logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. TURLI OʻQUV YURTLARIDA CHET TILI TA’LIM TASNIFI

TURLI OʻQUV YURTLARIDA CHET TILI TA’LIM TASNIFI

Yuklangan vaqt:

23.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

145.5 KB
Ko'chirib olish
TURLI O QUV YURTLARIDA CHET TILI TA’LIM TASNIFIʻ Mundarija Kirish …………………………………………………………………………....3 Asosiy qism 1.Chet tili o qitishning jahon standartlari………………………………………..5 ʻ 2. AQSh davlati OTMlarida chet (xitoy) tili o qitish …………………………...8 ʻ 3. Yevropa davlatlari OTMlarida chet (xitoy) tilini o qitish tasnifi……………..13 ʻ 4. Xitoyda xitoy tilini o qitish…………………………………………………....21 ʻ Xulosa ……………………………………………………………………………29 Foydalanilgan adabiyotlar ro yxati ʻ ……………………………………………31 Kirish 1 Til o‘rganish kishilik jamiyatida bag‘oyat muhim sohalardan hisoblanadi. Muloqot vositasi bo‘lmish tilni tabiiy muhitda oilada, jamoatchilik orasida yoki uyushgan holda ya’ni darsda amaliy egallash mumkin. Til hodisalariga oid bilimlar esa nazariy jihatdan o‘rganiladi. Ma’lumki, chet tilini o‘rgatish-o‘rganish muayyan jihatlari bilan ona tili va ikkinchi tildan keskin farqlanadi. Bu esa, o‘z navbatida, tegishli chet tili o‘qitish texnologiyasini qo‘llashni taqozo etadi. Mavzuning dolzarbligi. Zamonaviy metodologiyada, xuddi ko p yillarʻ oldin bo lgani kabi, turli o quv yurtlarida chet tilini o qitishning zamonaviy o quv ʻ ʻ ʻ ʻ sharoitlariga mos keladigan va zamonaviy ta’lim standartlari talablariga javob beradigan eng samarali va oqilona usullarni o‘ylab topishgan. Shuning uchun bu kurs ishining maqsadi? Chet tilini o qitishning asosiy, zamonaviy, ʻ uslubiy ,tizimlarini batafsil tahlil qilish va chet tilini o qitishdagi samaradorligi ʻ nuqtai nazaridan uslubiy ahamiyatini aniqlash. 1 Buning uchun XX asr davomida chet tilini o qitish metodik tizimlarining ʻ tarixiy evolyutsiyasini o rganish va har bir metodik tizim uchun asosiy maqsad, ʻ vazifalar, uslublar va o quv qo llanmalarini aniqlash maqsadga muvofiqdir. ʻ ʻ Shuningdek, alohida metodik tizimlarning nazariy asoslarni, ularni o quv ʻ jarayonida qo llash ko lamini ko rsatish, ularning xususiyatlarini, afzalliklari va ʻ ʻ ʻ kamchiliklarini, hozirgi bosqichda, chet tilini o qitishda, ulardan foydalanish ʻ samaradorligi darajasini ko rsatish kerak. ʻ Kurs ishi maqsadi va vazifalari: Kurs ishida Turli o quv yurtlarida chet tili ʻ ta’lim tasnifi haqida ilmiy-metodik tavsiyalar ishlab chiqish maqsad qilib qo‘yiladi va quyidagi vazifalar rejalashtiriladi: 1. Chet tili o qitishning jahon standartlar. ʻ 2. AQSh davlati OTMlarida chet (xitoy) tili o qitish. ʻ 3. Yevropa davlatlari OTMlarida chet (xitoy) tilini o qitish tasnifi. ʻ 4. Xitoyda xitoy tilini o qitish. ʻ 1 Alpatov V.M. Tilshunoslik ta'limotlari tarixi: Darslik / V.M. Alpatov - M.: Rus madaniyati tillari, 2019. - 368 b. 2 Kurs ishining tuzilishi : Mazkur kurs ishi kirish, asosiy qism, 4 reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro yxati bilan birga jami 31 betdan iborat.ʻ 1.Chet tili o qitishning jahon standartlari ʻ 3 Zamonaviy globallashuv sharoitida har qanday mutaxassisi uchun chet tilini ya’ni, ingliz tilini xalqaro muloqot tili sifatida bilish kerak bo‘lgan. Bu oliy o quv yurti insonning kasbiy faoliyatga kirishidan oldingi yakuniy qadam bo lib,ʻ ʻ bo lajak mutaxassisning chet tilini bilish darajasining yakuniy darajasi uchun ʻ mas’ul universitet hisoblanadi. “Men lug at bilan o qiyman” iborasi chet tilini ʻ ʻ bilish darajasi haqidagi savolga umumiy javob bo lib qoldi, bu esa universitet ʻ bitiruvchilarining mutlaq ko pchiligida chet tilini amaliy bilmaganligidan dalolat ʻ beradi. Chet tillarni o rganish va o qitish sohasidagi mavjud vaziyatni o zgartirish ʻ ʻ ʻ uchun turli yo nalishlarda muvofiqlashtirilgan tizimli ishlarni olib borish talab ʻ etiladi. Avvalo, oliy o quv yurtlarida chet tili o qituvchilariga qo yiladigan yagona ʻ ʻ ʻ malaka talablarini ishlab chiqish va joriy etish hamda ularni qo llash ʻ mexanizmlarini ishlab chiqish, xususan, malaka oshirishning sifatli dasturlarini yaratish hamda chet tilini attestatsiyadan o tkazish va sertifikatlash tizimini ʻ yaratish zarur. Chet tili o qituvchilarini tayyorlash bo yicha mavjud tizimlarni qayta ʻ ʻ ko rib chiqish, malaka talablarini, keyinchalik kasbiy standartlarni ishlab chiqish ʻ va joriy etishni bu boradagi xorijiy tajribani tahlil qilishdan boshlash maqsadga muvofiq bo lar edi. O tgan asrda chet tillarini o qitish sohasidagi eng innovatsion ʻ ʻ ʻ g oyalar ingliz tilini o qitish metodikasi sohasida paydo bo ldi va boshqa xorijiy ʻ ʻ ʻ tillarga tarqaldi. Shu munosabat bilan chet tillarini o qitish metodikasining eng ʻ ko p o rganilgan masalalari, demakki, o qituvchi uchun zarur bo lgan kasbiy ʻ ʻ ʻ ʻ kompetensiyalarni aniqlash muammolari ingliz tilida so zlashuvchi olimlarning ʻ asarlaridadir. 2 Qiyosiy tahlil qilish uchun biz professional uyushmalar tomonidan ishlab chiqilgan quyidagi 6 ta standartni tanladik, jumladan, amaliyotchi o qituvchilar va ʻ chet tillarini o qitish metodikasi sohasidagi ekspert mutaxassislar so nggi 10-15 yil ʻ ʻ ichida: 2 Vitlin J.L. Chet tillari grammatikasini o'qitishning zamonaviy muammolari: Darslik / Zh.L. Vitlin // Chet el. Maktabdagi tillar. - Moskva, 2020. - No 5. B.36 - 39. 4 1. Chet tili o qituvchisining kasbiy kompetensiyalarini baholash uchunʻ Kembrij shkalasi – Cambridge English Teaching Framework (keyingi o rinlarda ʻ CETF) – Cambridge English Language Assessment – Kembrij universitetining imtihonlar bo limi tomonidan 2014-yilda ishlab chiqilgan ʻ 2. Yevropa Profiling Grid (EPG) Yevropa til xizmatlari sifati assotsiatsiyasi (EAQUALS) tomonidan 2013 yilda ishlab chiqilgan; bolgar, golland, ingliz, frantsuz, nemis, italyan, turk va ispan tillarida nashr etilgan 3. Teaching English Continuing Professional Development (CPD) Framework (keyingi o rinlarda British Council ELTCPD) - Britaniya Kengashi ʻ (xalqaro tashkilot, Tashqi ishlar vazirligi tarkibiga kiruvchi, ta’lim sohasidagi hamkorlikni rivojlantirish, Buyuk Britaniya va boshqa mamlakatlar o rtasidagi ʻ madaniyat va san’at) 2012 yilda ; 4. Chet tili sifatida ingliz tili standartlari - Professional o qitish standartlari ʻ milliy kengashi (ingliz tili yangi til sifatida) (keyingi o rinlarda NBPTS) - ʻ Professional o qitish standartlari milliy kengashi tomonidan ishlab chiqilgan - ʻ AQShda professional o qituvchilarning notijorat uyushmasi. 2010 ; ʻ 5. Kattalar uchun chet tili sifatida ingliz tili o qituvchilari uchun standartlar ʻ - Kattalar uchun ESL/EFL Teachers Framework (TESOL) standartlari (keyingi o rinlarda TESOL deb yuritiladi) - AQShda joylashgan eng yirik xalqaro ingliz tili ʻ o qituvchilari uyushmasi tomonidan ishlab chiqilgan. 2008 [8]; ʻ 6. Avstraliyada ingliz tili va savodxonlik o qituvchilari uchun standartlar ʻ (STELLA) (keyingi o rinlarda STELLA deb yuritiladi) - 2002 yilda Avstraliya ʻ ingliz tilini o rgatish assotsiatsiyasi tomonidan ishlab chiqilgan ʻ Yuqorida tilga olingan standartlar hukumat yoki ta lim vazirliklari ʼ darajasida foydalanish uchun majburiy sifatida qabul qilingan hujjatlar emas. Ishlab chiquvchilar ma’lum bir o qituvchining faoliyatini baholash uchun tartibga ʻ solish mexanizmlarini yoki yo l-yo riq, majburlash, uyg unlashtirish, cheklash, ʻ ʻ ʻ rag batlantirish yoki jazolash vositalarini yaratishni maqsad qilmaganlar.Shunga ʻ qaramay, tahlil qilinayotgan standartlar umumiy maqsad bilan birlashtirilgan, ya’ni: o qituvchilar va metodistlarga kasbiy kompetentsiyaning hozirgi darajasini ʻ 5 diagnostika qilishda va kasbiy o sish va o z-o zini rivojlantirish traektoriyasiniʻ ʻ ʻ tanlashda, rivojlanishi kerak bo lgan ko nikma va malakalarni aniqlashda yordam ʻ ʻ berish.Tahlil qilingan 6 ta standartlardan ikkitasi - CETF va NBPTS - ushbu mamlakatlarda allaqachon mavjud bo lgan sertifikatlashtirish tizimlariga qaratilgan ʻ - Cambridge CELTA kvalifikatsiyalari (amaliy qismni o z ichiga olgan kursni ʻ muvaffaqiyatli tugatgan taqdirda olinadigan CELTA malakaviy sertifikati - baholanadi) darslar) va DELTA (kattalarga ingliz tilini o qitish metodikasi ʻ bo yicha yuqori darajadagi diplom, 3 modulni muvaffaqiyatli tamomlagan taqdirda ʻ olinadi) va AQShda Milliy kengash sertifikati. Shu bilan birga, AQShda sertifikatlash ixtiyoriydir va butun dunyoda tan olingan Kembrij sertifikatlari Buyuk Britaniya va boshqa ko plab mamlakatlardagi til markazlarida ishlash ʻ uchun zarur va etarli shartdir. Universitetga kirish uchun, albatta, tegishli sohada magistr darajasi talab qilinadi. Biroq, bunday sertifikatning mavjudligi magistratura dasturidan (masalan, Bas Spa, Oksford Bruks, Dandi va boshqalar universitetlari) fanlarning muhim qismini (30% dan 50% gacha) qayta kreditlash imkonini beradi. Buyuk Britaniyada) [13] va ba’zi ta’lim dasturlari magistraturada o qishning majburiy qismi sifatida DELTA kursidan o tishni talab qiladi. ʻ ʻ 3 3 Gez N.I. O rta maktabda chet tillarini o qitish usullari: Monografiya / N.I. Gez, M.V. Lyaxovitskiy - ʻ ʻ M .: Oliy maktab, 2022. - 373 p. 6 2. Amerika Qo shma Shtatlari Oliy Ta’lim Muassasalarida chet (xitoy) tiliʻ o qitish ʻ Xitoy tili- asosan kanton lahjasi Qo'shma Shtatlardagi uchinchi eng ko ʻ p so ʻ zlashiladigan til bo ʻ lib, asosan xitoy-amerikalik aholi ichida va immigrantlar yoki muhojirlarning avlodlari, ayniqsa Kaliforniya va Nyu- Yorkda so ʻ zlashadi . Lahjalar yoki shevalar deb atalishiga qaramay, Kanton, Taishan va Mandarin va boshqalar o ʻ zaro tushunarli ya'ni o ʻ xshash emas. Aholini ro ʻ yxatga olish shakllari va so ʻ rovnomalari so ʻ ralganda, so ʻ zlashuvchilar faqat "xitoycha" deb javob berishadi. 2000-yilgi AQSh aholini ro ʻ yxatga olish bo ʻ yicha hisobot ma'lumotlariga ko ʻ ra, 259,750 kishi "kanton tilida" so ʻ zlashadi, ularning 58,62 foizi Kaliforniyada, ikkinchisi esa 16,19 foizi Nyu-Yorkda yashaydi. Kantoncha ma'ruzachilarning haqiqiy soni, ehtimol, ko ʻ proq edi. 1982- 1983 o ʻ quv yilida Kaliforniyadagi 29 , 908 o ʻ quvchi kanton tilini asosiy ona tili sifatida ishlatganligi xabar qilingan. Ushbu talabalarning taxminan 16 , 000 nafari ingliz tilini cheklangan (LEP) deb aniqlangan. Tilni o zlashtirishning boshqariladigan jarayon ʻ i til o rgatish va til ʻ o rganish kabi tushunchalar bilan, ya’ni til o rgatish bilan bog liq. Chet tilini ʻ ʻ ʻ o rgatish - bu maxsus tashkil etilgan jarayon bo lib, unda o quvchi va ʻ ʻ ʻ o qituvchining o zaro ta’siri natijasida ma’lum bir tajriba berilgan maqsadga ʻ ʻ muvofiq ravishda qayta ishlab chiqariladi va o zlashtiriladi. Bizning holatda, biz ʻ o qituvchi (o qituvchi) u yoki bu darajaga ega bo lgan, ammo talaba (talaba) to liq ʻ ʻ ʻ ʻ yoki qisman o zlashtirmaydigan chet tilidagi nutq tajribasi haqida bormoqda . ʻ "Til o rganish" va "tilni o zlashtirish" tushunchalari o rtasida sezilarli ʻ ʻ ʻ farqlar mavjud. Ikkinchisini ko rsatish uchun tilni o zlashtirish jarayoni bolaning ʻ ʻ birinchi ona tilini o zlashtirish qonunlariga muvofiq qurilgan deb hisoblaydigan ʻ V.Ekimondson va J. Housening fikriga murojaat qilishimiz mumkin. Bu jarayon bolaning shaxsiyatini ijtimoiylashtirish jarayonida amalga oshiriladigan ongsiz, intuitiv tilni o zlashtirish bilan tavsiflanadi. Ushbu jarayondan farqli o laroq, tilni ʻ ʻ o rganish ongli jarayon bo lib, birinchi navbatda, qoidalar va lingvistik ʻ ʻ elementlarning aniq ifodalangan ishlatilishi va o zlashtirilishini o z ichiga oladi. ʻ ʻ 7 Shuning uchun "til o rganish" tushunchasi "tilni o zlashtirish" tushunchasidanʻ ʻ kengroqdir. Tilni o zlashtirish jarayonini bevosita nazorat ostida bo lmagan chet ʻ ʻ tilidagi tarkibni "bexosdan" o zlashtirish deb hisoblash mumkin. Albatta, siz bola ʻ allaqachon biladigan ona tilingizni ham o rganishingiz mumkin (bu aslida kichik ʻ bola maktabga kelganida sodir bo ladi). Uning tashuvchisi bilan to g ridan-to g ri ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ aloqada o rganish elementlari ham sodir bo ladi (masalan, kattalarni til va nutq ʻ ʻ vositalariga ega bo lgan bolaga taklif qilish yoki xatolarni tuzatish jarayonida). ʻ Tilni o rgatishning pirovard maqsadi shu tilni o zlashtirish, ya’ni talaba “nutq ʻ ʻ ko nikmalarini qanchalik baland bo lmasin, ma’lum darajada” egallashi kerak. ʻ ʻ Biroq, afsuski, tilni o rganish va o rgatish har doim ham talabaning ushbu tilni ʻ ʻ egallashini anglatmaydi. Xitoy tilining grammatik tuzilishini o rgatishda asosiy vazifalardan biri ʻ maktabda o qishning birinchi kunlaridanoq mavzu va predikat kabi kategoriyalarni ʻ soddalashtirilgan tushunishni yo q qilishdir. Bundan tashqari, xitoycha jumla ʻ tuzilishini tushuntirishda ushbu atamalardan foydalanishdan qochish kerak. Tushuntirishning eng samarali usuli bu "mavzu" (berilgan) va "sharh" (yangi) yoki "mavzu" va "predikat" kabi toifalarga tayanishdir. Rus tilidagi jumlada sub’ekt va predikat o rtasidagi munosabat ikki so z shaklining grammatik kelishuvidir. Xitoy ʻ ʻ tilida ravishlar yo qligi sababli kelishik yo q, shuning uchun sub yekt (bu vazifani ʻ ʻ ʼ bajaruvchi struktura elementi) bir so z, ibora, jumla va hatto bir guruh jumlalardan ʻ iborat bo lishi mumkin ʻ Xitoy gapidagi so zlarning qat’iy tartibi haqida gapirganda, shuni ʻ ta’kidlash kerakki, bu fiksatsiya faqat umumiy qoida doirasida amalga oshiriladi: xitoycha gapda birinchi navbatda mavzu, keyin predikat, ya’ni xitoycha gapda keladi. mavzu va predikatni ifodalovchi so z yoki iboralarni izlashning hojati yo q ʻ ʻ - ular doimo o z joylarida (qat’iy) bo ladi. Savol shundaki, mavzu va predikat ʻ ʻ sifatida nimani tanlash kerak, qanday so zlar va iboralarni ushbu funktsiyalarga ʻ yopishib olish va o z bayonotingizni yaratishda tegishli pozitsiyalarni qo yish ʻ ʻ kerak? Javob kommunikativ kontekst va ma’ruzachining kommunikativ niyati bilan belgilanadi. 8 Aytaylik, ushbu mavzuni yoritishdan oldin, yuqori ishtiyoqli o quvchilarning kelajakdagi hayoti va faoliyatida qo llash uchun murakkab sharqʻ ʻ tilini o zlashtirishga qaratilgan o qitish haqida so z yuritamiz. ʻ ʻ ʻ Biz qiziqmagan auditoriyani jalb qiladigan texnika va usullarni taqdim etmaymiz.O qituvchilar ʻ shuni bilishlari kerakki, xitoy tili qanchalik murakkab ko rinmasin, uni ʻ o rganayotganda “oddiydan murakkabga” qoidasi ham xuddi shunday ishlaydi, ʻ shuning uchun materialni bosqichma-bosqich va izchil o zlashtirish tamoyilini ʻ birinchi o ringa qo yish kerak. Ierogliflar bilan tanishishda bu tamoyil shundan ʻ ʻ iboratki, o qituvchi birinchi navbatda oddiy belgilarning asosiy to plamini ʻ ʻ (gorizontal, vertikal, ilgak, o ngga buklanish, chapga buklanish, nuqta), ulardan ʻ grafemalar (tugmachalar) bilan tanishtiradi. ) avval tuzilgan, keyin esa ierogliflar. Kalitlarni o zlashtirganingizdan so ng, siz ierogliflarni yodlashni osongina ʻ ʻ o rganishingiz mumkin. Agar siz faqat mexanik xotiraga tayanmasangiz, balki ʻ tasvir va ieroglifning ma’nosi o rtasidagi assotsiativ aloqalardan foydalansangiz, ʻ yodlash jarayoni osonroq bo ladi.Fonetikani mustaqil ravishda o rganayotganda, ʻ ʻ ovoz yozishni, asosiy tovushlarni, to rt ohangni va gapning umumiy intonatsiyasini ʻ takrorlash muhimdir. O qituvchilarni iloji boricha turli xil xitoy tilini tinglashga ʻ undash kerak. .Grammatikani o rganishda material darslikda oddiy jumlalardan ʻ murakkabroq gaplarga joylashtiriladi, oddiy tuzilmalardan foydalanish murakkab gaplardan oldin bo ladi.Mustaqil ta’lim uchun muhim bo lgan keyingi tamoyilni ʻ ʻ quyidagicha shakllantirish mumkin: "Men yangi narsalarni o rganaman, eski ʻ narsalarni takrorlayman". O qituvchilar har qanday tilni o rganish juda ko p mehnat talab qiladigan ʻ ʻ ʻ jarayon ekanligini bilishlari kerak, ieroglif yozuvi bilan tilni o rganish ayniqsa ʻ muhimdir. Shuning uchun, yangi bilimlarni o zlashtirish bilan bir qatorda, etarli ʻ darajada o zlashtirilmagan yoki unutilgan materialni aniqlab, o tilgan materialni ʻ ʻ doimiy ravishda takrorlash kerak. Bunday o z-o zini nazorat qilish sizning bilim ʻ ʻ darajangizni real baholash va uni tuzatish imkonini beradi. Mustaqil tadqiqotlarning uchinchi tamoyili nazaryani amaliyot bilan tekshirishni o z ichiga oladi. Ieroglif va so zlarning o rganilganligini, grammatik ʻ ʻ ʻ 9 materialning tushunilganligini, lug atning o zlashtirilganligini o quvchining o ziʻ ʻ ʻ ʻ aniqlashi muhim. Buning uchun siz ieroglif kartalari va qo shimcha test ʻ materiallaridan foydalanishingiz mumkin. Ona tilida so zlashuvchilar bilan ʻ suhbatlar nutq qobiliyatlarini mashq qilish uchun foydalidir. Xitoy tilini ikkinchi chet tili sifatida o rganishda darslarni tashkil etishning yana bir muhim tamoyili ʻ interfaol o quv resurslaridan maksimal darajada faol foydalanish, auditoriya ʻ darslarida ham, o qituvchilarning mustaqil ishi davomida ham turli texnik ʻ vositalardan foydalanish hisoblanadi. Amaldagi materiallar asosiy darslik mavzusini grammatik va leksik kengaytirish va chuqurlashtirish bo lishi kerak. Bu o qitishning asosiy printsipiga ʻ ʻ qo shimcha ravishda - o rganilgan namunalarning ko p o zgaruvchan takrorlanishi ʻ ʻ ʻ ʻ - ikkinchi chet tili kursining taniqli vaqt chegarasi ham hisobga olinadi, bunda barcha grammatik qoidalar va leksik iboralarni ko rib chiqish mumkin emas. . ʻ Qo shimcha materiallar, masalan, matnlar, allaqachon o rganilgan grammatik ʻ ʻ qoidalarni biroz boshqacha, kengaytirilgan leksik muhitda qanday ishlashini ko rsatishi kerak.Tajriba shuni ko rsatadiki, Pekin Til Instituti tomonidan qayta- ʻ ʻ qayta nashr etilgan ,grammatik materialning dars taqsimoti har doim ham to liq ʻ mos kelmasa ham, u ma’lum mantiqiy ketma-ketlik va an’anaga mos keladi, shuning uchun ushbu darslikdan Kondrashevskiyning "Xitoy tilining amaliy kursi" darsligi bilan birlashtirib, juda faol foydalanish mumkin. Qo shimcha materiallar chet tilini o rganishda amalga oshiriladigan ʻ ʻ madaniyatlararo muloqot jarayonida muhim elementga aylanishini hisobga olish kerak. Ushbu tezis milliy bayramlar mavzusini o rganuvchi oldingi misol bilan ʻ ishonchli tarzda tasdiqlangan. Lug atni o zlashtirish, matnlarni o qish va nutq ʻ ʻ ʻ amaliyoti o qituvchilarning O zbekiston va Xitoydagi milliy bayramlarning ʻ ʻ xususiyatlari haqidagi bilimlarini kengaytiradi, shuningdek, ularning umumiy xususiyatlarini ko rishga imkon beradi. ʻ Shunday qilib, dars uchun qo shimcha materiallarni tanlashda o qituvchi ʻ ʻ birinchi navbatda taklif etilayotgan materialning mashg ulotning vazifa va ʻ 10 maqsadlariga qanchalik mos kelishi, o quv jarayoni samaradorligini oshirishgaʻ qanday ta’sir qilishi haqida o ylashi kerak. ʻ Til muhiti mavjud bo lmagan holda xitoy tilini o rganishning yana bir ʻ ʻ muhim xususiyati o qituvchilarni iloji boricha shunday muhitni yaratishga, xitoy ʻ tilida so zlashuvchilar bilan aloqa o rnatishga qaratilgan deb hisoblash mumkin. ʻ ʻ Sinfdan tashqari mashg ulotlarda, Konfutsiy instituti tomonidan o tkaziladigan ʻ ʻ tadbirlarda ishtirok etish, xitoylik o qituvchilar bilan muloqot qilish, turistik ʻ guruhlar yoki yozgi kurslar doirasida Xitoyga qisqa muddatli sayohatlar sinfda olingan bilimlarni amalda mustahkamlashga yordam beradi va o quv fanini yanada ʻ chuqurroq o rganishga turtki beradi. ʻ 11 3. Yevropa davlatlari Oliy Ta’lim Muassasalarida chet (xitoy) tilini o qitishʻ tasnifi Xitoyda oliy o ‘ quv yurtlari soni juda ham ko ‘ p bo ‘ lib, ular soni yuzdan oshadi. Xitoy universitetlarida ta’limning mohiyati zamonaviy Xitoyning ilm- fanning turli sohalarida o ‘ zini yanada yuksak mavqeda qadrlanganini tushuntiradi. Garchi Xitoyda barcha o ‘ quv muassasalari davlatga tegishli bo ‘ lsa-da, hamma uchun bitta dastur mavjud emas. Universitetlar o ‘ zlarining kurslari va o ‘ qitish usullari bo ‘ yicha bir-biridan farq qiladi. Yuzlab turli mutaxassisliklar bitta institutda o‘ qitilishi mumkin bo ‘ lgan ko ‘ pgina Yevropa va Amerika universitetlaridan farqli o ‘ laroq, Xitoy universitetlari ixtisoslikka ega. Texnik, pedagogik, lingvistik va boshqa muassasalar mavjud. Bu yerda til, geografiya va iqtisodiy fanlar o ‘ qitiladigan kurslar mavjud. Ba’zi universitetlarda mahalliy lahjalar, qishloq xo ‘ jaligi, arxeologiya va demografiyaga alohida e’tibor qaratilgan. Siyosatchilar va ishbilarmonlar tayyorlaydigan universitetlarda ko ‘ proq vaqt nutq, talaffuz va yozish ko ‘ nikmalarini rivojlantirishga sarflanadi. Ba’zi universitetlarda siz ixtiyoriy ravishda yapon tilini va xitoy tilidan boshqa sharq tillariga tarjima qilish xususiyatlarini o ‘ rganishingiz mumkin.Xitoyning har bir universiteti o ‘ zining afzalliklariga ega. Pekin ko ‘ plab fakultetlarga ega eng katta universitetga va eng boy texnik alarga ega bo‘ladi. U Xitoyning eng go’zal bog’laridan birida, tarixiy joy — Yiheyuan xarobalari yonida joylashgan . Ta’lim mazmunini professional darajada malakali, ilmiy asoslangan tanlash muvaffaqiyatning kalitidir, lekin shuni alohida ta’kidlash kerakki, o quv mazmuni ʻ nafaqat ko pincha ishonilganidek, balki juda ko p til materialini, balki birinchi ʻ ʻ navbatda - ko nikma va qobiliyatlarni o z ichiga oladi. shakllanayotgan, ya’ni ʻ ʻ o quv jarayonining yakuniy mahsuloti yoki uning dasturlashtirilgan natijalari. ʻ Bunday mahsulotni olish faqat puxta ishlab chiqilgan, samarali mashqlar tizimi asosida mumkin bo ladi, bunda mashg ulotning asosiy birligi bo lib xizmat ʻ ʻ ʻ qiladigan mashq (iyeroglif, so z, ibora, grammatik qurilish emas). Mashqni ʻ aniqlab, R.K.Minyar-Beloruchev shunday yozadi: “Mashq keyingi qismlarga 12 bo linmaganligi sababli, uni mashg ulotning elementar birligi deb hisoblashʻ ʻ mumkin. Aynan mashq bu metodik "g isht" bo lib, undan mashqlar tizimi o sib ʻ ʻ ʻ chiqadi, o qitish usulining eng muhim tarkibiy qismi bo lib, ularsiz nutq ʻ ʻ ko nikmalarini shakllantirish mumkin emas" ʻ Hozirgi vaqtda ta’lim mazmunini aniqlash va tanlashda bizda eng ko p ʻ muammolar va hal etilmagan muammolar mavjud bo lib, bu muqarrar ravishda ʻ butun ta’lim jarayoni samaradorligini pasayishiga olib keladi. Asosiy (bilvosita bo lsa ham) muammo yuqorida qayd etilgan barcha talablarga javob beradigan ʻ xitoy tilining asosiy darsligining yo qligi. Natijada, bizda o quv jarayonini tashkil ʻ ʻ qilish tubdan o girildi. Mantiqiy ketma-ketlik o rniga: malakaviy xarakteristikalar - ʻ ʻ o quv dasturi - darslik, biz ko pincha o quv dasturining ilmiy asosiga emas, balki ʻ ʻ ʻ intuitsiyaga, mavzuning sub’ektiv qarashiga asoslangan juda to liq bo lmagan va ʻ ʻ o ziga xos bo lmagan malakaviy xususiyatlarga egamiz. birinchi yoki ikkinchi ʻ ʻ bilan bog liq o quv materiallari. Bundan tashqari, aynan shu tasodifiy o quv ʻ ʻ ʻ materiallari, asosan, Xitoyda chet ellik o qituvchilar uchun ishlab chiqilgan bo lib, ʻ ʻ hozirda barcha tillarni o qitishning alfa va omegasini tashkil etadi. So nggi yillarda ʻ ʻ ta limning turli bosqichlari uchun xitoy tili bo yicha o zimizning qator darslik va ʼ ʻ ʻ o quv qo llanmalarimiz mavjudligini hisobga olsak ham, mamlakatda ta lim ʻ ʻ ʼ mazmuni hali ham mavjud o quv materiallari bilan belgilanadi. o qituvchilarga va ʻ ʻ ular o z xohishlariga ko ra o zboshimchalik bilan tanlaydilar va aksincha emas, ʻ ʻ ʻ balki bo lishi kerak ʻ Bunday o quv materiallarining asosiy kamchiligi shundaki, birinchidan, ʻ ular dastlab yuqorida qayd etilgan o quv maqsadlarining birinchi yoki hatto ʻ ikkinchisini emas, balki amalga oshirish uchun ishlab chiqilgan (bu ularda to g ri ʻ ʻ ishlab chiqilgan nazariy qismning yo qligidan dalolat beradi). Ikkinchidan, ular rus ʻ tilida so zlashuvchi o qituvchilarning o ziga xos qiyinchiliklarini to liq hisobga ʻ ʻ ʻ ʻ olmaydilar, ya’ni o rganishda ona tiliga tayanish imkoniyatini va tillarning ʻ aralashuvi natijasida yuzaga keladigan o rganish qiyinchiliklarini zararsizlantirish ʻ zarurligini ta’minlamaydi. Uchinchidan, ushbu materiallarda mavjud bo lgan ʻ 13 mashqlar miqdoriy va sifat jihatidan juda kam, tizimni ifodalamaydi, shuning uchun o qitishning asosiy birligi vazifasini bajara olmaydi va ko nikmalarni, ya’niʻ ʻ avtomatizmlarni rivojlantirish maqsadiga erisha olmaydi. Natijada, o qituvchilar ʻ qo shimcha narsa o ylab topishga majbur. ʻ ʻ Bunday o quv materiallarining yana bir salbiy tomoni - bu til tarkibining ʻ o zi bo lib, u xitoy tili bilan bir qatorda nutq faoliyatining ob’ekti bo lishi kerak ʻ ʻ ʻ bo lgan mahalliy lingvistik va madaniy komponentdan to liq mahrum bo lishi ʻ ʻ ʻ kerak va tarjima faoliyati amaliyotiga asoslanib, u umuman ustun bo lishi kerak. ʻ o qitishda. ʻ Va nihoyat, xitoy tili bo yicha o quv materiallari har qanday tizimdan ʻ ʻ tashqarida, ma’lum bir ta’lim standarti doirasidagi o quv dasturiga havolasiz nashr ʻ etiladi. Yuqorida aytilganlarning barchasidan birinchi xulosa kelib chiqadi: tilshunoslik, psixolingvistika, psixologiya va umuman chet tillarini va xitoy tilini o qitishning hozirgi holatiga mos keladigan xitoy tilining o z asosiy darsligini ʻ ʻ yaratish kerak. ayniqsa. Bundan tashqari, ikkinchisi birinchisidan ham muhimroqdir. Ushbu vazifa haqida gapirganda, biz "darslik" tushunchasining mazmuni va uning asosiy xususiyatlari haqida bir nechta fikr-mulohazalar bildirishni zarur deb hisoblaymiz, chunki oxirgi paytlarda har qanday o quv materiallarini o z xohishiga ʻ ʻ ko ra darslik deb atash tendentsiyasi mavjud. O quv jarayonini to g ri boshqarish ʻ ʻ ʻ ʻ shartlari, darslik (bo lishi kerak!) o qitish va o qitishning ikki tomonlama ʻ ʻ ʻ jarayonini boshqaradigan tizimdan boshqa narsa emas. Bu lavozimda u vazifani shakllantirish, uni amalga oshirish namunasini, natijalarni nazorat qilish va baholashni ta’minlashi kerak. Ushbu maqsadga erishish uchun bir nechta majburiy shartlarni bajarish kerak. 4 Birinchidan, vazifani belgilashda (har bir darsning maqsadini shakllantirish va mashqlarni o rnatish), xitoy tilining xususiyatlarini hisobga olgan holda, "bitta ʻ 4 Alpatov V.M. Tilshunoslik ta’limotlari tarixi: Darslik / V.M. Alpatov - M.: Rus madaniyati tillari, 2019. - 368 b. 14 o rganish qiyinligi" tamoyiliga qat’iy rioya qilish kerak. Bu shuni anglatadiki,ʻ o quv materialining har bir yangi qismi ilgari o rganilgan narsalarni hisobga olgan ʻ ʻ holda taqdim etilishi va undan mantiqiy ravishda kelib chiqishi kerak (ieroglif kalitlari - xususiyatlar bo yicha; ierogliflar - kalitlarga asoslangan; ikki bo g inli ʻ ʻ ʻ so zlar - bir bo g inli so zlar va boshqalar). ). Bu xitoy tilini o rgatishda muhim ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ahamiyatga ega bo lgan o xshashlik, o xshashlik, assotsiatsiyalar asosida ʻ ʻ ʻ materialning o zlashtirilishini ta’minlashning yagona yo li. Boshqacha qilib ʻ ʻ aytganda, agar mashqning maqsadi yangi grammatik ko nikmani shakllantirish ʻ bo lsa, unda bu maqsadga erishiladigan barcha lug at o qituvchi tomonidan ʻ ʻ ʻ allaqachon o zlashtirilgan bo lishi kerak (bu leksik birliklar bundan mustasno). ʻ ʻ ayniqsa, yangi grammatik tuzilishning ajralmas qismi bo lgan vazifali so zlar). ʻ ʻ Ikkinchidan, o rganishning har bir bosqichida, har bir blokda (darsda) ʻ o qituvchi leksik birliklar va grammatik qoidalarda miqdoriy jihatdan ifodalangan ʻ o z mas’uliyati doirasini, shuningdek, sifat jihatidan - kommunikativ niyatlarni ʻ ifodalash uchun rivojlangan ko nikma va ko nikmalarni aniq tushunishi kerak. va ʻ ʻ ularni adekvat idrok eting. Bir so z bilan aytganda, o qituvchi har bir dars ʻ ʻ natijasida nimani o rganishi kerakligini (bilim, ko nikma, qobiliyat) aniq bilishi ʻ ʻ kerak. Uchinchidan, darslik o qituvchiga o zini o zi nazorat qilish imkoniyatini, ʻ ʻ ʻ o qituvchiga esa nazorat qilish va topshiriqni bajarish natijalarini baholash ʻ imkoniyatini berishi kerak. Binobarin, darslikning ajralmas qismi o`quvchi uchun kalitlari bo`lgan test topshiriqlari bo`lishi, o`qituvchida esa ushbu darslikka ilova shaklida har bir dars uchun test topshiriqlari bo`lishi kerak. To rtinchidan, darslikdagi til materialining mazmuni universal bo lishi va ʻ ʻ vaqtinchalik omillar ta’siriga minimal darajada ta’sir qilishi kerak. Beshinchidan, darslikda o quvchilarning yosh toifasini hisobga olish kerak. ʻ Siz maktab o quvchilariga o qituvchilar va biznesmenlar haqida matnlar va ʻ ʻ dialoglarni o qishni taklif qilish orqali o rgata olmaysiz va aksincha. Binobarin, ʻ ʻ darsliklar har xil bo lishi kerak, lekin barchasi yuqoridagi uslubiy talablarga javob ʻ beradi. 15 4. Xitoyda xitoy tilini o qitishʻ 16 Nihoyat, Xitoyda grammatika va lug atning yagona birligi bir xil, ya’niʻ ma’noga ega bo lgan ohangli bo g in (ildiz bo g ini) edi. Zamonaviy sinologiya ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ odatda xitoy tilida kamida bir nechta bo g inlardan iborat murakkab so zlarning ʻ ʻ ʻ mavjudligini tan oladi (xitoy tilida affiksatsiya mavjudligi ko proq bahsli). Biroq, ʻ Xitoy an’analarida hech qachon ildiz bo g ini va gap o rtasidagi oraliq birlik ʻ ʻ ʻ aniqlanmagan va zamonaviy ma’noda murakkab so zlarning mavjudligi, agar ʻ sezilsa, tilshunoslikda barqaror frazeologik birliklar qayd etilgan darajada bo lgan. ʻ - Xitoy tilining asosiy birligi ieroglifdir. - Iyeroglif so z emas - bu tushuncha. ʻ - Xitoy tilida so z yasalishi. ʻ - Xitoy tilidagi ko p so zlar bir belgidan iborat. Bular tilda qadimdan ʻ ʻ saqlanib qolgan asosiy so zlardir. ʻ - Ko pchilik so zlar ikkita ieroglifdan tuzilgan. ʻ ʻ - Ba’zi so zlar uch va undan ortiq ierogliflardan hosil bo ladi. ʻ ʻ - Darslarda so z yasash usullari muhokama qilinadi. ʻ - So zni tashkil etuvchi har bir ieroglifning ma’nosini bilgan holda ham, ʻ ko p hollarda bu so zning ma’nosini taxmin qilish qiyin yoki imkonsizdir. ʻ ʻ - Nafaqat ierogliflarni, balki ular boshqa ierogliflar bilan birga hosil qiluvchi so zlarni ham o rganish kerak. ʻ ʻ - Iyeroglif morfologik xususiyatga ega emas. Ya’ni, ieroglifning o zi ot, ʻ sifat, fe’l, kesim va boshqalarga tegishli emas. Xitoy grammatikasini o rganish tili ʻ - Iyeroglifning morfologik belgilari faqat kontekstda namoyon bo ladi. ʻ Faqat gap yoki iborada nutqning qaysi qismi, bu holda har bir ieroglif va u o z- ʻ o zidan yoki qo shni ierogliflar bilan qanday so z hosil qilishini aytish mumkin. ʻ ʻ ʻ - Bir xil ieroglif turli kontekst va so z yasovchi birikmalarda ot, sifat, fe’l ʻ va bosh gap sifatida qo llanishi mumkin. ʻ Ot va sifatlar jinsga ko ra bo linmaydi, songa qarab o zgarmaydi va holga ʻ ʻ ʻ ko ra rad etilmaydi. Kontekst va aniqlovchi ierogliflar jins va sonni ifodalash ʻ uchun ishlatiladi. Masalan, “kutubxonada kitoblar bor” iborasidagi “ko p kitoblar” ʻ ma’nosini anglatuvchi “kitoblar” oddiygina “kitob” ieroglifi bilan, so zma-so z ʻ ʻ 17 tarjimasida “kutubxonada + kitoblar bor” iborasi bilan ifodalangan. ”. Boshqa kontekstda "bir nechta kitob" ma’nosida "bir nechta + umurtqa + kitob" uchta ieroglif bilan ifodalanadi. "Ishchi" uchta ieroglif bilan ifodalangan: "odam + ish + odam". "Ishchi" uchta "ayol + ish + odam" ierogliflari bilan ifodalangan. - Ismlar predmet, holat, o zgartuvchi va predmet sifatida qo llanadi.ʻ ʻ - Sanoq so zlari borki, ular miqdorini ko rsatganda otlarni sanashdan oldin ʻ ʻ tez-tez ishlatiladi. Har xil toifadagi ob’ektlar bilan har xil sanash so zlari ʻ qo llaniladi. Sinflarga bo linish ob’ektlarning tashqi ko rinishiga yoki an’anaga ʻ ʻ ʻ ko ra sodir bo lgan. Masalan, tekis ob’ektlar uchun "barg" ieroglifi ishlatiladi. ʻ ʻ Shuning uchun "ikki jadval" iborasi "ikki + barg + jadval" ierogliflari bilan beriladi. Darslarda so zlarni hisoblash haqida ko proq bilib oling. ʻ ʻ - Fe’llar son va jins jihatidan o zgarmaydi, qo shilmaydi va zamonda ʻ ʻ o zgarmaydi. Vaqtinchalik qiymatlar kontekst yoki xizmat ierogliflari yordamida ʻ uzatiladi. Masalan, “kecha men universitetga bordim” iborasi “men+“kecha+kun”+ketaman+“katta+o qish”” ierogliflari orqali berilgan. Bu erda ʻ "katta + o qish" so zi "universitet" degan ma’noni anglatadi. Bu yerda muvaqqat ʻ ʻ ma’no “kecha” so zi bilan kontekstda berilgan. "U sakrab chiqdi" iborasi xizmat ʻ fe’li yordamida berilgan, bu erda "o tmishda harakat qilish", ya’ni "u + sakrash + ʻ xizmat fe’li" degan ma’noni anglatadi. Hozirda katta muammo shundaki, aksariyat maktab va universitetlarda o qituvchilarga xitoy tili grammatikasi nazariy fan sifatida o rgatiladi, lekin aslida ʻ ʻ bolalarga Up·Yo emas, balki Up·Yo grammatikasini o rgatish yaxshi bo lardi. ʻ ʻ O qituvchilar bilan jumla qurilishining o ta grammatik xususiyatlarini va ʻ ʻ so zlarning gapda ma’lum pozitsiyalarda ishlatilishini, eng muhim to g ridan- ʻ ʻ ʻ to g ri so z tartibini hisobga olgan holda o rganish foydaliroq va samaraliroq ʻ ʻ ʻ ʻ bo ladi. ʻ Xitoy grammatikasi fan sifatida mumtoz xitoy filologiyasi tubida qadimgi davrlarda vujudga kelgan. Biroq, u nisbatan kech mustaqil fanga aylandi: atigi oltmish yil oldin. Uning tarixida to rt bosqichni ajratib ko rsatish mumkin ʻ ʻ 18 Birinchi bosqich 1898 yilda Kan Yu-Vey islohotlari davrida, grammatika bo yicha birinchi tizimli kurs "Ma-shi wen-tong" Xitoy ziyolilarining Evropaʻ madaniyati va ilm-fanini egallash istagini aks ettirgan paytda boshlandi. Ushbu kitob materialni nutq qismlariga ajratish asosida klassik (aniqrog i, qadimgi xitoy) ʻ tili grammatikasi bo yicha bir qator asarlarning boshlanishi bo ldi, bu bosqichda ʻ ʻ Evropa tillari, birinchi navbatda, frantsuz tillari grammatikasidan olingan tasnif. va ingliz Grammatika fanining rivojlanishining ikkinchi bosqichi 4-may harakati (1919) bilan bog liq bo ldi. Yangi adabiy til ("bayhua") uchun kurash zamonaviy ʻ ʻ tirik til grammatikasini yaratishni talab qildi. Bu ijtimoiy buyurtma amalga oshdi - 1924 yil boshida professor Li Jin-Xining "Guoyu Venfa" kitobi nashr etildi. Ushbu grammatika (1956 yilgacha u 23 ta nashrdan o tgan, periferiklarni hisobga ʻ olmaganda) hozirgi kungacha zamonaviy xitoy tilining adabiy me’yorida tuzilishini o rganishning asosiy vositalaridan biri bo lib qolmoqda. ʻ ʻ Uchinchi bosqichning boshlanishi - xitoylik olimlar tomonidan jahon nazariy tilshunosligi merosining tanqidiy rivojlanish bosqichi - 1942 yilda professor Lu Shu-Syanning yirik uch jildlik asarining birinchi jildining nashr etilishi bilan belgilandi. kamtarona sarlavha "Xitoy tili grammatikasi bo yicha ʻ insho". Xitoy jamoatchiligiga iste’dodli o qituvchi-metodist va ingliz tili ʻ o qituvchisi sifatida tanilgan muallif xitoy tili tadqiqotchilari safiga o tdi. Xalq ʻ ʻ inqilobi g alaba qozonib, Xitoy Xalq Respublikasi tashkil etilgandan so ng xitoy ʻ ʻ tilshunosligi tarixida to rtinchi bosqich – fan va sotsializm qurishning amaliy ʻ vazifalari, madaniy inqilob amaliyoti bilan chambarchas bog liqlik bosqichi ʻ boshlandi. Grammatikani bilish keyingi muvaffaqiyatli o rganishning kalitidir. Amaliy ʻ grammatika kursida faqat tilda nima borligini aytibgina qolmay, balki iloji bo lsa, ʻ ma’lum bir grammatik hodisaning mohiyatini tushuntirish, uning til tizimidagi o rnini ko rsatish kerak. Har bir blokda asosiy e’tibor u yoki bu grammatik ʻ ʻ hodisaga qaratilishi kerak. Har bir blok ustida ishlashda o qituvchilar: kognitiv- ʻ qidiruv vazifalarini bajarishlari, ularni o rganishda alohida qiyinchiliklar ʻ 19 tug dirishi mumkin bo lgan grammatik hodisalar haqida o qituvchiningʻ ʻ ʻ tushuntirishlarini tinglashlari, o quv mashqlari bilan ishlashlari, guruh va ʻ individual topshiriqlarni bajarishlari, testlarni bajarishlari kerak. Xitoy tili grammatikasi bo yicha nazariy ma’lumotlar ma’lum bir ʻ ahamiyatga ega, ular xitoy tili grammatikasi asoslari haqida asosiy tushunchani shakllantiradi, ammo shunga qaramay, barcha xato va tushunmovchiliklarni bartaraf etish uchun siz asosan amaliy grammatikaga tayanishingiz kerak, o rganish va to liq tushunish uchun ma’lum bir qiyinchilik tug dirishi mumkin ʻ ʻ ʻ bo lgan hodisalarni chuqur va batafsil ochib beradi. Odamlarning odatiy ʻ tushunchasida ikki til o rtasidagi farq ularning turli xil so zlardan foydalanishi ʻ ʻ bilan bog liq ʻ O qituvchilar e’tiborga olishlari kerak bo lgan eng muhim narsa - o z ona ʻ ʻ ʻ tili grammatikasi qoidalariga muvofiq bir necha birlikdan ibora va gaplar hosil bo lmasligi uchun gapdagi so zlarning tartibining muhimligi. Masalan, xitoy tilida ʻ ʻ Ky shu “book”, inglizchada kitob deyishadi. Bu so zlar butunlay boshqacha ʻ eshitiladi. Aytishlaricha, bu xitoy tilini ingliz tilidan farq qiladi. Bu albatta haqiqat. Biroq, bu xitoy va ingliz o rtasidagi yagona farq emas. Albatta, til ikkala so zni ʻ ʻ "qo rqitish" so zidan oldin joylashtirishga imkon beradi, ammo buning uchun siz ʻ ʻ bayonotga qo shimcha so zlarni kiritishingiz kerak bo ladi. Biroq, boshqa tillarda ʻ ʻ ʻ turli xil ifoda vositalari bo lmaydi, deb ayta olmaymiz. ʻ - Xitoy tilida bir necha belgilardan tashkil topgan va biror ish-harakatni bajarish imkoniyati yoki imkonsizligini yoki niyat, zaruratni bildiruvchi fe’l bog lovchilari ko p. Bu haqida ko proq darslarda. ʻ ʻ ʻ - Xitoy tilida bir necha belgilardan tashkil topgan va harakat yo nalishini ʻ ifodalovchi fe’l bog lovchilari ko p. Bu haqida ko proq darslarda. ʻ ʻ ʻ - Xitoy tilida qo shimchalar, oxirlar, prefikslar va boshqalar mavjud emas. ʻ - Ieroglifning imlosi u ma’lum bir kontekstda nutqning qaysi qismi paydo bo lishiga qarab o zgarmaydi. ʻ ʻ - Xitoy tilining sintaksisi jumladagi so zlarning tartibini belgilaydigan ʻ qat’iy qoidalar bilan belgilanadi. 20 - Gapdagi so zlarning tartibi juda muhim va uning ma’nosini belgilaydiganʻ narsa. - Xitoy tilida turli shakldagi murakkab jumlalar mavjud. - Xitoy tinish belgilari oddiy va faqat bir nechta qoidalardan iborat. - Agar siz har bir ieroglif kub tomonida yozilgan deb tasavvur qilsangiz, unda kerakli kublar zaxirasiga ega bo lsangiz va ularni qo shish uchun oz sonli ʻ ʻ qoidalarni bilsangiz, ularni har qanday murakkablikdagi to liq xitoycha matnga ʻ birlashtira olasiz. - Bu gapdagi barcha iyerogliflarning nisbiy o rni har bir aniq holatda: a) ʻ har bir ieroglifning qaysi nutq bo lagi ekanligini b) ularning har biri o z-o zidan ʻ ʻ ʻ yoki so z yasovchi birikmada qaysi ma’noni ifodalashini belgilaydi. qo shni ʻ ʻ ierogliflar bilan. - Yuqoridagilarni ko rsatish uchun quyida quyidagi 6 ta ieroglifdan ʻ tuzilgan turli ma’noli jumlalarga misol keltiramiz (ularning asosiy ma’nolari qavs ichida berilgan): Xitoy tilini ikkinchi chet tili sifatida o rganish bo yicha mashg ulotlarni ʻ ʻ ʻ tashkil etishning yana bir muhim tamoyili – interfaol o quv resurslaridan eng faol ʻ foydalanish, auditoriya mashg ulotlarida ham, o qituvchilarning mustaqil ishi ʻ ʻ davomida ham turli texnik vositalardan foydalanishdir. Maxsus o quv saytlari, ʻ dasturlari, elektron lug atlardan foydalanish, HSK sinov imtihonlarida qatnashish ʻ va boshqa imkoniyatlar til o rganishni yanada rang-barang va qiziqarli qiladi. ʻ A.F.ning "Amaliy xitoy tili kursi" asosiy darsligiga qo shimcha ravishda ʻ qo shimcha materiallarni o ylangan va uslubiy jihatdan asosli tanlash va ulardan ʻ ʻ foydalanish muhim ahamiyatga ega. Kondrashevskiy va boshqalar [3]. Ishtirok etilayotgan materiallar asosiy darslik mavzusini grammatik va leksik kengaytirish va chuqurlashtirish bo lishi kerak. ʻ Bu erda o qitishning asosiy printsipi - ʻ o rganilgan namunalarni ko p variantli takrorlash bilan bir qatorda, ikkinchi chet ʻ ʻ tili kursining vaqt bo yicha ma’lum chegaralanishi ham hisobga olinadi, bunda ʻ barcha grammatik tillarni ko rib chiqish mumkin emas. modellar va leksik ʻ iboralar. Qo shimcha materiallarda, masalan, matnlarda, allaqachon o rganilgan ʻ ʻ 21 grammatik modellarning biroz boshqacha, kengaytirilgan leksik muhitda qanday ishlashini ko rsatish kerak.ʻ Qo shimcha materiallar chet tilini o rganishda amalga oshiriladigan ʻ ʻ madaniyatlararo muloqot jarayonida muhim elementga aylanishini hisobga olish kerak. Ushbu tezisni milliy bayramlar mavzusiga bag ishlangan oldingi misol ʻ ishonchli tarzda tasdiqlaydi. Lug atni o zlashtirish, matnlarni o qish, nutq ʻ ʻ ʻ amaliyoti o qituvchilarning Rossiya va Xitoydagi milliy bayramlarning ʻ xususiyatlari haqidagi bilimlarini kengaytiradi, shuningdek, ularning umumiy xususiyatlarini ko rishga imkon beradi. ʻ Asosiy darslikdan 50-dars, badiiy ko rgazmaga tashrif buyurish haqidagi ʻ lug at va dialogni o z ichiga olgan, o qituvchilarning xitoy an’anaviy "guohua" ʻ ʻ ʻ rassomligi sohasidagi bilimlarini kengaytirish, uning asosiy janrlari bilan tanishish imkonini beradi. Ikkala mavzuni o rganishda video ketma-ketlikni jalb qilish ʻ qo shimcha ijobiy ta’sir ko rsatishi mumkin. ʻ ʻ Biz yuqori ishtiyoqli o qituvchilarni ʻ o qitish haqida gapirar ekanmiz, biz qo shimcha matnlar va mashqlar bilan ishlash ʻ ʻ tilni keyingi o zlashtirish istagini kuchaytirishga, psixologik qulaylik darajasini va ʻ muvaffaqiyatli o quv natijalariga ishonchni oshirishga yordam berishini ʻ ta’kidlaymiz. Chet tilini, ayniqsa xitoy tili kabi mashaqqatli tilni o rganish ʻ jarayonining hissiy va psixologik tarkibiy qismini e’tiborsiz qoldirmang. O qituvchi notanish matnni muvaffaqiyatli yengayotganini bilsa, ʻ u tushunarli yuksalishni boshdan kechiradi, tilni o rganishni davom ettirish istagi ʻ kuchayadi. Shu bilan birga, fikrni ifodalashning darslikdan boshqa usullari va shakllari mavjudligi, hali ustida ishlash kerakligi haqida tushuncha mavjud. Bundan tashqari, boshqa materiallarni jalb qilish yangilik, xilma-xillik ta’sirini yaratadi, bu o quv jarayonining monotonligini kamaytirishga, diqqatni ʻ jamlashni oshirishga yordam beradi. nutqiy lingvistik kompetentsiyani o rgatish ʻ Shunday qilib, dars uchun qo shimcha materiallarni tanlashda o qituvchi ʻ ʻ birinchi navbatda taklif etilayotgan material ta’limning vazifa va maqsadlariga qanchalik mos kelishi, ta’lim jarayonining samaradorligiga qanday ta’sir qilishi haqida o ylashi kerak. ʻ 22 Til muhiti mavjud bo lmagan sharoitda xitoy tilini o rganishning yana birʻ ʻ muhim xususiyati o qituvchilarning imkon qadar shunday muhitni yaratishga, ona ʻ xitoy tilida so zlashuvchilar bilan aloqalarni izlashga qaratilganligini ko rib chiqish ʻ ʻ mumkin. Sinfdan tashqari mashg ulotlarda, Konfutsiy instituti tomonidan ʻ o tkaziladigan tadbirlarda qatnashish, xitoylik o qituvchilar bilan muloqot qilish, ʻ ʻ turistik guruhlar yoki yozgi kurslar doirasida Xitoyga qisqa sayohatlar darsda olingan bilimlarni amaliyotda mustahkamlashga yordam beradi va kelgusida o rganish uchun rag batlantiradi. ʻ ʻ Hozirgi vaqtda chet tillarini o qitishda kommunikativ kompetentsiya ʻ yondashuvi, shuningdek, faollik yondashuvi tobora ommalashib bormoqda. rai kommunikativ kompetentsiyaning asosiy tarkibiy qismi bo lib, og zaki ʻ ʻ muloqot jarayonida ham shakllanishi kerak. Shu bilan birga, nutq faoliyati turlarini o rgatish usullari, shuningdek, tegishli lingvistik kompetentsiyani (grammatik, ʻ leksik, semantik, fonologik, imlo, orfoepik kompetentsiya) shakllantirish usullari. U o rganilayotgan til tizimi haqidagi bilimlarni, til (leksiko-grammatik va ʻ fonetik) aloqa vositalarini bilish, grammatik jihatdan to g ri shakllar va sintaktik ʻ ʻ tuzilmalarni qurish qobiliyatini, mavjud me’yorlarga muvofiq tashkil etilgan nutqdagi semantik segmentlarni tushunishni nazarda tutadi. chet tili va ulardan ona tilida so zlashuvchilar foydalanadigan maqsadda foydalanish; ʻ shuningdek, ma’lum bir kommunikativ vaziyatga, nutq vazifasiga va kommunikativ niyatga (pragmatik komponent) muvofiq chet tilidagi bayonotlarni tushunish va yaratishga imkon beradigan bilim, ko nikma va malakalar. ʻ 5 Kommunikativ yondashuv sharoitida ular o zining tabiati va tipologik ʻ xususiyatlariga ko ra xitoy tiliga qaraganda rus tiliga yaqinroq bo lgan Evropa ʻ ʻ tillari asosida yaratilgan. Binobarin, Evropa tillarining grammatik hodisalarini o zlashtirish o qituvchilar uchun xitoy tilining grammatik hodisalarini ʻ ʻ o zlashtirishdan ko ra osonroqdir. ʻ ʻ 5 Vitlin J.L. Chet tillari grammatikasini o qitishning zamonaviy muammolari: Darslik / Zh.L. Vitlin // ʻ Chet el. Maktabdagi tillar. - Moskva, 2020. - No 5. B.36 – 23 Shunday qilib, amaliy xitoy tilini o rgatishda zamonaviy uslublarʻ yutuqlaridan faol foydalangan holda, o qituvchilarning og zaki muloqot ʻ ʻ ko nikmalarini yetarli darajada yuqori darajada shakllantirish mumkin, biroq, ʻ afsuski, har doim ham o quvchilarda tilning grammatik tuzilishi haqida yaxlit ʻ tushunchani shakllantirish mumkin emas. Xitoy tili boshqa tipologik xususiyatga ega til sifatida. Xitoy tilining grammatik hodisalari nutq faoliyati jarayonida deyarli mexanik ravishda o zlashtiriladi. ʻ O quvchilar darslikda izoh sifatida ʻ berilgan grammatik qoidani bosqichma-bosqich birma-bir o rganadilar, so ngra u ʻ ʻ yoki bu grammatik hodisaning mohiyati haqida o ylamasdan, model bo yicha klişe ʻ ʻ so z birikmalarini oddiygina yod oladilar. ʻ Biroq, xitoy tilini ilg or bosqichda o qitishda, publitsistik uslubdagi sahih ʻ ʻ matnlar asosida og zaki muloqot ko nikmalari bilan bir qatorda turli xil tarjima ʻ ʻ ko nikmalarini ham shakllantirish kerak bo lganda, o qituvchi va o qituvchilar ʻ ʻ ʻ ʻ duch keladilar. tinglovchilarning asosiy lingvistik bilimlari yo qligi sababli bir ʻ qator qiyinchiliklar. . O qituvchilar ko pincha jumlaning lingvistik tahlilini ham ʻ ʻ amalga oshira olmaydilar, bu esa manba matnni noto g ri tushunish bilan bog liq ʻ ʻ ʻ tarjima xatolariga olib keladi. Bizning fikrimizcha, yuqoridagi qiyinchiliklarga yo l ʻ qo ymaslik uchun xitoy tilining asosiy kursini (ta’limning boshlang ich bosqichi) ʻ ʻ o qitish jarayonida o quvchilarda xitoy tilining tuzilishi haqida yaxlit tushunchani ʻ ʻ shakllantirish zarur. boshqa tipologik xususiyatga ega til. Shunday qilib, tarjimaning har xil turlari, shu jumladan tarjimalar o qitiladigan ilg or xitoy tili kursi boshlanishi bilan o qituvchi eng kam lingvistik ʻ ʻ ʻ bilimga, manba matnni lingvistik tahlil qilish usuliga, shuningdek, usulga ega bo lishi kerak. gapning lingvistik tahlili. ʻ Shuni ta’kidlash kerakki, Milliy tadqiqot universiteti Iqtisodiyot oliy maktabi bo lgan nolingvistik universitetda o quv dasturlarida lingvistik ʻ ʻ universitetda nazarda tutilgan va yaxlit tilshunoslikni shakllantirishga yordam beradigan nazariy til fanlari mavjud emas. xitoy tilining grammatik tuzilishini tushunish. Shu sababli, amaliy xitoy tilini o rganish jarayonida o qituvchilar ʻ ʻ tomonidan o zlashtirilishi kerak bo lgan nazariy til hodisalarining minimal ʻ ʻ 24 miqdorini aniqlash, shuningdek, yuqoridagi hodisalar uchun eng qulay tushuntirishlarni shakllantirish kerak. Biz o quvchilar tarjima qilishni o rganishning dastlabki bosqichidaʻ ʻ (publisistik uslubdagi matnlar asosida) yo l qo yadigan tillararo va til ichidagi ʻ ʻ aralashuvlar natijasida kelib chiqadigan manba matnni noto g ri tushunish bilan ʻ ʻ bog liq tarjima xatolarini tahlil qildik. ʻ Ushbu tahlilga asoslanib, biz xatolar sabablarini aniqlashga harakat qildik va o qituvchilar xitoy tilini o rganishning ʻ ʻ oldingi bosqichida o rganishi kerak bo lgan asosiy lingvistik mavzular to plamini ʻ ʻ ʻ shakllantirishga harakat qildik 6 . 1) Eng avvalo, o quvchilarda so z yasalish modellari, so z yasalishning ʻ ʻ ʻ morfologik modeli doirasidagi bog lanish turlari, leksik birlikning morfemik ʻ tahlilini o tkazish, ko rish va tahlil qilish ko nikmalarini shakllantirish kerak. ʻ ʻ ʻ so zdagi alohida morfemaning ma’nosi, bu til taxminining rivojlanishiga yordam ʻ beradi. Yuqoridagi bilimlarning etishmasligi o qituvchilarning quyidagi turdagi ʻ xatolarga yo l qo yishiga olib keladi: ʻ ʻ - so z tarkibidagi morfema ma’nosini noto g ri tushunmaslikdan kelib ʻ ʻ ʻ chiqadigan xatolar sinonimning noto g ri tanlanishiga olib keladi. ʻ ʻ - allaqachon ma’lum bo lgan ierogliflardan tashkil topgan so zning ʻ ʻ ma’nosini "taxmin qila olmaslik". 2) O`quvchilarda leksik daraja birliklari, xitoy tilidagi so`z va iboralarni farqlash muammosi haqidagi tushunchalarini shakllantirish zarur. Xitoy tilidagi leksik daraja birliklari nima ekanligini etarlicha shakllantirilmagan tushuncha manba matnida qisqartirilgan so zlarni tanlash va ʻ ularni etarli darajada tarjima qilish mumkin emasligi bilan bog liq xatolarga olib ʻ keladi. 6 Gurevich. I.S. 3—4-asrlar xitoy tili grammatikasi bo yicha insho. yo q. [Matn]: Monografiya / I.S. - M.: ʻ ʻ Nauka, 2021. - 254 b. 25 3) O qituvchilarni xitoy tilidagi gap bo laklarini aniqlash muammosi bilan,ʻ ʻ shuningdek, xitoy tiliga nisbatan “gap bo laklari” atamasining mazmunini aniqlash ʻ bilan tanishtirish zarur. Qoida tariqasida, aksariyat zamonaviy xitoy darsliklarida leksik materialni taqdim etishda so zning bir qismi so zga tegishli bo lib, bu so zni nutqning faqat ʻ ʻ ʻ ʻ bitta qismi sifatida ishlatish odatining shakllanishiga, shuningdek, paydo bo lishiga ʻ olib keladi. 4) Xitoycha gapning asosiy tuzilishi, xitoycha gapning elementlari haqida, gap a’zolari o rtasidagi sintaktik munosabatlar turlari haqida tasavvur hosil qilish ʻ kerak. 7 Afsuski, amaliyotda o qituvchilar ko pincha asosiy lingvistik ʻ ʻ terminologiyani bilishmaydi va xitoycha jumlaning sintaktik tuzilishini tushunmasliklarini ko rsatadilar, bu esa quyidagi turdagi xatolarga olib keladi: ʻ - ketma-ket bog langan gaplar tuzilishini noto g ri tushunish natijasida ʻ ʻ ʻ yuzaga kelgan xatolar (qoida tariqasida, birinchi predikatga qo shimcha va ʻ ikkinchisiga tobe bo lgan ma’lum bir umumlashtiruvchi a’zo bo lgan gaplar). ʻ ʻ - frazeologik birliklarning sintaktik o rnini aniqlay olmaslik bilan bog liq ʻ ʻ xatolar. - bosh gap bosh gapga postpozitsiyada joylashgan gapni tahlil qila olmaslik bilan bog liq xatolar. ʻ - Murakkab gapdagi tobelanish turlarini noto`g`ri tushunish natijasida yuzaga kelgan xatolar. - Gap a’zolari o rtasidagi sintaktik munosabatlar turlarini noto g ri belgilab ʻ ʻ ʻ qo yishdan kelib chiqadigan xatolar. ʻ Tarjimani o rganishning dastlabki bosqichida grammatik kompetentsiyani ʻ shakllantirish uchun o qituvchilarga birinchi navbatda matnni to liq o qish, asosiy ʻ ʻ ʻ fikrlarni ajratib ko rsatish va taqdimot mantiqini aniqlash, so ngra har bir jumlani ʻ ʻ grammatik tahlil qilish va tarjima qilish tavsiya etiladi. 7 KrLyu Shu Syan. Xitoy tili grammatikasi bo yicha insholar: Monografiya / Lu Shu Xiang. - M.: Sharq ʻ adabiyoti nashriyoti, 2021. - 267 b. 26 1) gapning turini aniqlang (oddiy / murakkab). Murakkab gapda tobe munosabat turini aniqlang. Agar jumla murakkab bo lsa, uni bir nechta soddaʻ gaplarga ajrating, gapning har bir qismining sintaktik tuzilishini aniqlang. 2) taklifning ikkita asosiy kengaytirilgan a’zolarini aniqlang - "mavzu" va "izoh" ni ajratib ko rsatish. ʻ 3) predikatni toping va uning turini aniqlang. Agar jumlada ko p sonli bir ʻ hil predikatlar mavjud bo lsa, ʻ uni bitta predikatli bir nechta sodda gaplarga ajrating, har bir predikatning turini aniqlang. 4) predikatga tegishli bo lgan jumla a’zolarini aniqlang (harakat holati, ʻ bosh gap qurilishi, qo shilish). ʻ 5) umumiy ta’rifni o z ichiga olgan gapning umumiy a’zolarini aniqlang ʻ (mavzu uchun ta’rif – gap boshida turgan a’zo, qo shimcha uchun ta’rif va ʻ boshqalar), umumiy ta’rifning tuzilishini tahlil qiling. 6) barcha sintaktik havolalarni to g ri aniqlagan holda "pastki yozuv" ʻ ʻ qiling. 7) til me’yorlarini hisobga olgan holda jumlani tahrirlash. 8 8 Gez N.I. O rta maktabda chet tillarini o qitish usullari: Monografiya / N.I. Gez, M.V. Lyaxovitskiy - ʻ ʻ M .: Oliy maktab, 2022. - 373 p. 27 XULOSA Amalga oshirilgan ishlar natijasida xitoy tili grammatikasini o qitishningʻ o ziga xos xususiyatlari va xitoy tilining grammatik tuzilishining xususiyatlari ʻ haqida katta hajmdagi ma’lumotlar tahlil qilindi. Bugungi kunda xitoy tili xalqaro muloqot tiliga aylanishi mumkinligi haqidagi fikr tobora ommalashib bormoqda. Xitoy grammatikasi juda oddiy va pragmatik tamoyillarga asoslangan - unda ortiqcha narsa yo q. Va barcha yangi boshlanuvchilar tanishishi kerak bo lgan ʻ ʻ grammatikaning birinchi qoidasi - bu xitoy tilidagi so zlarning tartibi. ʻ Gap shundaki, xitoy tilida rus tilidan farqli o laroq, so z tartibi juda qattiq: ʻ ʻ sub’ekt birinchi o rinda, predikat ikkinchi, to ldiruvchi esa oxirgi o rinda turadi. ʻ ʻ ʻ Ushbu moslashuvchan bo lmagan jumla tuzilishiga qat’iy rioya qilish kerak. ʻ Grammatikani o qitishdagi asosiy muammo yuqorida qayd etilgan barcha ʻ talablarga javob beradigan asosiy xitoy tili darsligining yo qligidir. ʻ Grammatikani o rgatishda yanada samarali natijaga erishish uchun ʻ o qituvchi o qituvchilarga xitoy tili grammatikasini o rganish jarayonini ʻ ʻ ʻ osonlashtiradigan semantik yordamlar bilan ta’minlashi kerak. Albatta, o qituvchining shaxsiyati bola shaxsini rivojlantirishda muhim rol ʻ o ynaydi, shuning uchun faqat barkamol va hamma narsaga ochiq yangi o qituvchi ʻ ʻ bolada ma’lum ko nikmalarning shakllanishiga ta’sir qilishi mumkin. ʻ Har bir bola tabiatan izlanuvchan bo lib, o qituvchining vazifasi shunchaki ʻ ʻ uni to g ri yo nalishga undash, bilim olamida qulay bo lishiga yordam berishdir. ʻ ʻ ʻ ʻ Ushbu tadqiqot o quv jarayonining samaradorligi ko p jihatdan ʻ ʻ o qituvchining maktab o quvchilariga chet tilini o rgatishda darsni to g ri tashkil ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ etish va darsni o tkazishning u yoki bu shakllarini to g ri tanlash qobiliyatiga ʻ ʻ ʻ bog liq degan xulosaga kelish imkonini beradi. ʻ Ma’lumki, maktabda chet tilini o rgatishning maqsadi o quvchilarning ʻ ʻ og zaki muloqot qilish qobiliyatida amalga oshiriladigan madaniyatlararo ʻ kompetentsiyasini shakllantirishdir. O qituvchilarning muvaffaqiyatli nutq ʻ faoliyatining kaliti an’anaviy darslar bilan bir qatorda ingliz tili darslarining 28 noan’anaviy shakllari bo lib, ular davomida o qituvchilar o rganilayotgan tilʻ ʻ ʻ mamlakatlari madaniyati bilan tanishadilar, shuningdek, ularning madaniy merosi haqidagi bilimlarini kengaytiradilar. Darslarni o`tkazishning noan`anaviy shakllari nafaqat o`quvchilarning o`rganilayotgan fanga qiziqishini oshirish, balki ularning ijodiy mustaqilligini rivojlantirish, turli bilim manbalari bilan ishlashni o`rgatish imkonini beradi. Mashg ulotlarni o tkazishning noan’anaviy shakllari darsning ʻ ʻ taxminiyligini "olib tashlaydi", fikrni jonlantiradi. Darsning noan’anaviy shakllarini rivojlantirish va tarbiyalash salohiyati quyidagi xususiyatlarni o z ʻ ichiga oladi: - o quvchilarda o rganilayotgan til mamlakati madaniyatiga qiziqish va ʻ ʻ hurmatni shakllantirish; - muloqot madaniyatini va faoliyatning turli sohalarida tildan amaliy foydalanish zaruriyatini tarbiyalash; -lingvistik, intellektual va kognitiv qobiliyatlarni rivojlantirish, o quvchining qadriyat yo nalishini, his-tuyg ularini va ʻ ʻ ʻ hissiyotlarini rivojlantirish. Innovatsion o qituvchi I.P. ʻ Volkovning so zlariga ko ra, shuni ta’kidlash ʻ ʻ kerakki, o quv jarayonini tashkil etishning bunday shakllariga juda tez-tez ʻ murojaat qilish noto g ri, chunki noan’anaviy tezda an’anaviy bo lib qolishi ʻ ʻ ʻ mumkin, bu oxir-oqibatda o qituvchilarning o rganilayotgan fanga bo lgan ʻ ʻ ʻ qiziqishini pasayishiga olib keladi. Biz darsning noan’anaviy shakllarini o rgandik: dars-ekskursiya, dars- ʻ spektakl, dars-ta’til, dars-suhbat, dars-insho, dars-musiqiy. Ushbu ish umumta’lim maktablari, gimnaziyalar, litseylar va chet tilini chuqur o rganadigan maktablarning chet tili o qituvchilari uchun qiziqarli bo lishi ʻ ʻ ʻ mumkin. 29 FOYDALANILGAN MANBA VA ADABIYOTLAR RO YXATIʻ I. Normativ huquqiy hujjatlar va metodologik ahamiyatga molik nashrlar 1.O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 24 maydagi PQ – 2995-sonli ʻ «Qadimiy yozma manbalarni saqlash, tadqiq va targ ib qilish tizimini yanada ʻ takomillashtirish chora-tadbirlari to g risida»gi qarori. // «Xalq so zi», 2017 yil, ʻ ʻ ʻ 103 (6797)-son. 2.Mirziyoyev Sh.M. Yangi O zbekiston strategiyasi. – Toshkent: O zbekiston, ʻ ʻ 2021. – 464 b. II. Manbalar 3. Alpatov V.M. Tilshunoslik ta’limotlari tarixi: Darslik / V.M. Alpatov - M.: Rus madaniyati tillari, 2019. - 368 b. 4. Vitlin J.L. Chet tillari grammatikasini o qitishning zamonaviy muammolari: ʻ Darslik / Zh.L. Vitlin // Chet el. Maktabdagi tillar. - Moskva, 2020. - No 5. B.36 - 39. 5. Gez N.I. O rta maktabda chet tillarini o qitish usullari: Monografiya / N.I. Gez, ʻ ʻ M.V. Lyaxovitskiy - M .: Oliy maktab, 2022. - 373 p. 6. Gurevich. I.S. 3—4-asrlar xitoy tili grammatikasi bo yicha insho. yo q. [Matn]: ʻ ʻ Monografiya / I.S. - M.: Nauka, 2021. - 254 b. III. Ilmiy tadqiqotlar va adabiyotlar 7. Alpatov V.M. Tilshunoslik ta’limotlari tarixi: Darslik / V.M. Alpatov - M.: Rus madaniyati tillari, 2019. - 368 b. 8 . Vitlin J.L. Chet tillari grammatikasini o qitishning zamonaviy muammolari: ʻ Darslik / Zh.L. Vitlin // Chet el. Maktabdagi tillar. - Moskva, 2020. - No 5. B.36 – 9. Gez N.I. O rta maktabda chet tillarini o qitish usullari: Monografiya / N.I. Gez, ʻ ʻ M.V. Lyaxovitskiy - M .: Oliy maktab, 2022. - 373 p. 30 10. Gurevich. I.S. 3—4-asrlar xitoy tili grammatikasi bo yicha insho. yo q. [Matn]:ʻ ʻ Monografiya / I.S. - M.: Nauka, 2021. - 254 b. 11 . Demina N.A. Amaliy xitoy tilini o qitish usullari: Monografiya / N.A.Demina - ʻ M.: Sharq adabiyoti, 2006. - 87 b. 12. KrLyu Shu Syan. Xitoy tili grammatikasi bo yicha insholar: Monografiya / Lu ʻ Shu Xiang. - M.: Sharq adabiyoti nashriyoti, 2021. - 267 b. 13. Ostapenko V.I. Dastlabki bosqichda chet elliklarga rus grammatikasini o rgatish: Monografiya / V.I. Ostapenko - M.: Rus tili, 1983. - 98 b. ʻ IV. Internet saytlar va resurslar 14. https://uz.wikipedia.org/wiki/Bayt_ul-Hikmat 15. https://www.trt.net.tr/uzbek/madaniyat-va-san-at/2021/09/26/1234567890- 1710675 16. https://cyberleninka.ru/article/n/bayt-al-hikma-ning-tarkibi-va-vazifalari/viewer 31

TURLI O QUV YURTLARIDA CHET TILI TA’LIM TASNIFIʻ Mundarija Kirish …………………………………………………………………………....3 Asosiy qism 1.Chet tili o qitishning jahon standartlari………………………………………..5 ʻ 2. AQSh davlati OTMlarida chet (xitoy) tili o qitish …………………………...8 ʻ 3. Yevropa davlatlari OTMlarida chet (xitoy) tilini o qitish tasnifi……………..13 ʻ 4. Xitoyda xitoy tilini o qitish…………………………………………………....21 ʻ Xulosa ……………………………………………………………………………29 Foydalanilgan adabiyotlar ro yxati ʻ ……………………………………………31 Kirish 1

Til o‘rganish kishilik jamiyatida bag‘oyat muhim sohalardan hisoblanadi. Muloqot vositasi bo‘lmish tilni tabiiy muhitda oilada, jamoatchilik orasida yoki uyushgan holda ya’ni darsda amaliy egallash mumkin. Til hodisalariga oid bilimlar esa nazariy jihatdan o‘rganiladi. Ma’lumki, chet tilini o‘rgatish-o‘rganish muayyan jihatlari bilan ona tili va ikkinchi tildan keskin farqlanadi. Bu esa, o‘z navbatida, tegishli chet tili o‘qitish texnologiyasini qo‘llashni taqozo etadi. Mavzuning dolzarbligi. Zamonaviy metodologiyada, xuddi ko p yillarʻ oldin bo lgani kabi, turli o quv yurtlarida chet tilini o qitishning zamonaviy o quv ʻ ʻ ʻ ʻ sharoitlariga mos keladigan va zamonaviy ta’lim standartlari talablariga javob beradigan eng samarali va oqilona usullarni o‘ylab topishgan. Shuning uchun bu kurs ishining maqsadi? Chet tilini o qitishning asosiy, zamonaviy, ʻ uslubiy ,tizimlarini batafsil tahlil qilish va chet tilini o qitishdagi samaradorligi ʻ nuqtai nazaridan uslubiy ahamiyatini aniqlash. 1 Buning uchun XX asr davomida chet tilini o qitish metodik tizimlarining ʻ tarixiy evolyutsiyasini o rganish va har bir metodik tizim uchun asosiy maqsad, ʻ vazifalar, uslublar va o quv qo llanmalarini aniqlash maqsadga muvofiqdir. ʻ ʻ Shuningdek, alohida metodik tizimlarning nazariy asoslarni, ularni o quv ʻ jarayonida qo llash ko lamini ko rsatish, ularning xususiyatlarini, afzalliklari va ʻ ʻ ʻ kamchiliklarini, hozirgi bosqichda, chet tilini o qitishda, ulardan foydalanish ʻ samaradorligi darajasini ko rsatish kerak. ʻ Kurs ishi maqsadi va vazifalari: Kurs ishida Turli o quv yurtlarida chet tili ʻ ta’lim tasnifi haqida ilmiy-metodik tavsiyalar ishlab chiqish maqsad qilib qo‘yiladi va quyidagi vazifalar rejalashtiriladi: 1. Chet tili o qitishning jahon standartlar. ʻ 2. AQSh davlati OTMlarida chet (xitoy) tili o qitish. ʻ 3. Yevropa davlatlari OTMlarida chet (xitoy) tilini o qitish tasnifi. ʻ 4. Xitoyda xitoy tilini o qitish. ʻ 1 Alpatov V.M. Tilshunoslik ta'limotlari tarixi: Darslik / V.M. Alpatov - M.: Rus madaniyati tillari, 2019. - 368 b. 2

Kurs ishining tuzilishi : Mazkur kurs ishi kirish, asosiy qism, 4 reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro yxati bilan birga jami 31 betdan iborat.ʻ 1.Chet tili o qitishning jahon standartlari ʻ 3

Zamonaviy globallashuv sharoitida har qanday mutaxassisi uchun chet tilini ya’ni, ingliz tilini xalqaro muloqot tili sifatida bilish kerak bo‘lgan. Bu oliy o quv yurti insonning kasbiy faoliyatga kirishidan oldingi yakuniy qadam bo lib,ʻ ʻ bo lajak mutaxassisning chet tilini bilish darajasining yakuniy darajasi uchun ʻ mas’ul universitet hisoblanadi. “Men lug at bilan o qiyman” iborasi chet tilini ʻ ʻ bilish darajasi haqidagi savolga umumiy javob bo lib qoldi, bu esa universitet ʻ bitiruvchilarining mutlaq ko pchiligida chet tilini amaliy bilmaganligidan dalolat ʻ beradi. Chet tillarni o rganish va o qitish sohasidagi mavjud vaziyatni o zgartirish ʻ ʻ ʻ uchun turli yo nalishlarda muvofiqlashtirilgan tizimli ishlarni olib borish talab ʻ etiladi. Avvalo, oliy o quv yurtlarida chet tili o qituvchilariga qo yiladigan yagona ʻ ʻ ʻ malaka talablarini ishlab chiqish va joriy etish hamda ularni qo llash ʻ mexanizmlarini ishlab chiqish, xususan, malaka oshirishning sifatli dasturlarini yaratish hamda chet tilini attestatsiyadan o tkazish va sertifikatlash tizimini ʻ yaratish zarur. Chet tili o qituvchilarini tayyorlash bo yicha mavjud tizimlarni qayta ʻ ʻ ko rib chiqish, malaka talablarini, keyinchalik kasbiy standartlarni ishlab chiqish ʻ va joriy etishni bu boradagi xorijiy tajribani tahlil qilishdan boshlash maqsadga muvofiq bo lar edi. O tgan asrda chet tillarini o qitish sohasidagi eng innovatsion ʻ ʻ ʻ g oyalar ingliz tilini o qitish metodikasi sohasida paydo bo ldi va boshqa xorijiy ʻ ʻ ʻ tillarga tarqaldi. Shu munosabat bilan chet tillarini o qitish metodikasining eng ʻ ko p o rganilgan masalalari, demakki, o qituvchi uchun zarur bo lgan kasbiy ʻ ʻ ʻ ʻ kompetensiyalarni aniqlash muammolari ingliz tilida so zlashuvchi olimlarning ʻ asarlaridadir. 2 Qiyosiy tahlil qilish uchun biz professional uyushmalar tomonidan ishlab chiqilgan quyidagi 6 ta standartni tanladik, jumladan, amaliyotchi o qituvchilar va ʻ chet tillarini o qitish metodikasi sohasidagi ekspert mutaxassislar so nggi 10-15 yil ʻ ʻ ichida: 2 Vitlin J.L. Chet tillari grammatikasini o'qitishning zamonaviy muammolari: Darslik / Zh.L. Vitlin // Chet el. Maktabdagi tillar. - Moskva, 2020. - No 5. B.36 - 39. 4

1. Chet tili o qituvchisining kasbiy kompetensiyalarini baholash uchunʻ Kembrij shkalasi – Cambridge English Teaching Framework (keyingi o rinlarda ʻ CETF) – Cambridge English Language Assessment – Kembrij universitetining imtihonlar bo limi tomonidan 2014-yilda ishlab chiqilgan ʻ 2. Yevropa Profiling Grid (EPG) Yevropa til xizmatlari sifati assotsiatsiyasi (EAQUALS) tomonidan 2013 yilda ishlab chiqilgan; bolgar, golland, ingliz, frantsuz, nemis, italyan, turk va ispan tillarida nashr etilgan 3. Teaching English Continuing Professional Development (CPD) Framework (keyingi o rinlarda British Council ELTCPD) - Britaniya Kengashi ʻ (xalqaro tashkilot, Tashqi ishlar vazirligi tarkibiga kiruvchi, ta’lim sohasidagi hamkorlikni rivojlantirish, Buyuk Britaniya va boshqa mamlakatlar o rtasidagi ʻ madaniyat va san’at) 2012 yilda ; 4. Chet tili sifatida ingliz tili standartlari - Professional o qitish standartlari ʻ milliy kengashi (ingliz tili yangi til sifatida) (keyingi o rinlarda NBPTS) - ʻ Professional o qitish standartlari milliy kengashi tomonidan ishlab chiqilgan - ʻ AQShda professional o qituvchilarning notijorat uyushmasi. 2010 ; ʻ 5. Kattalar uchun chet tili sifatida ingliz tili o qituvchilari uchun standartlar ʻ - Kattalar uchun ESL/EFL Teachers Framework (TESOL) standartlari (keyingi o rinlarda TESOL deb yuritiladi) - AQShda joylashgan eng yirik xalqaro ingliz tili ʻ o qituvchilari uyushmasi tomonidan ishlab chiqilgan. 2008 [8]; ʻ 6. Avstraliyada ingliz tili va savodxonlik o qituvchilari uchun standartlar ʻ (STELLA) (keyingi o rinlarda STELLA deb yuritiladi) - 2002 yilda Avstraliya ʻ ingliz tilini o rgatish assotsiatsiyasi tomonidan ishlab chiqilgan ʻ Yuqorida tilga olingan standartlar hukumat yoki ta lim vazirliklari ʼ darajasida foydalanish uchun majburiy sifatida qabul qilingan hujjatlar emas. Ishlab chiquvchilar ma’lum bir o qituvchining faoliyatini baholash uchun tartibga ʻ solish mexanizmlarini yoki yo l-yo riq, majburlash, uyg unlashtirish, cheklash, ʻ ʻ ʻ rag batlantirish yoki jazolash vositalarini yaratishni maqsad qilmaganlar.Shunga ʻ qaramay, tahlil qilinayotgan standartlar umumiy maqsad bilan birlashtirilgan, ya’ni: o qituvchilar va metodistlarga kasbiy kompetentsiyaning hozirgi darajasini ʻ 5

O'xshashlar

Kompyuter tizimlari turli texnologiyalari. Avtomatlashtirilgan axborot tizimlarining tasnifi
Kompyuter imitatsion modellar yordamida umumiy oʻrta ta’lim maktablari oʻquv jarayonini takomillashtirish
CHET EL PSIXOLOGIYASIDA SHAXS NAZARIYALARI
INGLIZ TILI DARSLARIDA TA’LIM SIFATINI TA’MINLOVCHI ZAMONAVIY PEDAGOGIK TEXNOLOGIYA
CHET EL PSIXOLOGIYASIDA SHAXS TARAQQIYOTI MUAMMOSI