosiy barqarorlikka erishish yо‘lida mustaqil likning
birinchi yillaridan boshlab  respublikada barqaror investitsiya muh iti shakllantirildi,
xorijiy   investorlar   uchun   huquqiy   kafolatlar   va   bir   qator   qonuniy   imtiyozlar
yaratildi. Xo rijiy investitsiyalar birinchi navbat da sanoatning ustuvor tarmoqlarini,
xususan   yoqilg‘i-energetika   majmuasini   jadal   rivojlantirish,   xalq   xо‘jaligining   ilm
talab sohalarida yangi quvvat larni barpo etish; respublikaning importga qaramligini
kamaytirish;   res publikaning   eksport   imkoniyatlarini   kuchaytirish, mahsulotlarning
raqobat bardoshligini   kо‘tarish,   kichik   va   о‘rta   tadbirkorlikni   ri vojlantirish,
qadimiy   h unarmandlik   va   an’ anaviy   kasbkorlar ni   tiklash;   о‘zaro   manfaatli
loyiha larni   hamkorlikda   yaratish   yо‘nalishla rida   sarflanmoqda.   Xorijiy   firmalar,
xalqaro tashkilotlar respublikaning  kimyo, gaz, neft sanoati, irrigatsiya  tarmoqlari,
qishloq   xо‘jaligini   rivojlantirish   bо‘yicha   yirik   investitsiya   loyixalari da   ishtirok
etmoqda.
AQSH,   Germaniya,   Fransiya,   Turkiya   davlatlari,  Xalqaro  valyuta   fondi,   Jah on
banki, Osiyo taraqqiyot banki, Yapo niya, Germaniya, Fransiya na boshqa mamlakat lar
banklari   kreditlari   hisobidan   Kо‘kdumaloq   gaz-neft   koni   о‘zlashtiril di,   Buxoro
neftni qayta ishlash zavodi,   “Zarafshon-Nyumont” О‘zbekiston —   AQSH qо‘shma
korxonasi,   Shо‘rtan   gaz- kimyo   majmuasi,   yuzga   yaqin   yengil   sanoat   korxonalari
qurilib foydalanishga top shirildi. Paxta xom ashyosini xalqaro  bozor talablariga javob
beradigan tayyor  mahsulot darajasiga qayta ishlashning  jami siklini qamraydigan yangi
texno logiyalarni joriy qilish bо‘yicha ham  loyihalar amalga oshirildi.
Mamlakatimiz   iqtisodiyotiga   inves titsiyalar   Xitoy,   Koreya,   Yaponiya,
AQSH, Rossiya, Germaniya, Malayziya,   Turkiya va boshqa davlatlardan jalb etildi.
Shu   jumladan,   Xalqaro   tiklanish   va   taraqqiyot   banki,   Osiyo   taraqqiyot   banki,
Yevropa   tiklanish   va   taraqqiyot   banki   kabi   qator   xalqaro   iqtisodiy   tashk ilotlar 9tomonidan   О‘zbekiston   iqti sodiyotidagi   ustuvor   sohalarni   va   in fratuzilmani
rivojlantirishga   oid   loyihalarga  imtiyozli  mablag‘  ajratil di.   Faqatgina   2000   -   2005
yillarda   О‘zbekistonga   jami   2312,7   mln.   AQSH   dolla ri   miqdorida   xorijiy
investitsiyalar   jalb etildi (2000 yilda -85,7; 2001 yilda - 387,5; 2002 yilda - 3,55;
2003   yilda   -532,7;   2004   yilda   -   433,6   mln.;   2005   yilda   —   518,2   mln.   AQSH
dollari miqdorida).
2-jadval
O‘zbekiston Respublikasining tashqi savdo balansi
(mln.AQSH dollarida)
№ 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Eskport 3264,7 3170,4 2988,4 3725,0 4853,0 5408,8
 
Import 2947,4 3136,9 2712,0 2964,2 3816,0 4091,3
 
Savdo balansi 317,3 33,5 276,4 760,8 1037,0 1317,5
 
O ‘ zbekiston   iqtisodiyoti   asosan   maydoni   uncha   katta   bo'lmagan   vodiy   va
vohalarga   to'g'ri   keladi   Masalan,   Farg ’ ona   vodiysida   (hududi   Respublika
maydonining   atigi   4   foizini   tashkil   qiladi)   mamlakat   iqtisodiy   -demografik
salohiyatining ijtimoiy - iqtisodiy zichligi  Respublika  o'rtacha  ko'rsatkichidan 7,5
marta ziyod.
Bozor   munosabatlari   nafaqat   tarmoq   va   korxonalararo   raqobatni,   balki
hududlar   -   iqtisodiy   rayonlai   orasida   ham   sog'lom   raqobat   muhitini   taqozo   etadi.
Bunda har bir hudud o'z ichki imkoniyatlari, rivojlantiruvch kuchlaridan to'laroq va
samarali   foydalanishga,   qulay   investitsiya   muhitini   shakllantirgan   holda   eksport
salohiyatin oshirishga intiladi.
Respublikamizni   iqtisodiy   rayonlashtirish   ancha   boy   tarixga   ega.   Dastlab,
masalan,   60   -   yillarda   bu   yerda   5   iqtisodiy   rayon   ajratilgan:   Toshkent,   Farg'ona, 9Zarafshon, Quyi Amudaryo va Janubiy iqtisodiy rayonlar. O'shi davrlarda ham bu
masala   bilan   ToshDU   (O'zMU)   iqtisodiy   geograflari   -   V.M.   Chetirkin,   Yu.G.
Tsapenko   keyinchalik   Z.M.   Akramov,   O.B.   Otamirzaev,   A.S.   Solievlar   hamda
O'zFA   Ishlab   chiqarish   kuchlarini   joylashtirisl   kengashi   (K.N.   Bedrintsev,   S.K.
Ziyodullaev)   shug'ullanishgan.   Ular   ajratgan   iqtisodiy   rayonlarning   miqdor
avvallari   bir   xil,   ammo   rayonlarning   tarkibida   ayrim   farqlar   mavjud   bo'lgan.
Chunonchi,   ToshDU   rayonlashtirishd;   Qashqadaryo   viloyati   Janubiy   iqtisodiy
rayoni   tarkibida   ko'rilgan,   O'zFA   da   esa   bu   viloyat   Zarafshon   iqtisodh   rayoniga
kiritilgan;   har   ikkisida   ham   Toshkent   iqtisodiy   rayoni   Toshkent   va   Sirdaryo
viloyatlaridan tashkil etilgan.
So'nggi   yillarda,   mamlakatimizning   siyosiy   mustaqillikka   erishuvi,   uning
iqtisodiyotini   bozor   munosabatlariga   o'tishi,   ichki   hududiy   mehnat   taqsimoti   va
mintaqalararo   iqtisodiy   integratsiya   jarayonini   rivojlantirish,   transport
mustaqilligini   ta'minlash   kabi   dolzarb   masalalar   iqtisodiy   rayonlashtirish
muammosini   qaytadan   ko'rib   chiqishni   talab   qildi.   Agar   avvallari   iqtisodiy
rayonlashtirish   va   hududiy   —   iqtisodiy   tadqiqotlar   «sotsialistik   planlashtirish»
nuqtai - nazaridan olib borilgan bo'lsa, hozirgi sharoitda u, eng avvalo, davlatning
ilmiy asoslangan mintaqaviy siyosatini amalga oshirish uchun zarurdir.
Yuqoridagilardan   kelib   chiqqan   va   uzoq   istiqbolni   hisobga   olgan   holda
mamlakat   milliy   iqtisodiyotining   hududiy   tarkibini   6   ta   asosiy   iqtisodiy   rayonlar
yoki   mintaqalar   majmuasi   shaklida   kiritish   taklif   qilinadi.   Bu   yerda   avvalgi
rayonlashtirishdan   farq   Samarqand   va   Qashqadaryo   viloyatlariga   tegishli.
Qashqadaryo   viloyatini,   yangi   G'uzor   -   Boysun   -   Qumqurg'on   temir   yo'lini
qurilishi  munosabati  bilan,  Surxondaryo bilan  birgalikda  Janubiy  iqtisodiy  rayoni
tarkibiga,   Samarqand   viloyati   esa,   uning   tarixiy   -   geografik   rivojlanish   omilini
e'tiborga olib, an'anaviy Zarafshon iqtisodiy rayoniga kiritiladi.
Yuqorida   ajratilgan   asosiy   iqtisodiy   rayonlar   quyidagi   talablarga   javob
berishi kerak: 9 Katta iqtisodiy va demografik salohiyatga ega bo'lishi (aholisi hamida
1,5 — 2,0 mln kishi, yalpi milliy mahsulot 5/oizdan ortiq);
 Mamlakat milliy iqtisodiyoti va uning eksport salohiyatini 
yuksaltirishda faol ishtirok etishi;
 Ichki hududiy — iqtisodiy jihatidan yaxlitlik;
 Rayon hosil qiluvchi tarmoq va markazlarning mavjudligi;
 Mintaqaviy iqtisodiyotning kompleks rivojlanganligi;
 Xo'jalikning bazaviy sohalariga ega bo'lishi (elektr energetika, qurilish
vapaxta tozalash sanoati);
 Transport   va   boshqa   infrastruktura   tizimining   shakllanganligi   va
boshqalar.
Mazkur   imkoniyatlarga   ega   bo'lgan   har   bir   iqtisodiy   rayon   ikki   asosiy
vazifasini   bajaradi:   birinchidan,   u   mamlakat   iqtisodiyotining   katta   bir   qismi
sifatida uning muhim ijtimoiy - iqtisodiy muammolarini hal etishi va, ikkinchidan,
o'zining alohida hududiy — iqtisodiy birlik (tizim) darajasida mustaqil rivojlanish
imkoniyatiga   ega   bo'lishi   kerak.   Birinchi   vazifa   iqtisodiy   rayonlarning
ixtisoslashuvi,   ularning   mintaqalararo,   milliy   va   jahon   bozorlariga   chiqishini,
ikkinchisi esa kompleks (ya'ni har tomonlama) rivojlanishini nazarda tutadi.
Demak,   ixtisoslashuv   va   kompleks;   ixtisoslashuv   rayon   «basharasi»,   o'rnini
ifodalab   uning   faolligi   va   harakatchanligi   belgilasa,   komplekslik   tamoyili   rayon
xo'jaligining ichki jihatdan har tomonlama rivojlanishi, mahalliy muammolarni hal
eta   olishini   ta'minlaydi.   Shu   bilan   birga   komplekslik   turli   bosqichdagi   hududiy
birlikda bir xil bo'lmaydi. Quyi darajadagi komplekslik yuqori bosqichdagi hudud
iqtisodiyoti   kompleksligidan   torroqdir.   Ayni   vaqtda   quyi   darajadagi   rayonning
ixtisoslashgan   tarmoqlari   yuqori   bosqichdagi   rayon   va   mamlakat   milliy
iqtisodiyotida mahalliy ahamiyatga ega bo'lishi mumkin.
O'zbekiston iqtisodiy rayonlarining maydoni har xil: ularning o'rtasidagi farq
12 karraga (martaga)  barobar. Eng kichik  rayon Toshkent, eng  kattalari  esa  Quyi
Amudaryo   va   Zarafshon   iqtisodiy   rayonlaridir.   Birgina   Qoraqalpog'iston
Respublikasining   maydoni   Zarafshon   iqtisodiy   rayonidan,   Navoiy   viloyati 9Toshkent,   Mirzacho'l,   Farg'ona   va   Janubiy   iqtisodiy   rayonlar   yig'indisidan
kattaroq. Eng kichik viloyatlar Sirdaryo va Andijon bo'lib, ularning hududi 4 ming
kv. km atrofida.
Demografik   salohiyat   ham   bir   xil   taqsimlanmagan.   Masalan,   Farg'ona
mintaqasi   O'zbekiston   Respublikasi   aholisining   28   foizini   tashkil   qiladi.
Shuningdek, aholi soni Zarafshon va Toshkent iqtisodiy rayonlarida ham ko'proq,
Mirzacho'l mintaqasida esa u atigi, 6,6 foizni tashkil qiladi, xolos.
Yalpi milliy mahsulot bo'yicha oldingi o'rinda Toshkent iqtisodiy rayoni, eng
orqada   -   Mirzacho'l   turadi.   Yalpi   milliy   mahsulot   va   demografik   salohiyat
o'rtasidagi   nisbatan   (indeks)   faqat   Toshkent   va   qisman   Zarafshon   iqtisodiy
rayonlarida ijobiy, ya'ni 1,00 dan yuqori, qolgan mintaqalar bu jihatdan zaifroq.
Sanoat ishlab chiqarishi ham aynan ana shu iqtisodiy rayonlarda rivojlangan.
Viloyatlar   miqyosida   esa   Toshkent   va   Navoiy   keskin   ajralib   turadi;   Farg'ona,
Sirdaryo, Andijon, Buxoro viloyatlari o'rtacha va undan biroz yuqoriroq darajada.
Ayni   vaqtda   qolgan   viloyatlar,   ayniqsa   Jizzax,   Surxondaryo,   Namangan   hamda
Qoraqalpog'iston sanoati uncha taraqqiy etmagan.
Agrar   soha,   Toshkent,   Farg'ona   va   Zarafshon   rayonlarida   yaxshiroq
rivojlangan,   qolganlarida   qishloq   xo'jaligi   mahsulotlarining   nisbiy   ko'rsatkichlari
rayonlar   demografik   salohiyatidan   past.   Binobarin,   aytish   mumkinki,   ular
o'zlarining   qishloq   xo'jaligi   mahsulotlariga   bo'lgan   ehtiyojlarini   to'la   qondira
olmaydilar.   Bu   xulosa,   eng   avvalo,   Jizzax,   Namangan   viloyatlari   va
Qoraqalpog'iston Respublikasiga dahldor.
Investitsiya   muhiti   Toshkent   va   Janubiy   iqtisodiy   rayonlarda   qulayroq
(xususan,  Toshkent  va Qashqadaryo viloyatlarida). Bu jihatdan Navoiy viloyatida
ham   umumiy   vaziyat   yomon   emas,   ammo   Mirzacho'l   mintaqasi   va   Surxondaryo
viloyatiga   sarf   qilingan   kapital   mablag'lar   miqdori   ancha   kam.   Ijtimoiy   sohalar
rivojlanishi   ham   mintaqalar   va   viloyatlar   miqyosida   turlicha.   Jumladan,   bu   holat
Toshkent   mintaqasida   birmuncha   ijobiy   bo'lsa,   qolganlarida   va,   ayniqsa   Jizzax,
Xorazm, Surxondaryo viloyatlari hamda Mirzacho'l mintaqasida savdo oboroti va
aholiga pullik xizmat ko'rsatish darajasi ancha pastroq. 9HMT va integratsiya natijasida turli miqyosdagi bozorlar vujudga keladi. Ular
mahalliy,   mintaqaviy,   mintaqalararo,   milliy   va   xalqaro   darajada   bo'ladi.
mamlakatlar   doirasidagi   bozorlar   esa   amaldagi   iqtisodiy   rayonlar   chegarasini
belgilaydi,   chunki   har   bir   bosqichdagi   bozor   o'zining   ta'sir   doirasiga,   makoniga
ega.   Nemis   olimi   A.   Lyosh   ham   o'z   vaqtida   iqtisodiy   landshaftlar   (rayonlar)-ni
bozorlar makoni, ta'sir radiusi yoki hududi bilan aniqlangan edi, hozirgi kunda esa
ixtisoslashgan   tarmoqlarni   bozorga   ixtisoslashgan   tarmoqlar,   deb   ham   aytishadi.
Har bir mamlakat milliy iqtisodiyotining barkamolligi mustahkamligi bosqichma -
bosqich   turli   darajadagi   bozorlarni   o'z   mahsuloti   bilan   to'yintirilishi,   import
mahsulotlarining   o'rnini   qoplovchi   imkoniyatlarni   yaratish   negizida   amalga
oshiriladi.   Huddi   shu   maqsadda   xalq   iste'mol   mollarini   ko'proq   yetishtirish   ayni
muddaodir.
Hozirgi davrning eng muhim muammolaridan bir - respublika ichida hududiy
mehnat   taqsimotini  rivojlantirish,  iqtisodiy   rayonlar  va  viloyatlar   xo'jalik  tizimini
shakllantirishdan   iboratdir.   Bu   o'rinda   barcha   hududlarning   faqat   yoki   asosan
paxtachilikka ixtisoslashuvi aslo shart emas; u bilan birga xo'jalikning yana boshqa
sohalari   ham   rivojlanishi   zarur.   Masalan,   Farg'ona   iqtisodiy   rayonida
(paxtachilikdan tashqari) pillachilik, bog'dorchilik, to'qimachilik va mashinasozlik
(avtomobilsozlik),   Qashqadaryo   -   neft   va   gaz   sanoati,   Qoraqalpog'istonda   —
ximiya   rivojlanishi   va   h.k.   Ana   shundagina   mintaqalar   mamlakat   tashqarsidagi
bozorlarga   chiqish   imkoniyatiga   ega   bo'ladilar.   Bu   esa   ochiq,   erkin   iqtisodiyot,
bozor munosabatlariga mos keladi, iqtisodiyotni  yanada liberallashtirishga sharoit
yaratadi.
II BOB.  O‘ZBEKISTON VA YEVROPA DAVLATLARI O‘RTASIDA
SAVDO, INVESTITSION VA IQTISODIY ALOQALAR   RIVOJLANISHI
HOLATI VA  TAHLILI 92.1-§.  O‘zbekiston Jahon savdo tashkiloti va Yevropa Ittifoqi mamlakatlari
bilan istiqbolli shartnomalar va rejalar.
O‘zbekiston   mustaqillikka   erishgan   dastlabki   yillardan   boshlab   Yevropa
bilan   hamkorlikni   tashqi   siyosatining   ustuvor   yo‘nalishlaridan   biri   etib   belgilab
oldi. Yevropa davlatlari bilan aloqalar ham ikki tomonlama darajada, ham 1999-yil
1-iyulda kuchga kirgan O‘zbekiston Respublikasi bilan Yevropa hamjamiyatlari va
ularga a’zo davlatlar o‘rtasidagi Sheriklik va hamkorlik to‘g‘risidagi Bitim (SHK)
doirasida rivojlanib bormoqda.
“O‘zbekiston – Yevropa Ittifoqi” hamkorlik kengashi, Hamkorlik qo‘mitasi,
Parlament   hamkorlik   qo‘mitasi,   Savdo   va   investitsiyalar   bo‘yicha   quyi   qo‘mita,
Adliya,  ichki   ishlar,  inson   huquqlari   va   tegishli   masalalar   bo‘yicha   quyi   qo‘mita,
Taraqqiyot bo‘yicha hamkorlik bo‘yicha quyi qo‘mita tashkil etildi.
Tashqi   ishlar   vaziri   boshchiligidagi   O zbekiston   delegatsiyasi   Bryusseldaʻ
bo lib   o tadigan   “O zbekiston   –   Yevropa   Ittifoqi”   hamkorlik   kengashining   yillik	
ʻ ʻ ʻ
yig ilishlarida ishtirok etmoqda.
ʻ
1996   va   2011-yillarda   O‘zbekistonning   Birinchi   Prezidenti   I.A.Karimov
Bryusselga   tashrif   buyurib,   Yevropa   Ittifoqining   yuqori   martabali   vakillari   bilan
uchrashuvlar o‘tkazdi.
Bryusselga   oliy   darajadagi   tashriflar   konstruktiv   va   o‘zaro   manfaatli
sheriklik   asosida   turli   sohalardagi   hamkorlikni   kengaytirishdan   tomonlarning
o‘zaro manfaatdorligini namoyon etdi.
2011-yil 31-may kuni Yevropa Ittifoqi Delegatsiyasi  O‘zbekistonda rasman
akkreditatsiyadan o‘tkazildi.
Yevropa Ittifoqining tashqi ishlar va xavfsizlik siyosati bo yicha Oliy vakili	
ʻ
Federika   Mogerini   Markaziy   Osiyoda   xavfsizlik   va   barqaror   rivojlanish   bo yicha	
ʻ
xalqaro konferentsiya (Samarqand, 2017-yil 9-10-noyabr) va Afg oniston bo yicha	
ʻ ʻ
yuqori   darajadagi   xalqaro   konferentsiya   (Toshkent,   Toshkent)da   ishtirok   etish
uchun ikki marta O zbekistonga tashrif buyurdi. 2018 yil 26-27 mart).	
ʻ
Yevropa   kengashi   prezidenti   Donald   Tusk   2019-yilning   31-may   –   2-iyun
kunlari tashrif bilan O‘zbekistonda bo‘ldi. 9Evropa   Ittifoqi   mamlakatlari   bilan   savdoda   eng   qulay   davlat   rejimi
o'rnatilgan.
2019-yilda   Yevropa   Ittifoqi   mamlakatlari   bilan   umumiy   savdo   hajmi   4,0
milliard dollarni tashkil etdi. eksport – 574,5 mln dollar, import – 3,42 mlrd.
Buyuk Britaniya  [12]
O‘zbekiston-Buyuk   Britaniya   munosabatlariga   O‘zbekiston
Respublikasining   Birinchi   Prezidenti   Islom   Karimovning   1993-yil   noyabr   oyida
Buyuk Britaniyaga tashrifi chog‘ida asos solingan.
Ayni  paytda  ikki  tomonlama  hamkorlikda  ijobiy tendentsiya   kuzatilmoqda.
Mamlakatlar   o‘rtasida   muntazam   ravishda   turli   darajadagi   tashriflar   amalga
oshirilmoqda.
2013-yilning   noyabr   va   2019-yil   iyul   oylarida   O‘zbekiston   Tashqi   ishlar
vaziri A.Komilov boshchiligidagi delegatsiyalarning Buyuk Britaniyaga tashriflari
bo‘lib o‘tdi.
Parlamentlararo   aloqalar   doirasida   huquqiy   faoliyati   Oliy   Majlis   guruhi   va
“Britaniya   –   O zbekiston”   umumpartiyaviy   parlament   guruhi   o rtasidagi   o zaroʻ ʻ ʻ
anglashuv   to g risidagi   memorandumga   (2010-yil   22-sentabrda   imzolangan)
ʻ ʻ
asoslangan hamkorlik guruhlari, ikki davlat qonun chiqaruvchi organlarida faoliyat
yuritmoqda.
2020-yil   fevral   oyida   Buyuk   Britaniya   parlamentida   O‘zbekiston   bo‘yicha
yangi Butunpartiyaviy parlament guruhi tuzildi. Unga konservativ deputat Endryu
Bridjn raislik qiladi.
2016-yil   oktabr,   2017-yil   yanvar   va   dekabr   oylarida   O‘zbekiston   Oliy
Majlisi  Senati Raisining birinchi o‘rinbosari S.Safoyev Londonga tashrif buyurdi.
O‘zbekistonning   joriy   taraqqiyoti   va   iqtisodiy   ustuvor   yo‘nalishlariga
bag‘ishlangan   bir   qancha   brifinglar,   O‘zbekiston   TIV,   Buyuk   Britaniya   Tashqi
ishlar vazirligi, parlamenti hamda bir qator taniqli Britaniya kompaniyalari hamda
akademik hamjamiyat vakillari bilan uchrashuvlar o‘tkazildi. 9Savdo-iqtisodiy munosabatlarning samarali mexanizmi 2016-yilning 16-18-
noyabr   kunlari   Toshkent   shahrida   23-majlisi   bo‘lib   o‘tgan   O‘zbekiston-Britaniya
Savdo va sanoat kengashi (UBTIC) hisoblanadi.
2019-yilda   O‘zbekiston   va   Buyuk   Britaniya   o‘rtasidagi   tovar   ayirboshlash
hajmi 208,5 million dollarni tashkil etdi (eksport – 105,7 million dollar, import –
102,8 million dollar).
Madaniy-gumanitar   hamkorlik,   jumladan,   ta’lim   sohasida   ham   izchil
rivojlanmoqda.   2002   yildan   buyon   Toshkentda   Xalqaro   Vestminster   universiteti
faoliyat   yuritmoqda.   O‘zbekiston   Milliy   universiteti   va   Fanlar   akademiyasi
tomonidan   Toshkentdagi   Kembrij   universiteti   bilan   hamkorlikda   Oliy
texnologiyalar o‘quv-tajriba markazi tashkil etildi.
Fransiya[12]
O‘zbekiston-Fransiya munosabatlari an’anaviy do‘stona va o‘zaro hurmatga
asoslangan.   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Sh.M.Mirziyoyev   Fransiya
Respublikasi Prezidenti Emmanuel Makronning taklifiga binoan 2018-yilning 8-9-
oktabr kunlari rasmiy tashrif bilan Fransiyada bo‘ldi.
Tashrif davomida 11 ta ikki tomonlama hujjat, shuningdek, umumiy qiymati
3,4 milliard yevrolik bitim va shartnomalar imzolandi.
2019-yilning   30-sentabr   kuni   Tashqi   ishlar   vaziri   A.Komilov   Fransiya
Respublikasining sobiq Prezidenti J.Shirak vafoti munosabati bilan o‘tkaziladigan
motam   tadbirlarida   ishtirok   etish   uchun   Fransiyaga   tashrif   buyurdi.   Tashrif
doirasida   Fransiya   Tashqi   ishlar   vazirligi   Davlat   kotibi   Jan-B.Lemuan   bilan
muzokaralar o‘tkazildi.
2019-yilning   4-noyabr   kuni   Parij   shahridagi   Markaziy   Osiyo   elchilari   va
Fransiya   Tashqi   ishlar   vazirligi   Davlat   kotibi   J.B.Lemuan   o‘rtasida   uchrashuv
bo‘lib   o‘tdi,   shuningdek,   “Fransiya-Markaziy   Osiyo”   formatida   ikkinchi   vazirlar
uchrashuvini   o‘tkazish   masalalari   muhokama   qilindi   (birinchisi   2019-yilda   bo‘lib
o‘tgan) 2017 yil mart, Parij). 9Bugungi kunda O‘zbekistondagi 1260 maktab, kollej va litsey, shuningdek,
8   ta   oliy   o‘quv   yurtida   280   mingdan   ortiq   o‘zbekistonlik   talaba   fransuz   tilini
o‘rganmoqda.
2019-yilda   O‘zbekistonda   uchta   Fransiya   ta’lim   muassasasining
fakultet/filiallari   tashkil   etildi:   Toshkent   to‘qimachilik   va   yengil   sanoat   instituti
qoshida   Parij   xalqaro   moda   akademiyasining   qo‘shma   fakulteti;   Buxoro   davlat
universiteti  qoshidagi  “Vatel” turizm  va mehmonxona boshqaruvi biznes maktabi
filiali;   Namangan   davlat   universiteti   qoshidagi   “Ibrat”   xorijiy   tillar   maktabi
qoshidagi Fransuz alyansi filialining vakolatxonasi.
Samarqand va Lion, Buxoro va Rui-Malmayson shaharlari o‘rtasida qardosh
shahar   munosabatlari   o‘rnatildi.   2019-yil   aprel   oyida   Ruey-Malmaison   markaziy
bog‘ida “O‘zbek bog‘i” ochildi, uning hududida bir vaqtning o‘zida buyuk olim va
qomusiy olim Abu Ali ibn Sino haykali o‘rnatildi.
2019-yil   yakuni   bo‘yicha   o‘zaro   tovar   ayirboshlash   hajmi   345,7   million
AQSH dollarini, jumladan, eksport – 205,7 million, import – 140,0 million dollarni
tashkil   etdi.   Asosiy   eksport   tovarlari:   noorganik   kimyo   mahsulotlari   (85,8%),
xizmatlar (13,4%) va boshqalar.
O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2018-yil   4-oktabrdagi   5551-sonli
qarori   bilan   Fransiya   fuqarolarining   O‘zbekiston   hududiga   kirishi   uchun   30   kun
muddatga vizasiz rejim joriy etildi.
Germaniya  [12]
Germaniya   Federativ   Respublikasi   bilan   munosabatlar   an anaviy   tarzdaʼ
rivojlangan   va   ko p   qirrali   bo lib,   hamkorlikning   keng   yo nalishlarini   qamrab	
ʻ ʻ ʻ
oladi.   Mustahkam   huquqiy   baza   shakllantirildi.   Mamlakatlar   o‘rtasidagi   siyosiy
muloqot eng yuqori darajada davom etmoqda.
O‘zbekiston  Respublikasi   Prezidenti  Sh.M.Mirziyoyevning   2019-yil  20-22-
yanvar  kunlari  Germaniyaga  rasmiy  tashrifi   bo‘lib  o‘tdi.Tashrif   doirasida  Federal
Prezident   F.V.Shtaynmayer,   Federal   Kansler   A.Merkel   va   Bundestag   raisi
V.Scheuble. O‘zbekiston delegatsiyasi Bavariya poytaxti – Myunxen shahrida ham 9bo‘lib,   u   yerda   Bavariya   Bosh   vaziri   M.Soder   O‘zbekiston   Respublikasi
Prezidentini qabul qildi.
2019-yilning   27-29-may   kunlari   Germaniya   Federal   Prezidenti
O‘zbekistonda   rasmiy   tashrif   bilan   bo‘ldi.   Uning   doirasida   O‘zbekiston
Respublikasi   Prezidenti   Sh.M.Mirziyoyev   bilan   muzokaralar,   ikki   tomonlama
hujjatlarni   imzolash   marosimi,   davlat   rahbarlari   bilan   uchrashuvlar   bo‘lib   o‘tdi.
ishbilarmon doiralar va fuqarolik jamiyati vakillari, Toshkentdagi Gyote Institutiga
tashrif va Urganchga sayohat.
O‘zbekiston   va   Germaniya   tashqi   ishlar   vazirliklari   o‘rtasida   15   raund
siyosiy   maslahatlashuvlar   bo‘lib   o‘tdi.   Parlamentlararo   aloqalar   faol
rivojlanmoqda.   Huquqiy,   xavfsizlik   va   harbiy   sohalardagi   hamkorlik
kengaymoqda.
Germaniya   O‘zbekistonning   Yevropadagi   asosiy   savdo-iqtisodiy
sheriklaridan   biridir.   2019-yil   yakunlari   bo‘yicha   O‘zbekiston-Germaniya   tovar
ayirboshlash  hajmi 980,1 million dollarga yetdi. Ikki davlat o rtasidagi moliyaviyʻ
va texnik hamkorlik 329,9 million yevrodan ortiqni tashkil etadi.
O‘zbekistonda nemis madaniyati va tilini o‘rganishga qiziqish katta. Nemis
tili   respublikada   eng   ko p   o rganiladigan   ikkinchi   xorijiy   tildir.   Oliy   ta lim	
ʻ ʻ ʼ
sohasida   Germaniyaning   30   dan   ortiq   universitetlari   bilan   hamkorlik   o rnatilgan	
ʻ
bo lib, talabalar va o qituvchilar almashinuvini o z ichiga oladi.	
ʻ ʻ ʻ
Madaniy-gumanitar   aloqalarni   rivojlantirishda   Toshkent   va   Berlin,
Samarqand   va   Bremen,   Buxoro   va   Bonn   shaharlari   o‘rtasidagi   bugungi   sheriklik
munosabatlari muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Italiya  [12]
O‘zbekiston-Italiya   munosabatlariga   O‘zbekiston   Respublikasi   Birinchi
Prezidentining   1996-yil   iyun   va   2000-yil   noyabr   oylarida   Italiyaga   rasmiy
tashriflari chog‘ida asos solingan.
1997 yil may va sentabr oylarida Italiya Prezidenti O. Skalfaro va Vazirlar
Kengashi Raisi R. Prodi O'zbekistonda javob tashriflari bilan bo'ldi. 92007-yil   21-mayda   Tashqi   ishlar   vazirliklari   o rtasida   hamkorlikʻ
to g risidagi   Protokol   imzolandi.   Hozirgacha   siyosiy   maslahatlashuvlarning   6	
ʻ ʻ
raundi   o tkazildi   (oxirgisi   Italiya   tashqi   ishlar   va   xalqaro   hamkorlik   vaziri	
ʻ
o rinbosari   M.Di   Stefanonun   2018-yil   14-noyabrdagi   O zbekistonga   tashrifi	
ʻ ʻ
chog ida).	
ʻ
2019-yilning   11-13-dekabr   kunlari   O‘zbekiston   Tashqi   ishlar   vaziri
A.Komilovning   “Italiya   –   Markaziy   Osiyo”   xalqaro   konferensiyasidagi   ishtiroki
doirasida Tashqi ishlar va xalqaro hamkorlik vaziri L.Di bilan uchrashuvlar bo‘lib
o‘tdi. Mayo va uning o‘rinbosari M.Di Stefano, Prezident E.D’Alessandro va Bosh
vazir   P.Benassining   diplomatik   maslahatchilari,   Deputatlar   palatasi   spikeri
o‘rinbosari M.Spadoni.
2005-yilda Italiya parlamenti tashabbusi bilan “Italiya-O‘zbekiston” do‘stlik
va   hamkorlik   uyushmasi   tashkil   etildi.   2011-yil   22-dekabrdan   boshlab   Oliy
Majlisda   “O‘zbekiston   –   Italiya”   parlamentlararo   hamkorlik   guruhi   faoliyat
ko‘rsatmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi  Oliy Majlisi Senati Raisining birinchi o‘rinbosari
S.Safoyev boshchiligidagi delegatsiya XI Yevroosiyo iqtisodiy forumida (2018-yil
25-26-oktabr, Verona) va “Bir kamar, Bir yo‘l” (2019 yil 20-21 noyabr, Triest).
1999   yildan   buyon   Savdo-iqtisodiy,   sanoat   hamkorlik   va   eksport   kreditlari
bo yicha   hukumatlararo   ishchi   guruhi   faoliyat   yuritmoqda   (6   ta   yig ilish   bo lib	
ʻ ʻ ʻ
o tgan, oxirgisi 2019-yil 6-7-may kunlari Rimda bo lgan).
ʻ ʻ
2019-yilning   21-24-noyabr   kunlari   Lombardiya   viloyati   gubernatori
A.Fontana boshchiligidagi delegatsiyaning O‘zbekistonga tashrifi tashkil etildi.
2019-yil   yakunlari   bo‘yicha   O‘zbekiston-Italiya   tovar   ayirboshlash   hajmi
402,3 million AQSh dollariga yetdi.
Turkiya [12]
Turkiya 1991-yil 16-dekabrda O‘zbekiston mustaqilligini birinchi bo‘lib tan
olgan.
1991,   1994,   1995,   1998,   2017   va   2020-yillarda   Turkiyaga   6   marta   oliy
darajadagi tashrif uyushtirildi. 9O‘zbekistonga   prezidentlar   T.O‘zal   (1993),   S.Demirel   (1996   va   1999),
N.Sezer   (2000)   va   R.T.Erdog‘an   (2016   va   2018),   shuningdek,   Bosh   vazirlar
S.Demirel (1992), T. Chiller (1995), M.Yilmaz (1998) va R.T.Erdog'an (2003)
19-fevral   kuni   Anqara   shahrida   oliy   darajadagi   O‘zbekiston-Turkiya
strategik hamkorlik kengashining birinchi yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi.
TIVlararo maslahatlashuvlar  muntazam  ravishda olib borilmoqda, 10-raund
2018-yil 26-oktabr kuni Toshkent shahrida bo‘lib o‘tdi.
2019-yilning   5-6-avgust   kunlari   O‘zbekiston   Respublikasi   Tashqi   ishlar
vaziri   A.Komilov   Anqara   shahrida   Tashqi   ishlar   vazirlari   raisligida   Strategiyani
rejalashtirish   guruhining   birinchi   yig‘ilishida   va   Turkiya   elchilarining   11-yillik
konferensiyasida ishtirok etdi.
2017-yil   14-oktabr   kuni   O‘zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisida   Turkiya
Buyuk Millat Majlisi (UMM) bilan parlamentlararo hamkorlik guruhi tuzildi.
2018-yilning   8-10-iyul   kunlari   Anqara   shahrida   O‘zbekiston   Respublikasi
Oliy   Majlisi   Senati   Raisi   N.Yo‘ldoshev   Turkiya   Prezidenti   R.T.Erdo‘g‘onning
inauguratsiya marosimida ishtirok etdi.
2018-yilning   24-sentabr   kuni   Turkiya   GNA   raisi   Yildirim   O‘zbekistonga
tashrif buyurdi.
Turkiya O zbekistonning eng yirik savdo sheriklaridan biri (Rossiya, Xitoyʻ
va   Qozog istondan   keyin   1-o rinda).   2019-yilda   O‘zbekiston-Turkiya   tovar	
ʻ ʻ
ayirboshlash hajmi 2,5 milliard dollarni tashkil qildi.
Kutilgan natijalar va vaqt rejasi
O‘zbekiston   xalqaro   savdo   va   investitsiyalarning   yangi   davriga   qadam
qo‘ymoqda.   Fevral   oyida   Toshkentda   Yevropa   Ittifoqi   bilan   bo‘lib   o‘tgan
muzokaralar shundan dalolat beradi. O‘zbekiston rahbariyati Yevropa Ittifoqi bilan
1999-yilda   tuzilgan   Sheriklik   va   hamkorlik   to‘g‘risidagi   bitimni   zamonaviy
shartlarga   javob   beradigan   yangi   shartnomaga   almashtirish   jarayonini   davom
ettirmoqda.
Bundan   tashqari,   Prezident   Shavkat   Mirziyoyevning   yaqinda   Janubiy
Koreya,   AQSh   va  G‘arbiy  Yevropaga   tashriflari   chog‘ida   O‘zbekistonning   Jahon 9savdo tashkilotiga (JST) a’zo bo‘lishi haqida tezislar yangragan, hamkor davlatlar
O‘zbekistonga   bu   borada   yordam   berishga   va’da   bergan   edi.   JSTga   a’zo   bo‘lish
jarayonida tajriba almashish va texnik yordam ko‘rsatish.
Ushbu   ikki   xalqaro   bitimdan   tashqari   yana   bir   hodisa   Markaziy   Osiyo
davlatlari   va   Rossiya   bilan   o zaro   savdo   aloqalarining   yaxshilanishi   natijasidaʻ
tovar   ayirboshlashning   kengayishi   hisoblanadi.   Mamlakat   rahbariyatining   yaqin
qo‘shni Xitoy Xalq Respublikasining “Bir kamar – bir yo‘l” tashabbusida ishtirok
etishdan   manfaatdorligi   yana   bir   hodisadir.   Bularning   barchasi   O‘zbekiston
hukumati   tashqi   siyosatining   eng   muhim   ustuvor   yo‘nalishlaridan   biri   ko‘p
tarmoqli tashqi savdo yo‘nalishlari ekanligidan dalolat beradi.
Rasm: 1. O‘zbekistonning 2018-yil yanvar-dekabr oylari uchun tashqi savdo
aylanmasi Manba: stat.uz.
Nega   biz   bu   yo'lda   ketyapmiz?   Javob   oddiy:   mamlakatimizning   asosiy
eksport   mahsuloti   tabiiy   resurslar   bo‘lib,   tor   doiradagi   tashqi   hamkorlar   bilan
chegaralanganligi   O‘zbekistonni   tabiiy   resurslarga   talab   va   narxlarning   keskin
o‘zgarishiga qarshi himoyasiz qoladi. 9Rasm: 2. O‘zbekistonning savdo aylanmasida eng katta ulushga ega bo‘lgan
20 ta davlat. Manba: stat.uz.
2016-yilda   Oliy   Majlis   palatalarining   qo‘shma   majlisidagi   ma’ruzasida
o‘sha   paytda   bosh   vazir   bo‘lgan   Prezidentimiz   O‘zbekiston   mahsulotlari   uchun 9yangi   bozorlarni   izlash   zarurligini   ta’kidlagan   edi.   Hozirda   O‘zbekiston   aholisi
33,2   million   kishini   tashkil   etadi,   ulardan   2,6   million   nafari   xorijda   mehnat
qiladi[13]. Albatta, O‘zbekistonning qo‘shni davlatlar bilan tashqi savdo aylanmasi
o‘sib   borayotganini   mamnuniyat   bilan   qayd   etishimiz   mumkin,   biroq   o‘xshash
yoki bir-birini almashtiradigan tovarlar/xizmatlar ishlab chiqaradigan hamda xarid
qobiliyati past bo‘lgan mamlakatlarda bizning tovar va xizmatlarimizga talab katta
bo‘lishini kutmaslik kerak. Qozog'iston bundan mustasno).
Sotish   bozorlarini   izlash   bilan   davlat   va   biznes   shug'ullanadi   va   bu
harakatlar   allaqachon   o'z   samarasini   bermoqda.   2017-yilda   mamlakat   eksporti
o‘tgan   yilga   nisbatan   15   foizga   o‘sdi.   Hukumat   tomonidan   2018-2022-yillarda
eksport   hajmini   oshirishni   rivojlantirish   konsepsiyasi   ham   qabul   qilinib,   besh   yil
ichida   eksport   kapitalini   ikki   baravar   oshirish,   yiliga   jami   30   milliard   dollarga
yetkazish vazifasi belgilandi.
Rasm:   3.   Tovar   va   xizmatlar   eksportidagi   yettita   yirik   hamkor   davlatning
ulushi. Manba: stat.uz. 92.2-§. O‘zbekistonning Yevropa rivojlangan mamlakatlari bilan sherikchilik
aloqalari,  inson huquqlari va qonun ustuvorligi sohasidagi hamkorlikni
rivojlantirish masalalari.
XXI asrni o zining keng qamrovli shiddati bilan qarshi olgan globallashuv vaʻ
uning   “kichkina   laboratoriyasi”   sifatida   e tirof   etilayotgan   mintaqaviy	
ʼ
integratsiyalashuv   jarayonlari   insoniyatni   tobora   yangi   istiqbollar   sari
yetaklamoqda.   Tabiiy   hodisa   deb   qaralayotgan   bu   jarayon   yer   yuzidagi   barcha
katta-kichik   davlatlarni   o z   domiga   tortib,   dunyo   xalqlarini   yanada   jipslashishga	
ʻ
undamoqda.
Jumladan,   Yevropada   muvaffaqiyat   bilan   davom   etayotgan   integratsiyaviy
jarayonlar xalqlarning bir butun bo lib yashashga bo lgan ko p asrlik orzu-umidlari	
ʻ ʻ ʻ
amalga   oshishi   uchun   zamin   hozirlamoqda.   Yahlit   bozor   yaratish   yo lidagi	
ʻ
iqtisodiy   hamjihatlik   o zining   tor   o zanidan   chiqib,   yagona   fuqarolik   va   umumiy	
ʻ ʻ
tashqi siyosat tomon qadam tashladi.
Fransiya   tashqi   ishlar   vaziri   R.   Shuman   taklifi   asosida   1951-yil   18-
aprelda   Fransiya,   Germaniya,   Italiya,   Belgiya,   Niderlandiya,   Lyuksemburg
(Benilyuks)   o rtasida   “Yevropa   ko mir   va   po lat   hamjamiyati”ni   tashkil   etish	
ʻ ʻ ʻ
to g risida   Parij   shartnomasi   imzolandi.   Ayni   shu   davlatlar   ishtirokida   “Yevropa	
ʻ ʻ
iqtisodiy hamjamiyati” va “Yevropa atom energiyasi hamjamiyati”ni ta sis etishga	
ʼ
oid   shartnomalar   1957-yil   25-martda   Rim   shahrida   imzolandi   va   1958-yildan
kuchga kirdi.
Shu tariqa, iqtisodning asosiy sohalarida hamkorlik yo lga qo yildi. Umumiy	
ʻ ʻ
bojxona ittifoqi doirasida tovarlar (mahsulotlar)ning erkin aylanishi uchun umumiy
bozor   joriy   etildi.   Hamjamiyatlar   ichida   ishchi   kuchi,   xizmat   ko rsatish   va	
ʻ
kapitalning   erkin   harakatlanishi   uchun   yagona   makon   yaratildi.   1992-yilda
imzolangan   Maastrixt   shartnomasi   va   2007-yilda   qabul   qilingan   Lissabon
shartnomasi   Yevropa   hamjamiyatlari   o rniga   yagona   “Yevropa   Ittifoqi”   deb   nom	
ʻ
olgan tashkilotga asos soldi.
Bugungi   kunda   4,233,262   kv.km   maydonga   ega   bo lgan   Yevropa   Ittifoqida	
ʻ
46 tilda so zlashuvchi 100 dan ortiq millat vakillari bo lmish 450 millionlik aholi	
ʻ ʻ 9istiqomat  qiladi.  Jug rofiy  jihatdan  a zo  davlatlarning  15  tasi  –  G arbiy  Yevropa,ʻ ʼ ʻ
10 tasi – Markaziy va Sharqiy Yevropa mamlakatlaridir. Ikkitasi esa (Malta, Kipr)
– O rtayer dengizi havzasida joylashgan.	
ʻ
Yevropa   Ittifoqining   jahon   iqtisodiyotidagi   o rni   alohida   e tirofga   molik.	
ʻ ʼ
Jahonda ishlab chiqariladigan umumiy ichki mahsulotning 28 foizi, ya ni  15 trln.	
ʼ
AQSH dollari Ittifoq hisobiga to g ri keladi. Bu jahon iqtisodiyotining oltidan bir	
ʻ ʻ
ulushi   demakdir.   Dunyodagi   eng   katta   daromadga   ega   deb   e tirof   etilgan   500   ta	
ʼ
yirik kompaniyaning 161 tasi Yevropa Ittifoqida joylashgan. Yevropa Ittifoqining
jahon savdo aylanmasidagi eksport-import ulushi esa 20 foiz, ya ni 3,645,933 mln.	
ʼ
yevroga tengdir. Shundan import ulushi – 1,714,224 mln. yevro, eksport ulushi esa
1,931,709   mln.yevrodir.   Global   tovar   eksportida   (jami   13   636.6   mln.   yevro)
Ittifoqining ulushi 15,6 foizni tashkil etsa (jami 2 131.7 mln. yevro), global tovar
importida (jami 13 958.4 mln. yevro) esa uning ulushi 13.9 foizga tengdir (yoki 1
935.3   mln.   yevro).   Global   xizmatlar   eksport-importida   Ittifoq   o rtacha   22   foiz	
ʻ
ulush bilan dunyoda birinchi o rinni egallaydi.	
ʻ
Yevropa   Ittifoqi   tashqi   savdo   munosabatlarining   o ziga   xosligi   shundaki,	
ʻ
uning tashqi  savdo aylanmasi  har  yili  taxminan 200 mlrd. yevro hajmidagi  ijobiy
saldo   bilan   yakunlanadi.   Dunyoning   209   ta   mamlakati   bilan   hamkorlik   qiluvchi
Ittifoq   savdo   aylanmasida   xalqaro   standartdagi   6-raqamli   uyg unlashtirilgan	
ʻ
tizimda   ro yxatga   olingan   (Harmonized   System   (HS6))   4,555   turdagi   mahsulot	
ʻ
oldi-sottisi amalga oshiriladi.
O zida   27   ta   davlatni   birlashtirgan,   aholisi   jihatdan   Xitoy   va   Hindistondan	
ʻ
keyingi   uchinchi,   yer   maydoni   jihatdan   esa,   dunyodagi   yettinchi   o ringa   chiqib	
ʻ
olgan   Yevropa   Ittifoqining   O zbekiston   tashqi   siyosatidagi   o rni   salmoqlidir.	
ʻ ʻ
Yevropa Ittifoqi   tashkiloti  va  uning a zo  davlatlari  bilan  ko p  tomonlama  va  ikki	
ʼ ʻ
tomonlama aloqalar mamlakatimiz tashqi siyosatining asosiy yo nalishlaridan biri	
ʻ
hisoblanadi.   O zbekiston   tashqi   siyosatining   tub   prinsiplarini   belgilab   beruvchi	
ʻ
hujjatlarda   mazkur   ustivorlik   alohida   qayd   etib   o tilgan.   Ikki   tomonlama	
ʻ
munosabatlarning O zbekiston uchun ahamiyati quyidagilarda o z aksini topadi:	
ʻ ʻ 9Birinchidan,   Yevropa   Ittifoqining   ilg or   davlatlari   (Germaniya,ʻ   Fransiya,
Italiya,   Ispaniya,   Niderlandiya   va   boshqalar)   O zbekiston   uchun   yuqori	
ʻ
texnologiyalar   manbaidir.   Samolyotsozlik,   mashinasozlik,   qishloq   xo jaligi,	
ʻ
farmatsevtika,   qurilish   va,   umuman,   ishlab   chiqarishning   barcha   sohalariga   eng
zamonaviy   g arb   texnologiyalarini   jalb   etish   respublikamizda   kichik   va   o rta	
ʻ ʻ
biznesni rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Ikkinchidan,   Yevropa   Ittifoqi   o zining   barcha   a zo   davlatlari   bilan   bir	
ʻ ʼ
butunlikda   O zbekistonning   tayyor   va   xomashyo   mahsulotlari   uchun   MDHdan	
ʻ
keyingi   eng   katta   iste mol   bozorini   tashkil   qiladi.   Biroq   iste molchilarning   xarid	
ʼ ʼ
quvvatini   inobatga   olganda   Yevropa   bozori   O zbekiston   tovarlari   uchun   har	
ʻ
qanday bozordan ko ra jozibaliroqdir.	
ʻ
Uchinchidan,   G arbiy   Yevropa   savdo-sotiq   sohasida   mamlakatimizning	
ʻ
asosiy hamkorlaridan bo libgina qolmasdan, shu bilan birga, sarmoyalarning ham	
ʻ
asosiy   manbaidir.   Ittifoqning   xorijiy   davlatlarga   yo naltirilgan   sarmoya   hajmi	
ʻ
salkam   10   trln.   dollarni   tashkil   etadi.   Buni   inobatsha   olgan   holda   Yevropa
sarmoyalarini   mamlakatimizga   jalb   etish   masalasiga   katta   e tibor   qaratilib,   ular	
ʼ
uchun qulay investitsiyaviy iqlim yaratib kelinmoqda.
To rtinchidan,   mintaqaviy   va   global   xavfsizlikni   saqlash   hamda   ta minlash	
ʻ ʼ
har   ikki   tomon   uchun   ham   dolzarb   vazifadir.   Xalqaro   terrorizm,   narkobiznes,
ekstremizm   va   boshqa   ko rinishdagi   transmilliy   tahdidlarga   qarshi   kurash   va	
ʻ
mintaqaviy   barqarorlikni   ta minlashdan   har   ikki   tomon   birdek   manfaatdordir.
ʼ
Yevropalik   mutaxassislar   ta biri   bilan   aytganda,   “xavfsizlik   nuqtayi   nazaridan
ʼ
Yevropaning chegarasi Afg oniston sarhadlaridan boshlanadi”.	
ʻ
O zbekiston   va   Yevropa   Ittifoqi   munosabatlari   mana   shunday   o zaro   teng	
ʻ ʻ
manfaatdorlik asosida qaror topdi. 1991-yil 31-dekabrda “O n ikkilarning qo shma	
ʻ ʻ
deklaratsiyasi” bilan Yevropa hamjamiyatlari va ularning o sha paytdagi 12 ta a zo
ʻ ʼ
davlati   O zbekiston   Respublikasi   davlat   mustaqilligini   e tirof   etdi.   1992-yil   15-	
ʻ ʼ
aprelda   O zbekiston   Respublikasi   Hukumati   va   Yevropa   Hamjamiyatlari
ʻ
Komissiyasi   o rtasida   o zaro   anglashuv   memorandumi   imzolandi.   1994-yil   16-	
ʻ ʻ
noyabrda   tomonlar   o rtasida   diplomatik   munosabatlar   o rnatildi.   O zbekiston	
ʻ ʻ ʻ 9Respublikasining Yevropa Hamjamiyatlari qoshidagi Missiyasi 1995-yil 6-maydan
e tiboran   Bryussel   shahrida   o z   faoliyatini   boshladi.   O z   navbatida,   2002-yilʼ ʻ ʻ
oktyabrda Yevropa Ittifoqi Komissiyasining  mamlakatimizdagi faoliyatini amalga
oshirish   va   boshqarishni   qo llab-quvvatlash   maqsadida   Yevropa	
ʻ
hamjamiyatlarining O zbekistondagi diplomatik vakolatxonasi vazifasini vaqtincha	
ʻ
bajarib   turuvchi   “Yevropa   Uyi”   Toshkentda   o z   faoliyatini   boshladi   va,	
ʻ
keyinchalik, 2011-yil 31-may kuni Yevropa Ittifoqining mamlakatimizdagi doimiy
diplomatik vakolatxonasiga aylantirildi.
O tgan   yillar   davomida   o zaro   aloqalarning   shartnomaviy-huquqiy   asoslari	
ʻ ʻ
ham   shakllanib  va   mustahkamlanib  bordi.  Hozirgi  kungacha   20  dan  ortiq  ikki  va
ko p   tomonlama   shartnomalar   amal   qilib   kelmoqda.   1996-yil   21-iyunda	
ʻ
Florensiyaning   (Italiya)   “Fortezza   de   Basso”   qal asida   bo lib   o tgan   Yevropa	
ʼ ʻ ʻ
Ittifoqi   a zo   davlatlarining   davlat   va   hukumat   rahbarlari   darajasidagi   navbatdagi	
ʼ
oliy   sammitida   Yevropa   hamjamiyatlari   va   ularning   a zo   davlatlari   bilan	
ʼ
O zbekiston   Respublikasi   o rtasida   “O zbekiston   Respublikasi,   bir   tomondan,   va	
ʻ ʻ ʻ
Yevropa Hamjamiyatlari hamda ularga a zo davlatlar, ikkinchi tomondan, o rtasida	
ʼ ʻ
sherikchilik ta sis etuvchi Sheriklik va hamkorlik to g risidagi bitim” imzolandi.	
ʼ ʻ ʻ
Bitim   ikki   tomonlama   munosabatlarning   juda   keng   ko lamini   qamrab   olgan	
ʻ
bo lib, unda tomonlar o rtasidagi iqtisodiy, siyosiy, savdo munosabatlarini tartibga	
ʻ ʻ
solish,   ijtimoiy,   moliya,   ilm-fan,   texnologiya   va   madaniy   sohalarda   hamkorlik
qilish   uchun   mustahkam   asos   yaratish   kabi   maqsadlar   o z   aksini   topdi.   Ayni	
ʻ
paytda,   u   hamon   ikki   tomonlama   aloqalarga   asos   bo lib   kelayotgan   “Savdo   va	
ʻ
iqtisodiy   hamkorlik   to g risidagi”   Yevropa   hamjamiyatlari   va   Sovet   Ittifoqi	
ʻ ʻ
o rtasida  1989-yil  18-dekabrda tuzilgan  bitimning  o rnini  egallashi   o laroq, sobiq	
ʻ ʻ ʻ
imperiyaning   o tmish   sarqitlariga   barham   berishdek   muhim   siyosiy   vazifani   ham	
ʻ
bajardi. Hozir  kunda  Sheriklik  va hamkorlik bitimining “Kuchaytirilgan  sheriklik
va   hamkorlik   to g risidagi   bitim”   shaklidagi   yangi   matnini   tayyorlash   ishlari	
ʻ ʻ
yakunlanmoqda.
Ikki   tomonlama   savdo   aloqalarining   umumiy   hajmi   1993-yilda   545   mln.,
2006-yilda   1.1   mlrd.   AQSH   dollarini   tashkil   etgan   bo lsa,   2010-yilda   bu	
ʻ 9ko rsatkich   1   mlrd.   759   mln.   AQSH   dollariga   yetdi.   2020-yil   yakunlariga   ko ra,ʻ ʻ
Yevropa Ittifoqining O zbekiston bilan savdo aylanmasi hajmi 2,228 mln. yevroni	
ʻ
tashkil   etdi.   Germaniya   (874   million),   Italiya   (340   million)   hamda   Fransiya   (267
million)   O zbekistonning   YEIdagi   asosiy   savdo   hamkorlari   sanalsa-da,   tovar	
ʻ
ayirboshlashda   Kipr,   Chexiya,   Litva,   Latviya,   Sloveniya,   Estoniya,   Polsha   kabi
Yevropa   Ittifoqi   yangi   a zo   davlatlarining   ulushi   ortib   borayotganligi   quvonarli	
ʼ
holatdir.
Yevropa   eksporti   mahsulotlarining   asosiy   qismini   elektr   jihozlari   va
mashinalar,   qishloq   xo jaligi   va   plastik   materiallar   tashkil   etsa,   O zbekiston
ʻ ʻ
eksportining   katta   ulushi   to qimachilik   mahsulotlari   va   qimmatbaho   metallardan	
ʻ
iborat.
Hozirgi   paytda   mamlakatimizda   Yevropa   Ittifoqi   davlatlarining   1000   dan
ortiq korxonasi, jumladan, 612 ta qo shma korxona va 100 foiz Yevropa mablag i	
ʻ ʻ
asosida   tashkil   etilgan   209   korxona   faoliyat   yuritadi.   Ittifoq   mamlakatlari   275   ta
kompaniyasining   vakolatxonalari   yurtimizda   tegishli   tartibda   akkreditatsiyadan
o tgan.	
ʻ
Qisqacha   qilib   aytganda,   O zbekiston   –   Yevropa   Ittifoqi   iqtisodiy   va   savdo	
ʻ
munosabatlari   bir   maromda   rivojlanib   kelmoqda.   Tomonlar   orasidagi   tovar
ayirboshlash hajmi o tgan 25 yil ichida salkam to rt barobarga ko paydi. Biroq ikki	
ʻ ʻ ʻ
tomonlama   savdo   aloqalarining   imkoniyatlari   cheksizdir.   Afsuski,   hozirgi   kunda
Yevropa   Ittifoqi   umumiy   tashqi   savdo   aylanmasida   O zbekistonning   ulushi   bor-	
ʻ
yo g i 0.1 foizga tengdir, xolos.	
ʻ ʻ
O zbekiston   va   Yevropa   Ittifoqi   aloqalari   mintaqalararo   miqyosda   ham	
ʻ
rivojlanib   bormoqda.   O zbekiston   Yevropa   Ittifoqining   BOMKA   (Chegara	
ʻ
hududlarida   xavfsizlikni   ta minlash),   KADAP   (giyohvand   moddalarga   qarshi	
ʼ
kurashish),   TRASEKA   (transport),   INOGEYT   (energetika),   TEMPUS/Erasmus
(ta lim),   INTAS   (fan   va   tadqiqot)   kabi   mintaqaviy   dasturlarda   ishtirok   etmoqda.	
ʼ
Yevroittifoq   2003-2019-yillar   davomida   birgina   BOMKA   dasturi   doirasida
Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun 40,1 million yevro ajratdi. BOMKA (Border
Management   Programme   in   Central   Asia)   dasturi   2003-yilda   amaliyotga   joriy 9etilgan   bo lib,   u   Markaziy   Osiyo   davlatlari   o rtasida   chegaralar   boshqaruviʻ ʻ
bo yicha hamkorlikni rivojlantirishga qaratilgan.	
ʻ
Ikki   tomonlama   aloqalarni   rivojlantirish   uchun   tomonlar   muhim   strategik
hujjatlar   qabul   qilmoqda.   2019-yil   19-iyunda   Ittifoq   Markaziy   Osiyo   bo yicha	
ʻ
o zining   yangi   strategiyasini   qabul   qildi.   “Yevropa   ittifoqi   va   Markaziy   Osiyo:	
ʻ
mustahkam   hamkorlik   uchun   yangi   imkoniyatlar”   deb   nomlangan   hujjat
Byursselning mintaqa davlatlari bilan munosabatlari tarixida yangi sahifa ochishga
xizmat   qiladi.   Bryussel   rasmiylariga   ko ra,   yangi   geosiyosiy   voqelik   hamda	
ʻ
hamkorlik   aloqalarini   mustahkamlash   zarurati   ushbu   hujjatni   ishlab   chiqishga
undagan. Ayni paytda Yevropa Ittifoqining O zbekiston uchun 2021-2027-yillarga	
ʻ
mo ljallangan dasturi ishlab chiqilmoqda. O z navbatida, O zbekiston Respublikasi	
ʻ ʻ ʻ
Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 11-dekabrida qabul qilingan Bayonnomasi bilan
tasdiqlangan   O zbekiston   Respublikasi   va   Yevropa   Ittifoqi   o rtasida   hamkorlikni	
ʻ ʻ
yanada   rivojlantirish   bo yicha   “Yo l   xaritasi”ni   amalga   oshirish   Rejasi   amalga	
ʻ ʻ
tizimli tatbiq etib kelinmoqda. Vazirlar Mahkamasining 2020-yil iyunda “Yevropa
Ittifoqining   Markaziy   Osiyo   bo yicha   yangilangan   Strategiyasini   amalga	
ʻ
oshirishda   O zbekistonning   faol   ishtirokini   ta minlash   bo yicha   amaliy   chora-	
ʻ ʼ ʻ
tadbirlar rejasi” ishlab chiqilgan.
Yevropa   Ittifoqi   O zbekistonni   jahon   hamjamiyatiga,   ayniqsa,   xalqaro	
ʻ
iqtisodiy   tuzilmalarga   a zo   bo lib   kirish   orqali   jahon   iqtisodiyotiga	
ʼ ʻ
integratsiyalashuviga   alohida   ko mak   ko rsatib   kelmoqda.   2019-yil   11-	
ʻ ʻ
noyabrdayoq   Yevropa   Ittifoqi   O zbekistonning   Jahon   savdo   tashkilotiga
ʻ
qo shilishi   uchun   5   million   yevro   grant   ajratdi.   Ushbu   mablag   tashkilotga   a zo	
ʻ ʻ ʼ
bo lish   jarayonida   zarur   hujjatlarni   tayyorlash,   o zbekistonlik   mutaxassislarning
ʻ ʻ
JST kelishuvlari va xalqaro savdo tizimiga oid bilimlarini oshirishda ishlatiladi.
2021-yil   9-aprel   kuni   yana   bir   muhim   voqea   sodir   bo ldi.   O zbekiston	
ʻ ʻ
Yevropa   Ittifoqining   Preferensiyalar   bosh   tizimi   doirasida   qo shimcha	
ʻ
imtiyozlardan   foydalanish   huquqini   qo lga   kiritdi.   Bu   esa   O zbekistonda   ishlab	
ʻ ʻ
chiqarilgan   6200   turdagi   mahsulotlarni   bojxona   bojlarisiz   Yevropa   Ittifoqi
bozoriga   eksport   qilish   imkonini   beradi.   O zbekistonga   nisbatan   GSP+	
ʻ 9preferensiyalar   tizimining,   ayniqsa,   mamlakatimiz   COVID-19   inqirozi   bilan
kurashayotgan pallada taqdim etilishi, albatta, tahsinga sazovordir.
Fan   va   ta lim   sohasi   O zbekiston   va   Yevropa   Ittifoqi   hamkorligining   engʼ ʻ
istiqbolli   yo nalishi   bo lib   qolmoqda.   Mamlakatimizdagi   ta lim   va   tadqiqotchilik	
ʻ ʻ ʼ
muassasalari   Yevropa   Ittifoqining   “Yerasmuz”,   “Gorizont”   kabi   xalqaro   grant
dasturlarida muvaffaqiyatli   ishtirok etib  kelmoqda. Har   yili  yuzlab  o zbekistonlik	
ʻ
talabalar   Yevropa   universitetlarida   ta lim   olish   imkoniyatiga   ega   bo lmoqda.	
ʼ ʻ
Ayniqsa,   Erasmuz   Jan   Mone   grant   loyihalari   yo nalishida   Jahon   iqtisodiyoti   va	
ʻ
diplomatiya   universiteti   Markaziy   Osiyo   mintaqasida   eng   peshqadam   oliygoh
hisoblanadi.   2020-yilgi   tanlovlar   natijasida   universitet   jamoasi   tomonidan   qo lga	
ʻ
kiritilgan   grant   doirasida   mintaqamizda   yagona   Toshkent   Yevropa   tadqiqotlari
markazi   tashkil   etildi.   Markaz   direktori   G.Ismailovaning   so zlariga   ko ra,	
ʻ ʻ
“Bugungi   kunda   “kelajak”,   “ta lim”   va   “yoshlar”   ayni   bir   mazmunni   ifodalovchi	
ʼ
bir   ma noli   so zlarga   aylangan   ekan,   fan   va   ta lim   sohasidagi   hamkorlik   ustivor	
ʼ ʻ ʼ
yo nalish bo lib qolaveradi”.	
ʻ ʻ
Prezidentimizning Fransiya (2018-yil oktyabr), Germaniya (2019-yil yanvar)
va Turkiyaga (2017-yil oktyabr va 2020-yil fevral) rasmiy tashriflari tashkil etilib,
ularning   natijalari   bo yicha   siyosiy,   savdo-iqtisodiy,   investitsiyaviy,   madaniy-	
ʻ
gumanitar   va   boshqa   sohalarda   salmoqli   kelishuvlarga   erishildi.   O z   navbatida,	
ʻ
GFR   Prezidenti   Frank-Valter   Shtaynmayer   (2019-yil   may)   va   Turkiya   Prezidenti
Rejep Tayyip Erdo g an (2018-yil  aprel) mamlakatimizga javob tashrifini amalga	
ʻ ʻ
oshirganini alohida qayd etish joiz.
Hozirgi  vaqtda Vengriya, Italiya, Belgiya, Buyuk Britaniya va Chexiya kabi
davlatlar   bilan   bilan   oliy   darajadagi   tashriflarni   tashkil   etish   yuzasidan   har
tomonlama ishlar olib borilmoqda.
So nggi   bir   yil   davomida   Yevropaning   Avstriya,   Germaniya,   Buyuk	
ʻ
Britaniya, Slovakiya, Sloveniya, Ispaniya, Italiya, Turkiya, Fransiya, Shveysariya,
Chexiya,   Norvegiya,   Finlyandiya,   Latviya,   Litva   kabi   mamlakatlari   Tashqi   ishlar
vazirliklari bilan 20 dan ziyod siyosiy maslahatlashuv o tkazildi.	
ʻ 92020-yilning   aprel   oyida   Prezidentimiz   Shavkat   Mirziyoyev   va   Yevropa
kengashi   rahbari   Sharl  Mishel  o rtasida  telefon  muloqoti   o tkazildi.  Tashqi  ishlarʻ ʻ
vaziri A.Komilov YEIning Tashqi ishlar va xavfsizlik siyosati bo yicha oliy vakili,	
ʻ
Yevropa Ittifoqi Komissiyasi vitse-prezidenti Jozep Borrel (2020-yil yanvar oyida
Berlin   shahrida   va   may   oyida   telefon   orqali)   bilan   ikki   marta   suhbatlashdi.
Muzokaralar   chog ida   O zbekiston   va   Yevropa   Ittifoqi   o rtasidagi   siyosiy-	
ʻ ʻ ʻ
diplomatik,   savdo-iqtisodiy,   investitsiyaviy   va   gumanitar   sohalarda   ko p   qirrali	
ʻ
hamkorlikning dolzarb masalalari muhokama qilindi.
O zaro   munosabatlarni   sifat   jihatidan   yangi   va   yuqori   darajaga   ko tarish	
ʻ ʻ
maqsadida   rasmiy   Toshkent   va   Bryussel   o rtasida   yangi   keng   qamrovli   ikki	
ʻ
tomonlama   hujjat   —   Kengaytirilgan   sheriklik   va   hamkorlik   to g risidagi   bitimni	
ʻ ʻ
tuzish bo yicha 2019-yildan boshlab faol muzokaralar o tkazilmoqda.	
ʻ ʻ
Yevropa   Ittifoqi   bilan   ko p   jabhali   muloqotni   rivojlantirishga   xizmat	
ʻ
qilayotgan mazkur yo nalishga, asosan,	
ʻ
2017-2021-yillarga   mo ljallangan   Harakatlar   strategiyasi   doirasida	
ʻ
O zbekistonda amalga oshirilgan tub islohotlar tufayli erishildi.	
ʻ
So nggi   yillarda   Markaziy   Osiyoda   kuzatilayotgan   hamkorlikning   ijobiy	
ʻ
dinamikasi,   shuningdek,   O zbekistonning   mintaqa   davlatlariga   nisbatan   yaxshi	
ʻ
qo shnichilik   munosabatlarini   mustahkamlash   va   konstruktiv   muloqot   orqali	
ʻ
barcha   masalalarni   hal   etishga   qaratilgan   yangi   siyosati   asosida   Bryussel
mintaqaga   nisbatan   siyosatini   mintaqalararo   aloqalarni   rivojlantirish   sari   tubdan
qayta ko rib chiqdi.	
ʻ
2020-yilning   aprel   va   iyun   oylarida   O zbekiston   Respublikasi   Bosh   vaziri	
ʻ
o rinbosari  – Investitsiyalar  va tashqi  savdo vaziri  S.Umurzoqov Yevropa Ittifoqi	
ʻ
savdo   komissari   F.Xogan   bilan   ikki   marotaba   videokonferensiya   shaklida
uchrashuvlar   o tkazdi.   Muzokaralar   davomida   O zbekiston   va   YEI   o rtasida	
ʻ ʻ ʻ
kengaytirilgan   sherikchilik   va   hamkorlik   to g risidagi   bitim   loyihasi   bo yicha	
ʻ ʻ ʻ
kelishish   jarayonini   faollashtirish   borasida   kelishuvga   erishildi.   O zbekistonning	
ʻ
JSTga   a zo   bo lishi   bo yicha   ishchi   guruhning   4-yig ilishiga   tayyorgarlik   ko rish	
ʼ ʻ ʻ ʻ ʻ
doirasida   amalga   oshirilayotgan   chora-tadbirlarga,   shuningdek,   O zbekistonning	
ʻ 9YEI   “PBT+”   imtiyoz   tizimida   benefitsiar   mamlakat   maqomini   olishi   jarayoniga
alohida e tibor qaratildi.ʼ
BMT   shafeligida   O zbekistonning   Orolbo yi   mintaqasi   uchun   Inson	
ʻ ʻ
xavfsizligi bo yicha ko psheriklik Trast fondiga Yevropa Ittifoqi  5 million yevro,	
ʻ ʻ
Norvegiya   1,1   million   AQSH   dollari   va   Finlyandiya   1   million   yevro   miqdorida
mablag  ajratdi.	
ʻ
Yevropa  Ittifoqining  O zbekiston   Respublikasi  uchun   2014  —  2020-yillarga	
ʻ
mo ljallangan beg araz yordami to g risidagi ko p yillik indikativ dasturi doirasida	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
respublikadagi   ijtimoiy-iqtisodiy   loyihalarni   amalga   oshirish   uchun   qariyb   168
million yevro mablag  ajratildi.	
ʻ
Biz   Yevropa  bilan   ikki   va   ko p   tomonlama  istiqbolli   munosabatlarni   davom	
ʻ
ettiramiz. Savdo-sotiq, investitsiya va moliya, yuqori texnologiyalar transferi, ilm-
fan,   texnika,   ta lim,   ekologiya,   sog liqni   saqlash   va   madaniyat   sohalaridagi	
ʼ ʻ
hamkorlik,   shuningdek,   mintaqaviy   xavfsizlikni   mustahkamlash   O zbekiston   —	
ʻ
Yevropa munosabatlarining asosiy ustuvor yo nalishlari hisoblanadi.	
ʻ
BMT   Taraqqiyot   dasturi   birinchilardan   bo lib   O zbekistonda   koronavirus	
ʻ ʻ
tarqalishining   oldini   olish   bo yicha   aniq   maqsadli   sa y-harakatlarni   amalga	
ʻ ʼ
oshirish   uchun   250   ming   dollar   miqdoridagi   moliyaviy-texnik   yordamni   ajratdi.
Shuningdek,   BMTning   O zbekistondagi   vakolatxonasi   tomonidan   koronavirus	
ʻ
pandemiyasining   ijtimoiy-iqtisodiy   oqibatlarini   yumshatish   borasida   O zbekiston	
ʻ
hukumatiga   ko mak   berish   maqsadida   qo shimcha   ravishda   1   million   dollar	
ʻ ʻ
miqdoridagi grant mablag lari ajratishi masalasi ishlab chiqildi.	
ʻ
Hozirgi   kunda   dunyoning   164   ta   mamlakatini   o z   tarkibiga   olgan   yirik	
ʻ
iqtisodiy   integratsiyalardan   biri   Jahon   savdo   tashkilotidir.   Tashkilot   alohida
nizomga ega bo lmay, shartnoma va muzokaralarga tayangan holda tashkil etilgani	
ʻ
va   hozirgi   kunga   qadar   faoliyat   yuritib   kelayotgani   uning   o ziga   xos   jihatlaridan	
ʻ
biridir.   Mazkur   tashkilotga   a zo   bo lish   uzoq   muddatli   muzokaralar   va   turli	
ʼ ʻ
yo nalishlarda   kompleks   ishlarni   amalga   oshirishni   taqozo   etadi.   Bunda   asosiy	
ʻ
e tibor a zo davlatlar bilan olib boriladigan ikki va ko p tomonlama muzokaralarga
ʼ ʼ ʻ
qaratilgan. 9O zbekiston Yevropa Ittifoqi bilan munosabatlarda inson huquqlari va qonunʻ
ustuvorligi sohasidagi hamkorlikni rivojlantirishga alohida e tibor qaratmoqda.	
ʼ
Respublikamiz   Markaziy   Osiyoda   birinchilardan   bo lib   adliya,   ichki   ishlar,
ʻ
inson   huquqlari   va   aloqador   masalalar   bo yicha   O zbekiston   —   Yevropa   Ittifoqi	
ʻ ʻ
quyi   qo mitasi   doirasida   “Inson   huquqlari   bo yicha   muloqot”ni   tashkil   etdi.	
ʻ ʻ
Bugungi kunga qadar tomonlar o rtasida 12 raund muloqot bo lib o tdi.	
ʻ ʻ ʻ
Harakatlar   strategiyasi   doirasida   ko p   qirrali   islohotlar   boshlangan   paytdan	
ʻ
buyon yevropalik hamkorlarimiz jamiyatni demokratlashtirish, qonun ustuvorligini
mustahkamlash,   fuqarolik   jamiyati,   so z   erkinligi   va   inson   huquqlari   sohasidagi	
ʻ
chuqur o zgarishlarni qo llab-quvvatlab kelmoqdalar.	
ʻ ʻ
O zbekistonning   majburiy   mehnatga   barham   berish,   sud   islohotlari,	
ʻ
qiynoqlarning   oldini   olish   va   fuqaroligi   bo lmagan   shaxslar   bilan   bog liq	
ʻ ʻ
muammolarni hal etish borasidagi yutuqlarini Yevropa tomoni alohida ta kidlaydi.	
ʼ
Ushbu   sohalardagi   sezilarli   yutuqlar   tufayli   2019-yilda   Yevropa   Ittifoqi
“individual   holatlar”   deb   nomlanuvchi   ro yxatni   birinchi   marta   taqdim   etmadi.	
ʻ
Albatta,   bu   mamlakatimizda   mazkur   sohalarda   olib   borilayotgan   islohotlardagi
sezilarli o zgarishlardan dalolat beradi.	
ʻ
Ma lumot uchun: “O zbekiston-YEI” quyi qo mitasining adliya, ichki ishlar,
ʼ ʻ ʻ
inson   huquqlari   va   aloqador   masalalar   bo yicha   yig ilishlari   doirasida   Yevropa	
ʻ ʻ
tomoni qamoqdan ozod qilish talabi bilan “siyosiy mahbuslar” deb ataluvchi 10-15
kishining ro yxatini an anaviy tarzda taqdim etar edi.	
ʻ ʼ
Bundan   tashqari,   Yevropa   tomonining   ta kidlashicha,   2019-2020-yillarda	
ʼ
oqlanganlarning o tgan yillarga nisbatan juda ko pligi  O zbekiston sud tizimidagi	
ʻ ʻ ʻ
islohotlar amalda ijobiy natijalarni ko rsatayotganidan dalolat beradi.	
ʻ
O zbekistonning ushbu sohada erishgan ijobiy natijalari Yevropa Ittifoqining	
ʻ
dunyoda inson huquqlari va demokratiya bo yicha yillik hisobotida (2020-yil iyun	
ʻ
oyida   e lon   qilingan)   ham   yuqori   baholandi.   Hujjatda   2016-yildan   boshlab	
ʼ
Prezidentimiz   Shavkat   Mirziyoyev   tomonidan   O zbekistonda   jamiyatni	
ʻ
bosqichma-bosqich   liberallashtirish   va   demokratlashtirishga   qaratilgan   keng 9qamrovli islohotlar dasturi, shu jumladan, siyosiy dasturlar amalga oshirilayotgani
ta kidlangan.ʼ
Alohida   qayd   etilishicha,   bu   yo nalishda   jiddiy   yutuqlarga   2019-yilda   va	
ʻ
uning   yakunida   (22-dekabr)   bo lib   o tgan   parlament   saylovida   erishildi.   Bu   esa,	
ʻ ʻ
o z navbatida, respublikamiz rahbariyatining tub o zgarishlarni amalga oshirishga 	
ʻ ʻ
Respublikaning  inson huquqlarini  ta minlash  borasidagi  yutuqlarini  inobatga	
ʼ
olgan   holda,   YEI   va   unga   a zo   davlatlarning   aksariyati   O zbekistonning   global	
ʼ ʻ
siyosiy   jarayonlar,   jumladan,   BMTning   Inson   huquqlari   kengashiga   a zo	
ʼ
bo lishidagi faol ishtirokini qo llab-quvvatlamoqda.	
ʻ ʻ
—   Mamlakatimizda   xalqaro   turizmni   rivojlantirish   tobora   jadal
rivojlanmoqda.   O zbekistonning   bu   sohadagi   tashabbuslarini   Jahon   sayyohlik	
ʻ
tashkiloti qay darajada qo llab-quvvatlamoqda?	
ʻ
Respublikamiz   vakillari   YUNVTO   shafeligida   tashkil   etiladigan   yirik   va
nufuzli   turistik   yarmarkalar   —   FITUR,   ITB,   JATA,   World   Travel   Market,   Top
Resa   va   shunga   o xshash   qator   xalqaro   tadbirlarda   hamda   ular   doirasida	
ʻ
o tkaziladigan vazirlar darajasidagi anjumanlarda doimiy ravishda faol ishtirok etib	
ʻ
kelmoqdalar. Bu esa hozirgi kunda turizm sohasidagi muhim masalalar yuzasidan
xalqaro hamkorlar bilan fikr almashish imkonini bermoqda.
Bundan   tashqari,   joriy   yilning   25-iyun   kuni   O zbekiston   raisligida	
ʻ
YUNVTOning   Yevropa   mintaqaviy   komissiyasining   navbatdagi   65-sessiyasi
videomuloqot   tarzida   tashkil   etildi.   Tadbir   davomida   O zbekiston   Respublikasi	
ʻ
Bosh   vaziri   o rinbosari,   Turizmni   rivojlantirish   davlat   qo mitasi   raisi   Aziz	
ʻ ʻ
Abduhakimov 2023-yilda BMT Jahon sayyohlik tashkilotining Ijroiya kengashiga
2021-2023-yillar   uchun   va   Bosh   assambleyasining   25-sessiyasini   o tkazishga	
ʻ
O zbekiston   nomzodini   ilgari   surish   tashabbusini   e lon   qildi   hamda   bu   a zo	
ʻ ʼ ʼ
davlatlar tomonidan iliq kutib olindi. 9ІІІ BОB .  YЕVRОPА DАVLАTLАRІ  BІLАN  SАVDО, ІNVЕSTІTSІОN VА
І Q TІSОDІY АLО Q АLАR NІNG ІSTІQBОLLАRІ
3.1-§. O‘zbekiston va Yevropa Davlatlari o‘rtasida savdo, investitsiya va
iqtisodiy aloqalarning tashqi savdo aylanmas
Iqtisodiyotni   modernizatsiyalash   sharoitida   investitsiya   faoliyati   muhim
ahamiyat   kasb   etadi.   Har   bir   mamlakatning   rivojlanish   darajasi,   ya'ni
iqtisodiyotning   rivojlanishi   va   iqtisodiy   o'sishi   ko'p   jihatdan   mamlakatdagi
investitsion   jarayonlarga   bog'liq.   Har   qanday   jamiyatning baraqaror  iqtisodiy
rivojlanishini   investitsiyalarsiz   tasavvur   etib   bo'lmaydi.   Ayniqsa,   bugungi
kunda   bu   narsa   yaqqol   namoyon   bo'lmoqdaki,   har   qanday   mamlakatning
bundan keyingi   yuksalishi   investitsiyalarni   jalb etish   holatiga   bog'liq. 
Barchamizga ma’lum, islohotlar va yangilanishlar o‘z-o‘zicha amaliyotga
tadbiq   qilinganda   oxirgi,   ya’ni   yakuniy   samara   kutilganidek   bo‘lmasligi   yoki
kutilgan   natijaga   keyinroq   erishish   mumkin   bo‘ladi.   Shuning   uchun,   yangi
iqtisodiy   tizim   va   munosabatlarning   qaror   topishida   barcha   tarmoqlar   kerakli
darajada   hukumat   tomonidan   qo‘llab-quvvatlab   boriladi,   bu   olib   borilayotgan
islohotlarninig   samarali   bo‘lishini   kafolatlaydi.   Mamlakatimizda   iqtisodiy
islohotlar   va   yangilanishlarni   bosqichma-bosqich   asta-sekinlik   bilan   amalga
oshirish   va   bu   jarayonda   davlatning   bosh   islohotchi   vazifasini   bajarishi
mamlakatimizning   bozor   iqtisodiyotiga   o‘tishida   o‘ziga   xos   turtki   bo‘lib
hisoblanadi.   Bu   jarayon   investitsiyalarni   jalb   qilish   va   ularni   boshqarishni
tartibga   solish   borasida   ko‘plab   yangi   va   mamlakatimiz   iqtisodiyoti   uchun
muhim qarorlar qabul   qilishni   talab qiladi.
“Respublika   iqtisodiyotiga   to g ridan-to g riʻ ʻ ʻ ʻ   xorijiy   investitsiyalarni   jalb
qilish   faoliyati   samaradorligini   oshirish,   xorijiy   investorlarni   mamlakatimiz
imkoniyatlari   va   salohiyati   to g risida	
ʻ ʻ   xabardor   qilish,   xorijiy   investitsiyalarni
jalb   etish   va   o zlashtirish   sohasida   davlat   va   xo jalik	
ʻ ʻ  	boshqaruvi   organlari,	
mahalliy   ijro   hokimiyati   organlari   faoliyatini   muvofiqlashtirishni   yaxshilash,
shuningdek,   2017-2021   yillarda   O zbekiston   Respublikasini   rivojlantirishning	
ʻ
beshta   ustuvor   yo nalishi   bo yicha   Harakatlar   strategiyasini   “Faol	
ʻ ʻ 9investitsiyalar   va   ijtimoiy   rivojlanish   yili”da   amalga   oshirishga   oid   Davlat
dasturida   belgilangan   vazifalarni   amalga   oshirish   maqsadida”   ko’plab   ishlar
amalga   oshirilmoqda.
Mamlakatizmizda   amalga   oshirilayotgan   bozor   islohotlarining   hozirgi
bosqichida   investitsiya   siyosati   iqtisodiyotdagi   barqarorlik,   tarkibiy   va   sifat
o’zgarishlarini   belgilovchi   muhim   omil   bo’lmoqda.   Doimiy   olib   borilayotgan
investitsiya   siyosati   yurtimizda   xorijiy   va   mahalliy   investorlar   uchun   har
tomonlama   qulay   investitsiya   muhitini   yaratish   imkonini yaratmoqda.
O‘zbekiston   bugungi   kunda   yirik   xorijiy   investitsiyalarni   qabul   qiluvchi
mamlakatlar   qatoriga   kirish   uchun   barcha   iqtisodiy,   siyosiy   va   xuquqiy
asoslarga   ega.   Lekin   bu   degani   O‘zbekistonda   xorijiy   investorlarni   jalb   qilish
uchun barcha ishlar  qilib bo‘lindi, degani  emas.   Endigi  navbatda  bu asoslarga
tayangan   holda   investitsiyalar   jalb   etishning   mexanizmlarini   takomillashtirish
masalalari   turadi.   Jahon   tajribasi   shuni   ko‘rsatadiki   strategik   investorlar   ko‘p
miqdordagi   mablag‘larni   birinchi   navbatda   iqtisodiyoti   o‘z   ichki   imkoniyatlari
asosida   barqaror   va   izchil   ravishda   rivojlanayotgan   mamlakatga   yonaltiradi.
Aynan   shunday   mamlakatlardagina   qo’yilgan   mablag‘lar   saqlanishiga   va
barqaror   foyda   olishga   mo’ljal   qilsa   bo’ladi.   Ichki   va   chet   el   investorlarini
birinchi   navbatda   minimal   darajadagi   soliq   imtiyozlari   emas,   balki   biznesdagi
keyingi   qulay   va   maqbul istiqbollar   qiziqtiradi.
MDX   davlatlarining   paydo   bo’lishi   bilan   xorijiy   investorlarning
investitsion   faoliyatlarini   amalga   oshirishdagi   yangi   imkoniyatlar   maydoni
paydo   bo’ldi.   Shuni   aytish   kerakki   xorijiy   investorlar   bu   masalada   katta
tajribaga   ega.   Albatta   bu   masalaning   bir   tomoni   bo’lsa,   ikkinchi   tomoni
investitsiyalar   qabul   qiluvchi   (MDX)   davlatlari   uchun   zamonaviy   ishlab
chiqarish   vositalarini   qabul   qilishdagi   investitson   tanlov   imkoniyati   yaratildi.
Bunga   oddiy   hol   deb   qarash   kerak   emas,   chunki,   investitsiyalar-iqtisodiyotni
xarakatga keltiruvchi, uni olg’a siljituvchi kuch.   Mamlakatni ijtimoiy, iqtisodiy
va   siyosiy   rivojlanishida   investitsiyalarining   jumladan,   xorijiy
investitsiyalarning   ahamiyati   kattadir.   Ma’lumki,   xar   qanday   135   davlat 9dunyodan   ajralgan   holda   jahon   tajribalarini   o‘rganmasdan,   dunyoning   yetakchi
davlatlari   ilm,   fan   va   texnika   sohasida   erishgan   yutuqlarini   qabul   qilmasdan
rivojlanishi   mumkin   emas.   O‘zbekiston   iqtisodiyotida   chuqur   iqtisodiy
islohatlar,   tarkibiy   o‘zgarishlar   amalga   oshirilar   ekan,   xorijiy   investitsiyalar
rivojisiz   tasavvur   etib   bo‘lmaydi.   Globallashuv   jarayoniga   qo‘shilish   bu
dunyoning   etakchi   davlatlari   bilan   hamkorlikda   bo‘lish,   ijtimoiy   iqtisodiy   va
siyosiy   sohadagi   davlat   siyosatining   o‘zaro   manfaatli   asosda   bu   davlatlar
siyosatiga   mos   kelishidir.   Zamonaviy   jahon   iqtisodiyoti   uchun   investitsiya
faolligi   va   jahon   iqtisodiyoti   globallashuvining   kuchayishi   muhim   ahamiyat
kasb   etadi.   Rivojlanayotgan   mamlakatlar   va   bozor   iqtisodiyotiga   o’tish   davrini
boshidan   kechirayotgan   davlatlarning   xalqaro   mehnat   taqsimotidagi   roli   ortib
borayotganligi   ham   unga   ijobiy   ta’sir   ko‘rsatadi.   Shuningdek,   globallashuv
jarayoniga   iqtisodiyotni   erkinlashtirish,   ilmiy-   texnika   taraqqiyotining
tezlashishi, raqobatning kuchayishi va boshqa bir qator omillar ham   xosdir. 
Investitsiya   siyosati   -   bu   iqtisodiyotning   ustuvor   tarmoqlarini
rivojlantirish,   qo'llab-   quvatlash,   markazlashgan   investitsiya   jarayonidan
nomarkazlashgan investitsiya jarayoniga   o'tish,   ustuvor   investitsion   loyihalarni
qo'llab-quvvatlashga   qaratilgan   mexanizm,   uslublar   yig'indisi   hisoblanadi.
Davlat   investitsiya   siyosatini   amalga   oshirishda   ko'proq   ustuvorlik   kichik
biznes   subyektlari,   xorijiy   investitsiya   ishtirokidagi   korxonalar   tuzishga   hamda
mavjud   kamchiliklarni bartaraf etish, muammolarni tezkorlik bilan hal etish va
shu   asnoda   investitsiya   ishtirokchilarining   erkin   harakat   qila   olishlari   uchun
qulay   iqtisodiy,   investitsion   muhit   yaratishga   qaratilgan.
Davlat   investitsiya   siyosati   hududlar,   tarmoq   va   korxona   investitsiya
siyosatidan   tarkib   topib,   ular   o'zaro   bog'liqdir.   Hududlar   investitsiya   siyosati
investitsiyani   sarflashda   aholi,   hudud   va   investor   manfa'tlarini   hisobga   olgan
holda   samarali   ishlatishga   imkon   beruvchi   hududda   olib   boriladigan   chora-
tadbirlar   majmuyi.   Tarmoq   investitsiya   siyosati   esa   bu   mamlakat
iqtisodiyotining   rivojlanishini   ta'minlovchi   tarmoqlar,   sanoat   mahsulotlarini 9eskport   qilish,   import   o'rnini bosuvchi  ishlab chiqarishni  yo'lga qo'yish, ilmiy-
texnika taraqqiyotini investitsiya yo'li   bilan   qo'llab-quvvatlash   hisoblanadi.
Respublika   iqtisodiyotining   ustuvor   tarmoqlarida   investitsiya   loyihalarini
amalga   oshirishning   zaruriyati   quyidagilardan   kelib   chiqadi:ishlab   chiqarish   quvvatlarining   jismoniy   va   ma'naviy   eskirganligi,   ularning
qayta   tiklashga   yoki	 
texnik   jihatdan   qayta   jihozlashga   yoki   umuman
yangilashga   oid   bo'lib   qolganligi;
 sanoat   tarmog'ida   moddiy   texnika   bazasining   o'ta   pastligi   va   ko'pgina   zarar
ko'rib   ishlaydigan   korxonalarning mavjudligi; respublika milliy daromadida
jamg'arish   bilan   iste'mol   o'rtasidagi   nisbatning   iste'mol   tomonga   ko'plab
sarflanayotgani   va   jamg'arishning   investitsiya   manbayi   sifatida   kamayib
borayotganligi;
 O'zbekistonning   tabiiy   boyliklarga   boyligi   va   bu   erda   ko'plab   qayta
ishlovchi korxonalarni   qurish   imkoniyating mavjudligi;
 aholi   sonining   o'sib   borayotganligi   (mehnat   resurslari)   va   kichik   zamonaviy
ixcham   korxonalarni   barpo   etish,   ularni   mehnat   resurslarining   manbayi
bo'lmish   qishloqqa   yaqinlashtirish   zarurligi;   respublika   eksportida   xom
ashyo   salmog'ini   kamaytirish   va   ko'plab   tayyor   mahsulotlar   chiqarish
imkoniyatiga   ega bo'lish   zarurligi   va   boshqalar.
Mahalliy   investorlar   -   investitsiya   faoliyatini   amalga   oshiruvchi
O‘zbekiston   Respublikasi   fuqarolari,   O‘zbekiston   Respublikasi   rezidenti
maqomiga   ega   bo‘lgan   chet   ellik   fuqarolar   va   fuqaroligi   bo‘lmagan   shaxslar,
shu   jumladan   yakka   tartibdagi   tadbirkorlar,   shuningdek   O‘zbekiston
Respublikasining yuridik   shaxslaridir.
2020   -   yilning   yanvar-dekabr   oylarida   investitsion   faollikni   pasaygani
kuzatilib,   asosiy   kapitalga   o‘zlashtirilgan   investitsiyalar   hajmini   2019-yilga
mos davriga nisbatan o‘sish sur’ati   91,8 % ni tashkil etdi. 2020- yilning yanvar-
dekabr   oylarida   202,0   trln.   so‘m   asosiy   kapitalga   investitsiyalar   o‘zlashtirilib,
ularning   65,4   %   i   yoki   132,0   trln.   so‘mi   jalb   etilgan   mablag‘lar  	
hisobidan	
moliyalashtirilgan	 bo‘lsa,	korxona,	 	tashkilot	 	va	 	aholining	 	o‘z	 	mablag‘lari 9hisobidan	 34,6  %   yoki   70,0   trln.   so‘m   moliyalashtirildi.   Jami   investitsiyalar
hajmida,   markazlashgan   moliyalashtirish   manbalari   hisobidan
moliyalashtirilgan   asosiy   kapitalga   investitsiyalarning   ulushi,   2020   -   yilning
mos   davridagi   ulushiga   nibatan   8,0   %   punktga   kamayib,   19,5   %   ni   yoki   39
310,2   mlrd.   so‘mni   tashkil   etdi.   Mos   ravishda,   markazlashmagan
moliyalashtirish   manbalari   hisobidan   162   289,9   mlrd.   so‘m   yoki   jami
investitsiyalarning   80,5   %   investitsiyalari   o‘zlashtirilib,   o‘tgan   yilning   mos
davridagi   ko‘rsatkichga   nisbatan   8,0   %   punktga   ko‘paydi.   Markazlashmagan
investitsiyalar   - 162   689,9   mlrd.   so‘m.
O‘zbekiston   Respublikasi   kafolati   ostida   xorijiy   kreditlar   -   22   467,1
mlrd. so‘m. Asosiy   kapitalga o‘zlashtirilgan xorijiy investitsiya va kreditlar - 86
647,0   mlrd.   so‘m.   To‘g‘ridan-to‘g‘ri   xorijiy   investitsiya   va   kreditlar   64   179,9
mlrd. so‘m. 2020 - yilning yanvar-dekabr oylarida   korxona   va   tashkilotlarning
o‘z   mablag‘lari   hisobidan   moliyalashtirilgan   asosiy   kapitalga   investitsiyalar   -
51  911,3  mlrd.  so‘m  yoki  jami  asosiy  kapitalga  investitsiyalarning   25,7  %  ini
tashkil   etdi.   Aholi   mablag‘lari   hisobidan   jami   asosiy   kapitalga
investitsiyalarning   8,9   %   i   yoki   18   077,8 mlrd. so‘mi o‘zlashtirildi. To‘g‘ridan-
to‘g‘ri   xorijiy   investitsiyalar   hisobidan   o‘zlashtirilgan   investitsiyalar   hajmi   28
740,5   mlrd.   so‘mni   tashkil   etdi   va   2019   yilning   mos   davriga   nisbatan   5,3%
punktga kamayib, 14,2 % ni tashkil etdi. Shuningdek, tijorat banklari kreditlari
va   boshqa   qarz   mablag‘lari   hisobidan   28   520,9   mlrd.   so‘m   (jami   asosiy
kapitalga   investitsiyalarning   14,1 % ini tashkil etib, 2019 yilning mos davriga
nisbatan   0,3   %   punktga   kamaydi),   O‘zbekiston   Respublikasi   kafolati   ostidagi
xorijiy   kreditlar   22   467,1   mlrd.   so‘m   (11,1   %   va   3,1%   punktiga   kamaydi),
kafolatlanmagan   va   boshqa   xorijiy   investitsiya   va   kreditlar   35   439,4   mlrd.   so‘m
(17,6   %   va   7,6   %   punktga   ko‘paydi),   Tiklanish   va   taraqqiyot   jamg‘armasi   1
814,6   mlrd.   so‘m   (0,9   %   va   2,5   %   punktga   kamaydi),   Respublika   budjeti   13
081,3   mlrd.   so‘m   (6,5   %   va   2,5   %   punktga   kamaygan),   Suv   ta’minoti   va
kanalizatsiya   tizimlarini   rivojlantirish   jamg‘armasi   tomonidan   1   947,2
mlrd.so‘m   (1,0   %   va   0,1   %   punktga   ko‘payish)   miqdorida   asosiy   kapitalga 9inestitsiyalar   o‘zlashtirildi.   Asosiy   kapitalga   investitsiyalar   o‘sish   sur‘atlarini
moliyalastirish   manbalari   bo‘yicha   eng yuqori  ko‘rsatkich  kafolatlanmagan  va
boshqa xorijiy investitsiya va kreditlarda kuzatilib,   2019-   yilga   nisbatan   63,2   %
ga   ko‘paydi.
2020   -   yil   yanvar-dekabr   oylarida   86   647,0   mlrd.   so‘m   yoki   asosiy
kapitalga   investitsiyalarning 42,9 % i xorijiy investitsiya va kreditlar hisobidan
o‘zlashtirildi.   Jami   xorijiy   investitsiya   va   kreditlar   tarkibida   xorijiy
investitsiyalar 32 847,2 mlrd.so‘mni tashkil etdi va   qolgan 53 799,8 mlrd. so‘m
xorijiy kreditlar hisobiga to‘g‘ri keldi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy   investitsiya   va
kreditlar   hisobidan   joriy   davrda   64179,9   mlrd.   so‘m   o‘zlashtirilgan   bo‘lsa,
O‘zbekiston   Respublikasi   kafolati   ostida   22   467,1   mlrd.   so‘m   xorijiy   kreditlar
o‘zlashtirildi.   Asosiy   kapitalga xorijiy investitsiya va kreditlarning 2019-yilning
mos davriga nisbatan o‘sish sur‘ati   90,6%   ni   tashkil   etdi.
Tashqi   iqtisodiy   faoliyat   deganda   -   O‘zbekiston   Respublikasi   yuridik
va   jismoniy   shaxslarining   xorijiy   davlatlarning   yuridik   va   jismoniy   shaxslari,
shuningdek   xalqaro   tashkilotlar   bilan   o‘zaro   foydali   iqtisodiy   aloqalarni
o‘rnatish   va   rivojlantirishga   qaratilgan   faoliyati   tushuniladi.   “Tashqi   iqtisodiy
faoliyat   deganda   O’zbekiston   Respublikasi   yuridik   va   jismoniy   shaxslarining
xorijiy   davlatlarning   yuridik   va   jismoniy   shaxslari,   shuningdek   xalqaro
tashkilotlar   bilan   o’zaro   foydali   iqtisodiy   aloqalarni   o’rnatish   va   rivojlantirishga
qaratilgan   faoliyati   tushuniladi”.
Davlatning   eng   muhim   vazifalaridan   biri   tashqi   iqtisodiy   faoliyat   va   u
asosida tashqi iqtisodiy   siyosatning boshqa mamlakatlar bilan hamkorlik qiladigan
qoidasini   ishlab   chiqishdir.   Davlat   tomonidan   boshqarish   (tartibga   solish)   ning
maqsadi-barcha   darajadagi,   foydali   tashqi   iqtisodiy   faoliyatni   ta‘minlovchi
huquqiy   iqtisodiy   va   tashkiliy   sharoitlarni   yaratishdir.   Bu   bosqichda   eksportni
rivojlantirish   davlat   dasturida   belgilangan   strategik   maqsadni   amalga   oshirish
uchun   sharoit   yaratish   zarur:   eksport   qilinadigan   mahsulot   sifatini   yaratish,
eksportning   tovar   va   geografik   strukturasini   takomillashtirish   kerak.   Xalqaro 9amaliyotga   ko‘ra,   O‘zbekiston   o‘z   strategik   maqsadlarga   erishishiga   yordam
beradigan   tashqi   savdo   sohasidagi   masalalarni   yechishi   zarur.
Bunda,   birinchidan ,   Respublikaning   Umumjahon   Savdo   Tashkilotiga
kirishi   to‘g‘risida   boradi,   ya‘ni   O‘zbekistonning   har   qanday   mamlakat   bilan   ikki
tomonlama tashqi savdo siyosati   borasida UST tizimlarida savdo bahslarini ko‘rib
chiqish   imkoniyatlari,   O‘zbekiston   tovarlariga   miqdoriy   cheklashlar   kiritish
jarayonini   murakkablashtirish,   qarshi   talablarni   kelishish   va   boshqa   ko‘plab
imkoniyatlarni   beruvchi   ko‘p tomonlama   siyosatga   aylandi.
Ikkinchidan ,   bu   xorijiy   mamlakatlar   bilan   o‘zaro   savdoni   erkinlashtirish,
manfaatdor   mamlakatlar   orasidagi   savdo   oqimining   tuzilishi   va   o’zgarishi
masalalarini   savdo-iqtisodiy  hamkorlik   bo‘yicha   hukumatlararo   komissiyalar	
darajasida yechishdir. O‘zbekiston va YeI orasida	 
imzolangan   hamkorlik   to‘g‘risidagi
bitim   o‘zbek   tovarlarining   YeIga   a‘zo   mamlakatlar   bozorlariga   kirishiga   yordam
beradi,   uning   asosida   O‘zbekiston   va   bir   qancha   Yevropa   mamlakatlari   o‘rtasida
milliy   buyumlarni   GFR   xududiga   kiritishning   sharoitlari   to‘g‘risidagi   bitim
imzolandi.
Uchinchidan,   tashqi   siyosat   sohasidagi   vazifa   mintaqaviy   guruhlarga   a‘zo
mamlakatlarning   kollektiv   protektsionizmga   qarshi   turish   imkonini   beruvchi
savdo-siyosiy   birlashmalar   tuzishdir.   Ikki   tomonlama   soliq   solishni   istisno   qilish
va   kapital   kiritishni   himoya   qilish,   TIF   qatnashchilarining   konsultatsiyasi   va
xabardorligi   bo‘yicha   o‘zbek   savdo   vakolatxonalari   hamda   davlat   organlari   va
ijtimoiy   birlashmalar   masalalari   bo‘yicha  tuzilgan   bitimlar   muhim   ahamiyat   kasb
etadi.   Savdo-iqtisodiy   munosabatlar   sohasida   islohotlar   erkin   savdo   mintaqasini
shakllantirish jarayoni   va   Bojxona   ittifoqini   yaratish jarayonida amalga   oshiriladi.
Bugungi   kunda   O'zbekiston,   jahonning   170   dan   ortiq   mamlakatlari   bilan
savdo   aloqalarini   amalga   oshirib   kelmoqda.   TSAning   nisbatan   salmoqli   hissasi
Rossiya   Federatsiyasida   (16,7   foiz),   Xitoy   Xalq   Respublikasida   (16,6   foiz),
Qozog'istonda   (8,3   foiz),   Koreya   Respublikasida   (7,4   foiz),   Turkiyada   (5,6   foiz),
Qirg'iziston Respublikasida (2,0 foiz) va Germaniyada (2,0 foiz) qayd   etilgan.  9Tashqi iqtisodiy faoliyat bo'yicha 20 ta yirik hamkor-davlatlar orasidan oltita
davlatda   faol   tashqi   savdo   balansi   kuzatilgan,   xususan,   Afg'oniston   (213,7   mln.
AQSh   dollari),   Qirg'iziston   Respublikasi   (138,8   mln.   AQSh   dollari),   Tojikiston
(93,7 mln. AQSh dollari), Turkiya (42,8 mln.   AQSh dollari), Frantsiya (23,6 mln.
AQSh dollari) va Eron (8,0 mln. AQSh dollari) shular   jumlasidandir.   Qolgan   14   ta
davlat   bilan   passiv   tashqi savdo   balansi saqlanib   qolmoqda.  
Mamlakatning   tashqi   iqtisodiy   faoliyati,   xususan   tashqi   savdo   sohasida
amalga   oshirilayotgan   islohotlarning   pirovard   natijasi   aholining   turmush   darajasi
o’sishiga bevosita o'z   ta'sirini   o'tkazadi.
O'zbekiston   Respublikasi   tashqi   savdo   aylanmasi   va   balansi   (2020
yil   yanvar-dekabr,   AQSh   dollari.)
4- jadval
Ko’rsatkichlar 2019   yil 2020   yil O’sish  
sur’ati
%   da Jamiga  
nisbatan
%   da
Tashqi   savdo   aylanmasi 41   751,0 36   299,3 86,9   %x
Eksport 17   458,7 15   127,7 86,6   % 100,0
Tovarlar 9   105,6 7   319,4 80,4 48,4
Xizmatlar 3   434,8 2   003,9 58,3 13,2
Oltin 4   918,3 5   804,4 118,0 38,4
Import 24   292,3 21   171,5 87,2   % 100,0
Tovarlar 21   866,5 19   955,1 91,3 94,3
Xizmatlar 2   425,9 1   216,4 50,1 5,7
Saldo -6   833,6 -6   043,8	
X	x
Eksport   (oltinsiz   hajmi) 12   540,4 9   323,3 74,3%
x
2020   yilning   yanvar - dekabr   oylari   O ' zbekiston   tashqi   savdo   aylanmasida
Mustaqil   davlatlar   Hamdo ' stligi  ( MDH )  davlatlari   ulushi  32,6  foizni ,  Yevrosiyo
iqtisodiy   ittifoqi  ( EOII )  davlatlarining   ulushi   27,1   foizni   tashkil   qilgan . 9O'zbekiston Respublikasi bilan tashqi savdo aylanmasi eng yuqori
bo'lgan davlatlar   (2020   yil   yanvar-dekabr,   AQSh   dollari.)
5- jadval
Top   5   davlatlar TSA Eksport Import
Xitoy   Xalq   Respublikasi
4   610,4
mln. 1   371,5
mln. 3   239,0
mln.
Rossiya   Federatsiyasi
4,5   mlrd 1,2   mlrd 3,3   mlrd
Qozog’iston
2,3   mlrd 729,4   mln 1,5   mlrd
Koreya   Respublikasi
1,8   mlrd 38,4   mln 1735,1
Mln
Turkiya
1654,8  
mln 785,8   mln 869   mln.
Tashqi   savdo   aylanmasida   eksport   hajmi   13,3   mlrd   dollar,   import   esa
16,7 mlrd dollarni   tashkil etdi. Bunda tovarlar eksporti 5,9 mlrd dollarga yetgan
bo‘lib, ularning eng katta qismi  sanoat tovarlariga to‘g‘ri kelgan. Tovarlar importi	
esa jami 15,7 mlrd dollarni tashkil qilgan bo‘lib,	 
ularning   37,8   foizini   mashinalar
va   transport   asbob-uskunalari   egallagan.   O‘tgan   davr   mobaynida
O‘zbekistonning   eng   yirik   savdo   hamkori   Xitoy   Xalq   Respublikasi
bo‘ldi.   Ikki   davlat   o‘rtasidagi   tashqi   savdo   aylanmasining   umumiy   hajmi   5,1
mlrd   dollarni   tashkil   qilib,   shuning   1,57  mlrd   dollari   eksport,  3,5   mlrd   dollari
esa importga to‘g‘ri keladi. DSQ ma’lumotlariga ko‘ra, tashqi   iqtisodiy   faoliyat
bo‘yicha   20   ta   yirik   hamkor-davlatlar   orasidan   beshta   davlatda   faol   tashqi   savdo
balansi   kuzatilgan.   Xususan,   Afg‘oniston   (607,7   mln   dollar),   Qirg‘iziston
(508,4   mln   dollar),   Tojikiston   (242,3   mln   dollari),   va   Eron   (40,9   mln   dollar)
shular   jumlasidandir.   Qolgan   16   ta   davlatlar   bilan   passiv   tashqi   savdo   balansi
saqlanib   qolmoqda. 93.2 - §.  Xaqaro hamkorlik, millatlararo totuvlik, do‘stlik va qo‘shnichilikni
istiqbolli rivojlanishdagi o‘rni va ahamyati.
Mamlakatimizda   istiqlol   yillarida   millatlararo   ahillik   va   konfessiyalararo
totuvlikni   mustahkamlash,   ma’naviy-axloqiy   tarbiyani   kuchaytirish   bo‘yicha   aniq
maqsadga   yo‘naltirilgan   chora-tadbirlar   amalga   oshirilmoqda.   Bu   barcha   sohada
olib   borilayotgan   keng   ko‘lamli   islohotlar,   xalqimiz   turmush   darajasini   yanada
yuksaltirish   yo‘lidagi   ezgu   sa’y-harakatlarning   muhim   asosi   bo‘lib   xizmat
qilayotir.
Bugun   yurtimizda   130   dan   ortiq   millat   va   elatlar   vakillari   bir   oila
farzandlaridek,   teng   huquqlilik   hamda   o‘zaro   hamjihatlik   sharoitida   yashab,
Vatanimiz   mustaqilligini   mustahkamlashga   munosib   hissa   qo‘shib   kelmoqdalar.
Ularning huquq va erkinliklari, qonuniy manfaatlarini ta’minlash, ta’lim olishlari,
o‘z   qiziqish   hamda   layoqatlari   bo‘yicha   kasb-hunar   egallashlari,   madaniyatlari,
urf-odatlari,   an’analarini   saqlash   va   rivojlantirishlari   uchun   zarur   imkoniyatlar
yaratib   berilgan.   Bunday   yuksak   darajadagi   e’tibor   natijasida   ko‘p   millatli
xalqimizning boy tarixiy-madaniy merosi qayta tiklandi, qadr topdi. Barcha millat
vakillarining   davlat   boshqaruvi,   iqtisodiy,   ijtimoiy   hamda   madaniy   jarayonlarda
keng va erkin ishtirok etishi kafolatlandi.
Hozirgi   paytda   138   milliy   madaniy   markaz,   shuningdek,   34   do‘stlik
jamiyati   faoliyati   O‘zbekistondagi   barcha   millat   hamda   elatlarning   tarixi,
madaniyati,   ma’naviy   qadriyatlari,   an’ana   va   urf-odatlarini   asrash   hamda   har
tomonlama rivojlantirish, millatlararo munosabatlarni uyg‘unlashtirish, jamiyat va
davlatni barqaror rivojlantirishda muhim o‘rin tutayotir.
Ular   “xalq   diplomatiyasi”   mexanizmidan   faol   foydalangan   holda,   tinch
hamda farovon hayotni asrash, xorijiy mamlakatlar bilan do‘stona munosabatlar va
madaniy-ma’rifiy aloqalarni rivojlantirish, chet  eldagi hamyurtlarimiz bilan yaqin
hamda   o‘zaro   manfaatli   munosabatlarni   yo‘lga   qo‘yishga   salmoqli   hissa
qo‘shayapti.   Mamlakatimiz   ta’lim   muassasalarida   o‘qish   7   tilda   olib   borilmoqda. 9Teleko‘rsatuv   va   radioeshittirishlar   12   tilda   efirga   uzatilayotir,   gazeta   hamda
jurnallar 10 dan ortiq tillarda chop qilinayapti.
Aytish   kerakki,   mazkur   yo‘nalishdagi   islohotlar   Prezidentimiz   Shavkat
Mirziyoyev rahnamoligida butunlay yangicha ma’no-mazmun kasb etib bormoqda.
Chunonchi,   2017   —   2021   yillarda   O‘zbekiston   Respublikasini   rivojlantirishning
ustuvor   yo‘nalishlaridan   biri   Xavfsizlik,   diniy   bag‘rikenglik   va   millatlararo
totuvlikni  ta’minlash  hamda   chuqur  o‘ylangan,  o‘zaro  manfaatli   va  amaliy  tashqi
siyosat   etib   belgilangan.   Bugun   shu   asosda   aholi,   ayniqsa,   yoshlar   ongida
insonparvarlik qadriyatlarini, turli millatlar vakillari o‘rtasida o‘zaro hamjihatlikni,
yaqin   qo‘shnilarimiz   bilan   do‘stona   aloqalarni   mustahkamlashga   qaratilgan   ezgu
ishlar olib borilayotir.
Mamlakatimizdagi   davlat   ta'lim   muassasalarida   o'qitish   etti   tilda   olib
boriladi.  O'zbekiston  Milliy  teleradiokompaniyasi   o'z  ko'rsatuvlarini  o'n  ikki  tilda
namoyish   etmoqda,   o'ndan   ortiq   tilda   gazeta   va   jurnallar   nashr   etilmoqda.
Millatlararo munosabatlar va xorijiy mamlakatlar bilan do'stlik aloqalari qo'mitasi
qoshida 138 ta milliy madaniy markaz, bundan tashqari, 16 ta konfessiyaga tegishli
2300 ga yaqin diniy tashkilot faoliyat yuritadi.
Bu   borada   yaxlit,   chuqur   o'ylangan   siyosat   va   uni   amalga   oshirishga
qaratilgan   amaliy   chora-tadbirlar   hayotga   tatbiq   etilib,   millatlararo   va   dinlararo
totuvlikni qo'llab-quvvatlashga e'tibor qaratilmoqda. Bu islohot va o'zgarishlarning
negizida   konstitutsion   huquq   va   kafolatlar   yotganini   alohida   qayd   etish   lozim.
Shundan kelib chiqib, bu borada quyidagi dalillarni keltirib o'tish zarur.
Birinchidan,   turli   millat   va   din   vakillarining   o'z   salohiyatini   to'laqonli
amalga   oshirish,   ularning   huquq   va   manfaatlarini   himoya   qilish   uchun
konstitutsiyaviy   kafolatlar   belgilangan.   Bunda,   eng   avvalo,   fuqarolarning   jinsi,
irqi,   millati,   tili,   dini,   ijtimoiy   kelib   chiqishi,   e'tiqodi,   shaxsiy   va   ijtimoiy
mavqeidan   qat'i   nazar,   teng   huquq   va   erkinliklarini,   ularning   qonun   oldida
tengligini ta'minlash alohida e'tiborga olingan.
Mazkur   sohada   O'zbekiston   Respublikasi   davlat   siyosatining   asosiy
tamoyillari   sirasiga   fuqarolarning   teng   huquqliligi,   ijtimoiy   adolat,   qonun 9ustuvorligi,  millat  va  elatlarning  madaniy,  til  va  diniy  qadriyatlari,  an'ana  va  urf-
odatlarini o'zaro hurmat qilish kiradi.
Konstitutsiyaviy   kafolatlar   jinsi,   irqi,   millati,   tili,   dini,   ijtimoiy   kelib
chiqishidan   qat'i   nazar,   fuqarolarga   jamoat   va   davlat   qurilishida   ishtirok   etishni
ta'minlaydi.
Ta'kidlash   joizki,   O'zbekiston   Respublikasining   millatlararo   va
konfessiyalararo   totuvlikni   o'rnatish   siyosati   Inson   huquqlari   umumjahon
deklaratsiyasi va boshqa xalqaro huquqiy-me'yoriy hujjatlarga to'la mos keladi.
Ikkinchidan,   millatlararo   totuvlik   va   diniy   bag'rikenglikni   ta'minlash
O'zbekistonning   zamonaviy   davlat   sifatida   rivojlanish   strategiyasining   ajralmas
qismi   hisoblanadi.   Mamlakatimizda   2017-2021   yillarda   O'zbekiston
Respublikasini   rivojlantirishning   beshta   ustuvor   yo'nalishi   bo'yicha   Harakatlar
strategiyasiga muvofiq, mazkur sohaga alohida e'tibor qaratilmoqda.
So'nggi   to'rt   yilda   millatlararo   munosabatlar   va   din   sohasida   50   dan   ortiq
qonun   hujjatlari   va   40   ga   yaqin   qarorlar   qabul   qilindi.   Bu   huquqiy   hujjatlarning
aksariyati   fuqarolarning   dini   va   millatidan   qat'i   nazar,   huquq   va   erkinliklarini
kengaytirish, shu jumladan, jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda ishtirok etish
imkoniyatini oshirishga qaratilgan.
Uchinchidan,   Harakatlar   strategiyasi   doirasida   mamlakatimizda
millatlararo   va   konfessiyalararo   muloqotni   rivojlantirish   borasida   institutsional
yondashuv yo'lga qo'yildi.
Jumladan,   Prezidentimizning   2018   yil   16   apreldagi   “O'zbekiston
Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasi   huzuridagi   Din   ishlari   bo'yicha   qo'mita
faoliyatini   takomillashtirish   chora-tadbirlari   to'g'risida”gi   qaroriga   muvofiq,   Din
ishlari bo'yicha qo'mita huzuridagi Konfessiya ishlari bo'yicha kengashning yangi
tarkibi tasdiqlandi.
Millatlararo   munosabatlar   va   xorijiy   mamlakatlar   bilan   do'stlik   aloqalari
qo'mitasining   asosiy   vazifalari   qatoriga   davlat   organlarining   respublika   hududida
joylashgan milliy madaniy markazlar va do'stlik jamiyatlari bilan o'zaro aloqasi va
hamkorligini   ta'minlash   va   yanada   rivojlantirish   kiritildi.   Qo'mita   qoshida 9fuqarolarning   etnomadaniy   talablarini   o'rganish,   aniqlash   va   qanoatlantirishga,
millatlararo   munosabatlarni   mustahkamlashga,   milliy   sabablarga   ko'ra,   ehtimoliy
mojarolarning   oldini   olishga   ko'maklashuvchi   Jamoatchilik   kengashi   tuzildi.
Bundan   kutilayotgan   asosiy   natija   —   mazkur   sohada   davlat   siyosatini   amalga
oshirish   uchun   mas'ul   bo'lgan   davlat   organlari   faoliyati   ustidan   jamoatchilik
nazoratini kuchaytirishdir.
Shu bilan birga, tegishli oliy ta'lim muassasalarida sifatli diniy ta'lim olish
imkoniyati   kengaymoqda.   O'rta,   oliy   diniy   ta'lim,   magistratura,   boshlang'ich
doktorantura   va   doktoranturani   o'z   ichiga   olgan   diniy   ta'limning   besh   bosqichli
tizimi shakllantirildi. Islomiy ta'lim muassasalariga talabalarni qabul qilish kvotasi
ikki   baravar   oshirildi.   Shuningdek,   Toshkent   pravoslav   seminariyasi   va   Toshkent
xristian seminariyasi o'quv dargohlari ham o'z faoliyatini davom ettirmoqda.
Birlashgan   Millatlar   Tashkilotining   Inson   huquqlari   bo'yicha   Oliy
komissari   Zeyd   Raad   Al-Huseyn   hamda   Evropada   xavfsizlik   va   hamkorlik
tashkilotining   Milliy   ozchiliklar   bo'yicha   Oliy   komissari   Lamberto   Zanierning
mamlakatimizga   tashrifi   chog'ida   mazkur   sohada   olib   borilayotgan   islohotlar
muhokama qilindi va xalqaro mutaxassislar tomonidan bu boradagi o'zgarishlarga
yuqori baho berildi.
E'tiborli   jihati,   2017   yilda   mustaqil   O'zbekiston   tarixida   ilk   bora
mamlakatimizga   BMT   Inson   huquqlari   bo'yicha   kengashining   din   va   e'tiqod
erkinligi   bo'yicha   maxsus   ma'ruzachisi   Ahmad   SHahid   tashrif   buyurdi.   Uning
tavsiyalari asosida 2018 yil 4 may kuni   O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi din
va e'tiqod erkinligini ta'minlash bo'yicha “Yo'l xaritasi” tasdiqlandi.
Mazkur   sohada   olib   borilgan   islohotlar   doirasida   erishilgan   muhim
natijalardan   biri   sifatida   2018   yilda   AQSH   Davlat   departamenti   O'zbekistonni
diniy   erkinlik   borasida   “alohida   tashvish   uyg'otuvchi   mamlakatlar”   ro'yxatidan
chiqarganini ko'rsatish mumkin.
E'tiborli   jihati,   2020   yil   13   oktyabr`   kuni   Birlashgan   Millatlar   Tashkiloti
Bosh   Assambleyasi   sessiyasida   bo'lib   o'tgan   saylovlarda   O'zbekiston   milliy
davlatchiligimiz   tarixida   ilk   bor   Birlashgan   Millatlar   Tashkilotining   Inson 9huquqlari   bo'yicha   kengashi   a'zoligiga   uch   yil   muddatga   —   2021-2023   yillarga
saylandi.   Mamlakatimiz   uchun   Birlashgan   Millatlar   Tashkilotiga   a'zo   193
davlatdan   169   tasi   ovoz   berdi.   Bu   saylovda   eng   ko'p   ovoz   berilgan   davlat
O'zbekiston   bo'ldi.   Bu   ham   yurtimizda   millati   va   dinidan   qat'i   nazar,   inson
huquqlarini   ta'minlashga   qaratilgan,   shu   jumladan,   millatlararo   totuvlik   va   diniy
bag'rikenglik   sohasida   olib   borilayotgan   siyosatning   e'tirofi   desak,   mubolag'a
bo'lmaydi.
“Xalqlar, davlatlar, madaniyatlar va insonlar o‘rtasidagi  do‘stlik tinchlikni
ta’minlash   bilan   bog‘liq   harakatlarga   ilhomlantirishi   mumkin   va   madaniy   xilma-
xillikni   hurmat   qiladigan   jamiyatlar   o‘rtasida   ko‘priklar   o‘rnatish   imkoniyatini
taqdim   etadi”  –  bu  Birlashgan   Millatlar   Tashkiloti     Bosh   Assambleyasining  2011
yil  3  maydagi  65/275-sessiyasida   Xalqaro do‘stlik kunini     tasdiqlash  to‘g‘risidagi
rezolyusiyasida qayd etilgan.
  Davlatimiz rahbari  Shavkat  Mirziyoev o‘zining tashabbusi  asosida  o‘tgan
yili jamiyatda barqarorlik, tinchlik va totuvlikni ta’minlash, fuqarolar ongida katta,
ko‘p millatli  yagona oilaga mansublik  tuyg‘usini  mustahkamlash,  milliy madaniy
markazlar  va do‘stlik jamiyatlari  faoliyatini har  tomonlama qo‘llab-quvvatlash  va
yanada   rivojlantirish,   xorijiy   mamlakatlar   bilan   madaniy-ma’rifiy   aloqalarni
kengaytirish   maqsadida     30   iyulni   “Xalqlar   do‘stlik   kuni”   deb   belgilash   bo‘yicha
maxsus qonunni imzoladi.
Mamlakatimizda   millatlararo   munosabatlarni   yanada   uyg‘unlashtirishda
150 ta milliy madaniy markaz katta rol o‘ynamoqda. Ularning ko‘p qirrali faoliyati
har tomonlama qo‘llab-quvvatlanmoqda. Xususan, O‘zbekiston Respublikasi  Oliy
Majlis   huzuridagi   jamoat   fondi   ushbu   maqsadlar   uchun   zarur   mablag‘larni
yo‘naltirmoqda,   turli   subsidiya   va   grantlar   ajratilmoqda.   Davlat   ta’lim
muassasalarida o‘qish 7 - o‘qitish o‘zbek, rus, qoraqalpoq, qozoq, qirg‘iz, tojik va
turkman tillarida olib boriladi, O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi ko‘rsatuv
va eshittirishlarini 12 tilda ko‘rish va eshitish imkoniyati yaratilgan. 9Xalqlar,   davlatlar,   madaniyatlar   va   turli   millatlar   vakillari   o‘rtasidagi
do‘stlik,   hamkorlik,   bag‘rikenglik   ularni   bir-biriga   yanada   yaqinlashtiradi,   butun
jahonda tinchlik va totuvlikni ta’minlashga xizmat qiladi.
Aytish   kerakki,   2020   yilda   O‘zbekiston   Respublikasi   tashqi   siyosatida
milliy   manfaatlardan   kelib   chiqqan   holda   keng   ko‘lamli   islohotlarni   amalga
oshirish   va   iqtisodiy   modernizatsiyani   jadallashtirish   uchun   zarur   shart-sharoitlar
yaratish, O‘zbekiston fuqarolari manfaatlari va huquqlarini har tomonlama himoya
qilish, xalqaro iqtisodiy aloqalar tizimida mamlakatimizning o‘rni va rolini hamda
jahon hamjamiyatidagi obro‘sini mustahkamlash maqsadida faol ishlar olib borildi.
O‘zbekistonning   YeOII   bilan   hamkorlik   qilishining   sezilarli   faollashishi,
jumladan,   tashkilot   huzuridagi   kuzatuvchi   maqomini   olishi   har   tomonlama
mamlakatimizning   milliy   manfaatlariga   javob   beradi   hamda   ijtimoiy-iqtisodiy
sohadagi   ustuvor   va   dolzarb   vazifalarni   amalga   oshirishda   xizmat   qiladi.   Buni
qo‘yidagi omillar orqali ko‘rsatib o‘tish mumkin.
Birinchidan,   YeOII   mintaqada   katta   iqtisodiy
salohiyatga   ega   va   rivojlanib   borayotgan   tuzilmalar   safiga   kiradi .   Xususan,
ittifoq   aholisi   soni   185   million   nafar,   a’zo-mamlakatlar   hududi   dunyo   yer
maydonining 14 foizini egallaydi. Butun dunyo tabiiy gaz zaxiralarining 20 foizi,
uning eksportining 50 foizi, neft zaxiralarining 8 foizi  va eksportining – 18 foizi,
ko‘mir   zaxiralarning  22   foizi,   jahonda   ishlab   chiqariladigan   elektr   energiyasining
5,1   foizi   Ittifoqga   a’zo   davlatlar   hissasiga   to‘g‘ri   keladi.   Qayd   etish
lozimki,   ittifoq   iqtisodiyotining   muhim   tarmoqlari   jadallik   bilan   modernizatsi
ya   qilinib,   texnologik   va   yuqori   qiymat   qo‘shilgan   mahsulotlar   ishlab   chiqaris
hga   qaratilmoqda.   Jumladan,   2019   yilda   YeOIIda   sanoat   ishlab   chiqarish   hajmi
1,2 trillion dollarini tashkil etdi (2018 yilga nisbatan 2,5% o‘sish). Canoatda qayta
ishlash mahsulot hajmi 2018 yilga nisbatan 13,8 foiz o‘sish qayd etildi. Shu bilan
birga   ittifoq   davlatlari   o‘rtasida   sanoat   mahsulotlarining   savdo   aylanmasi   2018
yilga nisbatan 34,1 foizga oshdi. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqish va
qayta   ishlash   hajmi   2019   yilda   120   milliard   dollarni   tashkil   qildi   (2018   yilga
nisbatan   3,4%   o‘sish   qayd   qilindi).   Ittifoq   hududida   o‘zaro 9tovar   aylanmasi   o‘tgan   5   yilda   35   foizga   oshib,   2019   yilda   62   milliard   dollarga
yetdi.   YeOII   chet   davlatlar   bilan   tashqi   savdosi   aylanmasi   2019   yilda   733,1
milliard dollarni tashkil qildi (eksport 459,3 milliard dollar, import – 273,8 milliard
dollar).
Ushbu   ijobiy   iqtisodiy   tendensiyalar   o‘z   navbatida   xorijiy
mamlakatlarning YeOII bilan hamkorlikni faollashtirishga qiziqishi ortishiga
sabab   bo‘lmoqda.   Xususan,   Yevroosiyo   iqtisodiy   ittifoqi   savdo-iqtisodiy
hamkorlik   o‘rnatish   bo‘yicha   Erkin   savdo   hududi   (ESH)   to‘g‘risidagi
shartnomalar imzolash orqali uchinchi mamlakatlar bilan ham hamkorlik qiladi.
Bugungi kunga qadar YeOII erkin savdo hududi to‘g‘risida Vetnam (2016
y.),   Singapur   (2018   y.),   Eron   (2018   y.),   Serbiya   (2019   y.)   bilan   shartnomalar
imzolangan.   Shuningdek   YeOII   va   Xitoy   o‘rtasida   savdo-iqtisodiy   hamkorlik
to‘g‘risidagi bitim bo‘yicha muzokaralar yakunlandi.
YeOII  bilan erkin savdo  hududi  va hamkorlik to‘g‘risida memorandumlar
imzolagan   uchinchi   mamlakatlarning   yalpi   ichki   mahsuloti   29,6   trillion   dollarni
(xarid   qobiliyati   pariteti   bo‘yicha)   yoki   jahon   yalpi   ichki   mahsulotining   23,2
foizini  tashkil  etadi. Ittifoqning tashqi  sheriklari  yalpi  ichki  mahsuloti  hajmi  43,9
trillion dollardan iborat (xarid qobiliyati pariteti bo‘yicha), bu o‘z navbatida jahon
yalpi ichki mahsulotining 34,3 foiziga to‘g‘ri keladi.
Ushbu   salohiyat   o‘z   navbatida   ittifoqni   iqtisodiy-ijtimoiy
rivojlanishiga   zamin   yaratmoqda.   Xususan,   2019   yil   yakunlariga   ko‘ra   YeOII
yalpi   ichki   mahsuloti,   tashkilot   tuzilgan   2015   yilga   nisbatan   21   foizga   oshib,   1,9
trillion   dollarni   tashkil   etdi.   Misol   uchun   Armaniston   YaIM   2015   yilda   10,5
milliard dollar bo‘lsa, 2019 yilga kelib 13,6 milliard dollarga yetdi (22% o‘sgan).
Qirg‘izistonda   esa   ushbu   davr   oralig‘ida   YaIM   6,6   mlrd.   dollardan   8,4   milliard
dollarga ko‘paygan (21% ga ortgan).
Butun   Ittifoqda   aholi   jon   boshiga   YaIM   2015-2019   yillarda   16%   o‘sgan
(8913   dollardan   10683   dollarga),   asosiy   kapitalga   kiritilgan   investitsiyalar   hajmi
19% oshgan, ishsizlik darajasi esa 12% kamaygan. 9Ikkinchidan,   YeOII mamlakatlari geografik joylashuvi va tarixiy aloqalar
nuqtai-nazardan   O‘zbekistonning asosiy, tabiiy savdo sheriklaridir.   Shundan kelib
chiqqan   holda   so‘nggi   yillarda   O‘zbekiston   YeOIIga   a’zo-davlatlar   bilan
hamkorlikni   kengaytirib   bormoqda.   O‘z   o‘rnida   O‘zbekistonning   tanlagan
iqtisodiy rivojlanish yo‘li xalqaro va mintaqaviy birlashmalar, shu jumladan YeOII
bilan samarali hamkorlikni kuchaytirishni taqozo etadi.
Bu,   bir   tomondan,   ushbu   Ittifoqda   o‘zaro   savdo-iqtisodiy   aloqalarimiz
tobora kengayib borayotgan strategik hamkorlarimiz bo‘lgan Rossiya, Qozog‘iston
va   Qirg‘iziston   davlatlarining   a’zo   ekanligi,   ikkinchi   tomondan   –   kengroq
iqtisodiy   makonda   mahsulotlarimiz   raqobatbardoshligini   oshirishga   imkoniyat
yaratilishi bilan bog‘liq.
Misol   uchun,   2017-2019   yillarda   O‘zbekistonning   YeOIIga   a’zo-
davlatlar   bilan   umumiy   tovar   ayirboshlash   hajmi   yiliga   26   foizga   oshib,
qariyb 10  milliard dollarga  yetdi.   Bugungi   kunda O‘zbekistonning  YeOII  bilan
tashqi   savdosidagi   ulushi   deyarli   30%,   qishloq   xo‘jaligi   mahsulotlari   eksporti
hajmi   esa   75%   dan   ortiqni   tashkil   qiladi.   Bundan   tashqari,   O‘zbekiston   tashqi
savdo yuklarining 80% YeOII davlatlari hududi orqali o‘tadi.
Uchinchidan ,   eng   muhim   omillardan   biri   –   bugungi   kunda   O‘zbekiston
Respublikasi   o‘zining   tarixiy   rivojlanishining   muhim   bosqichini   bosib
o‘tmoqda.   Oxirgi   yillarda   mamlakatimiz   barqaror   iqtisodiy   o‘sishini   ta’minlash
maqsadida   iqtisodiyotni   modernizatsiyalash,   investitsiyalar,   zamonaviy
texnologiyalar   va   nou-xaularni   joriy   qilishga   mo‘ljallangan   keng   ko‘lamli
islohotlar amalga oshirilib, yangi istiqbolli bozorlarga chiqish bo‘yicha harakatlar
olib borilmoqda. O‘z navbatida, yuqoridagi vazifalarning YeOII doirasida ustuvor
yo‘nalishlar   sifatida   belgilanganligi   ushbu   tashkilot   bilan   faol   hamkorlik   qilishni
taqozo etadi.
Xususan   YeOIIda   2025   yilga   qadar   O‘zbekiston   uchun   dolzarb   bo‘lgan
qo‘yidagi   yo‘nalishlar   bo‘yicha   umumiy,   uyg‘unlashgan   bozor   va   makon   tashkil
qilish, shuningdek, iqtisodiy integratsiyani jadallashtirish rejalashtirilgan. 9Birinchidan ,   ittifoq   hududida   energoresurslarning,   jumladan   gaz,   neft
va neft mahsulotlarining umumiy bozorini   shakllantirish ko‘zda tutilgan. Bunda
YeOII  a’zo davlatlarning energetika kompaniyalari gaz, neft va elektroenergiyani
cheklovlarsiz,   birja   auksionlarida   shakllangan   bozor   narxlari   bo‘yicha   yetkazib
berish ko‘zda tutilgan.
Mutaxassislarning   fikricha,   energoresurslarning   umumiy   bozori   tashkil
qilinishi   YeOII   davlatlari   iqtisodiyotining   barqaror   rivojlanishiga,   aholining
turmush   farovonligini   oshirishga,   shuningdek,   energetik   xavfsizlikni
mustahkamlashga   va   jahon   bozorida   Ittifoq   hududida   ishlab   chiqarilgan
tovarlarning raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi.
Ikkinchidan,   YeOII   hududida   yagona   transport   makonini   shakllantirish.
Uyg‘unlashgan   transport   siyosati   doirasida   quyidagi   maqsadlar
ko‘zlangan:   1)   umumiy   transport-logistika   xizmati   bozorini
shakllantirish;   2)   Yevroosiyo   hududidagi   transport   koridorlarni   salohiyatini
oshirish   va   yangi   koridorlar   tashkil   qilish;   3)   transport-logistika   infratuzilmasini
rivojlantirish   bo‘yicha   umumiy   takliflarni   ishlab   chiqish   va   zamonaviy   logistika
markazlarini   yaratish.   Transport-logistika   sohasini   rivojlantirilishi   ekspertlarning
ta’kidlashicha,   YeIIO   hududida   tovar,   xizmat,   kapital   hamda   fuqarolarni   hech
qanday to‘siqlarsiz aylanishiga salmoqli hissa qo‘shadi.
Shu o‘rinda aytish lozimki, ijtimoiy-iqtisodiy o‘sishni barqaror sur’atlarini
ta’minlash,   kambag‘allikni   qisqartish   hamda   iqlim   o‘zgarishlariga   moslashishga
uchun   transport   va   energetika   sohasini   rivojlantirish   muhim   rol   o‘ynaydi.
Xususan, Osiyo taraqqiyot bankining ma’lumotlariga ko‘ra,   Osiyo mintaqasidagi
rivojlanayotgan   davlatlar   ushbu   maqsadlarga   erishishi   uchun   2030   yilga
qadar   14,7   trillion   dollarni   elektroenergiya   sohasiga,   8,4   trillion   dollar
transport-logistikani   rivojlantirishga   yo‘naltirishlari   lozim.   O‘z   navbatida,
YeOII umumiy energetika bozori hamda yagona transport makoniga O‘zbekistonni
integratsiyalashuvi   nafaqat   ushbu   sohalardagi   hamkorlikni   kengaytirishga
to‘sqinlik   qilayotgan   mavjud   muammolarni   yechishga,   shu   bilan   birga, 9energoresurslardan   keng   foydalanish   imkoniyatini,   hamda   investitsiyalar   va
texnologiyalarni jalb qilishga imkon yaratadi.
Jumladan,   O‘zbekistonning   barqaror   iqtisodiy   rivojlanishini   ta’minlashda
yangi   transport   marshrutlarini   yaratish   va   transport-logistika   sohasini
modernizatsiyalash orqali mahsulotlarni yirik tashqi bozorlarga olib chiqish muhim
ahamiyat   kasb   etadi.   O‘zbekiston   geografik   nuqtai   nazardan   dengiz   portlardan
uzoqda   joylashganligi   sababli   mahsulotlarni   eksport   qilishda   transport-logistika
xarajatlari  10-15 foizni  tashkil  qiladi, yuk tashuvchilarning yo‘ldagi 40 foiz vaqti
esa   bojxonadagi   to‘siqlarda   ketadi.   Hisob-kitoblarga   ko‘ra,   Yevrosiyo
mintaqasida   yuklar   tranzitida   uyg‘unlashgan   tariflarni   qo‘llash   natijasida
ishlab   chiqaruvchilar   va   yetkazib   beruvchilarni   xarajatlari   221   million
dollarga qisqaradi, va bu, o‘z navbatida, eksport va import mahsulot tannarxi
kamayishiga olib keladi.
Uchinchidan,   ittifoq   hududida   umumiy   moliya   bozorini   tashkil   qilish.
YeOIIda   samarali moliyaviy bozorni shakllantirish maqsadida a’zo davlatlar 2025
yilga   kelib:   a)   milliy   qonunchilikni   va   uni   qo‘llash   amaliyotini
uyg‘unlashtirish;   b)   qimmatli   qog‘ozlar   bozorini   tartibga   solishni
takomillashtirish;   v)   iqtisodiyotning   real   sektoridagi   korxonalarni   kreditlash
hajmini   oshirish;   g)   iqtisodiyotda   davlatning   rolini   kamaytirish   kabi   vazifalarni
bajarish   ko‘zda   tutilgan.   Bu,   o‘z   navbatida,   iqtisodiy   integratsiya   jarayonlarini
yanada chuqurlashtirib, barqaror rivojlanish uchun qulay shart-sharoit yaratadi.
To‘rtinchidan ,   qishloq   xo‘jaligi   sohasida   uyg‘unlashgan   siyosat
yuritilishini   ta’minlash.   Bugungi   kunda   YeOII   a’zo   davlatlari   qishloq   xo‘jaligi
sohasidagi   turlicha   iqtisodiy   mexanizmlarni   (kreditlash   va   subsidiyalar   taqdim
qilish,   narxlarni   tartibga   solish,   sug‘urta,   soliqqa   tortish)   amalga   oshirmoqda.
YeOII   makonida   agrar   sohasidagi   ma’muriy   to‘siqlarni   olib   tashlash,   mavjud
iqtisodiy mexanizmlarni uyg‘unlashtirish, bojxona regulyasiyasini soddalashtirish,
veterinariya   va   fitosanitariya   nazoratining   yagona   qoidalariga   amal   qilish   orqali
qishloq   xo‘jaligi   mahsulotlari   bilan   o‘zaro   savdo   hajmini   oshirish   hamda   boshqa
davlatlarga qishloq xo‘jaligi mahsulotini eksportini oshirish maqsad qilingan. 9Shu   bilan   birga,   Ittifoqda   biotexnologiya,   organik   mahsulotlar   va   yuqori
qo‘shilgan qiymatga ega
bo‘lgan tayyor qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqish, shuningdek,
global   iqlim   o‘zgarishiga   moslashish   va   genetik   jihatdan   modifikatsiyalangan
mahsulotlarni   yaratish   sohasidagi   izlanishlar   olib   borish   istiqbolli   yo‘nalishlar
sifatida belgilangan.
Beshinchidan,   hududlararo   sanoat   kooperatsiyasini   rivojlantirish   va
yagona innovatsion makon yaratish.   YeOIIda endilikda sanoat kooperatsiyasida
nafaqat   ikkitomonlama   hamkorlik,   balki   ko‘ptomonlama   mintaqaviy   hamkorlikni
rivojlantirish   bo‘yicha   amaliy   harakatlar   boshlangan.   Bundan   asosiy   maqsad   har
bir   a’zo-davlatni   salohiyatidan   kelib   chiqqan   holda,   sanoat   kooperatsiyasi
jarayonini   yanada   tezlashtirish   va   ishlab   chiqarilayotgan   mahsulotlarni
raqobatbardoshligini   oshirish,   o‘zaro   yangi   innovatsion   texnologiyalar   va
izlanmalar   bo‘yicha   almashinuvlarni   tizimli   yo‘lga   qo‘yish,   shuningdek,
ko‘ptomonlama   investitsion   loyihalarni   amalga   oshirishdir.   Hozirgi   kunda   YeOII
doirasida  sanoat  kooperatsiyasini  yanada rivojlantirish maqsadida   “YeOII  sanoat
kooperatsiyasi   va   texnologiyalar   transferi   tarmog‘i” ning   maxsus   raqamli
platformasi yaratilgan. Ushbu platforma YeOII a’zo davlatlar hududida joylashgan
korxonalar   va   mahsulot   yetkazib   beruvchilar   o‘rtasida   o‘zaro   hamkorlikni   yo‘lga
qo‘yish,   mavjud   innovatsion   ishlanmalar   va   texnologiyalar   yordamida   texnologik
ishlab   chiqarish   zanjirlarini   shakllantirish   hamda   yagona   raqamli   ekosistema
yordamida mahsulotlarni eksport qilishga xizmat qilmoqda.
O‘z   o‘rnida   aytib   o‘tish   lozimki,   yangi   innovatsion   va   texnologik
kashfiyotlarni   yaratish   uzoq   muddatli   ilmiy   izlanishlar   hamda   katta
mablag‘larni talab qilishi sababli, ittifoqdosh davlatlar mavjud izlanmalardan
hamkorlikda   foydalanishdan   manfaatdordir.   Xususan,   BMTning   Yevropa
iqtisodiy   komissiyasi   ma’lumotlariga   ko‘ra,   davlatlararo   sanoat   kooperatsiyasi
natijasida yangi  mahsulot  ishlab chiqarish  jarayoni  14-20 oy muddatga qisqaradi,
ishlab   chiqarishni   yo‘lga   qo‘yish   xarajatlari   esa   50-70%   kamayadi.   Ta’kidlab
o‘tish   lozimki,   Yevroosiyo   iqtisodiy   komissiyasi   tomonidan,   2022   yilga   qadar 9YeOII davlatlari hududida amalga oshirilishi  rejalashtirilayotgan umumiy qiymati
777 mlrd. dollarlik 622 yirik investitsion loyihalar ishlab chiqilgan.
Xususan,   O‘zbekiston   Jahon   savdo   tashkilotiga   kirishi   bo‘yicha
harakatlarni jadallashtirdi, o‘zaro savdo uchun yanada qulay sharoitlar yaratish va
tashqi   savdo   rejimini   maqbullashtirish   maqsadida   Yevropa   Ittifoqi   bilan   bilan
Kengaytirilgan   sheriklik   va   hamkorlik   to‘g‘risidagi   bitim   bo‘yicha   muzokaralar,
shuningdek,   Preferensiyalarining   bosh   tizimiga   (“PBT+”)   qo‘shilishi   doirasida
yakuniy ishlar olib borilyapti.
O‘z   o‘rnida,   bugungi   kunda   O‘zbekiston   Respublikasida   amalga
oshirilayotgan   ijtimoiy-iqtisodiy   islohotlar   samaradorligi,   ko‘p   jihatdan,   jahon
xo‘jaligi   tizimiga   integratsiyalashishga,   ayniqsa,   hududiy   jihatdan   yaqin
mamlakatlar bilan savdo-iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishiga   bog‘liqdir.
YeOIIda kuzatuvchi maqomining yana bir afzalligi unda ittifoq talablariga
rioya   qilish   majburiyatining   yuklanmasligi,   ayni   vaqtda   Ittifoq   bilan   hamkorlik
istiqbollari   mahalliy   biznes   vakillariga   yanada   raqobatbardosh   bo‘lish   uchun   o‘z
faoliyatlarini takomillashtirish masalasini  dolzarblashtiradi. Bundan iste’molchilar
va,   umuman,   modernizatsiyaning   yangi   bosqichiga   chiqishi   orqali   iqtisodiyot
yutadi. 9XULOSA VA TAKLIFLAR
Xulosa   sifatida   shu   aytish   joyizki,   Markaziy   Osiyo   mamlakatlari   tashqi
savdosining   umumiy   hajmida   Yevropa   Ittifoqi   davlatlarining   umumiy   tovar
aylanmasidagi ulushi 21 foiz, eksport 28 foiz va import 14 foizni tashkil etdi.
Yevropaning   27   davlatini   o‘z   ichiga   olgan   O‘zbekiston   bilan   Yevropa
Ittifoqi hamkorligi mamlakat iqtisodiyoti va ijtimoiy hayotining ko‘plab sohalarini
qamrab olgan va 30 yillik tarixga ega.  
O‘zbekiston Yevropa Ittifoqi bilan hamkorlik imkoniyatlarini kengaytirish
maqsadida   2018-yilda   Yevropa   Ittifoqi   bilan   yangi   Kengaytirilgan   sheriklik   va
hamkorlik to‘g‘risidagi bitimni (EPCA) tuzish bo‘yicha muzokaralarni boshladi.  
Tomonlar   joriy   yilning   iyul   oyida   bitimni   keyinchalik   imzolash   va   u
tugagandan so‘ng kuchga kirishiga kelishib oldi.    
Mazkur Bitim yangi yo‘nalishlarda hamkorlikni kengaytirish, shuningdek,
savdo-iqtisodiy   munosabatlarni   tartibga   soluvchi   me’yoriy-huquqiy   bazani
takomillashtirishni nazarda tutadi.  
Xususan, iqtisodiy va sarmoyaviy hamkorlik, energetika, transport, atrof-
muhit   va   iqlim   o‘zgarishi,   raqamli   iqtisodiyot,   qishloq   xo‘jaligi   va   qishloqlarni
rivojlantirish,   bandlik   va   ijtimoiy   masalalar,   shuningdek,   ilmiy   tadqiqotlar   kabi
qator muhim yo‘nalishlarda hamkorlikni kengaytirish rejalashtirilgan.
2017-yildan   boshlab   Yevropa   investitsiya   banki   va   Yevropa   tiklanish   va
taraqqiyot banki O‘zbekiston bilan hamkorlikni tikladi, bu O‘zbekistonda Yevropa
Ittifoqining   investitsiya   loyihalari   soni   va   ularni   moliyalashtirish   hajmining
sezilarli darajada oshishiga xizmat qildi.
2020-yildan   boshlab   Yevropa   Ittifoqi   “O‘zbekiston   tashqi   savdosiga
ko‘maklashish” loyihasini moliyalashtirib kelmoqda.  
Bu   loyiha   O‘zbekistonning   Jahon   savdo   tashkilotiga   a’zo   bo‘lishi   uchun
zarur bo‘lgan tartiblarni bajarish uchun texnik yordam ko‘rsatishni ham o‘z ichiga
oladi.
Yevropalik   investorlarning   O‘zbekistonda   ishlashga   qiziqishi   ham   ortib
bormoqda.   Shunday   qilib,   Yevropa   davlatlari   kapitali   ishtirokidagi   qo‘shma 9korxonalar soni 2017-yildan buyon 2,4 barobarga oshib, 440 tadan 1052 taga yetdi,
ulardan 300 dan ortig‘i 100 foiz Yevropa kapitali ishtirokida.
So‘nggi   besh   yilda   O‘zbekistonning   Yevropa   Ittifoqi   mamlakatlari   bilan
tovar   ayirboshlash   hajmi   50,5   foizga   o‘sib,   2,6   milliard   dollardan   3,9   milliard
dollarga, eksport 39,2 foizga o‘sib, 400,7 million dollardan 557,7 million dollarga,
import 52,6 foizga o‘sib, 2,2 milliard dollardan 3,3 milliard dollarga yetdi.  
Shu   bilan   birga,   o‘zaro   savdodagi   salbiy   saldo   55,6   foizga   oshib,   1,8
milliard dollardan 2,8 milliard dollarga yetdi.
2020-yildan boshlab O‘zbekistonning Yevropa Ittifoqi mamlakatlari bilan
tashqi   savdosi   statistikasida   2020-yil   yanvar   oyida   Yevropa   Ittifoqidan   chiqqan
Buyuk   Britaniya   bilan   savdo   ko‘rsatkichlari   va   shu   sababli   O‘zbekistonning
Yevropa   Ittifoqi   mamlakatlari   bilan   savdosi   umumiy   ko‘rsatkichlari   hisobga
olinmaydi.  
2021-yilda   Yevropa   Ittifoqi   mamlakatlari   ulushiga   O‘zbekiston   umumiy
savdo aylanmasining 9,2 foizi, umumiy eksportining 3,3 foizi va jami importining
13 foizi to‘g‘ri kelgan. 9O‘zbekiston   Yevropa   Ittifoqining   bir   tomonlama   “Umumlashtirilgan
imtiyozlar   tizimi   GSP+”   benefitsiari   maqomini   olish   bo‘yicha   27   ta   xalqaro
konventsiyani   ratifikatsiya   qilish   bilan   birga,   Yevropa   Ittifoqining   barcha
shartlarini bajardi.  
Natijada,   2021-yil   10-apreldan   Yevropa   Ittfoqi   O‘zbekistondan   GSP+
doirasida   import   qilinadigan   tovarlarga   imtiyozli   (nol)   tariflarni   qo‘llashni
boshladi.
2021-yil   yakunlariga   ko‘ra,   O‘zbekistonning   Yevropa   Ittifoqi
mamlakatlari   bilan   tovar   ayirboshlash   hajmi   2020-yilga   nisbatan   deyarli
o‘zgarmagan va 3,9 milliard dollarni tashkil etgan.  
2022-yilda   O‘zbekistonning   Yevropa   Ittifoqi   mamlakatlariga   eksportini
sezilarli darajada oshirish tendensiyasi davom etdi.  
Shunday   qilib,   joriy   yilning   9   oyi   yakunlariga   ko‘ra,   o‘tgan   yilning   shu
davriga   nisbatan   O‘zbekistonning   Yevropa   Ittifoqi   mamlakatlari   bilan   tovar
ayirboshlash hajmi 14,2 foizga o‘sdi va 3,1 mlrd dollarni tashkil qildi.  
Bu davrda O‘zbekistondan Yevropa Ittifoqiga eksport 68,1 foizga sezilarli
o‘sib,   619,9   mln   dollar   bo‘ldi.   Import   esa   5,8   foizga   o‘sgan   va   2,5   mlrd   dollarni
tashkil qilgan. Salbiy savdo balansi 5,6 foizga kamayib 1,9 mlrd dollar bo‘lgan.
2021-yilda  O‘zbekistonning   Yevropa   Ittifoqi  mamlakatlari  bilan  eksporti
va importi tarkibi quyidagi asosiy tovar guruhlari bo‘yicha ifodalandi:
Umumiy savdo aylanmasi bo‘yicha Yevropa Ittifoqi mamlakatlari orasida
O‘zbekistonning asosiy savdo hamkorlari quyidagilardir:  
 Germaniya — 765,7 million dollar (umumiy savdoning 19,7 foizi);  
 Litva — 505 million dollar (13 foiz);  
 Italiya — 430,3 million dollar (11,1 foiz);  
 Niderlandiya — 287,6 mln dollar (7,4 foiz);  
 Fransiya — 280,8 mln dollar (7,2 foiz);  
 Polsha — 249 mln dollar (6,4 foiz);  
 Latviya — 232,7 mln dollar (6 foiz);  
 Chexiya — 199,3 mln dollar (5,1 foiz);   9 Ispaniya — 157,8 mln dollar (4,1 foiz);  
 Vengriya — 115 mln dollar (3 foiz);  
 Avstriya — 105,9 mln dollar (2,7 foiz) va boshqalar.
O‘zbekistonning   Yevropa   Ittifoqi   mamlakatlariga   eksportining   asosiy
hajmi   Polsha   (umumiy   eksportning   15,9   foizi),   Germaniya   (12,9   foiz),
Niderlandiya (12,5 foiz), Litva (12,0 foiz), Latviya (9,9 foiz), Italiya (7,2 foiz) kabi
mamlakatlarga jo‘natiladi.  
Yevropa   Ittifoqi   davlatlaridan   O‘zbekiston   uchun   zarur   bo‘lgan
mahsulotlarning asosiy yetkazib beruvchilari Germaniya (umumiy importning 20,9
foizi), Litva (13,2  foiz), Italiya (11,7  foiz), Fransiya  (7,8 foiz),  Niderlandiya  (6,6
foiz), Latviya (5,3 foiz) va boshqalar hisoblanadi.  
O‘zbekistonning   Yevropa   Ittifoqi   mamlakatlariga   eksporti   sezilarli
darajada   oshganiga   qaramay,   import   hajmi   eksport   hajmidan   bir   necha   baravar
yuqori. Masalan, 2021-yilda deyarli 6 barobar ko‘p edi.  
O‘zbekiston Yevropa Ittifoqi va Yevropa davlatlari bilan hamkorlikni o‘z
tashqi   siyosatining   ustuvor   yo‘nalishlaridan   biri   deb   biladi.   So‘nggi   yillarda
O‘zbekistonning   Yevropa   mamlakatlari   bilan   barcha   jabhalardagi   munosabatlari
jadal sur’atlarda rivojlanib borishi natijasida o‘zaro manfaatli hamkorlikning yangi
davri boshlandi, deb aytsak bo‘ladi.
Birgina misol. Prezidentimizning Fransiya (2018 yil oktyabr), Germaniya
(2019   yil   yanvar)   va   Turkiyaga   (2017   yil   oktyabr   va   2020   yil   fevral)   rasmiy
tashriflari   tashkil   etilib,   ularning   natijalari   bo‘yicha   siyosiy,   savdo-iqtisodiy,
investitsiyaviy,   madaniy-gumanitar   va   boshqa   sohalarda   salmoqli   kelishuvlarga
erishildi. O‘z navbatida, GFR Prezidenti Frank-Valter Shtaynmayer (2019 yil may)
va   Turkiya   Prezidenti   Rejep   Tayyip   Erdo‘g‘an   (2018   yil   aprel)   mamlakatimizga
javob tashrifini amalga oshirganini alohida qayd etish joiz.
Biz   Yevropa   bilan   ikki   va   ko‘p   tomonlama   istiqbolli   munosabatlarni
davom   ettiramiz.   Savdo-sotiq,   investitsiya   va   moliya,   yuqori   texnologiyalar
transferi,   ilm-fan,   texnika,   ta’lim,   ekologiya,   sog‘liqni   saqlash   va   madaniyat
sohalaridagi   hamkorlik,   shuningdek,   mintaqaviy   xavfsizlikni   mustahkamlash 9O‘zbekiston   —   Yevropa   munosabatlarining   asosiy   ustuvor   yo‘nalishlari
hisoblanadi.
—   O‘zbekistonning   dunyodagi   nufuzli   xalqaro   tashkilotlar,   jumladan,
BMT,   Jahon   sog‘liqni   saqlash   tashkiloti,   YuNISEF   bilan   hamkorligi   bugungi
global pandemiyaga qarshi kurashda qanday samaralar bermoqda?
—   O‘zbekistonning   nufuzli   xalqaro   tashkilotlar,   shu   jumladan,   BMT   va
uning ixtisoslashgan agentliklari bilan samarali hamkorligi pandemiya davrida ham
susaygani yo‘q.
Joriy   yilning   iyun   oyida   Prezidentimiz   taklifi   bilan   ishlab   chiqilgan   va
tasdiqlangan   BMT   va   uning   ixtisoslashgan   muassasalari   bilan   hamkorlikni
rivojlantirish   bo‘yicha   tadbirlar   rejasi   («yo‘l   xaritasi»)   fikrimizning   yaqqol
isb о tidir.   Mazkur   hujjat   davlatimiz   rahbari   tashabbuslarini   BMT   doirasida   ilgari
surish,   respublika   va   uning   vakillari   nomzodlarini   BMTning   saylov   organlari
a’zoligiga   ilgari   surish   va   mamlakatimizning   xalqaro   maydondagi   imijini
oshirishga   qaratilgan   siyosiy-diplomatik   tadbirlarni   tashkil   etish   bo‘yicha   xalqaro
maydondagi   faoliyatni   jadallashtirish   borasidagi   sa’y-harakatlarni   ko‘zda   tutadi.
Tadbirlar rejasi sayyoramizdagi eng universal xalqaro tashkilot — BMT va uning
ixtisoslashgan muassasalari bilan bundan keyingi hamkorlikni sifat jihatdan yangi
pog‘onaga ko‘tarishi shubhasiz.
Tashqi   savdo   yo‘nalishlarini   diversifikatsiyalash   va   ularning   xalqaro
infratuzilmalar   bilan   integratsiyalashuviga   qaratilgan   tadbirlar   doirasida
O‘zbekistonning   JSTga   a’zo   bo‘lishi   uchun   salmoqli   ishlar   olib   borilmoqda.
Jumladan, joriy yil 29 iyun kuni O‘zbekiston Respublikasi  Bosh vazir o‘rinbosari
—   investitsiyalar   va   tashqi   savdo   vaziri   S.Umurzoqov   rahbarligida   Jahon   savdo
tashkiloti   (JST)   bilan   ishlash   bo‘yicha   Idoralararo   komissiyasining   navbatdagi
yig‘ilishi videokonferensiya shaklida o‘tkazildi.
  Yurtimizda   oxirgi   uch   yilda   «Inson   manfaatlari   hamma   narsadan   ustun»
tamoyili   asosida   xalqimiz   hayotini   tubdan   yaxshilashga   qaratilgan   keng   ko‘lamli
islohotlar   xalqaro   hamjamiyat   tomonidan   yuqori   baholanmoqda.   Jumladan,
BMTning Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissari  Mishel  Bacheletning 2019 yil 9yakuni bo‘yicha taqdim etgan yillik hisob о tida ilk bor O‘zbekiston Respublikasida
amalga oshirilayotgan islohotlarga alohida ijobiy urg‘u berilgan.
Xorijiy   sheriklarimiz   va   xalqaro   tashkilotlar   bilan   muloqot   jarayonida
O‘zbekistonda   inson   huquqlari   sohasidagi   islohotlarning   ortga   qaytmasligi   va
davomiyligini   alohida   ta’kidlab   kelmoqdamiz.   Mazkur   sohada   mamlakatimizning
nufuzini yanada oshirish maqsadida O‘zbekistonning 2021-2023 yillar mobaynida
BMTning   Inson   huquqlari   kengashiga   a’zo   bo‘lishi   masalasi   bo‘yicha
respublikamizning   tegishli   vazirlik   va   idoralari   hamda   xorijdagi   diplomatik
vakolatxonalari tomonidan izchil faoliyat amalga oshirilmoqda.
O‘zbekiston   Yevropa   Ittifoqi   bilan   munosabatlarda   inson   huquqlari   va
qonun   ustuvorligi   sohasidagi   hamkorlikni   rivojlantirishga   alohida   e’tibor
qaratmoqda.
O‘zbekistonning   ushbu   sohada   erishgan   ijobiy   natijalari   Yevropa
Ittifoqining   dunyoda   inson   huquqlari   va   demokratiya   bo‘yicha   yillik   hisob о tida
(2020 yil  iyun oyida e’lon qilingan)  ham  yuqori  baholandi. Hujjatda 2016 yildan
boshlab   Prezidentimiz   Shavkat   Mirziyoyev   tomonidan   O‘zbekistonda   jamiyatni
bosqichma-bosqich   liberallashtirish   va   demokratlashtirishga   qaratilgan   keng
qamrovli islohotlar dasturi, shu jumladan, siyosiy dasturlar amalga oshirilayotgani
ta’kidlangan.
Respublikaning   inson   huquqlarini   ta’minlash   borasidagi   yutuqlarini
inobatga   olgan   holda,   YeI   va   unga   a’zo   davlatlarning   aksariyati   O‘zbekistonning
global   siyosiy   jarayonlar,   jumladan,   BMTning   Inson   huquqlari   kengashiga   a’zo
bo‘lishidagi faol ishtirokini qo‘llab-quvvatlamoqda.
Joriy yilning 25 iyun kuni O‘zbekiston raisligida YuNVTOning Yevropa
mintaqaviy   komissiyasining   navbatdagi   65-sessiyasi   videomuloqot   tarzida   tashkil
etildi.   Tadbir   davomida   O‘zbekiston   Respublikasi   Bosh   vaziri   o‘rinbosari,
Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi raisi Aziz Abduhakimov 2023 yilda BMT
Jahon sayyohlik tashkilotining Ijroiya kengashiga 2021-2023 yillar uchun va Bosh
assambleyasining   25-sessiyasini   o‘tkazishga   O‘zbekiston   nomzodini   ilgari   surish
tashabbusini e’lon qildi hamda bu a’zo davlatlar tomonidan iliq kutib olindi. 9FОYDАLАNILGАN АDАBIYОTLАR RО’YXАTI
I. О’zbekistоn Respublikаsi Qоnunlаri
1.1. О’zbekstоn Respublikаsi Kоnstitusiyаsi. – T.: “О’zbekistоn”, 2017
1.2. О’zbekstоn Respublikаsi Ta’lim to‘g’risida qonuni 23.09.2020 yildagi O‘RQ-
637-son
1.3. О’zbekstоn Respublikаsining Mehnаt kоdeksi. – T.: “О’zbekistоn”, 2017
II. О’zbekstоn Respublikаsi Prezidentining Fаrmоnlаri vа qаrоrlаri
2.1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 5-oktabedagi PF 6079 sonli
“Raqamli O‘zbekiston 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni amalga oshirish chora
tadbirlari to‘g’risida”gi farmoni. 
2.2.   “Respublika   Oliy   ta’lim   muassasalarida   tahsil   olayotgan,   ilmiy-tadqiqot
faoliyati   bilan   shug‘ullanayotgan   iqtidorli   yoshlarni   yanada   qo‘llab-quvvatlash
to‘g‘risi”da   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   Farmoni,
09.09.2021 yildagi PF-6309-son
2.3.   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2020-yil   6-noyabrdagi
“O‘zbekistonning   yangi   taraqqiyot   davrida   ta’lim-tarbiya   va   ilm-fan   sohalarini
rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-6108-son Farmoni.  
2.4.   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2018-yil   5-sentabrdagi   PF-5538-
sonli   “Xalq   ta’limini   boshqarish   tizimini   takomillashtirish   bo‘yicha   qo‘shimcha
chora-tadbirlar to‘g’risida”gi farmoni.
III. О’zbekistоn Respublikаsi Vаzirlаr Mаhkаmаsining qаrоrlаri
3.1. “ Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim jarayonini tashkil etish bilan bog‘liq tizimni
takomillashtirish   chora-tadbirlari   to‘g‘risi”da   O‘zbekiston   Respublikasi   Vazirlar
Mahkamasining qarori, 31.12.2020 yildagi 824-son
3.2.   Vazirlar   mahkamasining   “Oliy   ta’lim   muassasalariga   o‘qishga   qabul   qilish,
talabalar   o‘qishini   ko‘chirish,   qayta   tiklash   va   o‘qishdan   chetlashtirish   tartibi
to‘g‘risidagi nizomlarni tasdiqlash haqida” 2017-yil 20-iyundagi 393-son qaroriga
o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining qarori, 27.04.2019 yildagi 360-son 9IV. О’zbekistоn Respublikаsi Prezidenti аsаrlаri vа mа’ruzаlаri
4.1.   Sh.Mirziyoyev   Yangi   O‘zbekiston   Taraqqiyot   Strategiyasi   –   T.:
“О’zbekistоn”, 2022, 211-bet.
4.2. Mirziyоyev Sh.M. Mаmlаkаtimizni 2021-yildа ijtimоiy-iqtisоdiy rivоjlаntirish
yаkunlаri   vа   2022-yilgа   mо’ljаllаngаn   iqtisоdiy   dаsturning   eng   muhim   ustuvоr
yо’nаlishlаrigа   bаg’ishlаngаn   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Oliy   majlisga
Murojaatnomasi – 2022, 24-yanvar.
4.2.   Sh.M.Mirziyoyev   –   “Erkin   Va   Farovon   Demokratik   O‘zbekiston   Davlatini
Birgalikda Barpo Etamiz”  T.:  “О’zbekistоn”, 2020, 2-bet.
4.3. Shavkat Mirziyoyev. Asarlar. 1-jild. Milliy tаrаqqiyot yo limizni qаtiyat bilаnʼ
dаvom ettirib, yangi bosqichgа ko tаrаmiz 	
ʼ – T.:  “О’zbekistоn”, 2020, 2-bet.
V. Dаrslik, о’quv qо’llаnmаlаr vа mаqоlаlаr tо’plаmi
5.1.   G‘.M.Porsaev,   B.Sh.Safarov,  D.Q.Usmanova . “Raqamli  iqtisodiyot  asoslari”.
Dаrslik. –T.: “Fаn vа texnоlоgiyа”, 2020.
5.2.   B.Y.Xodiyev,   Sh.Sh.Shоdmоnоv   Iqtisоdiyоt   nаzаriyаsi.   Dаrslik.   –   T:
“Barkamol fayz”, 2017.
VI. Fоydаlаnilgаn dоktоrlik, nоmzоdlik, mаgistrlik dissertаsiyаlаr
6.1.   Аrаbоv   N.U.   Mehnаt   bоzоri   infrаtuzilmаsining   rivоjlаnishi   (Sаmаrqаnd
vilоyаti   misоlidа).   Iqtisоd   fаnlаri   nоmzоdlik   dissertаtsiyаsi.   -   T.:   TDIU.   2008.   –
156 b.
6.2.   Nаsimоv   D.А.     Оliy   tа’lim   muаssаsаlаri   bitiruvchilаrini   ishgа   jоylаshtirish
tizimini tаkоmillаshtirish. Dissertаtsiyа. Iqtisоd fаnlаri nоmzоdi  – T.: TDIU, 2009
. – 40 b.
VII. Internet sаytlаri
7.1. htpp://www.gоv.uz – О’zbekistоn Respublikаsi hukumаt pоrtаli.
7.2. htpp://www.stаt.uz – О’zbekistоn Respublikаsi Stаtistikа Qо’mitаsi  veb-sаyti.
7.3.  http://www.Lex.u z .
7.4.  http://www.edu.uz
7.5.  http://www.ioso.ru
7.6.  http://www.samdu.uz 9Adabiyotlar ro'yxati
[1] D. conjointe de la C. et du CAEM, "Qo'shma deklaratsiya", 1988 yil.
[2]   M.   Responsible   va  F.   O.  R.   Immigratsiya,   “Yevropa   hamjamiyatlarining
xabarnomasi”, jild. 21, yo'q. 1993 yil iyun.
[3]   M.   Responsible   va   F.   O.   R.   Immigratsiya,   “Yevropa   hamjamiyatlari
xabarnomasi”, jild. 22, yo'q. 1993 yil iyun.
[4]   M.   Responsible   va   F.   O.   R.   Immigratsiya,   “Yevropa   hamjamiyatlari
xabarnomasi”, jild. 25, yo'q. 1993 yil iyun.
[5]   S.   Jamiyat,   A.   E.   Jamiyat,   M.   Shtatlar,   E.   Jamiyatlar,   E.   Atom   va   E.
Jamiyat, “Kengash va Komissiya”, №. Yanvar, 19-20-betlar, 1998 yil.
[6] P. Oj, “Kengash va komissiya [2005], jild. 3649, yo'q. 2005 yil sentyabr,
1–30-betlar, 2008 yil.
[7]   S.   Europene,   “Yevropa   Ittifoqining   Markaziy   Osiyo   mamlakatlari   bilan
sheriklik va hamkorlik kelishuvlari”, 2014 y.
[8] Yevropa Ittifoqi, “Rasmiy jurnal,” O chirilgan. J. Evr. Ittifoq, jild. 57, b.ʻ
216, 2014, doi: doi: 10.3000/19770677.L_2013.124.eng.
[9] O zbekiston Respublikasi  Tashqi  ishlar vazirligining Huquqiy shartnoma	
ʻ
bo limi P/UZ/CE/uz, “1-7.,”. .	
ʻ
[10]   N.   Ireland,   E.   Atomic,   E.   Community,   C.   Agreement   va   N.   Ireland,
“Faqat ‘Bilish kerak’’ asosida tarqatish - jamoat joylarida o'qimang yoki ochiq olib
yurmang.   Saqlash   va   uzatishda   xavfsiz   saqlanishi   va   shifrlangan   bo'lishi   kerak.
Nusxalarni maydalash yoki xavfsiz o chirish orqali yo q qiling. To liq foydalanish	
ʻ ʻ ʻ
bo yicha ko rsatmalar https://europa.eu/!db,’” 2020.	
ʻ ʻ
[11]   Kengash   va   Komissiya,   “Yevropa   Ittifoqi   va   Ozarbayjon   o rtasidagi	
ʻ
PCA”,   jild.   2104,   32–101-betlar,   1999,   [Onlayn].   Mavjud:   http://eur-
lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:31999D0614&from=EN.
[12] M. O zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi, “Rasmiy veb-sahifa/	
ʻ
O zbekiston   Respublikasi   Tashqi   ishlar   vazirligi,”   O zbekiston   Respublikasining	
ʻ ʻ
Yevropa   davlatlari   bilan   hamkorligi,   2021.   https://mfa   .uz/uz/pages/Yevropa-
mamlakatlari bilan.
[13] V. Klyuver va T. Smolenska, “O zbekiston MDH erkin savdo hududiga	
ʻ
qo shildi”, O zbekiston MDH erkin savdo hududiga qo shildi, 2020-yil.	
ʻ ʻ ʻ

O‘ZBEKISTON VA YEVROPA DAVLATLARI O‘RTASIDA SAVDO, INVESTITSION VA IQTISODIY ALOQALARNI RIVOJLANISHNING MUHIM MASALLARI MUNDARIJA KIRISH…………………………………………………………………………. 4 I – BOB. XALQARO HAMKORLIK, SAVDO VA IQTISODIY- SIYOSIY JARAYONLARNING SHAKILLANISHI VA NAZARIY ASOSLARI. 1.1-§. Xalqaro savdo va iqtisodiy munosabatlarni shakillanishi va rivojlanishining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va mazmuni ………..………….… 10 1.2-§. Xalqaro savdo, iqtisodiy va invsestitsion aloqalarning rivojlanishi O‘zbekiston iqtisodiyot rivojlanishidagi o’rni va ahamiyati……………….…. 18 1.3-§. Mamlakatimiz iqtisodiyotiga xalqaro hamkorlik va investitsiyalarni jalb qilish masalalari va ularning tashqi savdoni rivojlanishidagi xususiyatlari... 24 II – BOB. O‘ZBEKISTON VA YEVROPA DAVLATLARI O‘RTASIDA SAVDO, INVESTITSION VA IQTISODIY ALOQALAR RIVOJLANISHI HOLATI VA TAHLILI. 2.1-§. O‘zbekiston Jahon savdo tashkiloti va Yevropa Ittifoqi mamlakatlari bilan istiqbolli shartnomalar va rejalar……………………………………….... 34 2.2-§. O‘zbekistonning Yevropa rivojlangan mamlakatlari bilan sherikchilik aloqalari, inson huquqlari va qonun ustuvorligi sohasidagi hamkorlikni rivojlantirish masalalari………………………………………………………... 44 III – BOB. YEVROPA DAVLATLARI BILAN SAVDO, INVESTITSION VA IQTISODIY ALOQALAR NING ISTIQBOLLARI. 3.1-§. O‘zbekiston va Yevropa Davlatlari o‘rtasida savdo, investitsiya va iqtisodiy aloqalarning tashqi savdo aylanmas i ……………………………….... 55 3.2-§. Xaqaro hamkorlik, millatlararo totuvlik, do‘stlik va qo‘shnichilikni istiqbolli rivojlanishdagi o‘rni va ahamyati ……………………………………. 64 XULOSA VA TAKLIFLAR………………………………………………… 76 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ………………………. 82

9KIRISH Dissertаtsiyа mаvzusining dоlzаrbligi. O‘zbekiston Respublikasi va Yevropa o‘rtasida tashqi savdo aylanmasi hajmi 2021 yilda 17 425,0 milliard dollarni tashkil etdi, tovarlar bo‘yicha 16 413,9 hamda xizmatlar bo‘yicha 1011,1 milliard dollarni tashkil etgan. Hozirgi jahon iqtisodiyotida integratsiya jarayoni jadal rivojlanmoqda. Mamlakatlar o‘rtasidagi iqtisodiy, savdo va investitsion munosabatlar rivojlanshi rivojlangan davlatlar bilan sherikchilik aloqalarini yo‘lga qo‘yish, investitsion va savdo aloqalarini rivojlantirish ana shu integratsiya jarayonlarini aks ettiradi. Bаrchа sоhаlаr mamlakatimiz iqtisodiyotini rаqаmlаshtirish, mоdernizаsiyа vа diversifikаtsiyа qilish, eksport va import hajmini jаdаl sur’аtlаrdа rivоjlаntirish ustuvоr vаzifаlаrdаn biri hisоblаnаdi. Raqamli texnologiyalarining paydo bo‘lishi va tarqalishi global iqtisodiyotga shu qadar ta’sir ko‘rsatdiki, yangi bir hodisa – raqamli iqtisodiyot paydo bo‘ldi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari ta’siri ostida odamlarning turmush tarzi o‘zgara boshladi, foydalanuvchilar o‘rtasidagi aloqalar o‘zgardi – turli jug‘rofiy mintaqalar, faoliyat sohalari va boshqalardagi odamlar o‘rtasida aloqa o‘rnatish imkoniyati paydo bo‘ldi. Bu raqamli iqtisodiyotning asosi bo‘lgan axborot aloqalarining jadal o‘sishiga olib kelmoqda. O zbekiston va Yevropa Ittifoqiʻ o rtasidagi ʻ ikki tomonlama diplomatik munosabatlardir hisoblanadi. O zbekiston Respublikasining ʻ Yevropa Ittifoqi bilan munosabatlarining boshlanishi 1992-yil 15-aprelda O zbekiston Respublikasi ʻ hukumati va Yevropa hamjamiyatlari komissiyasi o rtasida o zaro anglashuv ʻ ʻ memorandumining imzolanishi bilan asos solingan. 1994-yil 16-noyabrda tomonlar o rtasida diplomatik munosabatlar o rnatildi. ʻ ʻ Yevropa Ittifoqi va O zbekiston o rtasida Sheriklik va hamkorlik ʻ ʻ to g risidagi bitim 1996-yil iyun oyida Florensiyada davlat rahbarlari darajasida ʻ ʻ

9imzolangan. Amaldagi Kengaytirilgan sheriklik va hamkorlik to g risidagi bitimʻ ʻ 2022-yil 6-iyulda imzolangan Xuddi shuning uchun hаm dаvlаt sherikchilik munosabatlarini rivojlantirish mаqsаdidа respublikаmiz rаhbаri tоmоnidаn bir qаnchа qаrоrlаrni qаbul qildi. Mаsаlаn, О‘zbekistоn Respublikаsi Prezidentining 2020-yil 28 - yanvar dаgi PF-60-son “ 2022 — 2026 yillarga mо ‘ ljallangan yangi О ‘ zbekistоnning Taraqqiyоt Strategiyasi” to‘g’risidagi farmoni. 1 О‘zbekistоn Respublikаsi Prezidentining 2020-yil 10-оktyаbrdаgi “Rаqаmli О’zbekistоn — 2030” strаtegiyаsini tаsdiqlаsh vа uni sаmаrаli аmаlgа оshirish chоrа-tаdbirlаri tо’g’risi” dа fаrmоni. 2 О‘zbekistоn Respublikаsi Prezidentining 2020-yil 6-aprildаgi “ Tashqi savdo faoliyati ishtirokchilarini qo‘llab-quvvatlashning qo‘shimcha chora- tadbirlari to‘g‘risi” dagi Farmoni. 3 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022 yil 31-dekabrdagi 733-sonli “O‘zbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy faoliyatini tartibga solish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risi” dagi q arori. 4 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022 yil 8-iyuldagi Fransiya taraqqiyot agentligi ishtirokida “Yashil iqtisodiyotni rivojlantirish dasturi” va opek xalqaro hamkorlik jamg‘armasi ishtirokida “O‘zbekistonning o‘tish davridagi rivojlanish siyosatini jadallashtirish” loyihalarini amalga oshirish, shuningdek, davlat tashqi qarzlariga xizmat ko‘rsatish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. 5 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022 yil 7-iyundagi 306- sonli “Xorijiy va mahalliy investorlarning investitsiya loyihalari tashqi infratuzilmasini yaratish xarajatlarini davlat tomonidan qoplab berish tartibi to‘g‘risi” dagi nizomni tasdiqlash haqida qarori. 6 1 https://lex.uz/uz/docs/-5841063 2 https://lex.uz/docs/5841063 3 https://lex.uz/uz/docs/-5941729 4 https://lex.uz/uz/docs/-6337000 5 https://lex.uz/uz/docs/-6303230 6 https://lex.uz/docs/-6049663

9Evropa Ittifoqi (EI) iqtisodiy va siyosiy ittifoq sifatida murakkab siyosiy va huquqiy tabiatga ega tuzilmadir. Shu bilan birga, Evropa Ittifoqi ham an'anaviy xalqaro tashkilotlar, ham davlatlar va davlatga o‘xshash tuzilmalardan farqli jihatlarga ega. Bugungi kunda, bizning nuqtai nazarimizdan, u federativ davlat imidjini bosqichma-bosqich rivojlantirib borayotgan konfederativ xususiyatlarni o'zida mujassam etgan davlatga o'xshash xalqaro tashkilotning o'ziga xos namunasini tashkil etadi. Shu jihatdan Markaziy Osiyo davlatlarining Yevropa Ittifoqi bilan o‘zaro munosabatlari boshqa xalqaro tashkilotlar bilan munosabatlaridan farq qiladi. Ushbu tadqiqotning maqsadi - Sheriklik va hamkorlik to‘g‘risidagi bitimlarni va ulardagi kamchiliklarni o‘rganish orqali Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo respublikalari o‘rtasidagi ikki tomonlama munosabatlarning huquqiy jihatlariga umumiy nuqtai nazar berishdan iborat hamda Yevropa Ittifoqi bilan o‘zaro savdo-iqtisodiy munosabatlarini yanada kengaytirish va rivojlantirish yo‘llarining asosiy yo‘nalishlarini ochib berish. Yevropa Ittifoqi va O‘zbekiston, shuningdek, Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligining (MDH) boshqa respublikalari nomidan Yevropa hamjamiyatlari o‘rtasida imzolangan Sheriklik va hamkorlik to‘g‘risidagi bitimlar o‘ziga xos tarixga ega. "Sovuq urush" davrida mafkura tufayli Yevropa hamjamiyatlari va O'zaro Iqtisodiy Yordam Kengashi (Komekon) munosabatlari uzoq vaqt davomida boshi berk ko'chada edi. Evropa hamjamiyatlari va Komekon o'rtasidagi diplomatik munosabatlar 1988 yil 25 iyunda Lyuksemburgda Evropa Iqtisodiy Hamjamiyati va Komekon o'rtasida qo'shma deklaratsiya imzolangandan keyingina o'rnatildi. [1] 1988-yil sentabrda diplomatik munosabatlar o rnatilgandan so ng,ʻ ʻ YEIH-SSSR munosabatlari EEC-Komekkon doirasidan chiqib, ikki tomonlama asosga aylandi. Shundan so'ng, Evropa Kengashi SSSR bilan munosabatlarga oid Evropa Komissiyasining takliflarini ma'qullaydigan rezolyutsiyani qabul qildi. [2] . Savdo-iqtisodiy hamkorlik to g risidagi bitimlarni tuzish bo yicha 1988- ʻ ʻ ʻ yildan boshlangan uzoq muzokaralardan so ng “Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyati va ʻ Atom energiyasi bo yicha Yevropa hamjamiyati hamda Sovet Sotsialistik ʻ

9Respublikalar Ittifoqi o rtasida savdo-iqtisodiy va tijorat hamkorlik to g risidagiʻ ʻ ʻ Bitim” vazir tomonidan imzolandi. SSSR tashqi ishlar vaziri E.Shevarnadze va 1989-yil 18-dekabrda YeIH Kengashining o sha paytdagi raisi R.Duma (YEOIH ʻ SSSR bilan yadroviy hamkorlikni o rnatish to g risidagi bitimga kiritilgan edi) ʻ ʻ ʻ [3] . Ushbu maqsadga erishish uchun ishda quyidagi vazifalar qo‘yilgan: - mamlakatlar o‘rtasidagi o‘zaro savdo-iqtisodiy aloqalarning nazariy jihatlariga to‘xtalib, xususan, savdo-iqtisodiy aloqalarning tasnifi va tavsifini tasniflash va tavsiflash; -tashqi savdo siyosati va strategiyasining ahamiyatini ko‘rsatib berish; - tashqi savdo-iqtisodiy munosabatlarni tartibga solish usullarini aniqlash; - O‘zbekiston va YI savdo-iqtisodiy aloqalarining tashkiliy huquqiy asoslarini ko‘rsatib berish; - O‘zbekiston va YI savdo aylanmasining o‘zgarish natijalarini tahlil qilish; - O‘zbekiston va YI savdo-iqtisodiy aloqalarini rivojlantirish yo‘nalishlari imkoniyatlarini aniqlash. Mаgistrlik dissertаtsiyаsi mаvzusining о‘rgаnilgаnlik dаrаjаsi. O‘zbekiston va Yevropa mamlakatlari ni ijtimоiy-iqtisоdiy rivоjlаntirish bоrаsidаgi strаtegiyа vа mexаnizmlаr mаmlаkаtimiz vа xоrijlik оlimlаrning ilmiy tаdqiqоt ishlаridа keng о‘rgаnilgаn. Xоrijlik оlimlаrdаn M.Pоrter, U.Izаrd, V.Kristаller, F.Perru, R.N.SHniper, V.M.SHtulberg, А.Veber, А.Lyоsh, T.Xegerstrаnd, А.G.Grаnberg, О.V.Kuznetsоvа, N.I.Kоlоsоvskiy, А.Аlonso, А.Ogle, А.Аminian, X.Аyala, V.Bramvell, B.Leyn, R.Batler, J.Kukier, Ye.Matteus, E.Boo, X.Tseballos- Laskureyn, V.Аdriana, kabi olimlar tomonidan atroflicha o‘rganilgan 1 1 Boo, E., Ecotourism: The Potentials and Pitfalls. Volumes 1-2. World Wildlife Fund. Washington, 1990.; Lascurain, H. , Integrating Biodiversity into the Tourism Sector: Best Practice Guidelines. 2001.; Adriana B. Environmental supply chain management in tourism: The case of large tour operators. Journal of Cleaner Production, 17, 2009. –P. 1385-1392.; Alonso, A.D., Ogle, A. Tourism and hospitality small and medium enterprises and environmental sustainability. Management Research Review, 33, 2010. –P. 818-826.; Aminian, A. Environmental performance measurement of tourism accommodations in the pilgrimage urban areas: The case of the Holy City of Mashhad. Procedia – Social and Behavioral Sciences, 35, 2012. –P. 514-522.; Ayala, H. Ecoresort: A ‗Green‘ master plan for the international resort industry. International Journal of Hospitality Management, 14, 1995. – P. 351-374.; Bramwell, B., Lane, B. Towards innovation in sustainable tourism research? Journal of Sustainable Tourism, 20(1), 2012. –P. 1-7.; Butler, R.W. Tourism and the environment: A geographical perspective. Tourism Geographies: An International Journal of Tourism Space, Place and Environment, 2, 2000. –P. 337–358.; Cukier, J.