logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. Uch komponentli sistemalarning holat diagrammalari

Uch komponentli sistemalarning holat diagrammalari

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

127.8701171875 KB
Ko'chirib olish
Uch komponentli sistemalarning holat diagrammalari Mundarija I. Kirish ………………………………………………………………………..3 II. Asosiy qism …………………………………………………………………7 1.1. Sistemalar …………………………………………………………………..10 1.2.Ikki komponentli sistemalarning holat diagrammalari……13 1.3. Uch komponentli sistemalarning holat diagrammalarini… .15 III. Xulosa ………………………………………………………………………... …....18 IV. Foydalani lgan adabiyotlar ………………………………………………….19 Kirish Fizik kimyo — kimyoviy hodisalarni tushuntirish va ularning qonunlarini fizikaning umumiy prinsiplari asosida aniqlab berish bilan shug ullanadigan fan sohasi. ʻ Kimyoviy termodinamika, kimyoviy kinetika, kataliz, sirt hodisalari, eritmalar, kvant kimyosi haqidagi ta limotlar, molekulalar, ionlar, radikallarning tuzilishi va ʼ xossalari to g risidagi ta limotlar Fizik kimyoning asosiy bo limlari hisoblanadi. ʻ ʻ ʼ ʻ Fizik kimyo deyarli mustaqil bo lim sifatida elektrokimyo, fotokimyo, ʻ kristallokimyo, radiatsion kimyo, fizik kimyoviy analiz kabi bo limlarni ham o z ichiga ʻ ʻ oladi. 1840 yilda G.I.Gess Fizik kimyoning asosiy krnunlaridan biri — kimyoviy o zgarishlarda issiklik yig indisining doimiyligini kashf kildi. ʻ ʻ 19-asr o rtalarida P Bertlo va daniyalik termokimyogar X.Tomsen reaksiya ʻ issiqliklari haqidagi tasavvurlari bilan Fizik kimyoga katta hissa qo shdilar ʻ Nemis olimi V. Ostvald 1887 yil Leypsig universitetida ilk bor Fizik kimyo kafedrasini tashkil qildi. Fizik kimyo 19-asr oxirlarida mustakil fan sifatida ajralib chikdi. Fizik kimyoning 19-asrning 2yarmi va 20-asr boshlarida rivojlanishining o ziga ʻ xos tomoni makroskopik, ya ni bevosita tekshirilayotgan sistema va jarayonlarni ʼ o rganishdan iborat bo ldi. Ideal gazlar holat tenglamasi uzilkesil aniklab berildi (B. ʻ ʻ Klapeyron, S.I.Mendeleyev). Termodinamika qrnunlari kimyoviy va fazalar muvozanatlariga tatbiq etildi (J.Gibbs, Ya.VantGoff, V.Nernst, A.Le Shatelye, N.S.Kurnakov, G.Tamman), makroskop ik kinetika asoslari (K.Guldberg , P.Vaage, N.I.Beketov, Ya.VantGoff) ishlab chiqildi, reaksiyaning aktivlanish energiyasi xakidagi tasavvur kiritildi (S. Arrenius). M.Faradey asos solgan kataliz haqidagi tasavvur yanada rivojlantirildi. Adsorbsiyaning asosiy krnunlari ta riflab berildi (J.Gibbs). ʼ Suyultirilgan eritmalarning termodinamik nazariyasi olg a surdi (F.Raul , ʻ ʼ Ya.VantGoff, S.P.Konovalov). Elektrolitik dissotsiatsiya nazariyasi yaratildi (S.Arrenius). Galvanik elementlar uchun elektrod potensiallari tushunchasi kiritildi (V. Nernst). Fizik kimyoningshutaraqqiyot bosqichida qo lga kiritilgan tadqiqot natijalariʻ sanoatga tatbiq etildi (ammiak sintezi, tuz qazib olish, ba zi metallurgiya jarayonlari, ʼ haydash, rektifikatsiya va boshqalar). 19-asr oxiri va 20-asr boshlarida tibbiyot fanlari sohasidagi yirik kashfiyotlar — rentgen nurlari, elektron, radioaktivlik hodisasining ochilishi, spektroskopiyaning rivojlanishi Fizik kimyoning yangi bosqichi uchun zamin bo ldi. ʻ Elektronlarning atom va molekulalarda harakatlanishi qonunlarining (kvant mexanika krnunlari) ochilishi kvant kimyosining paydo bo lishiga olib keldi, bu o z ʻ ʻ navbatida, kimyoviy bog lanish, valentlik, kimyoviy birikmalarning tuzilishini yangicha ʻ talkin qilib berishga imkoniyat tug dirdi. ʻ 19-asr oxiri va 20-asr boshlarida tibbiyot fanlari sohasidagi yirik kashfiyotlar — rentgen nurlari, elektron, radioaktivlik hodisasining ochilishi, spektroskopiyaning rivojlanishi Fizik kimyoning yangi bosqichi uchun zamin bo ldi. ʻ Elektronlarning atom va molekulalarda harakatlanishi qonunlarining (kvant mexanika krnunlari) ochilishi kvant kimyosining paydo bo lishiga olib keldi, bu o z ʻ ʻ navbatida, kimyoviy bog lanish, valentlik, kimyoviy birikmalarning tuzilishini yangicha ʻ talqin qilib berishga imkoniyat tug dirdi. ʻ Asosiy qism 1. Uch komponentli sistemalar diagrammalari Termodinamik sistema material borliqning haqiqiy yoki hayoliy chegara sirt bilan ajratilgan makroskopik qismidir. Termodinamika juda ko’p zarrachalardan iborat bo’lgan sistemalarni o’rganadi. Alohida molekulalar, atomlar yoki elementar zarrachalarga termodinamikani qo’llab bo’lmaydi. Agar sistemaning tashqi muxit bilan xech qanday o’zaro ta’sirlashishi bo’lmasa, bunday sistema izolyasiyalangan (tashqi muxitdan ajratilgan) deyiladi. Agar chegaradan modda almashinishi kuzatilsa, unda sistema ochiq bo’ladi, aks holda, ya’ni xech qanday modda chegara orqali o’tmasa yopiq sistema deyiladi. Izolyasiyalangan sistemadan farqli ravishda yopiq sistema tashqi muxit bilan issiqlik almashishi mumkin. Agar sistema barcha nuqtalarda bir jinsli bo’lsa gomogen deyiladi, aks holda fazalar haqida so’z yuritiladi. Bir necha fazalardan tuzilgan sistema geterogen deyiladi. Sistemaning boshqa qismlaridan sirt chegarasi bilan ajratilgan bir jinsli material qismlarning to’plami faza deyiladi. Sistemani tavsiflovchi fizikaviy va kimyoviy xossalarning to’plami sistemaning holatidir. Termodinamik sistema holatning termodinamik parametrlari (T , R , V, S , U, S va boshqalar) bilan tavsiflanadi. Termodinamikaning asosiy qonunlarini tushunish va talqin qilishni ta’minlaydigan umumiy belgilariga qarab termodinamik parametrlar sinflarga birlashtirilgan. Son qiymatlari jixatidan doimiy kimyoviy tarkibli sistemaning massasiga proporsional bo’lgan termodinamik parametrlar ekstensiv parametrlar deyiladi. Ekstensiv parametrlarga hajm, massa, elektr zaryadining miqdori, ichki energiya, entropiya va boshqalar misol bo’ladi. Son qiymatlari jixatidan sistemaning massasiga bog’liq bo’lmagan parametrlar intensiv parametrlar deyiladi. Intensiv parametrlarga bosim, temperatura, elektr zaryadining potensiali, solishtirma ekstensiv kattaliklar (moddaning birlik miqdori uchun olingan) hamda barcha umumlashgan kuchlar kiradi. Umumlashgan kuchlar va umumlashgan koordinatalar ham termodinamik parametrlar bo’lib, mexanik kuch (yoki bosim), elektr potensiali, kimyoviy potensial va boshqalar umumlashgan kuchlarga va geometrik koordinata, hajm, zaryad, ma’lum komponentning massasi umumlashgan koordinatalarga kiradi. Termodinamik parametrlarning xattoki bittasining o’zgarishi bilan bog’liq bo’lgan sistemadagi har qanday o’zgarish termodinamik jarayon deyiladi. Agar parametrning o’zgarishi faqat boshlang’ich va oxirgi holatlargagina bog’liq bo’lib, jarayonning yo’liga bog’liq bo’lmasa, bunday parametr holat funksiyasi deyiladi. Temperatura – termometriyada aniqlanadigan obyekt, uni bevosita o’lchab bo’lmaydi, faqat issiqroq yoki sovuqroq jism haqida tushuncha xosil qilish mumkin. Temperatura sistema zarrachalarining o’rtacha kinetik energiyasi bo’lib, jism qanchalik isitilganligining o’lchovidir. Uni temperaturaga bog’liq bo’lgan boshqa fizikaviy parametrlarning son qiymatlari bo’yicha aniqlanadi, bu esa, yuqorida ta’kidlaganimizdek, empirik temperatura shkalalarini tuzishning asosi qilib olingandir. Issiqlik – moddaning temperaturasi, massasi va tabiatiga bog’liq bo’lgan kattalik bo’lib, alohida zarrachaning kinetik energiyasini belgilaydi. Sistemaga issiqlik berilganda molekulalarning o’rtacha kinetik energiyasi ortishi hisobiga sistemaning temperaturasi ortadi. Demak, issiqlik energiya uzatishning bir turidir. Sistemaga berilgan issiqlik har doim ham temperaturani oshirmaydi. Masalan, muz suyuqlanayotganda yoki suv qaynayotganda sistemaga issiqlik berish temperaturani o’zgartirmaydi va jarayon doimiy temperaturada boradi, bunda sistemadagi molekulalarning o’rtacha kinetik energiyasi o’zgarmasdan faqat potensial energiyasi ortadi. Ushbu issiqlik muzning kristall panjarasini buzishga yoki suvni bug’lantirish jarayoniga sarflanadi (eski adabiyotlarda “yashirin issiqlik” deb atalgan). Ish – bir sistemadan ikkinchi sistemaga energiya uzatishning yana bir turi bo’lib, bunda ish bajarilayotgan sistemaning ichki enargiyasi kamayadi, ta’sir qilinayotgan sistemaning energiyasi esa, bajarilgan ishga mos ravishda ortadi. Ish va issiqlik o’zaro ekvivalentdir. Issiqlikning o’lchov birligi kalloriya va ishning o’lchov birligi joul deb qabul qilingan. Bir kalloriya 4,1875 joulga teng bo’lib, issiqlikning mexanik ekvivalenti deyiladi. Ichki energiya–jism barcha zarrachalarining bir-biri bilan o’zaro ta’sirlashish potensial energiyasi va alohida zarrachalar harakatining kinetik energiyalari yig’indisidan tashkil topgan, ya’ni molekulalarning ilgarilanma va aylanma harakati energiyasi, molekulani tashkil qilgan atom va atom guruxlarining ichkimolekulyar tebranma harakati energiyasi, atomlardagi elektronlarning aylanish energiyasi, atom yadrolaridagi energiya, molekulalararo o’zaro ta’sirlashish energiyasi va mikrozarrachalarga tegishli bo’lgan boshqa turdagi energiyalardan iboratdir. Ichki energiya sistema energiyasining umumiy zaxirasi bo’lib, uning tarkibiga to’liq, bir butun sistemaning kinetik energiyasi va uni holatining potensial energiyasi kirmaydi. Jismni ichki energiyasining absolyut qiymati ma’lum emas, uni to’g’ridan-to’g’ri o’lchash mumkin emas. Sistema energiyasini bir butunligicha bevosita o’lchaydigan hyech qanday usullar mavjud emas. Ammo kimyoviy termodinamikani kimyoviy xodisalarni o’rganishga qo’llashda sistema bir holatdan ikkinchisiga o’tayotgandagi ichki energiyaning o’zgarishini bilmoq kifoyadir. Ish yoki har qanday ko’rinishdagi energiya intensivlik va ekstensivlik faktorlarining ko’paytmasi sifatida ifodalanadi. Issiqlik sig’imi – sistemaning haroratini bir gradusga ko’tarish uchun talab qilingan issiqlik miqdori bo’lib, u sistemaga berilgan issiqlikning temperatura o’zgarishiga nisbatiga teng. Issiqlik sig’imi tushunchasining kiritilishi termodinamika tarixida eng katta yutuqlardan biri bo’lgan. Bosim – birlik sirt yuzasiga ta’sir qiluvchi kuch bo’lib, turli birliklarda ifodalanadi: Paskal, n/m 2 , bar va mm sim.ust. Bunda doimo sistema bosimining atmosfera bosimi bilan farqi emas, balki absolyut bosim ko’rsatiladi. Termodinamik sistema qandaydir boshlang’ich holatdan chiqib, qator o’zgarishlarga uchragandan so’ng yana avvalgi holatiga qaytadigan jarayon aylanma yoki siklik jarayon deyiladi. Bunday jarayonda har qanday holat parametrlarining o’zgarishi nolga tengdir. Jarayonning borish sharoitlariga qarab izobarik, izotermik, izoxorik, adiabatik jarayonlar bir-biridan farqlanadi, ularda mos ravishda bosim, temperatura, hajm yoki entropiyalar o’zgarmas bo’ladi. Adiabatik sharoitda sistema tashqi muxit bilan issiqlik almashmasligi sababli termodinamikaning ikkinchi qonunidan entropiyaning o’zgarmas bo’lishi kelib chiqadi. Atrof muxitda hyech qanday o’zgarishlarsiz sistemaning boshlang’ich holatga qaytish imkoniyatini beruvchi jarayon qaytar (muvozanat) jarayon deyiladi. Xossalari (temperatura, bosim, tarkib, elektr potensiali) vaqt o’tishi bilan o’z-o’zidan o’zgarmaydigan va alohida fazalarning barcha nuqtalarida bir xil qiymatga ega bo’lgan sistemaning holatlari qaytar jarayonlar termodinamikasida ko’rib chiqiladi. Sistemaning bunday holatlari muvozanat holatlar deyiladi. Muvozanat jarayonda sistema muvozanat holatlarning uzluksiz qatoridan o’tadi va kvazistatik jarayon deb ham ataladi. Temperatura, bosim va fazalarning ichki tarkibi teng taqsimlanmagan va vaqt o’tishi bilan o’zgaruvchan bo’lgan holatlar nomuvozanat holatlar deyiladi. Ular qaytmas (nomuvozanat) jarayonlar termodinamikasida ko’rib chiqiladi va unga termodinamikaning asosiy qonunlaridan tashqari qator qo’shimcha postulotlar kiritiladi. Jarayonning termodinamik jixatdan qaytar yoki qaytmasligini kimyoviy reaksiyalarning qaytarligi yoki qaytmasligi tushunchalari bilan chalkashtirish kerak emas. Kimyoda ushbu atamalar to’g’ri va teskari yo’nalishlarda borishi mumkin bo’lgan har qanday reaksiyalarga qo’llanishi mumkin bo’lib, bunda sistemaning boshlang’ich holatga qaytib kelishida atrof muxitdagi o’zgarishlar e’tiborga olinmaydi. Ikki yoki undan ko’proq komponentlardan iborat tarkibi o’zgaruvchan bir jinsli sistemalarni qattiq eritmalar deyiladi. Qattiq eritmalar 2 xil bo’ladi: kiritib joylashtirilgan va o’rin olish natijasida hosil bo’lgan qattiq eritmalar. BIR KOMPONENTLI SISTEMALAR Bu sistemada faqat bitta komponent-suv bor. Bu sistema 3 fazalidir. muz, suv, bug’. Lekin fazalarning soni bosim va haroratga bog’liq. Bir komponentli sistemalar uchun fazalar qoidasi tubandagicha yoziladi. F = 1 - F + 2 yoki F + F = 3 Agar fazalar soni 3 ga teng bo’lsa, F = 0 Agar fazalar soni 2 ga teng bo’lsa, F = 1 Agar fazalar soni 1 ga teng bo’lsa, F = 2 bo’ladi. Bir komponyentli sistyemalarga oltingugurt kiradi. Agar bir komponyentli sistyemaga bir nyecha kristall modifikatsiyalar mavjud bo`lsa, diagramma murakkablashadi, bir qancha uchlamchi nuqtalar vujudga kyelishi mumkin. Buni oltingugurtni holat diagrammasida ko`ramiz. Tabiatda uchraydigan kristall oltingugurt rombik oltingugurtdir. Rombik shakldagi S 95,5 0S gacha qizdirilsa monoklinik shakldagi oltingugurtga o`tadi. Bu tyempyeratura o`tish tyempyeraturasi dyeyiladi. Kiritilgan qattiq eritmalarda bir komponentning zarrachalari (atom, molekula, ion) ikkinchi komponent kristall panjarasining tugunlari orasida joylashadi. Bunday eritmalar, masalan, metallmaslarni (bor, uglerod, vodorod, azot) metallarda eritib olinadi. O’rin olish qattiq eritmalarida bir komponentning zarrachalari boshqa komponentning kristall panjara tugunlaridagi zarrachalarining o’rnini oladi. O’rin olish qattiq eritmalarida panjara turi va atomlar soni saqlanadi, lekin uning hajmi va zichligi o’zgaradi. Kristall panjaradagi bunday o’zgarish izomorf o’zgarish yoki izomorfizm hodisasi deyiladi. Qattiq eritma hosil bo’lishi uchun qator shartlar bajarilishi kerak. Masalan, ion kristall panjarali birikmalar uchun komponentlarning kimyoviy tuzilishi bir xil bo’lishi, ionlar zaryadlarining ishoralari teng bo’lishi, ion radiuslarining iloji boricha yaqinligi, simmetriyaning va kristall yacheyka o’lchamlarining o’xshashligi talab qilinadi. Ikkita izomorf komponentning zarrachalari kristall panjara tugunlarida bir-birini butunlay xaotik ravishda almashtiradi. Qattiq eritmalar kimyoviy birikmalardan (K2SO4 va Rb2SO4; KMnO4 va KClO4) va oddiy moddalardan (Cu va Au; Ag va Pt) hosil bo’lishi mumkin. Bertollidlar qattiq eritmalarga kiradi, ularning kristall tuzilishi boshlang’ich komponentlarnikidan farq qiladi. Agar bir fazada bo’lgan ikki komponentli sistemalar xossasi ko’rib chiqilsa, Gibbsning fazalar qoidasiga asosan F=K+2-F formuladan K=2 bo’lsa, F=1 bo’ladi, hamda F=2+2-1=3 bo’ladi va bunda erkinlik daraja uchga teng, bu esa R,T va tarkibdir. Ammo tekislikda bu o’zgarishni ko’rish uchun, o’zgaruvchilarni birgacha kamaytiriladi. Shuning uchun «tarkib- bosim» yoki «tarkib- temperatura» diagrammalari o’rganiladi. Buning uchun termik- analiz usuli ishlatiladi. Uning mohiyati quyidagicha: Muayyan tarkibga ega ikki komponentli sistemaning qotish egri chiziqlari olinadi. Agar komponentlar kimyoviy birikma hosil qilmasa, biriga ikkinchisi qo’yilsa, qotish temperaturasi pasayadi. Sistemaning boshqa qismlaridan chegara sirtlar bilan ajraladigan va termodinamik xossalari bilan farq qiladigan qismi faza ataladi. Masalan, toza suyuqlik va chin eritmalar xam faqat bitta fazani tashkil qiladi. To’yingan eritmaning o’zi xam birgina fazadan iborat, lekin uning ustidagi to’yingan bug’ xam nazarga olinsa, eritma va uning ustidagi bug’, albatta ikki fazadir. Agar eritma tagida qattiq tuz xam bo’lsa, bu sistema uch fazali bo’ladi. Xar bir sistema bir yoki bir necha moddadan iborat bo’lib, bu moddalar sistemasining tarkibiy qismlari deb ataladi. Sistemaning tarkibiy qismlari ximiyaviy jixatdan bir jinsli moddalar bo’lib, uzoq vaqt davomida aloxida tura oladi. Sistemadagi xar qaysi fazaning ximiyaviy tarkibini xarakterlash uchun etarli bo’lgan modda xillarining eng kichik soni sistemaning mustaqil tarkibiy qismlari yoki komponentlar soni deb ataladi. Masalan, kaltsiy karbonat (CaCO 3 ) ning ajralishida, muvozanat vaqtida sistemada uchta tarkibiy qism (CaO, CaCO 3 , SO 2 ) bo’lishiga qaramay, komponentlar soni ikkiga teng, chunki biz ikki moddaning miqdorini bilsak, uchinchisining miqdorini ular orasidagi bog’lanishdan xisoblab topa olamiz. Ma’lum bir sistemaning termodinamik xolatini to’la xarakterlash uchun etarli bo’lgan mustaqil o’zgaruvchilar soni sistemaning erkinlik darajasi deyiladi. Boshqacha aytganda, fazalar soniga xalal bermay turib, ma’lum chegarada ixtiyoriy o’zgartirish mumkin bo’lgan parametrlar soni sistemaning erkinlik darajasi sonidir. Masalan, sistemani bosim, harorat va komponentlar kontsentratsiyalari orqali xarakterlash mumkin. SHular ichida mustaqil o’zgara oladigan kattaliklar sstemaning erkinlik darajasini tashkil qiladi. FAZALAR QOIDASI . Fazalar qoidasi komponentlar, faza, sistemaning erkinlik darajasi kabi tushunchalar orasidagi munosabatni ko’rsatadi. {K} komponentdan iborat sistemadagi fazalar soni (F) bilan sistemaning erkinli darajasi (E) yig’indisi sistemaning komponentlar soni K + 2 ga teng . ya’ni F+E=K + 2 Bu erda E-sistemaning erkinlik darajasi. Bu tenglamadagi 2-bosim va haroratni ko’rsatadi. Bundan F = K - E + 2 Bosim kam ta’sir etadigan kontsensatlangan, ya’ni qattiq va suyuq fazalardan iborat sistemalar uchun fazalar qoidasi F = K - E + 1 shaklida ifodalanadi. Erkinlik darajasi 1 ga teng bo’lsa monovariantli sistema deyiladi. F=2 bo’lsa bivariantli deb, F=3 bo’lsa, tri variantli sistema deb, F=0 bo’lsa, invariantli sistema deb ataladi. Fazalar qoidasi yoki Gibbsning fazalar qoidasi muvozanatdagi geterogen sistemalarga qo‘llaniladi. Bu qoida, asosan, termodinamika qonunlarining geterogen sistemalarga tatbiq etilishidan iborat. Fazalar qoidasi geterogen sistemani xarakterlovchi kattalik - fazalar soni (F) komponentlar soni (K) va erkinlik darajalari soni (C) ni bir-biri bilan bog‘laydi: (p{F, k , c)= 0 Muvozanatda hamma fazalarda harorat, bosim va har qaysi komponentning kimyoviy potensiali bir xil bo'ladi. Muvozanatda har qaysi fazaning holati harorat, bosim va hamma komponentlarning mustaqil o‘zgaruvchi konsentratsiyalari bilan tavsiflanadi. К - komponent tutgan fazaning kimyoviy takibini bilish uchun (X -l) komponentlar konsentratsiyasini bilish kifoya. Shunday qilib, F - fazaning tarkibini bilish uchun F (K-l) mustaqil komponentlar sonini bilish, ya'ni mustaqil o‘zgaruvchi parametrlami bilish kerak. Sistemaning termodinamik holatini aniqlash uchun Т . V, p lardan ikkitasini bilish lozim. Shunday qilib, mustaqil o'zgaruvchilar (noma’lumlar) soni [(K-1)F+1] ga teng bo’ladi. Fizikaviy kimyo yuqorida bay on etilganidek, bu mustaqil o‘zgaruvchilar bir-biriga bog‘lanmagan bo‘Isa, mustaqil o‘zgaruvchilar soni [(K -l)+ 2 ] ga teng. Agar bunday tenglamalar bo‘lsa, mustaqil o‘zgaruvchilar soni F (K -l)+2 dan tenglamalar soni ayriladi. Sistemadagi komponentlar 1,2, 3,..., bilan, fazalar esa 1,2, 3, 4, ..., F bilan ifodalanadi. Komponentning qanday bo‘lmasin biror fazadagi kimyoviy potensialini yozishda potensial ishorasi o‘ng tomonining pastiga, shu komponentning yuqorisiga esa fazalar sonini ko‘rsatamiz. Komponentlarni bir-biri bilan bog‘laga tenglamalar sonini hisoblaylik: muvozanat vaqtida har qaysi komponentning kimyoviy potensiali hamma fazalarda bir xil bo‘lgani uchun: (1) (2) (2) (3) ( F - l) (F ) Mi = Их ; Mi -M l ; •••; Mi - м У (F-l) tenglama (1) (2) (2) (3) (F -l) (F ) m2 = Mi ; Mi = Mi ; и 2 = m2 (F-l) tenglama (l) (2) (2) (3) ( F -l) (f ) M k ~ Mk ’ Mk ~ Mk » — » Mk =M k (F-l) tenglama Demak, tenglamalar soni (F -l)K ga teng. Shunga ko‘ra, mustaqil o‘zgaruvchi parametrlar soni, ya’ni erkinlik darajalari soni teng: c = [f ( * - i) + 2 ] - [ a:(f - i)] va bundan, C+F=K + 2 bo‘ladi. Bu tenglama fazalar qoidasining ifodasidh. Bu qoidadan kelib chiqadigan ba’zi bir natijalami ko‘rib chiqay93 www.ziyouz.com kutubxonasi lik. Faraz qilaylik, sistemada komponentlar soni birga teng boisin (K = 1), bunda yuqoridagi tenglamaga muvofiq, C + F = 3 Demak, agar F = 1 boisa, C = 2 F= 2 boisa, C = 1 F = 3 boisa, C = 0 boiadi. Erkinlik darajalari soni kamaygan sari muvozanatda turadigan fazalar soni ko‘payib boradi. Demak, bir komponentli sistemada bir vaqtning o‘zida eng ko‘pi bilan 3 faza muvozanatda boiishi mumkin. Ikki komponentli sistemada yuqoridagi tenglamaga muvofiq bu qiymat 4 ga teng. Geterogen sistemalar ikki sinfga boiinadi: komponentlar soni bo‘yicha - bir-ikki va h. k. komponentli sistemalar va erkinlik darajalari soni bo‘yicha С = 0 boiganda, nol variantli, С = 1 da (yoki mono) variantli, C - 2 da (bi) varinatli sistema va h. k. Uch komponentli sistemalar Uch komponentli sistemalar tarkibini molyar qism yoki og’irlik foiz hisobidan Gibbs- Razebum uchburchagi yordamida ko’rsatish mumkin. Bu teng tomonli uchburchak uchlari A, B, S komponentlarining yuz foiziga to’g’ri keladi. Uchburchak tomonlari ikki komponentli sistema A+B, B+S, S+A larning tarkibini ko’rsatadi. Tarkibni hisoblash quyidagiga asoslangan uchburchak uchidagi har bir nuqtadan tomonlariga o’tkazilgan perpendikulyar uzunliklari yig’indisi uchburchak balandligiga teng. Agar uchburchak balandligi yuz foiziga teng deb faraz qilinsa, komponentlar miqdorini shu perpendikulyar uzunliklari bilan hisoblash mumkin. Uch komponentli aralashma o’zaro eruvchan, o’zaro chekli va cheksiz bo’lishi mumkin. Lekin ma’lum haroratda cheksiz eruvchanlik chekli eruvchanlikka o’tishi mumkin. Bu temperatura «eruvchanlik kritik temperaturasi» deyiladi. Uch komponentli sistemani tashkil qiluvchi moddalar o’zaro chekli eriganda ular ikki yoki uch fazaga ajralib turadi. U vaqtda Gibbsning uchburchakli diagrammasida amalda bir fazali aralashmadan hosil bo’lmaydigan tarkiblar sohasi paydo bo’ladi. Bu sohalar ichidagi har bir nuqta shu sistemani faqatgina figurativ nuqtasi bo’lib, uning umumiy tarkibini belgilaydi. Sistemaning bu umumiy figurativ nuqtasiga muvozanatda bo’lgan ikki yoki uch bir jinsli ikki komponentli fazalar to’g’ri keladi. Shu muvozanatda bo’lgan fazalarning tarkibini ifodalovchi nuqtalar qatori qavatlanish sohasini ko’rsatadi. Qavatlanish konturi chizilgan diagramma «uch suyuqlik o’zaro eruvchanlik izotermasi» deyiladi. O’zgarmas bosim va temperaturada bir mol komponentga ega bo’lgan geterogen sistemada α fazadan β fazaga o’tishini ko’riladi. Bu jarayonda Gibbs energiyasining o’zgarishi berilgan komponentning turli fazalardagi kimyoviy potensiallari orkali yoziladi. Muvozanat holatida Δ G = 0, shuning uchun K f - fazoviy muvozanat konstantasi quyidagicha bo’ladi. ( ∂ln Kф ∂ Τ ) r = ΔΗ RT 2 ; ( ∂lnKф ∂ ρ )Т = - ΔV RT Bu yerda: ΔΗ - fazoviy o’tish molyar issiqligi, ΔV - komponentning bir fazadan ikkinchi fazaga o’tishida molyar hajm o’zgarishi. Yuqoridagi ikkala tenglamani keltirib chiqarish uchun ΔG = RT (ln Kϕ− ln Kϕ 1) tenglamani T yoki R orqali differensiallanadi. (∂ΔG ∂T )Ρ= − ΔS = ΔG − ΔΗ T ( ∂G ∂p)T = ΔV - ΔG −ΔΗ T = RT ( ∂ln KΦ ∂T )Ρ +R[lu KΦ− luK Φ)= RT ( ∂ln KΦ ∂T )Ρ − ΔV = RT ( ∂ln KФ V p )T Yuqoridagi tenglamadan foydalanib, dln KΦ=( ∂ℓnΚ Φ ∂Τ )Ρ dΤ +( ∂ℓnΚ Φ ∂p )T dp , dℓnΚ Φ= ΔΗ RT 2dT − Δν RT dP kelib chiqadi . Bir komponentli sistemada, turli fazalardagi muvozanati uchun ΚΦ= sonst bo’ladi, buni esa yuqoridagi tenglamaga qo’yilsa , ΔΗ RT 2dtТ − Δν RT dp =0 bo’ladi. Bundan dР dΤ =ΔΗ ΤΔ V kelib chiqadi. Oxirgi tenglama Klapeyron - Klauzius tenglamasi bo’lib, fazoviy o’tish molyar issiqligining bosimga, temperaturaga va hajmning molyar o’zgarishiga bog’liqligini ko’rsatadi. Suyuqlanish issiqligi va absolyut temperatura faqat musbat bo’lganligi uchun dT dp qiymati Δ V ga mos keladi. Shuning uchun deyarli barcha moddalarda qotishda hajm oshadi, faqat suvda, vismutda teskaricha, shuning uchun ularda Δ V<0. Suyuqliklar va kristallarning bug’ bilan munosabati uchun Klapeyron- Klauzius tenglamasi dln P dT = ΔH буг RT 2 va dln P dT = ΔH хайд RT 2 bo’ladi (vozgonka) R- bug’ning to’yingan bug’ bosimi bo’lib, ΔΗ =Т dp dT RT P = RT 2dln P dT Agar bug’li va haydash issiqliklari temperaturaga kam bog’liq bo’lsa, u holda ular o’zgarmas deb olinadi va ln P=− ΔH буг RT +const ¿ }¿¿¿ bo’ladi. Umumiy holda integrallashda issiqliklarning temperaturaga bog’liqligi Kirxgoff formulasi asosida hisoblanadi. ln P=∫ ΔΗ буг0 +∫ 0 T ΔCpdT RT 2 dT +const T 0 -dagi ΔΗ 0,буг yoki ln P=−ΔΗ 0,буг RT +1 R∫ ∫ 0 T ΔCpdT T2 dT +i bo’ladi. ΔC p=Cp,буг −Ср,суюк i- moddaning kimyoviy doimiysi. Agar hisoblashlarda juda aniqlikdagi shart bo’lmasa, unda ΔΗ =Т⋅Vбуг⋅dp dT bo’ladidP туйин dT =ΔΗ Tбуг V= RT P ΔΗ =Тбуг ⋅RT P ⋅dp dT Тбуг = RT P dln P dP туйин dT =ΔΗ Tбуг formulaga T bug’ qiymati qo’yiladi. ΔΗ RT 2= dln P dT Bu tenglamalar Klapeyron-Klauzius tenglamasilari deyiladi. Tenglama integrallanadi: ∫ dln P dT =∫ ΔΗ RT 2⇒∫ dln P=∫ ΔΗ R dT T2 ln P=− ΔΗ R ⋅1 T +const Agar ln P= f(1 T) funksiya bo’lsa, ln P=− A T +B tg β= 0A 0B= ΔΗ буг R ΔΗ =Rtg β Bu ifodadan ma’lum chegarada aniq integral olinsa, ∫ 1 2 dln P=∫ 1 2ΔΗ R ⋅dT T2 ln P2 P1 = ΔΗ R ( 1 T2 − 1 T1)= ΔΗ R ( T2−T1 T1⋅T2) ΔΗ = Rln P2 P1(T1⋅T2) T2−T1 bo’ladi. Taqsimlanish qonuni uch komponyentli sistyemaning muvozanat holatini ifodalaydi va quyidagicha ta ' riflanadi . Ikkita bir biri bilan aralashmaydigan suyuqlikdan iborat sistyemaga uchinchi bir komponyent qo ’ shilsa , uning ikkala suyuqlikdagi kontsyentratsiyalarining nisbati ayni harorat o ’ zgarmas son bo ’ lib , muvozanatda ishtirok etayotgan moddalarning absolyut va nisbiy miqdoriga bog ’ liq emas Bunday sistyemalar antibiotik galogyen va boshqa pryeparatlarning olinishida va dori moddalarning tahlil qilish jarayonlarida hosil bo’ladi. Taqsimlanish koeffitsyenti K ning qiymati harorat muvozanatda ishtirok etayotgan moddalarning tabiatiga bog’liq bo’lib, taqsimlanayotgan komponyentning kontsyentraatsiyasiga bog’liq emas. Taqsimlanish koeffitsyenti qilib shartli ravishda taqsimlanayotgan komponyentning organik erituvchidagi muvozanat kontsyentratsiyasi (s`)ni suvdagi kontsyentratsiyasi (s”)ga nisbati olinadi. K=C’op/ C’c uv V.Nyernst va N.A.Shilov taqsimlanish qonunining taqsimlanayotgan komponyent ikkala suyuqlikda bir xil molyekulyar holatda bo’lgandagina qo’llash mumkinligini aniqladilar. Uchinchi komponyent suyuqlikda eriganda dissotsiatsiya yoki assotsiatsialansa, muvozanat murakkablashadi. Bunday hollarda taqsimlanish qonuni formulasi quyidagicha ifodalanadi. k= *(1- α ’)/c’*(1- a] taqsimlangan maddaning organik erituvchi va suvdagi dissotsiatsiya darajasi. Uch komponentli nitrat sistemalarni o’rganisshda ko’pincha D.I Mendeleyev Davriy sistemadagi d yoki f – elementlarda xossa xususiyatlariga ega bo’lgan elementlarni eruvchanligini o’rganishda keskin ionlarni sifat jihatdan farq qiladiagan xossalarini kuzatish mumkin . Uch komponentli nitrat sistemalardan oldin bir komponentli nitrat sistemalarni termodinamik tomonlari yani erish issiqligi entropiya o’zgarishlarini kuzatish diqqatga sazovordir bular erish issiqliklari issiqlik energiyalari quyidagi formulalar yordamida ifodalanadi Z= H + T S Agar delta Z qanchalik katta manfiy qiymatga ega bo’lganda eritmani hosil bo’lish ehtimoli ortadi M.A Yakibov Bunday holatni uch tipga ajratgan Ya’ni I tipdagi delta H <0 va Delta S >0 katta bo’lganda entropiya o’zgarda entalpiya erish jarayonini oshiradi II tipda esa yani delta H< O Delta S<0 entropiyaning o’zgarishida entalpiya erish jarayonida oshadi III tipda yani delta H >O Delta S> 0 bo’lganda entalpiya erishini qiyinlashtiradi bizlar o’rganadigan nitrat Sistema uchinchi tipga ta’luqlli Yakibov Nitrat sistemalarni o’rganishda uchinchi komponentli uranil nitratni olib ularni eruvchanliklari o’rganilgan Ayniqsa CsNO 3 - UO 2 { NO 3 } 2 – H 2 O sistemani eruvchanligi o’rganilganda yangi faza ya’ni Cs [UO 2 {NO 3 } 2 ] kompleks tuzlar hosil bo’lishi kuzatiladi D I Mendeleyevning birichi guruh elementlaridan hamda bazi bir zaryadli kationlarni kompleks hosil bo’lishini o’rganilganda suvni strukturasi quyidagi ketma ketlik asosida o’tish o’rganilgan. {Cs + , K + Rb + NH 4 + } va boshqalar . Xulosa Men xulosam shundayki har bir termik analizda 1-2-3 komponentlardan foydalanob moddalarni aniqlashni toza usulda aniqlash mumkin . Biz labarotoriya sharoitida naftalin va fenol sistemasida misolida termik analiz usulini o’rgandik. Turli tabi’atdagi aralashmalar uchun sovish va egri chiziqlarini tuzishni o’rgandik. Naftalin va fenol aralashmasi suyuqlanish diagrammasini chizish termik analiz usulida yordamida moddalarning sovish va kristallanish jarayonlarini ko’rib o’tildiuk shundan xulosa qilish mumkinki har qanday reaksiya tajriba davomida termik analiz qilib ko’rishimiz mumkin. Fenol ustida termik analiz usulini C 10 H 8 va C 6 H 5 OH ning holat diagrammalarini tuzishni reaksiya davomida qanday jarayonlar borishini misol qilish mumkin. Reaksiya bo’yicha ko’plab aralashmalar ustida mholat diagrammalarini tuzish mumkin ekan termik analiz usuli yordamida . Termik analiz usulida naftalin va fenol ustida bizlarga 8 ta probirka va pilita va termometr va Naftalin qizdirish davomida temperatura o’zgarishi ko’qib chiqdik. Laborotiyada uch ikki bir komponentli sistemalar usuli yordaamida o’rganish mumkin sovish kristallanish holatlarini. Komponentlar ( termodinamika va kimyoda ), mustaqil komponentlar — termodinamik sistemani tashqil etadigan, kimyoviy jihatdan individual hisoblanadigan moddalar. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Usmonov H.U., Rustamov, Rahimov H.R. Fizikaviy kimyo.- Toshkent: «O’qituvchi»,-1974 2. Lunin V.V.,Kuzmenko N.Ye.,Uspenskaya I.A.,Kargov S.I.,YereminV.V. Osnovы fizicheskoy ximii.-Moskva «Ekzamen»,-2005 3. Gorshkov V.I., Kuznesov I.A. Osnovы fizicheskoy ximii.-Moskva izd. MGU-1993 4. Semioxin I.A. Sbornik zadach po ximicheskoy kinetike.-Moskva izd. MGU-2008 5. Labovis L., Arens D.J. Zadachi po fizicheskoy ximii s resheniyami.-Moskva «Mir» 6. Fizikaviy Kimyo Rustamov H. 7. Akbarov Fizikaviy kimyo 8. Sirliboyev kimyoviy kinetika va kataliz Foydalanilgan ijtimoiy tarmoqlar . www.kutubxona.uz www.google.uz www.arxiv.uz

Uch komponentli sistemalarning holat diagrammalari Mundarija I. Kirish ………………………………………………………………………..3 II. Asosiy qism …………………………………………………………………7 1.1. Sistemalar …………………………………………………………………..10 1.2.Ikki komponentli sistemalarning holat diagrammalari……13 1.3. Uch komponentli sistemalarning holat diagrammalarini… .15 III. Xulosa ………………………………………………………………………... …....18 IV. Foydalani lgan adabiyotlar ………………………………………………….19

Kirish Fizik kimyo — kimyoviy hodisalarni tushuntirish va ularning qonunlarini fizikaning umumiy prinsiplari asosida aniqlab berish bilan shug ullanadigan fan sohasi. ʻ Kimyoviy termodinamika, kimyoviy kinetika, kataliz, sirt hodisalari, eritmalar, kvant kimyosi haqidagi ta limotlar, molekulalar, ionlar, radikallarning tuzilishi va ʼ xossalari to g risidagi ta limotlar Fizik kimyoning asosiy bo limlari hisoblanadi. ʻ ʻ ʼ ʻ Fizik kimyo deyarli mustaqil bo lim sifatida elektrokimyo, fotokimyo, ʻ kristallokimyo, radiatsion kimyo, fizik kimyoviy analiz kabi bo limlarni ham o z ichiga ʻ ʻ oladi. 1840 yilda G.I.Gess Fizik kimyoning asosiy krnunlaridan biri — kimyoviy o zgarishlarda issiklik yig indisining doimiyligini kashf kildi. ʻ ʻ 19-asr o rtalarida P Bertlo va daniyalik termokimyogar X.Tomsen reaksiya ʻ issiqliklari haqidagi tasavvurlari bilan Fizik kimyoga katta hissa qo shdilar ʻ Nemis olimi V. Ostvald 1887 yil Leypsig universitetida ilk bor Fizik kimyo kafedrasini tashkil qildi. Fizik kimyo 19-asr oxirlarida mustakil fan sifatida ajralib chikdi. Fizik kimyoning 19-asrning 2yarmi va 20-asr boshlarida rivojlanishining o ziga ʻ xos tomoni makroskopik, ya ni bevosita tekshirilayotgan sistema va jarayonlarni ʼ o rganishdan iborat bo ldi. Ideal gazlar holat tenglamasi uzilkesil aniklab berildi (B. ʻ ʻ Klapeyron, S.I.Mendeleyev). Termodinamika qrnunlari kimyoviy va fazalar muvozanatlariga tatbiq etildi (J.Gibbs, Ya.VantGoff, V.Nernst, A.Le Shatelye, N.S.Kurnakov, G.Tamman), makroskop ik kinetika asoslari (K.Guldberg , P.Vaage, N.I.Beketov, Ya.VantGoff) ishlab chiqildi, reaksiyaning aktivlanish energiyasi xakidagi tasavvur kiritildi (S. Arrenius). M.Faradey asos solgan kataliz haqidagi tasavvur yanada rivojlantirildi. Adsorbsiyaning asosiy krnunlari ta riflab berildi (J.Gibbs). ʼ Suyultirilgan eritmalarning termodinamik nazariyasi olg a surdi (F.Raul , ʻ ʼ Ya.VantGoff, S.P.Konovalov). Elektrolitik dissotsiatsiya nazariyasi yaratildi (S.Arrenius). Galvanik elementlar uchun elektrod potensiallari tushunchasi kiritildi (V. Nernst).

Fizik kimyoningshutaraqqiyot bosqichida qo lga kiritilgan tadqiqot natijalariʻ sanoatga tatbiq etildi (ammiak sintezi, tuz qazib olish, ba zi metallurgiya jarayonlari, ʼ haydash, rektifikatsiya va boshqalar). 19-asr oxiri va 20-asr boshlarida tibbiyot fanlari sohasidagi yirik kashfiyotlar — rentgen nurlari, elektron, radioaktivlik hodisasining ochilishi, spektroskopiyaning rivojlanishi Fizik kimyoning yangi bosqichi uchun zamin bo ldi. ʻ Elektronlarning atom va molekulalarda harakatlanishi qonunlarining (kvant mexanika krnunlari) ochilishi kvant kimyosining paydo bo lishiga olib keldi, bu o z ʻ ʻ navbatida, kimyoviy bog lanish, valentlik, kimyoviy birikmalarning tuzilishini yangicha ʻ talkin qilib berishga imkoniyat tug dirdi. ʻ 19-asr oxiri va 20-asr boshlarida tibbiyot fanlari sohasidagi yirik kashfiyotlar — rentgen nurlari, elektron, radioaktivlik hodisasining ochilishi, spektroskopiyaning rivojlanishi Fizik kimyoning yangi bosqichi uchun zamin bo ldi. ʻ Elektronlarning atom va molekulalarda harakatlanishi qonunlarining (kvant mexanika krnunlari) ochilishi kvant kimyosining paydo bo lishiga olib keldi, bu o z ʻ ʻ navbatida, kimyoviy bog lanish, valentlik, kimyoviy birikmalarning tuzilishini yangicha ʻ talqin qilib berishga imkoniyat tug dirdi. ʻ

Asosiy qism 1. Uch komponentli sistemalar diagrammalari Termodinamik sistema material borliqning haqiqiy yoki hayoliy chegara sirt bilan ajratilgan makroskopik qismidir. Termodinamika juda ko’p zarrachalardan iborat bo’lgan sistemalarni o’rganadi. Alohida molekulalar, atomlar yoki elementar zarrachalarga termodinamikani qo’llab bo’lmaydi. Agar sistemaning tashqi muxit bilan xech qanday o’zaro ta’sirlashishi bo’lmasa, bunday sistema izolyasiyalangan (tashqi muxitdan ajratilgan) deyiladi. Agar chegaradan modda almashinishi kuzatilsa, unda sistema ochiq bo’ladi, aks holda, ya’ni xech qanday modda chegara orqali o’tmasa yopiq sistema deyiladi. Izolyasiyalangan sistemadan farqli ravishda yopiq sistema tashqi muxit bilan issiqlik almashishi mumkin. Agar sistema barcha nuqtalarda bir jinsli bo’lsa gomogen deyiladi, aks holda fazalar haqida so’z yuritiladi. Bir necha fazalardan tuzilgan sistema geterogen deyiladi. Sistemaning boshqa qismlaridan sirt chegarasi bilan ajratilgan bir jinsli material qismlarning to’plami faza deyiladi. Sistemani tavsiflovchi fizikaviy va kimyoviy xossalarning to’plami sistemaning holatidir. Termodinamik sistema holatning termodinamik parametrlari (T , R , V, S , U, S va boshqalar) bilan tavsiflanadi. Termodinamikaning asosiy qonunlarini tushunish va talqin qilishni ta’minlaydigan umumiy belgilariga qarab termodinamik parametrlar sinflarga birlashtirilgan. Son qiymatlari jixatidan doimiy kimyoviy tarkibli sistemaning massasiga proporsional bo’lgan termodinamik parametrlar ekstensiv parametrlar deyiladi. Ekstensiv parametrlarga hajm, massa, elektr zaryadining miqdori, ichki energiya, entropiya va boshqalar misol bo’ladi. Son qiymatlari jixatidan sistemaning massasiga bog’liq bo’lmagan parametrlar intensiv parametrlar deyiladi. Intensiv parametrlarga bosim, temperatura, elektr zaryadining potensiali, solishtirma ekstensiv kattaliklar (moddaning birlik miqdori uchun olingan) hamda barcha umumlashgan kuchlar kiradi. Umumlashgan kuchlar va umumlashgan

koordinatalar ham termodinamik parametrlar bo’lib, mexanik kuch (yoki bosim), elektr potensiali, kimyoviy potensial va boshqalar umumlashgan kuchlarga va geometrik koordinata, hajm, zaryad, ma’lum komponentning massasi umumlashgan koordinatalarga kiradi. Termodinamik parametrlarning xattoki bittasining o’zgarishi bilan bog’liq bo’lgan sistemadagi har qanday o’zgarish termodinamik jarayon deyiladi. Agar parametrning o’zgarishi faqat boshlang’ich va oxirgi holatlargagina bog’liq bo’lib, jarayonning yo’liga bog’liq bo’lmasa, bunday parametr holat funksiyasi deyiladi. Temperatura – termometriyada aniqlanadigan obyekt, uni bevosita o’lchab bo’lmaydi, faqat issiqroq yoki sovuqroq jism haqida tushuncha xosil qilish mumkin. Temperatura sistema zarrachalarining o’rtacha kinetik energiyasi bo’lib, jism qanchalik isitilganligining o’lchovidir. Uni temperaturaga bog’liq bo’lgan boshqa fizikaviy parametrlarning son qiymatlari bo’yicha aniqlanadi, bu esa, yuqorida ta’kidlaganimizdek, empirik temperatura shkalalarini tuzishning asosi qilib olingandir. Issiqlik – moddaning temperaturasi, massasi va tabiatiga bog’liq bo’lgan kattalik bo’lib, alohida zarrachaning kinetik energiyasini belgilaydi. Sistemaga issiqlik berilganda molekulalarning o’rtacha kinetik energiyasi ortishi hisobiga sistemaning temperaturasi ortadi. Demak, issiqlik energiya uzatishning bir turidir. Sistemaga berilgan issiqlik har doim ham temperaturani oshirmaydi. Masalan, muz suyuqlanayotganda yoki suv qaynayotganda sistemaga issiqlik berish temperaturani o’zgartirmaydi va jarayon doimiy temperaturada boradi, bunda sistemadagi molekulalarning o’rtacha kinetik energiyasi o’zgarmasdan faqat potensial energiyasi ortadi. Ushbu issiqlik muzning kristall panjarasini buzishga yoki suvni bug’lantirish jarayoniga sarflanadi (eski adabiyotlarda “yashirin issiqlik” deb atalgan). Ish – bir sistemadan ikkinchi sistemaga energiya uzatishning yana bir turi bo’lib, bunda ish bajarilayotgan sistemaning ichki enargiyasi kamayadi, ta’sir qilinayotgan sistemaning energiyasi esa, bajarilgan ishga mos ravishda ortadi.

O'xshashlar

Pythonda Matplotlib kutubxonasidan foydalanib diagrammalar va uch o’lchovli grafiklar chizish
CHETLARI SHARNIRLI MAHKAMLANGAN UCH QATLAMLI QOVUSHOQ-ELASTIK PLASTINKANING SIMMETRIK TEBRANISHI
KALSIY XLORID, AMMIAK, MONOETANOLAMINDAN IBORAT SUVLI SISTEMADA KOMPONENTLARNING O`ZARO TASIRLASHUVINI VA FAZALARNING TARKIBI TAXLILINI O’RGANISH
MAGNIY XLORID, AMMIAK, MONOETANOLAMIN, SUVDAN IBORAT POLITERMIK ERUVCHANLIK SISTEMALARINI O‘RGANISH VA FAZALARNING TARKIBINI TAXLIL QILISH
CHEGARALANGAN UCH O‘LCHOVLI SOHADA ELLIPTIK TIPLI TENGLAMALAR SISTEMASI UCHUN KOSHI MASALASI