logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. YANGI O’ZBEKISTONNING TARAQQIYOT STRATEGIYASIDA IJTIMOIY SOHANI RIVOJLANTIRISHNING ISTIQBOLLARI

YANGI O’ZBEKISTONNING TARAQQIYOT STRATEGIYASIDA IJTIMOIY SOHANI RIVOJLANTIRISHNING ISTIQBOLLARI

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

135.99609375 KB
Ko'chirib olish
YANGI O’ZBEKISTONNING TARAQQIYOT STRATEGIYASIDA IJTIMOIY SOHANI RIVOJLANTIRISHNING ISTIQBOLLARI MUNDARIJA: KIRISH…………………………………………………………………. 3-14 BET I-BOB. YANGI O’ZBEKISTONDA IJTIMOIY SOHA VA UNING TUZILISHI 1.1. IJTIMOIY SOHA VA UNING TUZILISHI………………………. 15-21 BET 1.2. TARAQQIYOT STRATEGIYASIDA IJTIMOIY SOHANI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI … …………………………………………….....…… 22-30 BET 1.3. YANGI O’ZBEKISTON IJTIMOIY DAVLAT............................... 31-34 BET II - BOB YANGI O’ZBEKISTONNING TARAQQIYOT STRATEGIYASIDA IJTIMOIY SOHANI RIVOJLANTIRISHNING ISTIQBOLLARI 2.1. IJTIMOIY SOHANI RIVOJIDA KIBERXAVSIZLIK MASALASI..........................................................................................35-40 BET 2.2. IJTIMOIY SOHA ISTIQBOLIDA BELGILANGAN YOSH YETAKCHILAR ROLI VA OMMAVIY AXBOROT VOSITALARI..................................................................................... 41-63 BET 2.3. IJTIMOIY SOHANING TARAQQIYOTI VA JURNALISTLARNING KASBIY HIMOYALANISHI MASALASI……………………………………………………..…… 64-73 BET XULOSA……………………………………………………............. 74-75 BET FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………… 76-80 BET 1 Kirish Mavzuning dolzarligi: Mamlakatimizda bugungi kunda ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollari va ommaviy axborot vositalarida yoritilishi va aholining turli qatlamlariga yoshi, jinsi, ijtimoiy holati, jismoniy salohiyatini inobatga olgan holda amaliy yordam ko’rsatish tizimini virtuallashtirish davlat siyosatining asosiy ustuvor yo’nalish laridan biriga aylanmoqda. “Y u rtimizda Uchinchi Renessans poydevorini barpo etish uchun bizga zamonaviy ilm va yana bir bor ilm, tarbiya va yana bir bor tarbiya kerak. Bugungi va ertangi kunimizni, yoshlarimiz taqdirini hal qiladigan yuksak malakali muallim va murabbiylar, professor-o’qituvchilar, haqiqiy ziyolilar kerak” 1 . Shu maqsad yo’lida, rivojlangan mamlakatlarning sinovdan o’tgan tajribalari asosida ijtimoiy sohani rivojlantirish va ommaviy axborot vositalarida yoritishning yangicha mexanizmlarini tashkil etish va mamlakatimizda zamonaviy, ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollari va ommaviy axborot vositalarida yoritilishini shakllantirish borasidagi tadqiqot larga bo’lgan ehtiyoj tobora ortib bormoqda. Bundan kelib chiqib, istiqbolli, ijtimoiy sohani rivojlantirish va ommaviy axborot vositalarida yoritilishini virtuallashtirish qonuniyatlarini nazariy-metodologik tahlil etish obyektiv zaruriyatga aylanmoqda. Jahonda yuz berayotgan globalizasiya hodisasi informasion jamiyatga o’tish fenomenini yuzaga keltirmoqda. Chuqur ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy yangilanishlar, integrasion, transformasion jarayonlar pallasiga kirgan mamlakatlarning salohiyati va taraqqiyot potensiali ko’p jihatdan fan va texnologiyani rivojlanganlik darajasi, ilmiy-amaliy innovasiyalarni jamiyatning turli infrastrukturalarida samarali tatbiq qilinayotganligi bilan belgilanishi ayon 1 Mirziyo y ev Sh.M. 2021 yil 6 noyabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisida so‘zlagan nutqi. – Toshkent “O ’ zbekiston ovozi” gazetasi. № 223 (479), 2021 yil 7 noyabr. 2 bo’lmoqda. Bu esa o’z navbatida, har bir fuqarodan informasiyaga bo’lgan ehtiyojni qondirishi jarayonida kreativ tafakkur imkoniyatlari, intellektual me’yorlarga tayangan informasion madaniyatini shakllantirish zarurligini talab etmoqda. Jahon ilm-fanida globallashuv jarayonlari ta’sirida bo’lgan barcha sohalarda fan, ta’lim, texnologiya, madaniyat va san’atda keng miqyosda axborotlashtirish, informasiya massasining oshib borishi, o’z navbatida axborot resursidan oqilona foydalanish, to’g’ri iste’mol qilish va tarqatish muammosi inson tafakkuri rivojlanganlik darajasi bilan belgilanishi ayon bo’lmoqda va bu borada amaliy- fundamental ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. Xususan, kreativ tafakkur va informasion madaniyat tushunchalarini falsafiy va psixologik talqinda o’rganishda, shaxs informasion madaniyatining axloqiy jihatlarini tadqiq etishda, informasion madaniyatning ijtimoiy-falsafiy tomonlarini yoritishda, kreativ tafakkurning falsafiy-metodologik masalalarini ishlab chiqishda olib borilayotgan tadqiqotlar ilmiy-amaliy ahamiyatga ega. Aytish kerakki, postnoklassik fan va texnologiya rivojlanayotgan davrda, fan-texnikaning inqilobi yangi bosqichga ko’tarilish bosqichida jamiyat rivojiga samara beruvchi informasion hamda media tizimlarining bugungi kundagi roli va ahamiyatini o’rganishda, ayniqsa kreativ tafakkurni shakllantirishda informasion madaniyat fenomenini ilmiy tadqiq qilish obyektiv zaruriyatga aylanmokda. Mamlakatimizda, Yangi O’zbekistonning yuksalish yo’lida so’nggi yillarda samarali islohotlar boshlab yuborildi. “Yurtimizda Uchinchi Renessans poydevorini barpo etish uchun bizga zamonaviy ilm va yana bir bor ilm, tarbiya va yana bir bor tarbiya kerak. Bugungi va ertangi kunimizni, yoshlarimiz taqdirini hal qiladigan yuksak malakali muallim va murabbiylar, professor-o’qituvchilar, haqiqiy ziyolilar kerak” 2 . Mamlakatimizda xalqimizning milliy manfaatlaridan kelib chiqqan holda olib borilgan va amalga oshirilishi kerak bo’lgan yangi tadqiqotlar dunyo mamlakatlari bilan hamkorlikda jahon iqtisodiyot va fan- 2 Mirziyo y ev Sh.M. 2021 yil 6 noyabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisida so‘zlagan nutqi.-Toshkent “O‘zbekiston ovozi” gazetasi. № 223 (479), 2021 yil 7 noyabr. 3 texnika taraqqiyoti tajribasini qo’llash, shu bois kreativ tafakkurni shakllantirish ehtiyojini tadqiq qilishga undaydigan manbaga aylanmoqda. Fuqarolarning kreativ tafakkurini shakllantirish va informasion madaniyat tarzini rivojlantirish borgan sari davr talabi bo’lmoqda. Ommaviy axborot vositalari har doim jamiyat taraqqiyotining ko’zgusi, kishilarning ongi, dunyoqarashi, siyosiy saviyasining shakllanishida asosiy vositalardan biri bo’lib kelgan. Mustaqillik yillari barcha sohalar qatori OAV uchun ham serqirra rivojlanish davri bo’ldi. Istiqlolga erishganimizdan so’ng, birinchi navbatda, sohaning huquqiy bazasiga e’tibor qaratildi va rivojlangan davlatlar tajribalarini o’rganish boshlandi. Ommaviy axborot vositalarining xalqaro huquqiy asoslari bu «Inson huquqlari xalqaro umumjahon deklaratsiyasi, Fuqaroviy va siyosiy huquqlar to’g’risidagi xalqaro pakt», O’zbekiston Respublikasining xalqaro tashkilotlar va boshqa davlatlar bilan axborot siyosatiga doir tuzgan bitim va shartnomalari hisoblanadi. Mazkur huquqiy hujjatlar axborotni izlash, olish, tarqatish jarayonlari va ommaviy axborot vositalari faoliyatini bevosita yoki bilvosita tartibga soluvchi normalardir. 2010-yil 12-noyabrdagi Oliy Majlis palatalarining navbatdagi qo’shma yig’ilishida axborot sohasiga daxldor «Ommaviy axborot vositalari to’g’risida»gi va «Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to’g’risida»gi Qonunlarga tegishli o’zgartish va qo’shimchalar kiritish bilan birga «Telekommunikatsiyalar to’g’risida»gi qonunni takomillashtirish hamda «Ommaviy axborot vositalari faoliyatining iqtisodiy asoslari to’g’risida»gi, «Ommaviy axborot vositalarini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash kafolatlari to’g’risida»gi, «Davlat hokimiyati boshqaruv organlari faoliyatining ochiqligi to’g’risida»gi va «Teleradioyeshittirishlar to’g’risida»gi Qonunlarni qabul qilish taklifi kiritildi. O’zbekiston Respublikasining «Ommaviy axborot vositalarini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash kafolatlari to’g’risida»gi va «Ommaviy axborot vositalari va axborot olish sohasidagi ayrim qonun hujjatlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida»gi Qonunlar loyihalari tayyorlandi. Ushbu loyihalar bir qator 4 mintaqaviy va xalqaro konferensiyalarda, seminar va yig’ilishlarda keng muhokamalarda o’tkazilgan. Tegishli vazirlik va idoralardan kelishuvlardan o’tkazilgandan so’ng 2011-yil noyabr oyida loyihalar Vazirlar Mahkamasiga kiritilgan. O’zbekiston Respublikasining «Ommaviy axborot vositalarini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash kafolatlari to’g’risida»gi Qonun loyihasi Prezident Farmoyishiga muvofiq 2012 yil to’rtinchi choragida Hukumatga kiritilgan. Axborot sohasini isloh etish bo’yicha vazifa etib belgilangan choratadbirlarning asl mohiyati fuqarolik jamiyatini barpo etishda ommaviy axborot vositalarining mustaqil institut sifatida shakllanishini, siyosiy hokimiyat va fuqarolar o’rtasidagi munosabatlarni tartibga solishda ochiqlikni hamda fuqarorlarning axborot sohasidagi konstitutsiyaviy huquqlarini to’liq ta’minlashdan iboratdir. Mustaqillik yillarida ommaviy axborot vositalari faoliyatini tartibga soluvchi quyidagi qonunlar qabul qilinganini ko’rishimiz mumkin: — «Ommaviy axborot vositalari to’g’risida»gi Qonun (2007-yil 15-yanvar’); — «Axborot olish kafolatlari va erkinligi to’g’risida»gi Qonun (1997-yil 24- aprel’); — «Jurnalistlik faoliyatini himoya qilish to’g’risida»gi Qonun (1997-yil 24- aprel’);— «Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to’g’risida»gi Qonun (2002- yil 12-dekabr); — «Noshirlik faoliyati to’g’risida»gi Qonun (1996-yil 30-avgust); — «Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to’g’risida»gi Qonun (2006-yil 20- iyul’); — «Reklama to’g’risida»gi Qonun (1998-yil 25-dekabr); — «Axborotlashtirish to’g’risida»gi Qonun (1993-yil 7-may); — «Telekommunikatsiyalar to’g’risida»gi Qonun (1999-yil 20-avgust). O’zbekiston Respublikasida ommaviy axborot vositalari huquqiy bazasini yaratilishida Respublikamiz Konstitutsiyasiga asosiy manba sifatida tayanilgan. Konstitutsiyamizning 67-moddasida «Ommaviy axborot vositalari erkindir va qonunga muvofiq ishlaydi. Ular axborotning to’g’riligi uchun belgilangan tartibda javobgardirlar. Senzuraga yo’l qo’yilmaydi» deb belgilab qo’yilgani ommaviy axborot vositalarining mutlaq qonuniy erkinligining kafolati hisoblanadi. 5 Yaratilgan keng sharoitlar tufayli mustaqillik yillarida ommaviy axborot vositalarining birgina 2013 yildagi umumiy soni 1366tani tashkil etgan. E’tiborlisi shundan iboratki, 1991-yillarda davlatga qarashli bitta televideniye va radiodan boshqa yelektron ommaviy axborot vositasining o’zi mavjud emas edi. Bugun respublikada nodavlat OAV tez rivojlanmoqda. Telekanal, radiokanallardan tashqari veb-saytlar ham OAV sifatida ro’yxatdan o’tkazilmoqda. Bir so’z bilan aytganda sohada eng tez rivojlanayotgan tarmoqlar ham aynan elektron OAV hisobiga to’g’ri keladi. Hozirda mavjud nodavlat OAV jami OAVning 60 foizini tashkil etadi. Ommaviy axborot vositalari O’zbekistonda yashayotgan millatlarning 7ta tilida va siyosiy-ijtimoiy, iqtisodiy, ma’naviy-ma’rifiy, sport kabi 20dan ortiq ixtisosliklarda faoliyat olib boradi. Bunday salmoqli o’zgarishlar sohada qonunchilik mexanizmini yanada takomillashtirish, ularning erkin faoliyat yuritishlari uchun zarur shart-sharoitlar yaratish lozimligini taqozo etmoqda. Yuridik va jismoniy shaxslarga OAVni ro’yxatdan o’tkazish bo’yicha davlat xizmati davlat xizmatlari markazlari yoki Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali ko’rsatilishi belgilangan. OAVni davlat ro’yxatidan o’tkazish bo’yicha davlat xizmati Davlat xizmatlari markazlari yoki YAIDXP orqali Prezident Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi va uning hududiy boshqarmalari tomonidan ko’rsatiladi. Agentlikning hududiy boshqarmalari asosiy qismi bitta viloyat, Toshkent shahri yoki Qoraqalpog’iston Respublikasi hududida tarqatish uchun mo’ljallangan davriy bosma nashrlarni davlat ro’yxatidan o’tkazadi. OAV qayta ro’yxatdan o’tkazilganligi uchun davlat ro’yxatidan o’tkazishda nazarda tutilgan davlat boji summasining 50%i undiriladi. YAIDXP orqali murojaat etilganda davlat boji summasining 90%i undiriladi. Vakolatli organ davlat reyestrini yuritadi, unda quyidagi ma’lumotlar ko’rsatiladi: nashrning nomi, tashkiliy-huquqiy shakli, tili, chiqa boshlagan davri, davriyligi; soliq to’lovchining identifikatsiya raqami; guvohnomaning berilgan sanasi va tartib raqami; OAVning ixtisoslashuvi 6 to’g’risidagi ma’lumotlar; guvohnomani qayta rasmiylashtirish, uni to’xtatib turish va amal qilishini to’xtatishning asoslari va sanasi. OAV to’g’risidagi ochiq ma’lumotlar vakolatli organning rasmiy vebsaytida yuridik shaxslar va fuqarolarning tanishishi uchun joylashtiriladi. XULOSA Mamlakatimizda demokratik jarayonlarning chuqurlashuvi davlat hokimiyati organlari faoliyatining ochiqligini ta’minlashda OAV ishtirokini zamon talabiga moslashtirishni taqozo qilishi bilan birga mavjud axborot manbalaridan yanada samarali foydalanish, matbuot erkinligi va mustaqilligini mustahkamlash, fuqarolarning axborot sohasidagi huquq va erkinliklarini to’laroq qondirishga yo’naltirilgan bir qator tadbirlarni amalga oshirish lozimligini taqozo etmoqda. Yurtimizda amalga oshirilayotgan islohotlar, yuz berayotgan jarayonlar shunchalik tezlik va keng qamrovni tashkil etdiki, bugunga kelib, bu qonunlarni yana ko’p yillarga xizmat qilishi uchun ayrimlarini qayta ishlash, ba’zilariga esa o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish, yana kerak bo’lsa yangilarini qabul qilish zarur bo’lib qolmoqda. Bu haqiqatni dunyodagi taniqli siyosatchilar, jamoat arboblari va OAV sohasidagi yirik ekspertlarning e’tirof etayotganliklari, ayniqsa, diqqatga sazovordir Bitiruv malakaviy ishining maqsadi: Yangi O’zbekistonda ma’naviy qadriyatlarning tiklanishi, uning uzluksiz ommaviy axborot tizimlarining mazmuniga ta’sir etish jaraѐQnining mazmun-mohiyatini ochib berish va uni takomillashtirishga doir taklif va tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Yangi O`zbekistonda ijtimoiy sohani rivojlantirish, ijtimoiy ish xodimlari faoliyatini yuksaltirish, ularning kasbiy faoliyatini yuksaltirish orqali jamiyatimizdagi yordamga muhtojlarga kasbiy qoidalarga amal qilgan holda yordam ko`rsatish. Yangi O`zbekiston sharoitida aholiga ijtimoiy xizmat ko`rsatish tizimi taraqqiyot strategiyasida ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollari va ommaviy axborot vositalarida yoritilishi va alohida shaxslar, oila yoki guruhlarning ijtmoiy reabilitatsiyasi, moslashuviga yo`naltirilgan ijtmoiy- insonparvarlik faoliyatining alohida usullari tizimi sifatida namoyon bo`ladi. Biz 7 qurayotgan erkin fuqarolik jamiyati ham insonga mehr-muhabbat va izzat hurmat ko’rsatishni asosiy tamoyil qilib olgan bo’lib, shaxsni har tomonlama kamol topishi uchun zarur bo’lgan haqiqiy insoniy shart-sharoitlarni yaratishni oliy maqsad deb biladi. Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev tashabbusi bilan ishlab chiqilgan mamlakatni rivojlantirishning 2017-2021 yillarga mo’ljallangan Harakatlar strategiyasi va uning beshta ustivor yo’nalishi ijtimoiy o’zgarishlar va sotsial taraqqiyotni ta`minlashda muhim dasturamal bo’ldi. Strategiyada aholini ijtimoiy muhofaza qilish, ularga qulay ish va ta`lim olish sharoitlarini yaratib berish chora-tadbirlarini amalga oshirish ustivor yo’nalishlardan biri bo’lib hisoblanadi. Harakatlar strategiyasida to’rtinchi ustivor yo’nalish, aholini ijtimoiy himoya qilish ham O’zbekistonning eng dolzarb vazifalaridan biri sifatida ko’rsatib o’tilgan 3 . Bitiruv malakaviy ishining vazifasi: Ijtimoiy ish xodimining ma`naviy axloqiy dunyosi o’ziga xos tamoyillarni o’z ichiga qamrab oladi. Chunki uning kasbiy faoliyatidan kelib chiqib, yordamga muhtoj insonlarga yordam berishda insonparvarlik, erkparvarlik, vatanparvarlik, tinchlikparvarlik tamoyillari dasturulamal bo’lib xizmat qiladi; - ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollari va ommaviy axborot vositalarida yoritilishi, tashkiliy tuzilmalar , ularning ob ’ ektiv va sub ’ ektiv tomonlarini aniqlash ; - Yoshlarga oid davlat siyosatini tubdan isloh qilish va yangi bosqichga olib chiqish chora - tadbirlari . - “ Milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari ” shiori ostida bunyodkorlik va islohotlarni targ ’ ib qilish tadbirlari . 3 O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida// O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni. https:// www.gov.uz/uz/news/category/3 2017-02-08 8 - Ijtimoiy sohada muvozanatga erishish , yuzaga kelayotgan ijtimoiy deformatsiyalarni bartaraf etish va pirovardida ijtimoiy barqarorlikka erishish mintaqadagi ijtimoiy siyosatning mazmun - mohiyatini tashkil etadi . - ijtimoiy ish xodimlarining halol va madaniyatli inson bo’lishligining zarurligi; - himoyasidagi insonlarni millati, irqidan va dinidan qat`iy nazar barchasini baravar ko’rib muomalaga kirish; - O’zbekistonning mustaqil taraqqiѐQti – ma’naviy qadriyatlarni tiklash va ta’lim tizimiga singdirishda bosh omil hamda mamlakatimizda amalga oshirila ѐQtgan demokratik islohotlar jara ѐQnida ustuvor ahamiyatga ega ekanligini ijtimoiy falsafa nuqtai nazaridan asoslash; - Yangi O’zbekistonning taraqqi ѐQti jara ѐQnida ma’naviy qadriyatlarni tiklashning uzluksiz ta’lim tizimiga ta’sirchanligini ta’minlash ; - ayniqsa mustaqil ravishda o’zini o’zi ximoya qilishga qodir bo’lmagan odamlarni, masalan, ishchi layoqatsiz bolalar va yoshlar hamda aqliy taraqqiyoti buzilgan yoki sekinlashgan kishilarni qabul qilingan mahnaviy sog’lom qonunchilik doirasida ximoyalashga doir ish olib borish; - Yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasida ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollari va ommaviy axborot vositalarida yoritilishi masalalarini o’rganish; Bitiruv malakaviy ishining ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat : qa d ri yat, ma ’ naviy qa d r iyatl a r , ma ’ naviy m ye r o s, ma ’ nav i y tara q q i yo tda v or i s l i k, mil l iy q a d r iyatl a r tik l a n i shi , k o mil li k, ba r kam o l av l o d , ba r kam o l sh a xs tarb i ya s i ka b i t u sh u nchalar n i ommaviy axborot vositalari umuminsoniy mohiyati va hozirgi davrga xos jihatlari umummetodologik nuqtai nazardan ochib berilgan; ins o n iyat t a r i x i, m a ’ nav i yat tar ix i , ta m o y i l i n i ng, Sh a r q ijtimoiy-falsafiy merosiga xos ezgulik va insonparvarlik g’oyalari zamonaviy ommaviy axborot vositalari tizimi o’zagini tashkil qiluvchi paradigmal asos va innovasion 9 tendensiyalar omili ekanligi isbotlangan; milliy-ma’naviy qadriyatlarning Yangi O’zbekistonning ommaviy axborot vositalari tizimidagi o’zgarishlar va yangilanishlarga ta’siri hamda uning samaradorligini oshirishga qaratilgan etno-aksiologik va kreativ - pragmatik imkoniyatlari falsafiy asoslangan; barkamol avlod tarbiyasiga qaratilgan ommaviy axborot vositalari jaraѐQnini optimallashtirishda ma’naviy qadriyatlar omilidan foydalanish texnologiyalari samaradorligini yanada oshirishga doir qonuniyatlar va o’ziga xos xususiyatlar ko’rsatib berilgan; O’zbekistonda yangi davr poydevorini yaratishda milliy-ma’naviy qadriyatlarga asoslangan ommaviy axborot vositalari ni shakllantirish zaruriyati, zamonaviy yo’nalishlari va istiqbollari mantiqiy dalillangan va birlamchi omil ekanligi isbotlangan. Bitiruv malakaviy ishining ob`yekti: bitiruv malakaviy ishining obyekti Yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasida ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollari va ommaviy axborot vositalarida yoritilishi masalalarini tadqiq qilishdan iborat hamda ijtimoiy ish kasbini asosiy mezonlarida ham umumiy axloqiy tamoyillar va uning ko’rinishlari o’zining barcha yo’nalishlari bilan namoyon bo`lib hisoblanadi . Bitiruv malakaviy ishining predmeti: Yangi O’zbekistonda ijtimoiy sohani rivojlantirishda ommaviy axborot vositalarining o’ziga xos kodekslar, qoidalar va me`yorlarning kelib chiqishi, kasbiy axloqiy me`yorlar zaminida kasbning ijtimoiy-iqtisodiy kelib chiqishiga qarab, uning sharoitlari, nizom va qoidalari hamda jamiyatning moddiy va ma`naviy hayoti bitiruv malakaviy ishining predmeti bo`lib hisoblanadi . Bitiruv malakaviy ishining metodlari: O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi, O`zbekiston Respublikasi Oila kodeksi, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari, qarorlari, O`zbekiston 10 Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov, Prezident Sh. Mirziyoyev asarlari, mamlakatimiz va xorijiy mamlakatlar olimlarining mavzuga oid adabiyotlarda ilgari surilgan qarashlari ushbu mavzuni yoritishda nazariy va metodologik asos qilib olindi. Mavzuni o’rganilganlik darajasi: Ushbu mavzu bo’yicha mamlakatimiz olimlaridan G’aniyeva M.X 4 , Bekmurodov M 5 , Normurodov B 6 , Kim L 7 , Xusanova X 8 , Tadjiyeva S 9 Latipova.N.M. 10 Negmatov I. 10 10 Yusupov R.K. 11 11 Sherov M.B. 12 12 va boshqalarning asarlari hamda ilmiy-tadqiqot ishlarida ijtimoiy ish sohasining o’ziga xos milliy xususiyatlari u yoki bu darajada o’rganilgan. Informasiya muammolarini tadqiq qilish bundan 3000 yil avval o’z zamonasining ilg’or g’oya kreativ fikrlovchilari yaratgan Pifagor maktabi, Platon akademiyasi, Aristotel liseoni, Aleksandriya shaxridagi Muzeon, Ma’mun Akademiyasi, Mirzo Ulug’bek akademiyasi, XVII asrdan Yevropada vujudga kelgan akademiyalarida kashifiyot hamda ixtirolar ko’rinishda mavjud bo’lgan. Xorijlik olimlardan bevosita kreativ tafakkur va informasion madaniyat tushunchalarini falsafiy va psixologik talqinda o’rganishda: A.Puankare, R.Sternberg, D.Gilford va Ye.Torrenslar (WICS teoriyasi yaratuvchilari)ning izlanishlari diqqatga sazovordir. XX asr o’rtalarida Yaponiyada asos solingan “informasion madaniyat” maktablarini (K.Koyama, Y.Masudalar postindustriyaning ilk konturlarini “informasion jamiyat” talqinida tahlil qilishgan). Istiqlol yillarida milliy falsafamizda yangilanishlar bo’layotgan bir paytda kreativ tafakkur va informasion madaniyat muammolariga qiziqish kuchaydi. O’z 4 G‘anieva M.X. Ijtimoiy ish asoslari.T.: 2010 y. 5 Bekmurodov M. Oliy ma’lumotli ijtimoiy xodimlarni tayyorlashda ta’lim muassasalarining roli. T.:2008 y. 6 Normurodov B. Sotsiologiya tarixi. T.:2010 y. 7 Kim L. Bolalarni ijtimoiy himoya qilish tizimida kadrlar masalalarini hal qilish yo‘lida.T.2008 y. 8 Xusanova X. O‘zbekistonda aholini ijtimoiy muhofazalashda o‘zini-o‘zi boshqarish organlarini o‘rni. 2008.y. 9 Tadjieva S. Bolalarni patranat oilalarga berishning xorij tajribasi.T.:2010 y . 10 Latipova N.M. Ijtimoiy ish etikasi. T. “Fan va texnologiyalar” nashriyoti 2015 y. 10 10 Negmatov I. Ijtimoiy ishning etik-professional qadriyatlari. O’quv qo’llanma. Samarqand. SamDU nashriyoti. 2021 y. 11 11 Yusupov R. Ijtimoiy ishga kirish. O’quv qo’llanma . Samarqand. SamDU nashriyoti. 2021 y. 12 12 Sherov M.B. Ijtimoiy ishga kirish. Darslik. “ Fan va texnologiyalar ” nashriyoti.2021 y. 11 navbatida informasion madaniyat va kreativ tafakkur o’rtasidagi bog’lanishning ontologik va gnoseologik masalalari hamda evristik jihatlari e’tibordan chetda qoldi. Respublikamizda kreativ tafakkur bo’yicha P.S.Ergashov, D.M.Anvarovning ishlarida, informasion madaniyatning falsafiy talqinini yoritishda J.Ya.Yaxshilikov, N.E.Muxammadiyev 13 , Sh.Kushakov, kreativ tafakkurning konstruktiv jihatlarini G.Sultanova 14 kabilarning izlanishlarini aloxida ta’kidlash lozim. Yurtimiz olimlari tomonidan kreativ tafakkurning falsafiy-metodologik masalalari xususida O.F.Fayzullayev, M.N.Abdullayeva, J.T.Tulenov, Sh.S.Qushakov, B.R.Karimov, E.M.Izzetova N.Shermuhammedova, G.G .G affarova, Ye.V.Li, A.A.Azizqulov va boshqa faylasuf olimlarimizningʻ ʻ ilmiy ishlarini ta’kidlab o’tish joizdir 15 . Informasion madaniyat muammolariga doir izlanishlarni tadqiqotchi N.M. Qodirov 16 olib borgan. Mamlakatimizda aynan Yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasida ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollari va ommaviy axborot vositalarida yoritilishi va informasion madaniyat aloqadorligini o’rganish bo’yicha ilmiy izlanishlar olib borilmagan. Ushbu tadqiqot ishimizda kreativ tafakkur va informasion madaniyat kogerent li g i muammosi dialektik yondashuv asosida tadqiq qilinadi. 4 Yaxshilikov J.Ya., Muhammadiev N.E. Texnika va informatsion texnologiyalar falsafasi. Darslik. S.: “SamDU”, 2019 . – B. 216. 14 Sultanova G.S. “Kognitiv konstruktivizm tafakkur tarzi kreativligining intellektual asosi sifatida” mavzusidagi falsafa fanlari doktori (DSc) ilmiy darajasini olish uchun dissertatsiyasi. Samarqand, 2021. 208 bet. 15 Кушаков Ш.С. Кр ѐативность как характ ѐристика с ѐмантич ѐской виртуальности // Фалсафа ва фанлар м ѐтодологияси муаммолари: Р ѐспублика илмий-назарий с ѐминар мат ѐриаллар. Т.: “Мумтоз сўз”, 2016. - С.21. Бошқа муаллифларнинг асарлари дисс ѐртациянинг фойдаланилган адабиётлар рўйхатида к ѐлтирилган. 16 Qodirov N.M. O‘zbekiston yoshlarida axborot madaniyatini shakllantirishning ijtimoiy-falsafiy tahlili. Falsafa fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi avtoreferati. Samarqand, 2021. Malakaviy bitiruv ishi 2 bob 6 paragraf, kirish va xulosa qismidan iborat: Ushbu boblarda tegishli adabiyotlarga tayanib, ishning maqsad va vazifasini ochib berishga harakat qilindi. 12 Tadqiqot natijalarining amaliy ahamiyati . Bitiruv malakaviy ishining amaliy ahamiyati shundan iboratki, ilmiy ishda bugungi kunda O’zbekiston davlatining taraqqiyot strategiyasida ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollari va ommaviy axborot vositalarida yoritilishini amalga oshirish maqsadida qo’lanilayotgan yangicha ijtimoiy- iqtisodiy aloqalarning mohiyati va mexanizmi ochib berilgan bo’lib, bu natijalar milliy tafakkurini shakllantirish va rivojlantirish, ularni korrupsion ta’sirlardan himoyalashga qaratilgan kompleks chora tadbirlar tizimini yo’lga qo’yishda qo’l kelgan; Bitiruv malakaviy ishining asosiy xulosalaridan “Ijtimoiy ish”, “Tarix”, “Sotsiologiya” “Psixologiya” fanlaridan uzviy bog`liq bo`lgan mavzularni ochib berishda foydalanish maqsadga muvofiq. Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi va hajmi. Bitiruv malakaviy ishi “kirish”, ikkita bob, har bob uchtadan paragrafdan, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro`yxatidan iborat. Bitiruv malakaviy ishining umumiy hajmi 80 betdan iborat. Bitiruv malakaviy ishining xulosa qismida mavzu yuzasidan fikr-mulohazalarimizni bayon qilamiz. bitiruv malakaviy ishi yakunida foydalanilgan adabiyotlar ro`yxatini ko`rsatib o`tamiz 13 I-BOB. YANGI O’ZBEKISTONDA IJTIMOIY SOHA VA UNING TUZILISHI. 1.1. IJTIMOIY SOHA VA UNING TUZILISHI. Zamonaviy ilmiy adabiyotlarda "ijtimoiy soha" tushunchasiga juda ko’p ta’riflar mavjud. Shuni ham ta’kidlash kerakki, ushbu kontseptsiyaning ko’p o’lchovliligidan tashqari, u turli kontekstlarda qo’llaniladi. Keng ma’noda "ijtimoiy" jamiyat bilan bevosita bog’liq bo’lgan hamma narsa, inson va uning hayoti bilan barcha ko’rinishlarda: iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va ma’naviy. Yirik ijtimoiy guruhlar (sinflar, xalqlar, etnik guruhlar va millatlar) majmui sifatida. Bunda ijtimoiy soha tushunchasi zamonaviy jamiyatning ijtimoiy tuzilishi tushunchasi bilan butunlay mos keladi; Ijtimoiy soha jamiyatning takror ishlab chiqarishni ta’minlash vositasi sifatida ishlaydi. Shunday qilib, u yoki bu darajada ijtimoiy munosabatlarning turli ishtirokchilari: fuqarolar, turli korxonalar xodimlarining ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish jarayonida ishtirok etadigan iqtisodiy tarmoqlar majmui, ular o’zlarining vazifalari va qobiliyatlariga qarab ish haqi oladilar. Ko’pincha, bu ma’noda, ijtimoiy soha xizmat ko’rsatish sohasi yoki boshqacha tarzda uni iqtisodiyotning uchinchi sektori deb atash mumkin. Ba’zan bu sektor ba’zi tadqiqotlarda boshqa nomga ega - ijtimoiy infratuzilma (jamiyatning ijtimoiy- madaniy sohasi). Ijtimoiy soha strukturasida quyidagi uchta element asosiy hisoblanadi: sog’liqni saqlash, ta’lim, shuningdek, madaniyat va san’at inson hayoti ijtimoiy sohasining alohida yo’nalishi sifatida. Elementga qarab, ijtimoiy sohaning asosiy maqsadlari belgilanadi. Sog’liqni saqlashning maqsadi aholiga arzon va iloji bo’lsa, bepul tibbiy yordam ko’rsatishni tashkil etish va ta’minlash, shuningdek, davlat aholisining sog’lig’ini saqlash va yaxshilashdir. Sog’liqni saqlash funktsiyalari ham juda xilma-xildir: 14 Bu, birinchi navbatda, aholi salomatligini asrashdir. Ikkinchidan, eng keng tarqalgan, shuningdek, kam uchraydigan va kam o’rganilgan kasalliklarning oldini olish va davolash. Uchinchidan, jamiyatning istalgan a’zosiga tibbiy yordam ko’rsatish. To’rtinchidan, aholini barcha zarur dori-darmonlar, jumladan, zaruriy mahsulotlar bilan ta’minlash. Beshinchidan, yo’qotilgan salomatlikni tiklash (reabilitatsiya, shifoxonalarda ishlarni tashkil etish). Ijtimoiy soha strukturasining ikkinchi elementi ta’limdir. Uning asosiy maqsadlari odamlarning bilim, ko’nikma va malakalarga bo’lgan ehtiyojlarini qondirishdir. Bundan tashqari, qoniqish shaxsning qobiliyatlarini muvaffaqiyatli rivojlantirish, shuningdek, kelajakdagi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy taraqqiyot manfaatlaridan kelib chiqishi kerak. Ta’limning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: insonning yangi bilimlarni olishdagi ehtiyojlarini qondirish; bo’lajak kasbga, shuningdek mehnatga - ham jismoniy, ham aqliy tayyorgarlikni va qayta tayyorlashni amalga oshirish; shaxsning ijodiy va boshqa qobiliyatlarini, ayniqsa uning intellektual rivojlanish darajasini hisobga olgan holda, mutaxassislikni egallashga va kasbni egallashga yordam berish; shaxsni mas’uliyatli va mehnatga layoqatli, ijodiy va innovatsion faoliyatga qodir shaxs sifatida tarbiyalash. Ijtimoiy sohaning so nggi asosiy bo g ini madaniyat va san at bo lib, uningʻ ʻ ʻ ʼ ʻ maqsadi odamlarning ma naviy hayotini boyitish, aholining ijtimoiy-madaniy ʼ faoliyati uchun sharoit yaratishdir. Madaniyat va san’atning ijtimoiy sohaning asosiy yo’nalishi sifatidagi funktsiyalari sifatida mualliflar quyidagilarni belgilaydilar: madaniy tarixiy va milliy yodgorliklarni saqlash; insonni uzoq tarixga ega madaniyat ijodi bilan tanishtirish; adabiyot, badiiy ijod va san’at, musiqa, kino va rassomlik sohasidagi madaniy yutuqlarning cho’chqachilik bankini to’ldirish; shaxsning qadriyat salohiyati va dunyoqarashini hisobga olgan holda ma’naviy tarbiya va boyitish. 15 Jamiyat uchun ijtimoiy sohaning roli va ahamiyati nafaqat uning tuzilishi, balki bajaradigan funktsiyalari bilan ham belgilanadi. Ijtimoiy sohaning eng muhim vazifasi ijtimoiy takror ishlab chiqarish funktsiyasidir. Bu aholining barcha qatlamlari va guruhlariga ta’sir qiladi, tarixiy jarayonning asosiy sub’ektlari sifatida ularning yaxlitligini saqlab qolishdan iborat. Shuningdek, ijtimoiy takror ishlab chiqarish funktsiyasi jamiyatning har bir a’zosi va umuman olganda, eng keng tarqalgan ijtimoiy guruhlarning har tomonlama hayotiy ta’minotiga bevosita ta’sir qiladi. Ijtimoiy muhitning ijtimoiy takror ishlab chiqarilishi yana bir qator muhim, ammo ikkinchi darajali funktsiyalar bilan tavsiflanadi: Ijtimoiy tartibga solish; Ijtimoiy moslashuv; Ijtimoiy ishlab chiqarish; ijtimoiy-madaniy; ijtimoiy dinamik; Ijtimoiy himoya. Ko’pgina mualliflar va tadqiqotchilar ularni alohida ajratadilar, chunki ular ijtimoiy sohani yagona ijtimoiy tizim sifatida ifodalaydi. Uni tashkil etish usuli yaxlitlikni, eng muhimi, asosiy funktsiya - ijtimoiy takror ishlab chiqarish funktsiyasining namoyon bo’lishida uyg’unlikni ta’minlashi kerak. Ijtimoiy soha ham quyidagilarga yo’naltirilgan: u ijtimoiy-iqtisodiy faol aholining ijtimoiy faolligi ko’rsatkichlarini tartibga soladi, shuningdek, ularning ijtimoiy sohaning umumiy salohiyatidan foydalanish samaradorligini oshirishga qaratilgan munosabatlarini tartibga soladi. Bu, shuningdek, inson yoki butun ijtimoiy guruhlarning xatti-harakatlarini o’zgartirishga qaratilgan jamiyatdagi makrojarayonlarning haqiqiy asosi bo’lib xizmat qiladigan me’yorlar va qadriyatlar tizimini yanada rivojlantirishni o’z ichiga oladi. Ijtimoiy soha tufayli jamiyatdagi odamlarning harakatlarida uyg’unlikka erishish, shuningdek, shaxslar va ijtimoiy guruhlar faoliyatini rag’batlantirish, 16 ularning motivatsiyasini oshirish mumkin bo’ladi, bu esa jamiyatning har bir a’zosi salohiyatini samarali ro’yobga chiqarishga qaratilgan. jamiyat. Demak, aholining yangi ehtiyojlari, talab va tendentsiyalari bilan bog’liq holda yuzaga keladigan muammolarni hal qilish. alohida mehnat jamoalarining ham, butun jamiyatning ham ijtimoiy rivojlanishini ta’minlovchi tarmoqlar guruhi. Ijtimoiy soha - bu bevosita bog’liq bo’lgan va odamlarning turmush tarzi va darajasini, ularning farovonligi va iste’molini belgilaydigan tarmoqlar, korxonalar, tashkilotlar majmuidir. Bu jamiyatda turli xil ijtimoiy-iqtisodiy pozitsiyalarni egallagan, birinchi navbatda, mehnatni ijtimoiy tashkil etishdagi roli, ishlab chiqarish vositalariga munosabati, ijtimoiy boylik ulushining manbalari va o’lchamlari bilan farq qiluvchi guruhlar o’rtasidagi munosabatlar sohasi. qabul qildi. xalq xo’jaligining moddiy ishlab chiqarishda ishtirok etmaydigan, balki tovarlarga xizmat ko’rsatish, ayirboshlash, taqsimlash va iste’mol qilishni tashkil etishni, shuningdek, aholi turmush darajasini, uning farovonligini shakllantirishni ta’minlovchi tarmoqlari. Ijtimoiy sohaga quyidagilar kiradi: savdo, ta’lim, madaniyat, ijtimoiy ta’minot va boshqalar, bevosita bog liq bo lgan vaʻ ʻ odamlarning turmush tarzi va darajasini, ularning farovonligini, iste molini ʼ belgilovchi tarmoqlar, korxonalar, tashkilotlar majmui. Ijtimoiy sohaga birinchi navbatda xizmat ko rsatish sohasi (ta lim, madaniyat, sog liqni saqlash, ijtimoiy ʻ ʼ ʻ ta minot, jismoniy tarbiya, umumiy ovqatlanish, aholiga xizmat ko rsatish, ʼ ʻ yo lovchi transporti, aloqa) kiradi. ʻ Shaxs va oilaga bevosita ta’sir ko’rsatadigan iqtisodiyotning bir qator tarmoqlari va davlat faoliyati. U, birinchi navbatda, ijtimoiy-madaniy majmuaning tarmoqlari: ta’lim, madaniyat, sog’liqni saqlash, fanni o’z ichiga oladi. Bu borada uy-joy kommunal xo’jaligi, yo’lovchi transporti, aholiga xizmat ko’rsatuvchi aloqa, savdo, iste’mol bozori muhim o’rin tutadi. Mehnat munosabatlari, aholi bandligi va migratsiyasi muammolarini hal etish, aholini 17 ijtimoiy himoya qilish va ijtimoiy ta’minlashni amalga oshirish kabi tadbirlar muhim o’rin tutadi. 1) Ijtimoiy ishlab chiqarishning ijtimoiy (noishlab chiqarish) sohasi moddiy ne’matlar bevosita yaratilmaydigan sohadir. Ijtimoiy sohaga quyidagilar kiradi: san’at, madaniyat, sport, fan, ta’lim, sog’liqni saqlash. 2) Shaxsning mavjudligi va faoliyati uchun uning atrofidagi ijtimoiy, moddiy va ma’naviy sharoitlar. U keng ma’noda (makromuhit) bir butun sifatida ijtimoiy-iqtisodiy tizimni – ishlab chiqaruvchi kuchlarni, ijtimoiy munosabatlar va institutlar yig’indisini, jamoat ongini, ma’lum jamiyat madaniyatini qamrab oladi. Tor ma’noda (mikromuhit) ijtimoiy sohaning elementi bo’lib, umuman olganda, u shaxsning bevosita ijtimoiy muhitini - oilani, jamoani (mehnat, ta’lim va boshqalar) va odamlar guruhlarini o’z ichiga oladi. U shaxsning shakllanishi va rivojlanishiga hal qiluvchi ta’sir ko’rsatadi, shu bilan birga, ijodiy faoliyat ta’sirida inson faoliyati o’zini o’zi o’zgartiradi. 1. Ijtimoiy rivojlanish jarayonlarining keskin tezlashishi. Bu tezlashuv 20 - asrning birinchi o’n yilligida aniq namoyon bo’ldi. Bu asrning ikkinchi yarmida yanada ravshan bo’ldi. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarning jadal rivojlanishining sababi ilmiy-texnik taraqqiyotdir. Ilmiy -texnik inqilobning atigi bir necha o’n yilliklarida ishlab chiqaruvchi kuchlar va ijtimoiy munosabatlarning rivojlanishida o’tmishdagi o’xshash davrlarga qaraganda ko’proq o’zgarishlar yuz berdi. Bundan tashqari, inson faoliyatining har bir keyingi o’zgarishi qisqa vaqt oralig’ida sodir bo’ladi. 20 -asr mobaynida ko’proq ilmiy kashfiyotlar qilindi va yangi kashfiyotlar yaratildi. insoniyatning butun oldingi tarixiga qaraganda. Ilmiy -texnik taraqqiyot jarayonida erning biosferasi kuchli ta’sir ko’rsatdi inson faoliyati. Jamiyatning tabiatga antropogen ta’siri keskin oshdi. 2. Er aholisining o’sishi. U insoniyatga bir qator muammolarni, birinchi navbatda, oziq -ovqat va boshqa tirikchilik vositalari bilan ta’minlash 18 muammosini qo’ydi. Shu bilan birga, insoniyat jamiyatining sharoitlari bilan bog’liq ekologik muammolar yanada og’irlashdi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ijtimoiy soha xodimlarining moddiy n ѐ ’matlar ishlab chiqaruvchi tarmoqlar faoliyatiga qo’shayotgan hissalari yuqori darajaga ko’tarilmoqda. SHuning uchun ham ijtimoiy sohani rivojlantirishga davlatning salmoqli ulushdagi moddiy, m ѐ hnat va moliyaviy r ѐ surslari sarflanmoqda. Xizmat ko’rsatish sohalari xalq ta’limi, sog’liqni saqlash, san’at va madaniyat , ilm-fan, jismoniy tarbiya va sport, ilmiy izlanishlar, davlat boshqaruvi , mudofaa, maishiy xizmat kabi sohalarni qamrab oladi. Bularsiz jamiyat taraqqiyotini tasavvur qilish mumkin emas. Chunki bu soha xodimlari m ѐ hnatning umumiy yo’nalishi inson va jamiyatning ijtimoiy, ma’naviy rivojlanishi uchun qaratilgan. Ijtimoiy soha faoliyatining tarixiga murojaat qilsak, dastlabki davrlarda uning insoniyat taraqqiyotida egallagan ulushi nihoyatda kamligining guvohi bo’lamiz. Hozirda iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligining o’sishi, aholi ijtimoiy va madaniy э htiyojining rivojlanishi ijtimoiy m ѐ hnat taqsimotida ijtimoiy sohaning yirik tarmoqqa aylanishiga sabab bo’ldi. Ma’lumotlarga qaraganda , bu mamlakatlarda ishga yaroqli umumiy aholining o’rtacha 70% dan ko’prog’i shu sohalarda faoliyat ko’rsatmoqda. Ijtimoiy sohaning paydo bo’lishi va k ѐ lajakda rivojlanishi uning ijtimoiy m ѐ hnat taqsimotidagi o’rnining mustahkamlanib borishida va mamlakat iqtisodiy o’sishida s ѐ zilarli ta’sir ko’rsatadi. Bu sohalarning maxsuslashishi, yiriklashishi, yangi tarmoqlarning tashkil topishi iqtisodiyotni boyitgan holda ishlab chiqarish darajasining o'sishini ta'minlaydi. va alohida tarmoqlarning rivojlanish darajasi jamiyatning iqtisodiy qurilishi va ijtimoiy Xizmat ko'rsatish sohalarining yo'nalishi va rivojlanish tavsifi , uning tarkibi ishlab chiqarish shakli bilan aniqlanadi. R ѐ spublikamizda mustaqillikka erishilgan birinchi kundan boshlaboq asosiy э ’tibor ijtimoiy sohani rivojlantirishga, shu sohada ishlayotgan xodimlarni bozor iqtisodiyoti sharoitida ijtimoiy muhofaza qilishga qaratildi. Ayniqsa, ijtimoiy-madaniy, ilm-fan, jismoniy tarbiya va sport sohalari yuqori darajada 19 rivojlanmoqda. Bozor iqtisodiyotiga o’tilayotgan hozirgi davrda r ѐ spublikamiz xalqi oldida turgan ijtimoiy-iqtisodiy masalalarni ѐ chishda ijtimoiy sohaning o’rni yanada oshib bormoqda. Inson omilining oshishida , m ѐ hnat unumdorligining oshishida xizmat ko’rsatish sohalarining o’rni b ѐ qiyosdir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida xizmat ko’rsatish sohalari insonning m ѐ hnat qobiliyatini rivojlantirish va ishlab chiqarishni o’stirishga ta’sir qilish bilan ch ѐ garalanib qolmaydi, uning asosiy maqsadi rivojlangan bozor iqtisodiyotiga o’z hissasini qo’shadigan, har tomonlama ѐ tuk shaxsni shakllantirishdan iboratdir. Mamlakatimiz Pr ѐ zid ѐ nti I.A.Karimov bozor iqtisodiyotiga o’tishda aholi farovonligini oshirish va uni yangi sifat darajasiga ko’tarishni asosiy vazifa qilib qo’ydi. Bu vazifani amalga oshirish o’z-o’zidan zamonaviy, yuksak rivojlangan xizmat ko’rsatish sohalarini tashkil qilishni taqozo э tadi. K ѐ lgusi 5-10 yil davomida ijtimoiy siyosatning samarasini oshirib borish orqali bu sohalarda yuqori natijalarga erishish kutilmoqda. Hozirgi sharoitda ijtimoiy soha ijtimoiy m ѐ hnat taqsimoti tizimi rivojlanishida asosiy o’rinni э gallaydi. Moddiy ishlab chiqaruvchilar bilan bo’ladigan iqtisodiy aloqalarda ijtimoiy sohaning o’z o’rni bor. Ular m ѐ hnat faoliyatlari bilan ishlab chiqaruvchilarning o’z mahsulotlarini r ѐ alizatsiya qilishilarida qatnashadilar. Xizmat ko’rsatish sohalari moddiy ishlab chiqarish bilan bog’langandir. Moddiy ishlab chiqaruvchilar xizmat ko’rsatish sohalari m ѐ hnati э vaziga o’z m ѐ hnatlari mahsulini almashtirish orqali soha xodimlarini yashash vositalari va m ѐ hnat faoliyatlarini mat ѐ riallar bilan ta’minlaydilar. Ijtimoiy soha xizmati moddiy n ѐ ’matlar ishlab chiqaruvchilarning shaxsiy э htiyoji hisoblanadi. Takror ishlab chiqarish nuqtai nazaridan sohaga shaxsiy ist ѐ ’molning qo’shilishi tamomila , umuman yo’q bo’lib k ѐ tishidan darak b ѐ rmaydi. Aks holda noishlab chiqarish sohalari bilan iqtisodiy aloqalar to’g’risida gap bo’lishi mumkin э mas э di. Xizmat ko’rsatish sohalari shaxsiy ist ѐ ’molga qo’shiladigan takror ishlab chiqarish jarayonining vujudga k ѐ lishida ob’ ѐ ktiv sharoit yaratib b ѐ radi. CHunki, birinchidan, bu sohalarning ba’zi tarmoqlari xizmati ishchi kuchi ishlab chiqarish muomalasiga kiradi va ishlab 20 chiqarish jarayonida ishchilar tomonidan takror ishlab chiqariladi. Ikkinchidan, ijtimoiy takror ishlab chiqarish bo’yicha olingan shaxsiy ist ѐ ’mol sohasi o’zida umumiy jarayonni ko’rsatadi. 1.2. TARAQQIYOT STRATEGIYASIDA IJTIMOIY SOHANI RIVOJLANTIRISH Yangi O’zbekistonda mutlaqo yangi milliy huquqiy tizim shakllanmoqda. Ya’ni, “Inson, uning huquqlari, erkinliklari, ayniqsa, qadri – eng muhim qadriyat” degan tamoyil e’tirof etilmoqda. Eng asosiysi: Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasida yillar davomida amal qilib kelgan “ davlat – jamiyat – inson ” tamoyili “inson – jamiyat – davlat ” tamoyiliga o’zgartirilmoqda. Prezident Shavkat Mirziyoyev taqdim etgan Yangi O’zbekistonning 2022– 2026 yillarga mo’ljallangan taraqqiyot strategiyasi loyihasida belgilab berilgan ustuvor yo’nalishlar va eng muhim vazifalarning atroflicha tahlili shundan dalolat beradi. Avvalambor, loyihasi muhokama qilinayotgan asosiy tarixiy hujjatning nomi – “Yangi O’zbekiston tarraqiyot strategiyasi” deyiladi. Prezidentimiz inaugurasiya nutqida qayd etganidek, o’tgan saylov davomida davlatimiz rahbarining “Yangi O’zbekiston strategiyasi” nomli yangi kitobi birinchi navbatda Tadbirkorlar harakati – O’zbekiston Liberal-demokratik partiyasi elektorati o’rtasida o’ziga xos umumxalq muhokamasidan o’tkazildi. Yangi O’zbekiston strategiyasida 2017 yil fevralida Prezidentimizning Farmoni bilan tasdiqlanib, 5 yil davomida hayotga izchil tatbiq etilgan Harakatlar strategiyasi doirasida erishilgan yutuqlar, xususan, asosiy natijalarga oid dalil va raqamlar ham keltirilgan. Bitta raqamga e’tibor qarataylik: Harakatlar strategiyasini ijro etish uchun 300 dan ortiq qonun va kodeks, Prezidentimizning 4 mingdan ortiq farmon va 21 qarorlari qabul qilingan. Shu tariqa Harakatlar strategiyasi yakuniga kelib, Yangi O’zbekiston poydevorining huquqiy asoslari yaratildi. Yangi hujjat – Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasi endi Yangi O’zbekistonning poydevorini tiklash va binosini qurishga qaratilgan. Bu buyuk bunyodkorlik jarayoni 2026 yilgacha bo’lgan davrni qamrab oladi va yilma-yil amalga oshirib boriladi. Jamoatchilik muhokamalari shu yil 15 yanvarda yakunlanadigan mazkur Taraqqiyot strategiyasi zamirida qanday ma’no-mohiyat mujassam, degan savol tug’ilishi tabiiy. Avvalambor, “Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasi”, degan nomning mazmun-mohiyatiga muxtasar to’xtalamiz. Zero, bu nomning kelib chiqishi, fikrimizcha, bir qator muhim omillarga borib taqaladi. Birinchi omil: ushbu nom Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasi – Harakatlar strategiyasining mantiqiy davomi ekanini anglatadi. Agar Harakatlar strategiyasida 5 ta ustuvor yo’nalish belgilab olingan bo’lsa, Taraqqiyot strategiyasida ham ushbu ustuvor yo’nalishlar davomiyligi saqlab qolingan. Shu bilan bir qatorda, taraqqiyot o’zgarishlarining yangi tarixiy bosqichda davom ettirilishi ko’zda tutilgan holda, Taraqqiyot strategiyasiga 2 ta yangi ustuvor yo’nalish qo’shilyapti. Bulardan biri – ma’naviy taraqqiyotni ta’minlash bilan bog’liq bo’lsa, ikkinchisi – O’zbekistonning dunyoda yuz berayotgan global muammolarga munosabati negizida belgilangan yangi ustuvor yo’nalishdir. Shunday qilib, Yangi O’zbekistonning 2022–2026 yillarga mo’ljallangan taraqqiyot strategiyasida quyidagi yettita ustuvor yo’nalish nazarda tutilgan: birinchi ustuvor yo’nalish – inson qadrini yuksaltirish va erkin fuqarolik jamiyatini yanada rivojlantirish orqali xalqparvar davlat barpo etish; ikkinchi ustuvor yo’nalish – mamlakatimizda adolat va qonun ustuvorligi tamoyillarini taraqqiyotning eng asosiy va zarur shartiga aylantirish; uchinchi ustuvor yo’nalish – milliy iqtisodiyotni rivojlantirish, uning o’sish sur’atlarini zamon talablari darajasida ta’minlash; 22 to’rtinchi ustuvor yo’nalish – adolatli ijtimoiy siyosat yuritish, inson kapitalini rivojlantirish; beshinchi ustuvor yo’nalish – ma’naviy taraqqiyotni ta’minlash, ushbu sohani tubdan isloh etish va yangi bosqichga olib chiqish; oltinchi ustuvor yo’nalish – umumbashariy muammolarga milliy manfaatlardan kelib chiqqan holda yechim topish; yettinchi ustuvor yo’nalish – mamlakatimiz xavfsizligi va mudofaa salohiyatini kuchaytirish, ochiq va pragmatik, faol tashqi siyosat olib borish. Ikkinchi omil: Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasida “Harakatlar strategiyasidan – Taraqqiyot strategiyasi sari” tamoyili ilgari surilayotgani bejiz emas. Chunki, avvalo, Harakatlar strategiyasidagi har bir yo’nalishni taraqqiyotning yangi bosqichida mantiqiy va izchil asosda rivojlantirish hamda yangi ustuvor yo’nalishlarda muhim natijalarga erishish ko’zda tutilmoqda. Taraqqiyot strategiyasida asosiy e’tibor, bir tomondan, fuqarolik jamiyatini rivojlantirishga doir qonunlar, kodekslar, konsepsiya va dasturlar qabul qilinishiga qaratilgan. Ikkinchi tomondan, unda qonun ustuvorligini ta ь minlash, konstitusiyaviy islohotni hayotga izchil tatbiq etish, milliy iqtisodiyotni rivojlantirish, kuchli ijtimoiy siyosatni amalga oshirish, ma ь naviyatni rivojlantirish, shuningdek, global muammolarga O’zbekistonning munosabati, xavfsizlik va tashqi siyosat borasidagi muhim vazifalar qamrab olingan. Eng asosiysi, Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasidagi 7 ustuvor yo’nalishning bosh g’oyasi – inson qadrini ta’minlashdir. Chunki, Prezidentimizning saylovoldi dasturidagi asosiy g’oya ham “Inson qadri uchun” tamoyili edi. Uchinchi omil: inson qadrini joyiga qo’yishni qonuniy va tashkiliy-huquqiy yo’llar bilan hayotimizning barcha sohalarida milliy, mintaqaviy va xalqaro hamkorlik darajalarida qanday qilib amalga oshirish kerak? Taraqqiyot 23 strategiyasida bu dolzarb savolga juda ko’plab aniq maqsadlarga qaratilgan amaliy javoblar bor. Harakatlar strategiyasining har bir ustuvor yo’nalishi bo’yicha hozirgi kunga qadar 26 ta konsepsiya va bir qator dasturlar qabul qilingan bo’lsa, kelgusida Taraqqiyot strategiyasi doirasida 13 ta kodeks, 12 ta qonun, ya’ni har bir ustuvor yo’nalishda zarur qonun hujjatlari qabul qilinishi ko’zda tutilgan. Jumladan, Tadbirkorlik kodeksi ning ishlab chiqilishi – yurtimizda tadbirkorlikni rivojlantirish va tadbirkorlar huquqlarini to’liq himoya qilishning mustahkam qonuniy asosiga aylanadi. Bo’lajak Nodavlat notijorat tashkilotlari to’g’risidagi kodeks da fuqarolik jamiyatining huquqiy mezonlari o’z aksini topadi. Axborot kodeksi – shu vaqtga qadar amal qilayotgan ommaviy axborot vositalari, jurnalistlar faoliyati, axborot va so’z erkinligiga bag’ishlangan o’ndan ortiq qonun kodifikasiya qilingan yagona va yaxlit qonun hujjati sifatida qabul qilinishining natijasi bo’ladi. To’rtinchi omil: Yangi O’zbekiston tarraqqiyot strategiyasining nafaqat nomlanishi, ayni chog’da unda belgilangan ustuvor yo’nalishlar va muhim vazifalar ham milliy yoki mintaqaviy miqyosdagina emas, balki global darajada ulkan ahamiyatga molik xalqaro hujjatlar bilan uyg’un va hamohangdir. Birlashgan Millatlar Tashkiloti 2015-2030 yillarda Barqaror taraqqiyot maqsadlarini e ь lon qilgan. Bu xalqaro hujjat o’zbek tilida “Barqaror taraqqiyot maqsadlari” yoki “Barqaror rivojlanish maqsadlari”, degan nomlar bilan sizu bizga yaxshi tanish. Dastlab Harakatlar strategiyasida, endilikda esa Taraqqiyot strategiyasida ham O’zbekiston bajarishni o’z zimmasiga olgan BMT Barqaror taraqqiyot maqsadlarini mamlakatimiz hayotiga tatbiq etishning aniq taktika va strategiyalari belgilab berilmoqda. Boshqacha aytganda, O’zbekiston tashqi xalqaro munosabatlarning teng huquqli a’zosi sifatida o’zining BMT Barqaror taraqqiyot maqsadlari bilan 24 hamohang holda rivojlanishi, bu boradagi o’ziga xos o’rni va ahamiyati, yanada muhimi, ibratli tajribasini butun dunyoga ko’rsata oldi. O’z navbatida, Yangi O’zbekiston tarraqqiyot strategiyasi ushbu muhim taraqqiypravar jarayon uzluksiz davom etayotganidan dalolat beradi. Bugungi kunda xalqaro hamjamiyat tomonidan Taraqqiyot huquqi to’g’risidagi konvensiya loyihasi ishlab chiqilyapti. Qolaversa, 35 yildan buyon Taraqqiyot huquqi to’g’risidagi deklarasiya amal qilmoqda. Shu ma’noda, O’zbekiston Prezidenti taqdim etayotgan Taraqqiyot strategiyasi xalqaro hamjamiyatning rivojlanish tendensiyalariga, butun dunyoning taraqqiyot trendlariga to’la mos keladi. Shuni ham aytish joizki, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qo’shma qarori bilan Barqaror taraqqiyot maqsadlarini amalga oshirish bo’yicha konstitutsiyaviy parlament komissiyasi tuzilgan. Parlament komissiyasi Barqaror taraqqiyot maqsadlari ijro etilishini parlament nazorati yo’li bilan ta’minlamoqda. Binobarin, Taraqqiyot strategiyasini amalda tatbiq etishda ham parlamentning roliga alohida e’tibor qaratilayotgani juda muhim. Jamoatchilik muhokamalari yakunlari bo’yicha kelib tushgan taklif va tavsiyalar asosida maromiga yetkazilganidan so’ng davlatimiz rahbari tomonidan imzolanishi kutilayotgan “Yangi O’zbekistonning 2022-2026 yillarga mo’ljallangan taraqqiyot strategiyasi to’g’risida”gi farmon asosida: birinchidan, Yangi O’zbekistonning 2022-2026 yillarga mo’ljallangan taraqqiyot strategiyasi; ikkinchidan, Yangi O’zbekistonning 2022–2026 yillarga mo’ljallangan taraqqiyot strategiyasini 2022 yilda amalga oshirish bo’yicha “yo’l xaritasi”; uchinchidan, Yangi O’zbekistonning 2022–2026 yillarga mo’ljallangan taraqqiyot strategiyasini amalga oshirish bo’yicha milliy komissiya tarkibi tasdiqlanadi. 25 Xususan, Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasi loyihasining 11- maqsadida “Xalq bilan muloqotning samarali mexanizmlarini takomillashtirish” muhim vazifa etib belgilanmoqda. Xalq bilan ochiq muloqotning mexanizmlarini yanada takomillashtirish, muhim qarorlarni jamoatchilik fikrini inobatga olgan holda qabul qilish amaliyotini kengaytirish, davlat organlariga kelib tushgan murojaatlarni ko’rib chiqish jarayonini raqamlashtirish, murojaatlarni tezkor va sifatli ko’rib chiqilishini ta’minlash ko’zda tutilmoqda. Eng asosiysi, Yangi O’zbekistonning 2022–2026 yillarga mo’ljallangan taraqqiyot strategiyasini 2022 yilda amalga oshirish bo’yicha “yo’l xaritasi” loyihasida “Davlat xalqqa xizmat ko’rsatishi shart” g’oyasini tatbiq etishni nazarda tutuvchi “Xalqchil davlat” milliy dasturini ishlab chiqish vazifasi zimmamizga yuklangani bejiz emas. Albatta, ushbu Dastur loyihasi, i lg’or xorijiy davlatlarning tajribasini inobatga olgan holda, belgilangan muddatda ishlab chiqiladi va taqdim etiladi. “Yo’l xaritasi” loyihasida yana bir muhim vazifa – Xalq qabulxonalarining huquqiy maqomini takomillashtirish masalasi uchun mas’ul etib belgilanganmiz. Xalq qabulxonalari faoliyatining huquqiy asoslarini takomillashtirish va ularning davlat boshqaruvi tizimidagi maqomini mustahkamlashga qaratilgan Konstitusiyaviy qonunni qabul qilish bo’yicha ishlarni allaqachon boshlab yubordik. Xalq bilan bevosita muloqot qilish, yurtdoshlarimizning dardu tashvishlari, muammolarini ijobiy hal etish bo’yicha mutlaqo yangi demokratik tizim – Xalq qabulxonalari o’tgan besh yilda faoliyat yuritib kelmoqda va o’zini oqladi. Bundan tashqari barcha davlat organlari faoliyatida “ xalq dardiga kuloq solish ”, muammolarni joyida hal etish va xalqni rozi qilish bo’yicha samarali ishlar qilinmoqda. 26 Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasi loyihasining 12-maqsadi “Ta’sirchan jamoatchilik nazoratini amalga oshirishning tashkiliy-huquqiy asoslarini takomillashtirish” deb nomlangani bejiz emas. Zero, bu o’rinda o mmaviy axborot vositalarining roli va jurnalistlarning kasbiy faoliyati himoyasini yanada kuchaytirish, odamlarni qiynayotgan muammolar hamda islohotlarning ijrosi ahvolini o’rganishda ijod ahli mehnatidan samarali foydalanish ko’zda tutilmoqda. Bularning barchasi, o’z navbatida, yurtimizda ta’sirchan jamotchilik nazoratini o’rnatishga xizmat qiladi. Ma’lumki, Harakatlar strategiyasi doirasida yurtimizda ommaviy axborot vositalarining jamoatchilik nazoratini amalga oshirish borasidagi o’rni va ahamiyati qonunchilik negizida tubdan kuchaytirilgandi. Taraqqiyot strategiyasida ana shu tashkiliy-huquqiy asoslarni takomillashtirish ko’zda tutilgani yangi davr talabidir. Shu nuqtai nazardan, Taraqqiyot strategiyasi loyihasining 83- maqsadi “Fuqarolarning axborot olish va tarqatish erkinligi borasidagi huquqlarini yanada mustahkamlash” deb atalgani hamda unda bir qator muhim vazifalar ko’zda tutilgani ham katta hamiyatga ega. Avvalambor, bu o’rinda axborot sohasini tartibga solishga qaratilgan mavjud qonunlar O’zbekiston Respublikasi Axborot kodeksi shaklida unifikasiya qilinishi haqida so’z bormoqda. Shuningdek, fuqarolarning axborot kommunikasiya vositalaridan foydalanish madaniyati oshiriladi. Turli yosh toifasi uchun mo’ljallangan o’quv kurslari hamda onlayn dasturlar ommalashtiriladi. Xalq ta’limi va professional ta’lim tizimining tegishli darsliklariga media savodxonlik bo’yicha mavzular joriy qilinadi. Shaxsiy va sir saqlanishi lozim bo’lgan ma’lumotlarni internet tarmog’ida oshkor qilish bilan bog’liq daxlsizlik huquqlari buzilishining oldini olish ham ko’zda tutilgan. Bunda Jinoyat kodeksi va Ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi kodeksning daxlsizlik huquqlari bilan bog’liq moddalariga tegishli qo’shimcha va o’zgartirishlar kiritish to’g’risidagi qonun loyihasi tayyorlanadi. 27 O’z navbatida, “Yo’l xaritasi” 46-bandida qiynoqlarning oldini olish bo’yicha preventiv mexanizmlarni takomillashtirish haqida so’z boradi. Inson huquqlari bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Milliy markazi ushbu vazifaning asosiy ijrochilaridan biridir. Bunda, birinchidan, qiynoqlarning oldini olish bo’yicha tegishli xalqaro hujjatlarni ratifikasiya qilish masalasini ko’rib chiqish taqozo etiladi. Ikkinchidan, qiynoqlarning oldini olish bo’yicha preventiv milliy mexanizm ning qonuniy asoslarini rivojlantirish kerak bo’ladi. Hamkor tashkilotlar bilan har ikki masala bo’yicha, umuman, Taraqqqiyot strategiyasi ijrosi doirasida o’zaro hamjihatlikda faol ish olib boramiz. Taraqqiyot strategiyasi loyihasining 19-maqsadi – advokatura institutining inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilishdagi salohiyatini tubdan oshirish, shuningdek, aholi va tadbirkorlik sub’yektlarining malakali huquqiy xizmatlarga bo’lgan talabini to’liq qondirishdan iborat. Bunda: advokatura institutini to’laqonli o’z-o’zini boshqarish tizimiga o’tkazish, Advokatlar palatasi boshqaruv organlarining advokatlar hamjamiyati oldidagi hisobdorligini kuchaytirish, tizimga yosh malakali kadrlarni jalb qilish; advokatlar malakasini oshirish tizimining zamonaviy va samarali mexanizmlari va institusional asoslarini shakllantirish; advokatlik faoliyatiga zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy qilish orqali ortiqcha byurokratiya va qog’ozbozlikka chek qo’yish, sudlar, huquqni muhofaza qiluvchi organlar va boshqa davlat organlari bilan elektron hujjatlar almashinuvini yo’lga qo’yish; bepul huquqiy yordam ko’rsatish ko’lamini kengaytirish, notariat va fuqarolik holatlari dalolatnomalarini yozish organlarining xizmatlaridan ovoragarchiliksiz, shu jumladan masofadan turib va “yagona darcha” tamoyili asosida foydalanishni ta’minlash ko’zda tutilmoqda. 28 Yana bir muhim jihat: Loyihaning 90-maqsadida BMT organlari va institutlari, global va mintaqaviy iqtisodiy, moliyaviy va gumanitar tashkilotlardagi faoliyatni kuchaytirish haqida so’z boradi. Ya’ni, O’zbekistonni BMT tuzilmalari orqali dunyo hamjamiyatiga keng tanitish; O’zbekiston rahbariyatining BMT doirasidagi tashabbuslarini amalga oshirishni ta’minlash; BMT va uning muassasalari bilan iqtisodiy-moliyaviy va konsultativ hamkorlikni rivojlantirish bunda muhim ahamiyat kasb etadi. Shuningdek, BMT va uning ixtisoslashgan muassasalari bilan madaniy-gumanitar hamkorlikni jadallashtirish; BMTning “Inson huquqlari yo’lida harakatga da’vat” tashabbusini ilgari surish uchun barcha sheriklar bilan yaqin hamkorlikni davom ettirish istiqbollari ko’rsatib berilmoqda. Muxtasar aytganda, Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasi loyihasi negizida bir qancha yangi dasturlar, yangi konsepsiyalar, yangi qonun hujjatlari qabul qilinishi nazarda tutilmoqda. Bu bilan mamlakatimizning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va ekologik rivojlanishining keyingi bosqichida amalga oshiriladigan islohotlar keng qamrab olinmoqda. Shunday ekan, Taraqqiyot strategiyasining tasdiqlanishi va muvaffaqiyatli amalga oshirilishi O’zbekistonda demokratik huquqiy davlat barpo etish hamda erkin fuqarolik jamiyatini rivojlantirish orqali inson qadrini ulug’lashga qaratilgan ulkan maqsad va vazifalarimizga erishish imkonini beradi. 29 1.3. YANGI O’ZBEKISTON IJTIMOIY DAVLAT: MOHIYATI VA MAZMUNI Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasida inson huquqlarini ta’minlashning ustuvor yo’nalishlardan biri gender tenglik – samarali iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyot omili hisoblanadi. Mamlakatimizda xotin-qizlarning o’z imkoniyatlarini to’laqonli ro’yobga chiqarishlari uchun barcha shart-sharoitlarni ta’minlash davlat siyosati darajasiga ko’tarildi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 2015 yilning sentyabr oyida Barqaror rivojlanish bo’yicha o’tkazilgan sammitida qabul qilingan 70-sonli rezolyusiyasiga muvofiq, 2030 yilgacha bo’lgan davrda BMT Global kun tartibining Barqaror rivojlanish maqsadlarini izchil amalga oshirish bo’yicha tizimli ishlarni tashkil etish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 20 oktyabrdagi 841-sonli “2030 yilgacha bo’lgan davrda barqaror rivojlanish sohasidagi milliy maqsad va vazifalarni amalga oshirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Qarori qabul qilindi. Unga ko’ra, O’zbekistonda Barqaror rivojlanishning Beshinchi maqsadini amalga oshirish doirasida “Gender tenglikni ta’minlash hamda barcha xotin-qizlarning huquq va imkoniyatlarini 30 kengaytirish”ga oid to’qqizta vazifa ishlab chiqildi. Ushbu vazifalarni amalga oshirishda mamlakatimiz ijtimoiy hayotining barcha jabhalarida salohiyat va imkoniyatlari ortib borayotgan ommaviy axborot vositalari, jumladan, internet va ijtimoiy tarmoqlar ham axborot manbai va muloqot vositasi sifatida muhim rol o’ynaydi. Aynan ommaviy axborot vositalari jamiyatda gender tengligini ta’minlashda muhim integrator vazifasini bajarishi mumkin. Ayniqsa, bugungi kunda axborot-kommunikasiya texnologiyalarining rivojlanishi munosabati bilan ommaviy axborot vositalarining huquqiy ong va madaniyatni shakllantirishda tobora muhim va ayni paytda, ko’p qirrali siyosiy ta’siri sezilmoqda. Axborot bilan ta’minlash darajasi ommaviy axborot vositalarining siyosiy roli va faolligi yanada oshganligini namoyon qilmoqda. Shuningdek, ayollarning jamiyatdagi o’rni, o’z navbatida, ommaviy axborot vositalarining siyosiy faoliyatda yetakchi ayollarning mavqeiga ta’siri kuchaydi. O’zbekistonning barqaror siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va ma’naviy rivojlanishida xotin-qizlarning davlat va jamiyatdagi mavqeini sezilarli darajada barqarorlashtirish, ayollarning ijtimoiy va siyosiy jarayonlarga faol integrasiyalashuvi orqali gender tengligini ta’minlashda OAVlarining ishtiroki juda muhim. Tan olib aytish kerakki, bugungi kunda bosma, vizual va elektron ommaviy axborot vositalari xotin-qizlar hayotining rang-barangligi, jamiyat rivojiga qo’shayotgan hissasi to’g’risida xolisona va aniq tasavvur bera olmayapti. Davlat tomonidan keng ko’lamli axborot imkoniyatlaridan foydalanish gender tengligi siyosatini muvaffaqiyatli amalga oshirish omillaridan biridir. BMT, BMT Taraqqiyot Dasturi, tashkilotning Ayollar fondi (UNIFEM – United Nations Development Fund for Women), Bolalar fondi (UNICEF – United Nations International Children’s Emergency Fund) hamda Yevropa Kengashi faoliyatida dunyo hamjamiyatining ayollarga e’tiborini kuchaytirishga erishish, xotin-qizlardan taraqqiyotning siyosiy mexanizmi sifatida hamda rivojlanishning 31 istiqbolli strategik resursi sifatida foydalanish bo’yicha xalqaro strategiya va yondashuvlar ommaviy axborot vositalarida tizimli ravishda yoritib kelinmoqda. Tahlillar shuni ko’rsatmoqdaki, ommaviy axborot vositalarida faoliyat yurituvchi ayollar soni global miqyosda tobora ortib bormoqda, shu bilan birga, erkaklarning rahbarlik lavozimlarini (prodyusserlar, rahbarlar, bosh muharrirlar va noshirlar) egallashi yanada ko’proq kuzatilmoqda. Bu kabi tengsizlikning ko’rinishlari turli sohalarda, jumladan, siyosat, xorijiy davlatlar hududida jurnalistik faoliyat olib borishda, sport jurnalistikasi sohalarida, tungi ish smenasida ishlashda yaqqol ko’zga tashlanmoqda. Global Media Monitoring Project (GMMP) hisobotiga ko’ra, butun dunyo bo’ylab ayol jurnalistlarga oila, turmush tarzi, moda va san’at kabi “yengil” mavzular ko’proq topshiriladi. Siyosat, iqtisodiyot, texnika yo’nalishidagi “og’ir” yangiliklarning ayollar tomonidan yozilishi va yoritilishi holatlari kamroq. Aynan OAV kontentida gender tengsizlik, eskicha qarashlar yoki kamsitish alomatlari borligi, bundan tashqari, ommaviy axborot vositalarida gender stereotiplarining saqlanib qolishi, ijtimoiy tarmoqlarda nozik jins vakillariga nisbatan nafrat nutqining keng tarqalganligi, kontr-stereotiplarning kamligi va ommaviy axborot vositalarida ayollarga nisbatan zo’ravonlik kabi masalalarning ko’pincha shov-shuvli tarzda yoritilishi jurnalistlarning zarur tayyorgarlikka ega emasligining belgisi hisoblanadi. 2013 yilda Yevropa Kengashi Vazirlar qo’mitasi tomonidan gender tengligi va ommaviy axborot vositalari bo’yicha tavsiyanoma qabul qilingan bo’lib, unda qo’yidagi 6 ta yo’nalish bo’yicha amalga oshirilishi lozim bo’lgan 16 ta chora- tadbir belgilab qo’yilgan: 1. Gender tengligi siyosati va qonunchiligi, ko’rsatkichlar 2. Axborot bilan ta’minlash va ilg’or tajribalarni targ’ib qilish 3. Hisobot berish kanallari 4. Tadqiqot va nashrlar 5. Mediasavodxonlik 32 6. Faol fuqarolik. 2015 yilda esa ushbu tavsiyalarning a’zo davlatlar tomonidan amalga oshirilishini qo’llab-quvvatlash bo’yicha keng qamrovli yo’riqnomalar aks etgan qo’llanma nashr etilgan. Gender stereotiplari va seksizmga qarshi kurashish, jumladan, ommaviy axborot vositalari orqali kurashish – Yevropa Kengashi gender tengligi bo’yicha strategiyasining ustuvor vazifalaridan biridir. Gender tengligi bo’yicha komissiya Yevropa Kengashining 2018–2023 yillarga mo’ljallangan gender tengligi strategiyasining oltita maqsadini amalga oshirishni qo’llab-quvvatlaydi. Ommaviy axborot vositalari, shuningdek, internet va sun’iy intellekt gender tengligiga sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Gender tengligini ta’minlash bo’yicha aniq chora-tadbirlar, shuningdek, ushbu sohalarga gender tengligi istiqbollarini integrasiya qilish ushbu sektorlarning haqiqatan ham inklyuziv bo’lishini va ular ijtimoiy o’zgarishlarga hissa qo’shishini ta’minlash uchun juda muhimdir. YUNESKOning Global ustuvor “gender tengligiga” muvofiq, tashkilot 2030 yilgacha ommaviy axborot vositalarida gender tengligiga to’liq erishishga hissa qo’shib kelmoqda. Genderga yo’naltirilgan media ko’rsatkichlari ommaviy axborot vositalariga ularning mazmuni va ishini tahlil qilish uchun keng qamrovli asosni taqdim etadi va butun dunyo bo’ylab media tashkilotlari ishtirokidagi ta’lim tashabbuslari uchun asos bo’ladi. YUNESKO mutaxassislari va media ekspertlari tomonidan mass-media uchun gender sezuvchan indikatorlar ishlab chiqilgan, ularning maqsadi “foydalaniladigan texnologiyalardan qat’i nazar barcha turdagi ommaviy axborot vositalari orqali gender tenglikka ko’maklashish hamda xotin-qizlarning huquq va imkoniyatlarini kengaytirish”dan iborat. YUNESKO tashabbusi bilan tashkil etilgan ommaviy axborot vositalari va Gender siyosati muammolari bo’yicha Global alyans gender tengligi sohasidagi strategiya va siyosat bo’yicha sa’y-harakatlar hamda tadqiqotlarni muvofiqlashtirish uchun dunyoning har bir mintaqasidan yuzlab tashkilotlarni birlashtiradi. 33 II - BOB YANGI O’ZBEKISTONNING TARAQQIYOT STRATEGIYASIDA IJTIMOIY SOHANI RIVOJLANTIRISHNING ISTIQBOLLARI 2.1. IJTIMOIY SOHANI RIVOJIDA KIBERXAVSIZLIK MASALASI. Mamlakatimizda so’z erkinligini, fikrlar xilma-xilligini, odamlar o’z qarashlarini ochiq-oshkora ifoda etishini amalda ta’minlash uchun zarur shart- sharoit yaratilgan. Bugungi kunda yanada takomillashayotgan ushbu muhit milliy qonunchilik va O’zbekiston qo’shilgan xalqaro shartnomalar normalariga tayanadi. O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi – inson huquq va erkinliklarining kafolatidir. Unda har kim fikrlash, so’z va e’tiqod erkinligi huquqidan foydalanishi mustahkamlangan. Har kim o’zi istagan axborotni izlash, olish va uni tarqatish huquqiga ega. Lekin, amaldagi konstitusiyaviy tuzumga qarshi qaratilgan axborot va qonun bilan belgilangan boshqa cheklashlar bundan mustasno. Shuningdek, fikr yuritish 34 va uni ifodalash erkinligi faqat davlat siri va boshqa sirlarga taalluqli bo’lgan taqdirdagina qonun bilan cheklanishi mumkin. Bu haqda so’z borganda, avvalambor, mamlakatimiz mustaqillikka erishganidan so’ng qo’shilgan dastlabki xalqaro-huquqiy hujjatlardan biri bo’lgan Inson huquqlari umumjahon deklarasiyasida mustahkamlangan asosiy tamoyillar Konstitusiyamizda o’zining to’la ifodasini topganini ta’kidlash lozim. Deklarasiyaning 19-moddasida qayd etilgan fikrlash, so’z va e’tiqod erkinligi hamda har kimning o’zi istagan axborotni izlash, olish va uni tarqatish huquqiga egaligi shular jumlasiga kiradi. Bugungi kunda Konstitusiyamiz va qonunlarimiz talabiga ko’ra so’z, axborot, e’tiqod, fikr va g’oyalar erkinligi hamma fuqarolarga tegishli hisoblanadi. Davlatimiz rahbari ta’kidlaganidek, «fuqarolarning fikr, so’z va e’tiqod erkinligiga doir konstitusiyaviy huquqlarini ta’minlash – rivojlangan demokratik davlat va kuchli fuqarolik jamiyatini barpo etishning muhim shartidir». Harakatlar strategiyasi doirasida o’tgan besh yilda yurtimizda so’z erkinligini ta’minlash, erkin fikr yuritish uchun huquqiy himoyani, davlat idoralarining ochiqligini kuchaytirish, blogerlik mavqeini ko’tarish, barcha toifadagi ommaviy axborot vositalari xodimlarini himoya qilish borasida bir qancha amaliy ishlar qilindi. Natijada faol ommaviy axborot vositalari xalq orasida tobora hurmat-e’tibor qozonib, “to’rtinchi hokimiyat” darajasiga ko’tarilib bormoqda. Bunga hammamiz guvoh bo’lib turibmiz. So’nggi paytlarda ommaviy axborot vositalarida, ijtimoiy tarmoqlarda qanday yangilik paydo bo’lmasin, turli munozarali bahslar, fikrlar, tortishuvlar ko’rinishida ushbu axborotga munosabatlar bildirilmoqda. Bu ham yurtimiz ommaviy axborot vositalari va fuqarolarimizning faollashib borayotganini ko’rsatadi. O’z navbatida, “2022-2026 yillarga mo’ljallangan Yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasi”da yettita ustuvor yo’nalish bo’yicha eng muhim vazifalar belgilab olindi. Ana shu keng qamrovli chora-tadbirlarning belgilangan 35 muddatlarda va sifatli bajarilishida jamoatchilik, xususan, ommaviy axborot vositalarining o’rni nihoyatda katta. Chunki hamkasblarimiz jamoatchilik nazoratini o’rnatmasa, jurnalist tekshiruvi asnosida davlat organlarining harakatsizligi va sust faoliyati haqida bong urmasa, oldimizga qo’ygan maqsad-vazifalarga erishish, odamlarimizni rozi qilish haqida fikr yuritish oson emas. Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasining to’rtinchi ustuvor yo’nalishi “Mamlakatimiz xavfsizligi va mudofaa salohiyatini kuchaytirish, ochiq, pragmatik va faol tashqi siyosat olib borish” deb nomlangan. Ushbu ustuvor yo’nalishning dastlabki, umuman, Taraqqiyot strategiyasining 33-maqsadida fuqarolarning axborot olish va tarqatish erkinligi borasidagi huquqlarini yanada mustahkamlashga oid quyidagi:  axborot sohasini tartibga soluvchi yagona tizimlashtirilgan normativ-huquqiy hujjat loyihasini ishlab chiqish;  fuqarolarning axborot-kommunikasiya vositalaridan foydalanish madaniyatini oshirish;  shaxsiy va sir saqlanishi lozim bo’lgan ma’lumotlarni Internet tarmog’ida oshkor qilish bilan bog’liq daxlsizlik huquqi buzilishining oldini olish;  kiberjinoyatchilikning oldini olish tizimini yaratish bilan bog’liq chora-tadbirlar ko’zda tutilgan. Ayni vaqtda bu chora-tadbirlar izchillik bilan amalga oshirilmoqda. Xususan, axborot sohasini tartibga soluvchi yagona tizimlashtirilgan normativ-huquqiy hujjat loyihasi ishlab chiqilmoqda. Binobarin, O’zbekiston Prezidenti bunga qadar axborot sohasini tartibga solishga qaratilgan mavjud qonunlarni Axborot kodeksi shaklida uyg’unlashtirish tashabbusini ilgari surgandi. Shuningdek, fuqarolarning axborot-kommunikasiya vositalaridan foydalanish madaniyatini oshirish yo’lida turli yosh toifasi uchun mo’ljallangan o’quv kurslari va onlayn dasturlarni ommalashtirishga e’tibor qaratilmoqda. Bu 36 jarayonda xalq ta’limi va professional ta’lim tizimining tegishli darsliklariga mediasavodxonlik bo’yicha mavzular joriy qilinishi alohida ahamiyat kasb etadi. So’z erkinligini ta’minlash barobarida, ommaviy axborot vositalarida shaxsning daxlsizlik huquqlari buzilishining oldini olish masalasi ham jiddiy o’rin tutadi. Shuning uchun Jinoyat kodeksi va Ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi kodeksning daxlsizlik huquqlari bilan bog’liq moddalariga tegishli qo’shimcha va o’zgartirishlar kiritish borasida ish olib borilmoqda. Yana bir muhim amaliy natija: joriy yil 15 aprelda “Kiberxavfsizlik to’g’risida”gi qonun qabul qilindi. Qonunning maqsadi – mamlakatimizda kiberxavfsizlik sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat bo’lsa, asosiy vazifalari – kibermakonda shaxs, jamiyat va davlat manfaatlarini tashqi va ichki tahdidlardan himoya qilish hisoblanadi. Qonunda ta’rif berilganidek, kiberxavfsizlik – kibermakonda shaxs, jamiyat va davlat manfaatlariga tahdid soluvchi shart-sharoitlar va omillar majmuidir. O’z navbatida, “kibermakon” tushunchasi – axborot texnologiyalari yordamida yaratilgan virtual muhitni anglatadi. Soha ekspertlarining fikricha, O’zbekistoda kiberxavfsizlikni ta’minlash uchun normativ-huquqiy bazani ishlab chiqish zarurati ana shu kibermakondagi muammolar va xatarlar, kiberjinoyatchilik, onlayn hujumlarning keskin ortishi, dunyoda kibermakon rivojlanishining oldindan aytib bo’lmaydigan jadal sur’atlariga borib taqaladi. Shu nuqtai nazardan, yangi Qonunda kiberjinoyatchilikning oldini olish, unga qarshi kurashish prinsiplari, yo’nalishlari, usullari, mas’ul davlat organi va uning vakolatlari, kiberxavfsizlik hodisalari bo’yicha choralar ko’rish hamda xalqaro hamkorlik masalalari nazarda tutilgani juda muhim. Bu o’rinda, avvalo, XXI asrning yangidan-yangi global muammolari qatori kiberjinoyatchilik ham allaqachon hayotimizga kirib kelgani haqida muxtasar to’xtalish lozim. Uning turli virusli dasturlarni tarqatish, parollarni buzib kirish, kredit-karta va boshqa bank rekvizitlaridagi mablag’larni o’zlashtirish, talon-toroj 37 qilish, shuningdek, Internet orqali qonunga zid axborotlar, bo’hton, ma’naviy buzuq ma’lumotlarni tarqatish bilan bashariyat hayotiga katta xavf solayotganidan ko’z yumib bo’lmaydi. Binobarin, “Kiberxavfsizlik to’g’risida”gi qonunning qabul qilinishi, uni tasdiqlashda bevosita ishtirok etgan parlament vakillari ta’biri bilan aytganda: birinchidan , shaxs, jamiyat va davlatning xavfsizligini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi; ikkinchidan , kiberxavfsizlikni davlat tomonidan tartibga solish, huquqiy, tashkiliy, ilmiy-texnik va me’yoriy uslubiy ta’minot tizimini takomillashtirishga, axborot tizimlari va resurslarining yaxlitligini ta’minlashga salmoqli hissa qo’shadi; uchinchidan , ruxsatsiz harakatlar, axborotni yo’q qilish, o’zgartirish, buzish, nusxalash, bloklash va mamlakatning axborot tizimlari va tarmoqlariga noqonuniy aralashishning boshqa shakllarining oldi olinishiga xizmat qiladi. Bundan tashqari, Taraqqiyot strategiyasining “Ta’sirchan jamoatchilik nazoratini amalga oshirishning tashkiliy-huquqiy asoslarini takomillashtirish” deb nomlangan 12-maqsadida jamoatchilik nazoratini amalga oshirishning zamonaviy shakllarini rivojlantirish istiqbollari belgilab berilgan. Bunda jamoatchilik nazoratini amalga oshirishda, jumladan, ommaviy axborot vositalarining roli va jurnalistlarning kasbiy faoliyati himoyasini yanada kuchaytirish haqida so’z bormoqda. Ushbu muhim maqsadga erish uchun, birinchi navbatda, fuqarolarni qiynayotgan muammolar hamda islohotlarning samaradorligini o’rganishda ommaviy axborot vositalari bilan hamkorlik qilish tartibini joriy qilish darkor. Shu bilan birga, ommaviy axborot vositalarining faoliyatiga noqonuniy aralashganlik va to’sqinlik qilganlik, jumladan, mansabdor shaxslar tomonidan syenzura o’rnatish, tahririyat xodimlariga bosim va tazyiq o’tkazish, materiallar va texnik vositalarni ulardan g’ayriqonuniy ravishda olib qo’yish harakatlari sodir etilgani uchun javobgarlikni yanada kuchaytirish lozim. 38 Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasida, jumladan, ommaviy axborot vositalarining roli va jurnalistlarning kasbiy faoliyati himoyasini yanada kuchaytirish, odamlarni qiynayotgan muammolar hamda islohotlarning ijrosi ahvolini o’rganishda ijod ahli mehnatidan samarali foydalanish ko’zda tutilgan. Bu, o’z navbatida, yurtimizda ta’sirchan jamoatchilik nazoratini o’rnatishda nihoyatda qo’l keladi. Harakatlar strategiyasi doirasida yurtimizda ommaviy axborot vositalarining jamoatchilik nazoratini amalga oshirish borasidagi o’rni va ahamiyati qonunchilik negizida tubdan kuchaytirilgandi. Taraqqiyot strategiyasida ana shu tashkiliy-huquqiy asoslarni takomillashtirish ko’zda tutilgani yangi davr talabidir. Taraqqiyot strategiyasining 33-maqsadi aynan “Harakatlar strategiyasidan – taraqqiyot strategiyasi sari” g’oyasini keng targ’ib etish orqali jamiyatda sog’lom dunyoqarash va bunyodkorlikni umummilliy harakatga aylantirish” deb nomlangani ham bejiz emas. Ezgulik va insonparvarlik tamoyiliga asoslangan ushbu g’oya asosida, jumladan, ommaviy axborot vositalarida, ijtimoiy tarmoqlarda xolis axborotlarni o’z vaqtida berib borish orqali yolg’on ma’lumotlar tarqalishining oldini olishga jiddiy e’tibor qaratilmoqda. Xulosa qilib aytganda, axborot va matbuot erkinligi, fuqarolarning o’z xohish-irodasini erkin bildirishi, davlat idoralari faoliyatining ochiqligi va oshkoraligi Yangi O’zbekistonning sifat ko’rsatkichlaridan biriga aylanib bormoqda. Bularning barchasi, bir tomondan, mamlakatimizda so’z erkinligini to’la ta’minlashga xizmat qilsa, ikkinchi tomondan, ommaviy axborot vositalaridan ijtimoiy mas’uliyatni teran anglashni ham taqozo etadi. 39 2.2. IJTIMOIY SOHA ISTIQBOLIDA BELGILANGAN YOSH YETAKCHILAR Bugungi kunda yoshlarda yetakchilik qobiliyatini shakllantirish dolzarb mavzulardan biri bo’lib, uning natijasi istiqbolli bo’lishi kutilmoqda. Ayni kunlarda yetakchilik ijtimoiy, psixologik va iqtisodiy sohalarning bosh mavzusiga aylandi. Shaxsning yetakchilik sifatlarini rivojlantirish uslublari va yo’llari izlanmoqda. Bu borada yoshlarning yetakchiligi ijtimoiy faollik sifatida o’rganilmoqda. Zero yoshlarda shaxs sifatlarining ijobiy rivojlantirilishi yurtimiz kelajagiga ulkan xissa qo’shadi. Yetakchilik borasida yoshlar o’qitilmaydi, bu ularda yillar davomida shakllantiriladigan sifatlardan biri sanaladi. Tarmoqli biznesning tajribali yetakchisi, olamga mashxur xitoylik marketolog Chen Chjanning “Kak motivirovat lyudey” (xitoy tilidan tarjimasi, Ki yev 2002 yil) kitobida shunday ma’lumot keltiriladi: “83% holatda odamlar ko’rish, 11% eshitish, 3,5% hid bilish, 1,5% sezish, 1% ta’m bilish orqali o’rganadilar. Adabiyotni o’qish 10%, eshitish 20%, ko’rish 30%, ham ko’rish, ham eshitish 50%, axborot tarkibini muhokama qilish 40 70%, qabul qilingan ma’lumotni amaliyotda qo’llab, natijasini tahlil qilish esa ax borotning 90%ini eslab qolishga yordam beradi. “Muallifning erishgan yutuqlarini inobatga olsak, keltirilgan ushbu ma’lumotlarga tayanib, ish yuritib ko’rish yoki fikrlash albatta ziyon qilmaydi. OAV orasida gazeta va jurnallar yoshlarning o’qish qobiliyati orqali ta’sir qila oladi. Bu berilgan ma’lumotning 10%igina esda qoladi degani. Radiokanallar esa o’z- o’zidan eshitish orqali ta’sir qiladi va ma’lumotlarning 20%inigina tinglovchi eslab qolishi mumkin. Bu borada telekanallar yetakchilik qiladi, ya’ni TV orqali berilgan ma’lumotlarning 5 0%i tomoshabinning xotirasida qoladi. Televideniye – millionlar auditoriyasi, informasiya olishning eng qulay, eng ta’sirchan vositasidir . Shunday bo’lsada, bugungi kunda internet yoshlar orasida ommalashib bormoqda. Aynan internet orqali yoshlar bilan jonli muloqot olib borish, yangi ma’lumotlarni yetkazish, onlayn treninglar olib borish, axborotni tahlil qilish, amaliyotda qo’llanilgan yangiliklar natijasini baholash kabi bir qator ishlarni olib borish mumkin. An’anaviy OAV yanada ken groq auditoriyaga yetib borishi uchun o’z eshittirishlarini tezlik bilan rivojlanayotgan axborot texnologiyalari bilan baravar olib borishga harakat qilishyapti, masalan hozirgi paytda gazetalar elektron versiyalarini, radio va telekanallar eshittirish va ko’rsatuvlarini sun’iy yo’ldosh orqali va umumjahon internet tarmog’i orqali uzatishni amalga oshiryapti. OAV sifatida internetning xususiyati – xabarlarni juda tezkor uzatishi, ma’lumotga juda boyligi va chegara bilmasligidir. Bu esa, Chen Chjanning ta’biri bilan aytganda, berilgan axborotning 90%ini eslab qolishga imkon beradi. Demak, bugungi kunda yoshlarda yetakchilik qobiliyatini shakllantirishda asosan televide 41 niye va internet xizmatidan unumli foydalanishimiz mumkin. Yetakchilik qobiliyati shakllangan insonlar boshqalarga nisbatan har qanday vaziyatda ham hayotga bo’lgan qiziqishining kuchliligi, muammolarni hal qilishning turli yo’llarini topa olishi, atrofdagilarni ergashtira olishi bilan ustun bo’ladi. Ularda kuchli ichki kuch mavjud “Eng sodiq do’st, eng zarur hamroh” bo’lib, oldindagi hayotiy maqsadlariga erishishida yordam beradi. Yetakchilik - bu komillikka intiluvchi hayotiy kuchdir. Biz yoshlarning har birimizda mana shu kuchning zarralari mavjud va za rralarni harakatga keltirish mukamallikka yetkazadi. Yoshlarda yetakchilik potens ialining faollashishi va rivojlanish jarayonini tashkil qilish bo’yicha maqsadli ishlar tizimini ishlab chiqish bugungi kunda dolzarbdir. Bunday tizimning asosiy vazifasi yoshlarning hayotiy kuchlarini namoyish qilish, rivojlantirish va o’z yetakchilik potensialini ongli ravishda amaliyotda qo’llay olishga ko’maklashishdir. OAV orqali bugungi kunda albatta bu kabi ishlar amalga oshirilmoqda. Ya’ni, yoshlar orasida o’zining yetakchilik qobiliyati bilan yutuqlarga erishayotgan yoshlar xaqida ma’lumotlar, ularning muvaffaqiyatlari, yurtimiz ravnaqiga qo’shayotgan hissalarini yoritish hali o’z iste’dodini namoyish etib ulgurmagan yoshlar uchun motivasiya vazifasini bajary apti. Bugungi kunda o’zining yetakchilik qobiliyati sabab juda ko’p muvaffaqiyatlarga erishib kelayotgan, yurtimiz ravnaqiga o’z hissasini qo’shayotgan, vatanimiz sharafini yuksaklarga ko’tarayotgan yoshlarimiz talaygina. Ana shunday yoshlardan biri Akbarov Saidakbarxon Tohir o’g’li bo’lib, u bugungi kunda Turizmni rivojlantirish qo’mitasi raisi o’rinbosarining v.b. lavozimiga tayinlangan. Saidakbarxon turizm sohasini rivojlantirish bo’yicha bir qancha amaliy takliflarini berib, o’zining yetakchilik qobiliyatini namoyish etdi. 2018 yilning 29 iyunida Olmazor tumanida bo’lib o’tgan 42 uchrashuvda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Saidakbarxonning yetakchilik qobiliyatini yuqori baholab, ana shu lavozimga nomzod sifatida taklif etdi. Yetakchilik qobiliyati yuzaga chiqishi uchun yoshlarga ravon nutq, so’z boyligi juda zarur. U o’z so’zlari bilan atrofdagi odamlarda ko’tarinkilikni uyg’otishi kerak, o’zidagi quvvatni ularga o’tkaza bilishi va ularda yashiringan tuyg’ularni yuzaga chiqara olishi kerak. Bularni amalga oshirish uchun esa bilim, qobiliyat va samarali yetakchilik ko’nikmalari zarur. OAV esa bu borada beminnat o’rgatuvchi bo’la oladi. Axborot qadim zamonlarda ham qudratli kuchga ega bo’lgan. Buni teran anglagan Navoiy hazratlari: Erursen shoh – agar ogoh sen, Agar ogohsen sen, shohsen sen, - deb yozgan edilar. OAV yoshlarimizni yurtimizda va jahonda sodir bo’layotgan yangiliklardan bohabar etib borishini esa barchamiz yaxshi bilamiz. Aslida, yetakchilik qobiliyati har bir ishda, har bir sohada kerak. Ishda ham, uyda ham, hayotda o’z o’rnini topishda, hatto jahonga chiqishda ham yetakchilik qobiliyati juda zarur. Yoshlarda yetakchilik qobiliyatini shakllantirishda OAVning o’rnini o’rganar ekanmiz, albatta uning barcha jihatlariga e’tibor berishimiz, yoshlarimizning bugungi kundagi intilishlari, umumiy ruhiyati, maqsadlari kabi holatlarni va OAVning bu borada amalga oshirayotgan ishlari, yutuq va kamchiliklarini ham ko’zdan kechirmog’imiz lozim. Umuman olganda, yoshlarning yetakchilik qobiliyatini shakllantirish juda dolzarb mavzu va bu boradagi ilmiy izlanishlar hali oldinda. Har qanday davlat va jamiyat barqarorligi va uning farovonligi eng avvalo yoshlarga bo’lgan munosabat bilan o’lchanadi. Shunday ekan ularni bugungi kun talabi darajasida nafaqat bilim berish shuning barobarida ularni to’laqonli shu yurtning farzandi, xalqparvar, elparvar 43 qilib tarbiyalash har qachongidan muhim va dolzarb masala. Tabiiyki, shu ma’noda yoshlar tarbiyasi har bir davrda ham jiddiy masala sifatida davr ziyolilarining doimiy e’tiborida bo’lgan. Mashhur ma’rifatparvar Abdulla Avloniyning: “Tarbiya biz uchun yo hayot – yo mamot, yo najot, yo halokat, yo saodat, yo falokat masalasidir”, - degan ibratli so’zlari yoshlar tarbiyasi har-bir davrda ham o’z dolzarbligi va muhimligini anglatadi. Xo’sh, shunday ekan o’z o’zidan savol tug’iladi, yoshlar tarbiyasi bugun qay holatda? Ular talab darajasidami? Ularni kimlar tarbiya qilyapti? Vaholanki, tarbiya haqida gap ketganda shunip unutmasligimiz lozimki, bundan 2,5 ming yil ilgari ham dolzarb va muhim ahamiyat kasb etgan va bugun ham shunday. Mustaqillik yillarida demokratik bozor o’zgarishlari talablariga mos ravishda ta’lim-tarbiya tizimi hamda yoshlar tarbiyasida tub yangilanishlar yuz berdi. Yoshlarimiz haqli ravishda Vatanimizning kelajagi uchun javobgarlikni zimmasiga olishga qodir bo’lgan, bugungi va ertangi kunimizning hal etuvchi kuchiga aylanib borayotgani barchamizga g’urur va iftixor bag’ishlaydi. Bu haqda Prezident Sh.Mirziyoyev ta’kidlaganidek: “Biz yoshlarga doir davlat siyosatini hech og’ishmasdan, qat’iyat bilan davom ettiramiz. Nafaqat dav om ettiramiz, balki bu siyosatni eng ustuvor vazifamiz sifatida bugun zamon talab qilayotgan yuksak darajaga ko’taramiz”. Shu maqsadda Hukumatning, tegishli vazirlik va idoralar hamda butun ta’lim tizi mining, hurmatli domlalarimiz va professor-o’qituvchilarning eng muhim vazifasi – yosh avlodga puxta ta’lim berish, ularni jismoniy va ma’naviy yetuk insonlar etib tarbiyalashdan iboratdir. Darhaqiqat, yoshlarga oid davlat dasturi mazmun mohiyatidan kelib chiqqan holda ularga zamonaviy ish joylari yaratish, ularning hayotda munosib o’rin egallashini 44 ta’minlashga qaratilgan shart sharoitlar yaratilib, -95- tadbirkorlik ishlarini tashkil qilishda yoshlarga davlat tomonidan kreditlar ajratilmoqda. Shuning barobarida muhim masalalardan hisoblangan yoshlarimizning mustaqil fikrlaydigan, yuksak intellektual va ma’naviy salohiyatga ega bo’lib, dunyo miqyosida o’z tengdoshlariga hech qaysi sohada bo’sh kelmaydigan insonlar bo’lib kamol topishi, baxtli bo’lishi uchun boshqaruvning barcha pag’onalarda aniq amaliy ishlar olib borilmoqda. «Bu har tomonlama sog’lom avlodni voyaga yetkazish yo’lidagi ishlarimizni izchil davom ettirib, yanada yuksak bosqichga ko’tarishga xizmat qilmoqda. Birinchi navbatda, onalik va bolalikni muhofaza qilish, barqaror rivojlanayotgan davlatning negizi bo’lgan oila institutini mustahkamlash maqsadida qonunchilik va normativ-huquqiy baza yanada kuchaytirildi. Xususan, joriy yilda qabul qilingan “Yoshlarga oid davlat siyosati to’g’risida”gi Qonun ushbu sohaning asosiy yo’nalishlari bo’lgan ijtimoiy, iqtisodiy, huquqiy va tashkiliy chora- tadbirlarni aniq belgilab berdi». Yosh oilalar, tadbirkor ayollar, kollej bitiruvchilari, oilaviy biznes va hunarmandlikni qo’llabquvvatlash uchun tijorat b anklari tomonidan yil davomida 2 trillion so’mdan ortiq kreditlar ajratildi . Yoshlar tarbiyasi – davrimizning eng dolzarb muammosidir. Bolalar oila va ota- onalarining emas, balki davlatimizning kelajagidir. Kelajak avlod taqdiri jamiyati mizdan va shuning bilan bir qatorda, har birimizdan katta mas’uliyat talab qiladi. Har bir oilada va har bir jamiyat o’z avlodini ma’naviy yetuk kishilar bo’lib yetishishini istaydi. “Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Biringizning bolasiga odob bermog’i, har kuni yarim so’ miqdorida sadaqa qilib turgandan afzaldir”, dedilar”. (Termiziy rivoyati) Bundan ravshan bo’ladiki, farzandga go’zal xulq va ta’lim-tarbiya berish mol-dunyo sarflab, 45 sadaqa qilishdan savobli hamdir. Yana bir hadisda “Hech bir ota o’z farzandiga xulquodobdan buyukroq meros bera olmaydi”, deya keltiriladi. Bundan ko’rinib turibdiki, har bir oilada farzand tar- -96- biyasiga alohida e’tibor qaratmog’i kerak. Chunki, yer yuzida jamiki insoniyat har neki ishni amalga oshirmasin, uning amalga oshirayotgan ishlari tarbiya mahsuli hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev yoshlar tarbiyasi butun millat oldidagi ulkan mas’uliyatli vazifa ekanligini ta’kidlab: “Agar farzandimizga to’g’ri tarbiya bermasak, har kuni, har daqiqada uning yurish-turishi, kayfiyatidan ogoh bo’lib turmasak, ularni ilmu hunarga o’rgatmasak, munosib ish topib bermasak, bu omonatni boy berib qo’yishimiz hech gap emas”, deya ta’kidlaydilar. Bu borada Prezidentimiz yoshlar dunyoqarashini shakllantirishda mafkura masalalariga alohida e’tibor qaratib kelmoqda. Zotan, yoshlarni barkamol insonlar etib voyaga yetkazish, yot mafkuralar, hurujlardan asrash, ularda turli g’oyaviy tahdidlarga qarshi ko’nikmalarni shakllantirish davlatimiz siyosatining muhim yo’nalishlaridan sanaladi. Albatta, e rtangi kunimiz, porloq kelajagimiz ana shunday yoshlar qo’lida. Zero, yoshlar ta’l im-tarbiyasiga tikilgan sarmoya kelajakka tikilgan sarmoyadir. Yangi davlatni barpo qilish oson bo’lmagani singari, uning porloq kelajagini shakllantirish ham yengil bo’lmaydi. Buning uchun kuch, g’ayr at, shijoatimizni ayamagan holda ilm va ma’rifatli yoshlarni tarbiyalamog’imiz lozim. Bugun O’zbekiston yoshlari bilim zakovatlari, intilishlari, mehnat shijoatlari bilan butun dunyoni hayratga sola boshladilar. Buning zamirida davlatimiz rahnamoligida yoshlarga oila, ta’lim muassasalari, mahalla va keng jamoatchilik tomonidan beriladigan ta’lim- tarbiya yotadi. “Nimani eksang shuni o’rasan”, deydi dono xalqimiz. Shunday ekan, bugungi kunda yoshlarimizga yaratilayotgan imkoniyatlar, ertangi 46 kunimiz porloq kelajagi uchun qo’yilayotgan tamal toshidir. Yoshlar tarbiyasiga e’tibor, o’zimizning kelajagimizga bo’lgan e’tibor ekanligini hech qachon yodimizdan chiqarmasligimiz va bu yo’lda barchamiz birday harakat qilmog’imiz lozim. Yoshlar o’rtasida tarbiyaviy ishlar saviyasini oshirish, uning turli uslublarini ishlab chiqish, bunday ul- kan mas’uliyatli, sharafli vazifani hal etishda maktab, oila, mahalla va jamoatchilik hamkorligi muhimdir. Bu borada O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov: «Ta’limni tarbiyadan, tarbiyani esa ta’limdan ajratib bo’lmaydi – bu sharqona qarash, sharqona hayot falsafasi», - degan qarashlarini esdan chiqarmasligimiz lozim. Tabiiyki, yoshlar tarbiyasini bugungi kun talabi darajasida bo’lishini ta’minlash uchun birinchi navbatda ularga tarbiya beruvchi yuksak ma’naviyatli insonlarni shakllantirishimiz lozim. Buning uchun insonlar qalbida o’zlikni anglashni, demakki o’tmishda bizning ajdodlarimiz kim bo’lganligini, bugun biz kimligimizni, kelajakda bizning avlodlarimiz qanday insonlar bo’lib yetishishi lozimligini teran tafakkur asosida idrok etib, ushbu yo’lda mas’ulligini his etadigan qatlamni shakllantirishga asosiy e’tibor bermog’imiz lozim. Bugungi kunning asosiy talabi – yoshlarni bilimli, ma’lumotli qilish bilan bir qatorda ularni muayyan kasbga yo’naltira bilish hamdir. Bugungi kunda yoshlar tarbiyasini kimlar amalga oshiradi. Ular kimlar va qanday shaxs? Albatta tarbiya oiladan boshlanadi va uni eng avval o ota-ona, oila yaqinlari, bobolaru, enajonlarimiz hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarida ko’rsatib o’tilganidek, yoshlar tarbiyasini quyidagi yuksak ma’naviyatli insonlar amalga os hiradi: • keng jamoatchilik; • ziyolilar; • olim va adiblar; • san’at va madaniyat ahli; • o’zini ma’naviyat sohasiga bag’ishlagan barcha insonlar va boshqalar. 47 Turli pog’onada turli kasb egalari: bog’chada tarbiyachi, maktabda ustoz murabbiylar, jamoada rahbar va boshqalar. Shunday ekan, ularga bir qator talablar qo’yiladi. - farzandi bilan tez- tez muloqotga kirishishi ; -98- - ular bilan do’stona suhbatlar uyushtirishi; - har bir vaqtini unumli o’tkazayotgani bilan qiziqishi; - kim bilan nimalar bilan shug’ullayotganligini nazorat qilib borishi; - hunar o’rgatib, kelajak hayotga tayyorlamog’i; - to’g’ri so’z va to’g’ri fe’l qilib tarbiyalamog’i lozim. Gap yoshlar tarbiyasi haqida ketar ekan, shunday savol tug’iladi: “Biz yoshlarga o’rnak bo’la olyapmizmi?” Shuni ta’kidlab o’tish kerakki, hozirda yaratilgan imkoniyatlardan faqat yoshlar emas, balki ayrim ota-onalar ham to’g’ri foydalanishmayapti. O’z farzandini nazorat qilmaydigan, qayerda, kim bilan yurgani, nima bilan mashg’ul ekanligini surishtirmaydigan ota-onalar ham bor. Farzandi iqboli uchun avvalo, ota- onaning o’zi, ibrat bo’lishi kerak emasmi?! Bola tarbiyasi xususida rus adibi Lev Tolstoyning bunday hikmatli so’zi bor: “Bolalarni tarbiyalash muvaffaqiyatli bo’lmog’i uchun tarbiya beruvchi kishilar o’zlarini to’xtovsiz tarbiya qilishlari darkor”. Kelajagimiz vorislari ozod va obod yurtimizning ertasini hal qiluvchi, yuksaltiruvchi asosiy kuch bo’lib maydonga kirib kelishmoq da. Imkoniyatlarning ochiq eshigidan kirib, ulardan unumli va oqilona foydalanib, yurt koriga yarash, bugun asosiy vazifaga aylanmog’i lozim. Respublikamizning birinchi Pre zidenti, Islom Karimovning: “Men yoshlarga o’zimga ishonganday ishonaman, marrani baland oling, farzandlarim! Ertangi kun bizniki, marra bizniki!” deya baralla aytgan gaplarini dildan chuqur his etib, bu ishonchni oqlash ham farz, ham qarzdir. Buning uchun esa, farzandlarimizning ta’lim-tarbiya 48 olishida xato va sustkashlikka yo’l qo’ymaslik zarur. Aynan yoshlar tarbiyasi biz kattalar uchun ma’suliyat, zimmamizdagi kechiktirib bo’lmaydigan muhim vazifadir. Hozirgi kunda eng muhim vazifalardan biri barkamol shaxs tarbiyasi bo’lgani uchun yosh avlodni ma’naviy jihatdan tarbiyalash muammosining dolzarbligi va ahamiyati ortib bormoqda. Ma’naviy barkamol insonni tarbiyalab voyaga yetkazish davr talablari asosida yuzaga kelgan, siyosiyijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyotimiz taqdiri bilan - uzviy aloqadorlikka bo’lgan ulug’vor, mas’uliyatli, davlat ahamiyatiga ega bo’lgan vazifa ekanini quyidagicha bayon etish mumkin: Birinchidan, O’zbekistonning buyuk davlat bo’lishini madaniyatli, ma’naviyatli, yuksak odob-axloqli, o’z xalqi, millati, Vatanini butun vujudi ila sevib -ardoqlaydigan, ajdodlari yaratgan bebaho ilmu-hunar javohirlarini imkon qadar mukammalroq egallab olgan, butun insoniyatga xos qadriyatlardan bahramand, boxabar bo’lgan komil insonlarsiz tasavvur etib bo’lmaydi. Ikkinchidan, fuqarolik jamiyatini barpo etishning eng muhim shartlaridan biri – yangicha, zamonaviy fikrlovchi, imon-e’tiqodi mustahkam, mustaqillik yillarida shakllangan tafakkur va dunyoqarashga ega bo’lgan, mustaqillik ma’naviyati asoslarini mukammal o’zlashtirib olgan barkamol avlodni, kamolotga erishgan insonlarni shakllantirish dan iboratdir. Uchinchidan, jamiyatimiz taraqqiyotining poydevori bo’lgan barkamol avlod va kamolotga yetgan insonlar poraxo’rlik, o’g’rilik, tovlamachilik, firibgarlik, vazifani suiiste’mol qilish kabi yaramas illatlarning oldini olish, ijtimoiy adolat qaror topishini ta’minlashning muhim va zarur omillaridan bo’lib hisoblanadi. Barkamol shaxs bo’lib shakllanish O’zbekiston ta’lim tizimi doirasida, uning oliy va o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi bosqichi uchun, barkamol shaxs modelini joriy etishning barcha yo’nalishlarini o’ziga qamrab olgan tarzda olib borilishini taqozo etadi. Xulosa o’rnida shuni aytish lozimki, yosh 49 avlodni barkamol shaxs qilib shakllantirish g’oyasi jamiyat taraqqiyotining mavjud bosqichida barkamol shaxs va malakali mutaxassisni tarbi yalashdan iborat. Ushbu ijtimoiy buyurtmani to’laqonli bajarish uzluksiz tarbiya tizimi mazmunida quyidagi asosiy tarkibiy qismlarini aks etishini taqozo qilmoqda: bark amol shaxsning siyosiy, huquqiy (fuqarolik) bilim va madaniyat, mafkuraviy immunitet va g’oyaviy kurashchanlik, dinlar haqida bilim va madaniyat, ekologik bilim, kasbiy mahorat, sog’lom hayot tarzi va jismoniy madaniyat, shaxsning ma’naviy barkamollik darajasidagi kamoloti, peda gogik, psixologik bilim va malakalar, iqtisodiy bilim hamda boshqa jihatlarning b archasini o’z mazmuniga qarab qamrab olishi zarur. Bu boradagi yana dolzarb vazifalar: – mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar va o’zgarishlar bilan bog’liq jarayonlarning, ulkan bunyodkorlik ishlarining mazmun-mohiyatini o’quvchilarimiz va talabalarimizga sodda va lo’nda qilib tizimli tarzda mudom tushuntirib borish, ula rni huquqiy demokratik davlat va erkin fuqarolik jamiyati qurilishining faol bunyodkorlariga aylantirishdan ibor at; – milliy manfaatlarimizga zid bo’lgan zararli g’oyalar, turli tahdidlar va xurujlarning maqsadmuddaolarini aniqlash, ularning yoshlarimizga ta’sirini chuqur o’rganish va shu asosda ma’naviyati yuksak avlodni tarbiyalash; – yosh avlod qalbi va ongida yuksak ma’naviyat tamoyillari va sog’lom dunyoqarash asoslarini mustahkamlashga xizmat qiladigan zamonaviy innovasion texnologiyalar, interfaol usullardan samarali foydalanish, targ’ibot va tashviqot ishlarini rivojlantirish borasida shu sohadagi adabiyotlar va darsliklarni yanada ko’paytirishga zarurat paydo bo’lganida ko’rinadi. Yangi O’zbekistonni o’z hayotidan rozi, baxtli insonlar mamlakatiga, har tomonlama rivojlangan ijtimoiy makonga aylantirish 50 ushbu yo’nalishdagi islohotlarimizning asosiy maqsadidir. Biz ushbu jabhadagi ezgu ishlarimizni davom ettirib, ijtimoiy adolat tamoyili asosida aholining yordamga muhtoj qatlamlarini qullab-quvvatlash, kambag’allikni bartaraf etishni davlat siyosati darajasiga ko’tardik. O’zbekiston tarixida ijtimoiy soha bo’yicha bunday keng ko’lamli ishlar ilgari hech qachon bo’lmagan. Bugungi kunga kelib ijtimoiy nafaqa bilan ta’minlanadigan aholi soni qariyb 1,5 barobar oshirildi. Ushbu toifani qullab-quvvatlash va iqtisodiyotimizni tiklash uchun davlat byudjetidan nihoyatda katta mablag’ ajratildi. Keyingi paytda uyma-uy yurib o’rganish orqali aholini ijtimoiy himoya qilish, ehtiyojmand oilalarni aniqlashning o’ziga xos fuqarobay va mahallabay yangi tizimi shakllantirildi. Shuningdek, moddiy yordam va kumakka muhtoj, boquvchisini yo’qotgan oilalarning farzandlarini va nogironligi bo’lgan bolalarni qishki kiyim-bosh to’plamlari, maktab formasi va o’kuv qurollari bilan ta’minlash maqsadida moddiy yordam ko’rsatilmoqda. Barcha orzu-niyatlarimiz, intilishimiz, ezgu amallarimiz, mashaqqatli mehnatimiz, kechani-kecha, kunduzni-kunduz demasdan amalga oshirayotgan sa’yharakatlarimiz - hamma-hammasi bizga katta umid bilan boqib turgan halqimiz uchundir. Yangi O’zbekistonni o’z hayotidan rozi, baxtli insonlar mamlakatiga, har tomonlama rivojlangan ijtimoiy makonga aylantirish ushbu yo’nalishdagi islohotlarimizning asosiy maqsadidir. Shavkat Mirziyoyev 194 Bizning oldimizda aholi bandligini ta’minlash va ishsizlikni kamaytirish bo’yicha kechiktirib bo’lmaydigan zarur choralarni ko’rish kabi muhim vazifa turibdi. Avvalo, ijtimoiy himoyaga va doimiy yordamga muhtoj shaxslarni o’z vaqtida hisobga olish mexanizmlarini samarali ishlatish, muhtojlik belgilari paydo bo’lgan vaqtdan boshlab ularni kuzatib borish va qullab- quvvatlashning, shu jumladan zamonaviy axborot-kommunikasiya texnologiyalaridan foydalangan holda bunday shaxslarning ijtimoiy ahvolini ta’sirchan monitoring qilish, ularning turmush sharoitlarini har tomonlama baholash, individual rivojlanish dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish, shuningdek, o’z vaqtida zarur yordam ko’rsatish imkonini beruvchi tizimni 51 takomillashtirishga alohida ahamiyat qaratish darkor. Ijtimoiy soha islohotlarining yuqori samaradorligiga erishish, mavjud muammolarni bartaraf etishda quyidagilarga alohida e’tibor berish zarur: aholini ijtimoiy himoya qilish tizimiga zamonaviy axborotkommunikasiya texnologiyalarini keng joriy etish, aholining ijtimoiy jihatdan zaif qatlamlariga davlat ijtimoiy xizmatlari va "Ijtimoiy himoya yagona reyestri" axborot tizimini yanada rivojlantirish; idoralararo elektron hamkorlikni qo’llash vositasida o’zaro hujjat almashish jarayonini avtomatlashtirish orqali davlat ijtimoiy xizmatlari va yordamini taqdim etish uchun zarur bo’lgan ma’lumotnoma va tasdiqlovchi hujjatlar sonini tubdan qisqartirish bo’yicha faoliyatni davom ettirish; belgilangan mezonlarga muvofiq kam ta’minlangan oilalarning ehtiyojmandlik darajasini ob’yektiv baholash, davlat ijtimoiy xizmatlari va yordamini taqdim etish jarayonlarini avtomatlashtirish orqali qarorlarni qabul qilishda sub’yektiv yondashuvni bartaraf etishga erishish; davlat ijtimoiy xizmatlari va ijtimoiy yordam oluvchilarning yagona ma’lumot bazasini muttasil yangilab borish; manfaatdor vazirlik, idoralar va tashkilotlarning o’zlariga yuklatilgan vazifa va funksiyalarni bajarishda xizmatlarni bepul yoki imtiyozli asosda taqdim etishi uchun ma’lumot bilan ta’minlash choralarini kuchaytirish; nogironligi bulgan shaxslarni davlat tomonidan kullab-kuvvatlash tizimini yanada takomillashtirish va shu maksadda nogironlik belgisi buyicha kamsitishga yo’l qo’ymaslik, nogironligi bo’lgan shaxslarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ro’yobga chiqarishda teng sharoitlarni va ularni bo’zganlik uchun javobgarlikning muqarrarligini ta’minlash; Yana bir muhim masala - nuroniy otaxon va onaxonlarimizni har tomonlama qullab-quvvatlashimiz ham qarz, ham farzdir. Butun mamlakat hududida ijtimoiy himoya va yordamga muhtoj shaxslarning manzilli ijtimoiy muhofazasini yanada ko’chaytirish, ularning uy- joy, maishiy va boshqa yashash sharoitlarini yaxshilashga qaratilgan tibbiy- 52 ijtimoiy xizmat va moddiy yordamni kengaytirish, shu jumladan, sifatli yordamchi va texnik vositalar bilan ta’minlash bo’yicha chora-tadbirlarning samaradorligini oshirish lozim. Bu yunalishdagi muhim vazifamiz mamlakatimiz urbanizasiya darajasini 2025 yilga qadar 40 foizga yetkazish, butun aholining, jumladan, kam ta’minlangan va ijtimoiy himoyaga muhtoj shaxslarning bazaviy zahiralardan foydalanishi uchun qo’lay iqtisodiy va moliyaviy shart-sharoitlar yaratishdan iborat. Aholimiz uchun olis-olis qishloqlarda ham shahardagidan kam bo’lmagan yashash sharoitlari yaratish - muhim vazifamizdir. Aholini, eng avvalo, ehtiyojmand va yosh oilalarni arzon va zamonaviy, qo’lay uy-joy bilan ta’minlash, aholi uchun yashash joyi atrofida ish joylari yaratish, aholining ichimlik suvi, elektr energiyasidan foydalanish imkoniyatini yanada oshirish yo’lidagi ishlarimizni izchil davom ettiramiz. 10 yil ichida shaharlarda markazlashtirilgan suv va gaz ta’minotini kamida 90 foizga, suv-oqova tizimi bilan ta’minlashni qariyb 70 foizga yetkazamiz. 196 Yangi O’zbekistonni dunyoning taraqqiy topgan, ijtimoiy-iqtisodiy barqaror usayotgan va inson kapitali yuqori bo’lgan demokratik davlatlari qatoriga kirishini ta’minlash - barqaror rivojlanish strategiyamizning mazmun va mohiyatini tashkil etadi. Yakin un yilda aholi daromadlarining 2,5 - 3 marta ko’payishiga erishish, eng kam ish haqini yashash minimumi miqdori darajasiga tenglashtirish bo’yicha davlat dasturi ishlab chiqiladi. Barqaror rivojlanish sohasidagi milliy maqsad va vazifalardan kelib chiqqan holda, 2030 yilgacha kambagallik darajasini 2 martaga kamaytirish choralari ko’riladi. Sihat-salomatlik har bir inson, butun aholimiz uchun hech narsa bilan o’lchab, baholab bhlmaydigan buyuk ne’matdir. Faqat sog’lom inson va sog’lom halk mislsiz ishlarga qodirligini hammamiz yaxshi anglaymiz. Mashhur yunon tabibi Gippokratning "Tabobat - barcha ilmu hunarlar orasidagi eng buyuk ilm va ezgu kasbdir", degan so’zlari sog’liqni saqlash sohasi xodimlarining mashaqqatli va sharafli faoliyatiga berilgan haqqoniy bahodir. Yurtimiz hududida qadimdan ko’plab shifo maskanlari, tibbiy madrasalar faoliyat yuritgani, Abu Ali ibn Sino kabi mutafakkir bobolarimiz yaratgan bebaho asarlar, 53 ularning dori-darmon tayyorlash va davolash usullari butun jahonda mashhur bo’lgani ajdodlarimizning bu soha rivojiga qanday katta e’tibor qaratganidan dalolat beradi. Ma’lumki, kasallikni davolashdan ko’ra, uning oldini olish oila uchun ham, davlat uchun ham samarali va foydalidir. Shu bois mamlakatimizda profilaktik tibbiyot rivojiga ustuvor ahamiyat qaratilmoqda. Buyuk ajdodimiz Imom Moturidiy xazratlarining "Tiriklik hikmatini sog’likda, deb bilgin", degan chuqur ma’noli so’zlari naqadar to’g’ri ekanini hayotning o’zi bugun qayta- qayta isbotlamoqda. Ona va bola sog’ligiga e’tibor - jamiyatga, kelajakka e’tibordir. Shu maqsadda 2021 yildan boshlab 15 yoshgacha bo’lgan bolalar va homilador ayollarga 7 turdagi vitaminlar, bolalar uchun parazitar kasalliklarga qarshi dori vositalari bepul tarqatilmokda. Bu jarayon bilan 2021 yilda - 11 million nafar, 2022 yilda - 17 million nafar aholi qamrab olinadi. Koronavirus pandemiyasiga qarshi kurashni tizimli ravishda davom ettirish eng muhim vazifalarimizdan biri bo’ladi. 197 Jismoniy tarbiya va sportni yanada ommalashtirish - axoli salomatligini ta’minlashda mux,im omildir. Shu sababdan keyingi yillarda 70 dan ziyod jismoniy tarbiya va sport muassasasini bunyod etish, barcha bogcha va maktablarni sport jixozlari bilan ta’minlash, tuman markazlari va shaxdrlarda maxsus piyodalar va velosiped yulaklari barpo etish rejalashtirilmokda. Bu soxaga kdratilgan keng kdmrovli ishlar natijasida axolini ommaviy sport turlariga jalb kilish orkdli yillik kdmrov xozirgi 19 foizdan 25 foizga yetkaziladi. Jismoniy tarbiya va sport soxasida izchil chora-tadbirlar amalga oshirilayotganini e’tirof etish bilan birga, soxada kdtor muammolar va kamchiliklarning mavjudligi mamlakatimizdagi mavjud sport saloxiyatidan tulik, foydalanishga tuskinlik k,ilayotganini kdyd etish zarur. Bu uz navbatida jismoniy tarbiya va sport soxasida davlat bop щ aruvi tizimini tubdan takomillashtirish, axoli, aynik,sa yoshlar urtasida soglom turmush tarzini keng targib etish masalalariga katta axamiyat berish zarurligini anglatadi. Bu boradagi muammolarni hal etishda quyidagilarga alohida ahamiyat qaratish lozim: 54 jismoniy tarbiya va sport sohasida aholining keng qatlamlarini sport bilan shug’ullanishga va sog’lom turmush tarzini yuritishga jalb etish, jismonan sog’lom avtodini tarbiyalash, sport industriyasi va infratuzilmasini rivojlantirish, oliy sport mahorati sohasida mamlakatimizning xalqaro sport maydonida munosib ishtirokini ta’minlashga qaratilgan konseptual dasturlarni amalga oshirish; mahalliy davlat hokimiyati organlari, fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari, jismoniy tarbiya va sport jamiyatlari, ta’lim muassasalari, jamoat tashkilotlari bilan birgalikda aholi, ayniqsa, yoshlar o’rtasida jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanishni ommalashtirish borasida keng ko’lamli ishlarni tashkillashtirish tizimini takomillashtirish; Olimpiya, Paralimpiya va Osiyo uyinlari, jahon, Osiyo chempionatlari va boshqa xalqaro musobaqa va turnirlarda muvaffaqiyatli ishtirokni ta’minlash uchun istiqbolli sportchilarni tanlash, tayyorlash va mahoratini oshirishning, ular orasidan mamlakat terma jamoalari sifatli sport zaxirasi va tarkibini shakllantirishning samarali tizimini yaratishda O’zbekiston Milliy olimpiya qo’mitasi, sport federasiyalari (assosiasiyalari) bilan hamkorlik qilish darajasini yangi bosqichga ko’tarish va hakozalar. Xalqimizda "ta’lim va tarbiya - beshikdan boshlanadi", degan hikmatli so’z bor. Faqat ma’rifat insonni kamolga, jamiyatni taraqqiyotga yetaklaydi. Shu sababli mamlakatimizda ta’lim sohasidagi davlat siyosati uzluksiz ta’lim tizimi prinsipiga asoslangan, bola tug’ilganidan boshlab, 30 yoshgacha bo’lgan davrda uni har tomonlama qullab-quvvatlaydigan, hayotda munosib o’rin topishi uchun kumak beradigan, yaxlit va uzluksiz tizim yaratishga harakat qilinayotgani bejiz emas. Rivojlangan mamlakatlarda ta’limning to’liq sikliga investisiya kiritishga, ya’ni, bola 3 yoshdan 22 yoshgacha bo’lgan davrda uning tarbiyasiga sarmoya sarflashga katta e’tibor beriladi. Chunki ana shu sarmoya jamiyatga 15-17 barobar miqdorda foyda keltiradi. Bizda esa bu ko’rsatkich atigi 4 barobarni tashkil etadi. Binobarin, inson kapitaliga e’tiborni kuchaytirishimiz, buning uchun barcha imkoniyatlarni 55 safarbar etishimiz shart. Biz keng ko’lamli demokratik o’zgarishlar, jumladan, ta’lim islohotlari orqali O’zbekistonda yangi Uygonish davri, ya’ni, Uchinchi Renessans poydevorini yaratishni o’zimizga asosiy maqsad qilib belgiladik. Donishmand xalqimiz har ikki Renessans davrida jahonning eng ilg’or, taraqqiy etgan xalqdari qatorida bo’lgani barchamizga ulkan g’urur va iftixor bag’ishlaydi. Buyuk ajdodlarimizning betakror va noyob ilmiy-ma’naviy merosi biz uchun doimiy harakatdagi hayotiy dasturga aylanishi kerak. Bu ulmas meros hamisha yonimizda bo’lib, bizga doimo kuch-quvvat va ilhom bag’ishlashi lozim. Avvalambor, milliy ta’lim tizimini ana shunday ro’h, bilan sug’orishimiz kerak. Buning uchun olim va mutaxassislarimiz, hurmatli ulamolarimiz bu ma’naviy xazinani bugungi avlodlarga sodda va tushunarli, jozibali shakllarda yetkazib berishlari zarur. "Oqqan daryo - oqaveradi", deydi dono xalqimiz. Bugun buyuk ajdodlarimizning bebaho merosiga tayanib, yangi Renessans poydevorini yaratish uchun bizda barcha imkoniyatlar mavjud, deyishga to’la asoslarimiz bor. Hamma gan ana shu imkoniyatlardan qay darajada okilona foydalana olishimizga bog’liq. Hozirgi paytda dunyo miqyosida raqobat qanday keskin tus olib borayotganini hammamiz ko’rib turibmiz. Bu shiddatli raqobatga faqat zamonaviy ilm-fan, yuqori texnologiyalar va innovasiya yutuqlarini keng joriy etish orqali munosib javob bera olamiz. Dunyodagi rivojlangan mamlakatlar o’z oldiga nafaqat mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirish va ularni bozorga olib chiqishni, balki chuqur bilim va ilmiy yutuqlarga asoslangan innovasion iqtisodiyotga o’tish vazifasini quymokda. Ya’ni, o’z iqtisodiyotini mavjud tabiiy resurslarni sarflash evaziga emas, innovasion mahsulotlar yaratish, o’zlashtirish va ilg’or texnologiyalarni ishlab chiqarishga joriy qilish orqali rivojlantirish taraqqiyotning asosiy omiliga aylanmoqda. O’zbekistonni 2030 yilga qadar global innovasion indeks reytingida dunyoning yetakchi davlatlari qatoriga kiritishdek ulkan maqsadga erishishda inson kapitalini rivojlantirishga qaratilgan strategik reja e’lon qilindi. Bizning maqsadimiz ilm-fan sohasini zamonaviy iqtisodiyot talablariga moslashtirishdan iborat bo’lib, o’z navbatida, ilm-fandagi tegishli 56 huquqiy baza bilan tartibga solinadigan tub tarkibiy, tashkiliy, moliyaviy hamda kadrlar va infratuzilmaga oid islohoto’zgarishlarni amalga oshirishni talab etadi. Bularning barchasi mamlakatimizda keyingi yillarda ilm-fanni rivojlantirish borasida quyidagi ustuvor vazifalarni amalga oshirishni talab etadi: ilm-fan sohasida boshqaruv tizimini takomillashtirish borasida jahon tajribasida loyihaviy boshqaruv o’z samaradorligini ko’rsatayotganini inobatga olib, dasturiy maqsadli yondashuvni qo’llash hamda yangi boshqaaruv vositalarini joriy etish va ulardan foydalanishni yo’lga quyish; ilm-fan va ilmiy faoliyatni moliyalashtirish tizimini takomillashtirish hamda moliyalashtirish manbalarini diversifikasiyalash va zamonaviy fan yo’nalishlari bo’yicha infratuzilmalarni tashkil qilish, ilmiy tashkilotlarning moddiy-texnika bazasini yangilab borish, oliy o’kuv yurtidan keyingi ta’lim (doktorantura) institutini moliyalashtirish kabi rejalashtirilgan choratadbirlarga yo’naltirish va hakozalar. Keyingi yillarda mamlakatimizda xotin-qizlarning huquq- manfaatlarini, tender tenglikni ta’minlash, oila, onalik va bolalikni himoya qilish, ayollar o’rtasida tadbirkorlikni rivojlantirish, ular uchun yangi ish o’rinlari yaratish, mehnat hamda turmush sharoitlarini yaxshilash davlat siyosatining ustuvor yo’nalishiga aylandi. Shu bilan birga, ushbu sohqdagi ishlarning holati xotin-qizlarni har tomonlama qullab-quvvatlash, ular bilan maqsadli ishlarni tashkil etish jarayonlari islohotlar shiddatidan ortda qolayotgani ham sezilmoqda. Ana shularni hisobga olgan holda, keyingi yillardagi O’zbekiston Respublikasining tender siyosati quyidagilarga qaratiladi: ijtimoiy-siyosiy hayotda erkak va ayollarning ishtirok etishida teng imkoniyat va huquqlarni yaratish; ayol va erkaklarning iqtisodiyot, bandlik va mehnat migrantlari huquqlarini himoya qilishda tender tengligini ta’minlash; barcha uchun adolatli va sifatli ta’limni ta’minlash; barcha xotin-qizlar uchun tender tengligini ta’minlash, zuravonlikdan himoyalash, odam savdosiga chek quyish; 57 barcha erkak va ayollar uchun ijtimoiy himoya, sog’lom turmush tarzini ta’minlash; milliy tender statistikasini rivojlantirish; rejalashtirish va byudjetlashtirishda tender masalasini inobatga olish; OAVda tender muammolarining keng yoritilishini ta’minlash; barcha uchun xavfsiz ekologik muhitni ta’minlash masalalariga xotinqizlarni yanada kengrok jalb qilish. Yurtimiz bo’ylab 6 millionga yaqin g’ayrati baland, intiluvchan o’g’ilqizlarimiz ishtirokida «Yangi O’zbekiston yoshlari, birlashaylik!» shiori ostida o’tkazilgan festivallar barcha yoshlarimiz uchun yetuklik va haqiqiy vatanparvarlik ko’rigi bo’ldi. Ushbu festivallar bundan buyon nafaqat viloyat markazlarida, balki har bir tuman va shaharda o’tkazib boriladi va ularda ko’tarilgan masalalar yechimi bo’yicha har yili Xukumat alohida dasturlar qabul qiladi. Agar tarixga nazar tashlaydigan bo’lsak, buyuk ajdodlarimiz erishgan olamshumul yutuqlar zamirida avvalo ona Vatanga, xalqqa xizmat qilishdek olijanob maqsad mujassam ekanini ko’ramiz. Masalan, Abu Rayxon Beruniy, Mirzo Ulutbek singari ulug’ allomalar, Alisher Navoiy, Bobur Mirzo kabi shoir va mutafakkirlar, Abdulla Avloniy, Fitrat, Abdulla Qodiriydek ma’rifatparvar adib va olimlar mashhur ilmiy kashfiyotlarini, ulmas badiiy asarlarini aynan kamolot yoshida yaratganlarini hammamiz yaxshi bilamiz va bu bilan faxrlanamiz. Bizning tomirlarimizda ana shunday ulug’ bobolarimizning qoni oqar ekan, ularning munosib vorislari bo’lish, ular kabi yuksak maqsadlar sari intilib yashash barchamizning ezgu burchimizdir. Axir, yurtimiz baxtiyor yoshlar mamlakati bo lib, mamlakatimiz aholisiningʻ qariyb 64 foizini yoshlar, ya ni ʼ 30 yoshgacha bo lganlar tashkil etadi. Albatta bu, ʻ davlatimiz zimmasiga ulkan mas uliyat yuklashini ko z oldimizga keltirsak, juda ʼ ʻ katta e tibor, g amxo rlikni talab etadi, ikkinchi tomondan yoshlarimizga ʼ ʻ ʻ ko rsatiladigan e tibor, ertaga ulkan yutuq va natijalarini ham beradi. Chunki ʻ ʼ hozir O zbekiston mehnat resurslarining yarmidan ʻ ko pi yoshlardir. Kelgusida ʻ har uchinchi rahbar ham yoshlardan bo ladi. ʻ Shu bois ham, yoshlar barcha davrlarda jamiyatning faol qatlami sifatida e tirof ʼ etib kelingan. Sharq Uyg onish davrida ham, jadidlar faoliyatida ham, ʻ 58 jamiyatning yangilanishida yoshlarning o rni beqiyos bo lgan. Shu jihatdanʻ ʻ muntazam shakllanib boruvchi bu qatlam doimiy yo naltirib va qo llab-quvvatlab ʻ ʻ turishni talab etadi... Bu esa, davlat tomonidan yoshlarning mamlakat manfaatlari yo lida erkin ijtimoiylashuvi va o zini samarali namoyon etishi uchun ʻ ʻ maqbul sharoit va imkoniyat yaratish hamda yoshlarni qo llab-quvvatlashga ʻ qaratilgan chora-tadbirlar tizimi yoshlarga oid davlat siyosatini anglatadi. Shu bois, mamlakatimizda eng katta e tibor mustaqil fikrlaydigan, ʼ tashabbuskor,shijoatli yoshlarni tarbiyalashga qaratilgan bo lib, bu vazifa ʻ O zbekiston Respublikasining “Yoshlarga oid davlat siyosati to g risida”gi ʻ ʻ ʻ Qonuni, O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi ʻ “O zbekiston Respublikasini yana-da rivojlantirish bo yicha Harakatlar ʻ ʻ strategiyasi to g risida”gi PF-4947-son, 2017-yil 5-iyuldagi “Yoshlarga oid davlat ʻ ʻ siyosati samaradorligini oshirish va O zbekiston yoshlar ittifoqi faoliyatini ʻ qo llab-quvvatlash to g risida”gi PF-5106-son, 2018-yil 25-yanvardagi “Umumiy ʻ ʻ ʻ o rta, o rta maxsus va kasb-hunar ta limi tizimini tubdan takomillashtirish chora- ʻ ʻ ʼ tadbirlari to g risida”gi PF-5313-son farmonlari, shuningdek, ko plab qaror va ʻ ʻ ʻ yoshlarga oid boshqa qonun hujjatlarida belgilangan. Ayniqsa, bu borada “Yoshlarga oid davlat siyosati to g risida”gi O zbekiston Respublikasi ʻ ʻ ʻ qonunining qabul qilinishi yoshlarni har tomonlama qo llab-quvvatlashning ʻ huquqiy mexanizmlarini yaratish sohasidagi yangilik bo ldi desak mubolag a ʻ ʻ bo lmaydi.Ma lumki, mazkur qonun 4 bob, 33 moddadan iborat bo lib, davlat ʻ ʼ ʻ tomonidan amalga oshiriladigan hamda yoshlarni ijtimoiy jihatdan shakllantirish, ularning intellektual, ijodiy va boshqa salohiyatlarini kamol toptirish uchun shart- sharoitlar yaratilishini nazarda tutgan. Unda belgilangan normalar yoshlar huquq va erkinliklarini ta minlangan. ʼ Xususan; ushbu qonunning 5 moddasida yoshlarga oid davlat siyosatining asosiy yo nalishlari belgilangan. Ushbu yo nalishlardan davlat tomonidan yoshlarni ʻ ʻ qo llab-quvvatlash borasida qanchalik ulkan vazifalar qamrab olinganligini, ʻ endilikda mazkur qonun yoshlarga qanday imkoniyatlarni kafolatlayotganligini ko rish mumkin. ʻ 59 Shuningdek, qonunda yoshlarni davlat tomonidan qo llab-quvvatlashningʻ qo shimcha chora-tadbirlari, iqtidorli va iste dodli yoshlarni, yoshlar ʻ ʼ tadbirkorligini davlat tomonidan qo llab-quvvatlash, yoshlar ijtimoiy xizmatiga ʻ oid normalar o z aksini topgan. Jumladan, O zbekistonda buyuk alloma ʻ ʻ Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Yosh matematiklar xalqaro olimpiadasi muvaffaqiyatli o tkazilgan, uning mantiqiy davomi sifatida fizika bo yicha ʻ ʻ Ahmad Farg oniy, kimyo fani bo yicha Abu Rayhon Beruniy, biologiya bo yicha ʻ ʻ ʻ Abu Ali ibn Sino, astronomiya bo yicha Mirzo Ulug bek nomlaridagi xalqaro fan ʻ ʻ olimpiadalari tashkil etilishi, iqtidor va iste dodli yoshlarni qo llab quvvatlashdir. ʼ ʻ Mana, amalda bugun ijod, prezident maktablari, ixtisoslashtirilgan maktablarning faoliyati, oltin,kumush medal joriy etilgani, fan olimpiadasi g oliblari, Zulfiya, ʻ “Mard o g lon” “Kelajak bunyodkori” kabi davlat mukofotlarini joriy ʻ ʻ etilganining tub maqsadi, qonunning hayotiyligi va ijrosini ta minlashdir. ʼ Qonunning ahamiyatli tomoni yana shundaki, unda Yoshlarning tadbirkorlik bilan shug ullanishlari uchun sharoitlar yaratish, ularni turli zararli illatlar ʻ ta siridan himoya qilish, huquqbuzarliklarning barvaqt oldini olish kabi muhim ʼ vazifalarni hal etish maqsadida “Yoshlar –kelajagimiz” davlat dasturi doirasida O zbekiston yoshlar ittifoqi qoshida “Yoshlar – kelajagimiz” jamg armasi tuzilib, ʻ ʻ yoshlar biznes tashabbuslarini, startap, g oya va loyihalarini amalga oshirishlari ʻ uchun tijorat banklari orqali yillik 7 foiz miqdorida imtiyozli kreditlar va lizing xizmatlari ko rsatish; hamda dastur doirasida ajratilayotgan kreditlar miqdorining ʻ 50 foizidan oshmagan miqdorda kafilliklar berish kabi imtiyozlarni amalga oshirdi. Shuningdek, dastur doirasida yosh tadbirkorlarning biznes tashabbuslari, startap, g oya va loyihalarini amalga oshirishda maslahat, huquqiy, buxgalteriya ʻ va boshqa xizmatlar ko rsatish, forumlar, master klass hamda seminarlar tashkil ʻ etish maqsadida “Yosh tadbirkorlar” kovorking markazlari ham amaliy yordamga yo naltirilgandi. ʻ Ayniqsa, uyushmagan yoshlar uchun munosib sharoit yaratish, ularni har tomonlama qo llab-quvvatlash, kasbga yo naltirish va bandligini ta minlash, ʻ ʻ ʼ tashabbuslarini rag batlantirish borasidagi chora-tadbirlar so nggi yillarda yangi ʻ ʻ bosqichga ko tarildi. Bunda tuman va shaharlarda ushbu hududlar prokurorlari ʻ 60 boshchiligida, tuman hokimining yoshlar siyosati bo yicha o rinbosari, ichkiʻ ʻ ishlar bo limi boshliqlarining yoshlar masalalari bo yicha o rinbosarlari, ʻ ʻ ʻ O zbekiston yoshlar ittifoqining tuman va shahar kengashlari raislari hamda ʻ tadbirkorlikka ko maklashish markazlarining rahbarlari ishtirokida yosh ʻ tadbirkorlikni qo llab quvvatlash bo yicha komissiyalar tuzish belgilab ʻ ʻ qo yilgandi. Besh tashabbusning har bir yo nalishini tuman va shaharlarda tizimli ʻ ʻ amalga oshirish bo yicha vazifalar belgilandi. ʻ Yoshlarimiz uchun , ayniqsa, qizlarimizning yana-da ilmli bo lishlari uchun, ʻ Prezident huzuridagi Davlat boshqaruvi akademiyasiga xotin-qizlarni o qishga ʻ qabul qilish uchun 30 foiz maqsadli kvota ajratish masalasi ko tarilgan bo lsa, ʻ ʻ endilikda, O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 26-fevraldagi ʻ qarorida Ichki ishlar organlari xodimlari farzandlariga davlat oliy ta lim ʼ muassasalari hamda O zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi, Ichki ishlar ʻ vazirligi, Milliy gvardiyasi va Davlat bojxona qo mitasining oliy va o rta maxsus ʻ ʻ ta lim muassasalariga o qishga kirish uchun imtiyozlar belgilangan edi. ʼ ʻ Jumladan, terrorizm va jinoyatchilikka qarshi kurashish hamda jamoat xavfsizligini ta minlash chog ida halok bo lgan yoki olgan tan jarohati tufayli ʼ ʻ ʻ nogiron bo lib qolgan ichki ishlar organlari xodimlarining farzandlariga ʻ tavsiyanoma asosida: Oliy ta lim muassasalariga kirishda tanlovsiz, belgilangan ʼ qabul parametrlaridan tashqari davlat granti asosida o qishga kirish imtiyozi ʻ berilgandi.Bu imtiyoz yoshlar uchun kutilmagan e tibor: ularda vatanparvarlik va ʼ ota-onasiga nisbatan yana-da g urur va iftixor baxsh etganining guvohimiz. ʻ Chunki, mazkur tavsiyanoma va taqdimnomalarning amal qilish muddati uch yil deb belgilab ham hikmatli qadamdir. Qadimda Aristotel litsey, Aflotun akademiya tashkil etib aholining bilim saviyasini oshirishga xizmat qilishgan bo lsa, jadidlarimiz o z mablag i hisobidan maktab ochgan bo lsa, hozirgi davrda ʻ ʻ ʻ ʻ yoshlar masalasi eng dolzarb mavzuligini bir daqiqa ham unutmasligimiz shart va zarur. Aynan ertangi kunimiz unib-o sib kelayotgan yoshlarning idroki, ʻ dunyoqarashi, bilimi va hunariga bevosita bog liq bo ladi. Yoshlarning bilim ʻ ʻ olish istagini hamisha birinchi galdagi vazifa sifatida qaralishi muhimdir. , 2020/2021 o quv yili bakalavr darajasiga 145 mingdan ortiq, ya ni o quv yiliga ʻ ʼ ʻ 61 nisbatan 15,6 foizga ko proq talaba qabul qilish ko zlanmoqda, bu yilgi ya niʻ ʻ ʼ 2020/21 o quv yili uchun OTMlarga qabulda 8694ta imtiyozli grant kvotasi ʻ ajratilgani ham diqqatga sazovordir. Imtiyozli kvotalar 7 xil toifadagi abituriyentlarga berilmoqda.. Yangi o quv yilidan boshlab Mahalla va oilani ʻ qo llab-quvvatlash vazirligi tomonidan beriladigan tavsiyanomaga ega bo lgan ʻ ʻ qizlar uchun kunduzgi ta lim shakli bo yicha tasdiqlangan davlat grantlariga ʼ ʻ nisbatan 4 foiz miqdorda alohida grant o rinlari ajratiladi. Shuningdek, 2020/2021 ʻ o quv yilida “Matematika” va “Tabiiy fanlar” ta lim sohalari bo yicha ʻ ʼ ʻ magistratura mutaxassislari uchun davlat buyurtmasi parametrlari to liq davlat ʻ granti asosida amalga oshiriladi. Shuningdek, So x tumanida istiqomat qiluvchi ʻ umumiy o rta va o rta maxsus, kasb-hunar ta limi muassasalari bitiruvchilariga ʻ ʻ ʼ OTMlarga kirish uchun alohida 500ta davlat granti kvotasi ajratilgani ham xushxabardir. Har tugul davlat oliy ta lim muassasalarining magistratura ʼ mutaxassisliklariga o qishga kirish, shuningdek, bakalavriat ta lim yo nalishlariga ʻ ʼ ʻ o qishni ko chirish va qayta tiklash uchun hujjatlarni topshirish jarayoni ʻ ʻ O zbekiston Respublikasi Oliy va o rta maxsus ta lim vazirligining rasmiy veb- ʻ ʻ ʼ sayti orqali amalga oshirilishi ham yoshlar uchun yaratilgan eng maqbul imkoniyatdir. Bu O zbekistonning kelajagi yoshlarimizning umid yulduzidir. ʻ Bunday davlat siyosatini ko rgan yoshlar albatta, davlatimiz rahbarining Vatan ʻ iftixorlari instituti tashkil etish, yoshlar orasida oilaviy ajrimlar sonini kamaytirish maqsadida Faxriylar ibrati maslahat kengashi faoliyatini tashkil qilish to g risidagi taklifini qo llab-quvvatlaydi. Prezidentimiz 2019-yil 27-dekabr kuni ʻ ʻ ʻ Muhammad al-Xorazmiy nomidagi maktabda yoshlar bilan uchrashuvida Yoshlar ittifoqi negizida Yoshlar ishlari agentligini tashkil etish tashabbusi, o sib ʻ kelayotgan avlod auditoriyasiga yo naltirilgan tele va radiokanallar, bosma ʻ nashrlarni birlashtirib, “Yoshlar media xoldingi” tashkil etish taklifi ayni muddaodir. Albatta, hayotda yoshlar nimani ko rsa, albatta, unga ishonadi va ʻ ergashadi. Xususan, o tgan yillar davomida yoshlarga oid ijtimoiy munosabatlarni ʻ tartibga soluvchi 20 dan ortiq qonun, mamlakatimiz Birinchi Prezidentining 30 dan ortiq farmon va qarorlari, Vazirlar Mahkamasining 100 ga yaqin qarorlari qabul qilindi. Xususan, qonun hujjatlarida yoshlar uchun mustahkamlab qo yilgan ʻ 62 qo shimcha kafolatlar: bepul umumiy o rta, o rta maxsus va kasb-hunar ta limiʻ ʻ ʻ ʼ olish, ta lim muassasalarida o qishga imtiyozli kreditlar taqdim etish, ta lim ʼ ʻ ʼ muassasalarini bitirganidan keyin yoshlarning bandligini ta minlash, yetim ʼ bolalar va ota-ona qaramog idan mahrum bo lgan bolalarni uy-joy bilan ʻ ʻ ta minlash, yoshlarning dam olish va sog lomlashtirish tashkilotlari tizimini ʼ ʻ rivojlantirish va boshqa shu kabi muhim masalalar alohida moddalarda ko rsatilgan. ʻ Shuningdek, mazkur qonun orqali mukofotlar, stipendiyalar belgilash, ta lim ʼ grantlarini taqdim etish, fan, madaniyat va san at sohasida ijodiy ustaxonalar va ʼ maktablarni tashkil etishga ko maklashish, sport seksiyalari faoliyatini tashkil ʻ etish orqali iste dodli yoshlarni davlat tomonidan qo llab-quvvatlash masalalari ʼ ʻ ham tartibga solmoqda. Ayniqsa, “Yoshlarga oid davlat siyosati to g risida”gi qonun amalda ʻ ʻ O zbekistonda yoshlar huquq-manfaatlarining huquqiy kafolatlari yana-da ʻ kuchayayotganligini anglatish barobarida ertangi kunda mamlakatimiz yoshlarining yangi-yangi marralarni zabt etishiga, ularning yurtimiz taraqqiyotiga munosib hissa qo shishiga zamin yaratmoqda. ʻ Demak, bunday keyin “Yoshlarga oid davlat siyosati to g risida”gi Qonun ʻ ʻ mamlakatimizda yoshlarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini mustahkamlashga, yoshlarga oid davlat siyosatini ro yobga chiqarishda davlat ʻ organlari hamda boshqa tashkilotlar mas uliyatini kuchaytirishga, ushbu sohada ʼ sog lom, barkamol avlodni tarbiyalashga qaratilgan chora-tadbirlar ʻ samaradorligini yana-da oshirishga xizmat qiladi. Har bir ota-ona, har bir xonadon, har bir mahalla,bugungi kunda farzandlarimiz ta lim-tarbiyasini eng asosiy vazifa sifatida bilib, yoshlarni xalqimizga yot va ʼ yangi avlod ongi uchun zararli bo lgan salbiy ta sirlardan himoya qilish, millat va ʻ ʼ davlat taraqqiyotini dunyo hamjamiyatiga ko rsatishga qodir bo lgan yosh ʻ ʻ avlodni tarbiyalashi ham qarz, ham farzdir. Zero, inson hayoti odob-axloq, ta lim- ʼ tarbiya bilan bevosita bog liq. ʻ 63 2.3. IJTIMOIY SOHANING TARAQQIYOTI VA JURNALISTLARNING KASBIY HIMOYALANISHI MASALASI. Inson manfaatlari, huquq va erkinliklari oliy qadriyat hisoblangan demokratik jamiyatni so’z va axborot erkinligisiz tasavvur etib bo’lmaydi. Shiddat bilan o’zgarib borayotgan hozirgi zamonda ommaviy axborot vositalarini davr solnomachisiga qiyoslasak, bu   ko’zguda   mamlakatimiz   hayotidagi o’zgarishlar   butun   borlig’i   bilan aks   etadi. Bundan besh yil avval qabul qilingan Harakatlar strategiyasi asosida 2017-2021 yillarda davlat va jamiyat qurilishini takomillashtirish, qonun ustuvorligini ta’minlash va sud-huquq tizimini yanada isloh qilish, iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirish, ijtimoiy sohani rivojlantirish, xalqning osoyishta va farovon hayot kechirishi uchun shart-sharoitlar yaratish, xalqaro maydonda 64 O’zbekistonning munosib o’rin egallashiga qaratilgan kompleks chora-tadbirlar amalga oshirildi. Prezidentimizning joriy yil 28 yanvarda imzolangan farmoni bilan 2022-2026 yillarga mo’ljallangan Yangi O’zbekistonning taraqqiyot strate giyasi hamda uni «Inson qadrini ulug’lash va faol mahalla yili»da amalga oshirishga oid Davlat dasturi tasdiqlandi. Ta’kidlash joizki, Taraqqiyot strategiyasi so’nggi yillarda mamlakatimizdagi tizimli ijobiy o’zgarishlarning asosiy huquqiy poydevori bo’lib xizmat qilgan Harakatlar strategiyasining uzviy davomi hisoblanadi. «Inson – jamiyat – davlat» degan tamoyil asosida shakllantirilgan «Inson qadri uchun», «Davlat – inson uchun» degan ezgu g’oyalarni hayotga tatbiq etish maqsadida ishlab chiqilgan ushbu dasturiy hujjatda yaqin va o’rta istiqbolda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish tendensiyalari, bu boradagi ustuvor vazifalar belgilab olingani, «Harakatlar strategiyasidan – Taraqqiyot strate giyasi sari» degan tamoyil asosida islohotlarning uzviyligi va davomiyligini ta’minlashga alohida e’tibor qaratilgani e’tirofga molik va barcha sohalar ravnaq topishiga, O’zbekistonning rivojlangan davlatlar qatoridan joy olishiga, xalqimizning adolatli, erkin va farovon jamiyat qurishdek ulug’ istaklari ijobat bo’lishiga xizmat qiladi. Taraqqiyot strategiyasining xalqchilligi xususida alohida to’xtalib, uning loyihasi ommaviy axborot vositalari va ijtimoiy tarmoqlar orqali aholi va keng jamoatchilik muhokamasidan o’tkazilgani, muhokamalar jarayonida yurtdoshlarimiz tomonidan 17 mingdan ortiq takliflar bildirilgani, ularning aksariyatidan loyihani takomillashtirishda foydalanilgani, shu jumladan, jurnalistlarning ham ko’plab takliflari inobatga olingani bizni quvontiradi. Keyingi besh yilda mamlakatimiz taraqqiyoti uchun dasturilamal bo’lgan Taraqqiyot strategiyasi loyihasining muhokamasi ko’lami, bildirilgan takliflar, ularning dasturiy hujjatda aksini topishi yurtimizda erkin fuqarolik jamiyatining rivojlanib borayotganidan dalolat beradi. Taraqqiyot strategiyasi haqiqiy o’zbekona dastur bo’ldi desak, mubolag’a bo’lmaydi. Odatda, xalqimizga xos an’anaga ko’ra, katta ishni boshlashdan oldin 65 ko’pchilik bilan maslahat qilinadi. Maslahatlashuv jarayonida jo’yali takliflar bildiriladi. Qizg’in muhokamalardan so’ng ko’pchilikning rizoligi bilan yakuniy qarorga kelinib, ishga kirishiladi. Taraqqiyot strategiyasi loyihasi bo’yicha ham aynan shunday yo’l tutildi. Ushbu hujjatda mamlakatimizning rivoj lanish tendensiyalari, bu boradagi ustuvor vazifalar, 7 ta ustuvor yo’nalish yuzasidan keyingi besh yilda 100 ta maqsadni amalga oshirish belgilangan. Shu maqsadlarga erishish yo’lidagi sa’y-harakatlar ham, ajratilgan mablag’lar ham aniq. Xususan, Taraqqiyot strategiyasini joriy yilda amalga oshirish bo’yicha Davlat dasturida umumiy qiymati 55 trln. so’m va 11,7 mlrd. dollarlik 398 ta chora-tadbirning ko’zda tutilganligi bunga yaqqol misol bo’la oladi. Ta’kidlash joizki, taraqqiyot strate giyasining bir necha maqsadlarida ommaviy axborot vositalarining roli va jurnalistlarning kasbiy faoliyati himoyasini yanada kuchaytirish, fuqarolarning axborot olish va tarqatish erkinligi borasidagi huquqlarini yanada mustahkamlash belgilanganligi biz soha xodimlarini yanada ruhlantirdi. Jumladan, ta’sirchan jamoatchilik nazoratini amalga oshirishning tashkiliy-huquqiy asoslarini takomillashtirishga qaratilgan 12-maqsadda jamoatchilik nazoratini amalga oshirishning zamonaviy shakllarini rivojlantirish, jamoaviy murojaatlar asosida hududiy, tarmoq va davlat dasturlari ijro sifatini tekshirish amaliyotini joriy etish, ayrim davlat funksiyalarini amalga oshirish jarayoniga jamoatchilik nazorati sub’yektlarini keng jalb qilish, davlat organlari faoliyatini o’rganishda ijtimoiy so’rovlar o’tkazish hamda aniqlangan kamchiliklarni ochiq muhokama qilish amaliyotini yo’lga qo’yish nazarda tutilmoqda. Bu jarayonda ommaviy axborot vositalarining roli va jurnalistlarning kasbiy faoliyati himoyasini yanada kuchaytirish, odamlarni qiynayotgan muammolar hamda islohotlarning ijrosi ahvolini o’rganishda ularning mehnatidan samarali foydalanish belgilanmoqda. Xususan, fuqarolarni qiynayotgan muammolar hamda islohotlarning samaradorligini o’rganishda ommaviy axborot vositalari bilan hamkorlik qilish tartibi joriy qilinadi, shuningdek, ommaviy 66 axborot vositalarining faoliyatiga noqonuniy aralashganlik va to’sqinlik qilganlik, shu jumladan, mansabdor shaxs lar tomonidan syenzura o’rnatish, tahririyat xodimlariga bosim va tazyiq o’tkazish, materiallar va texnik vositalarni ulardan g’ayriqonuniy ravishda olib qo’yish harakatlari sodir etilgani uchun javobgarlik yanada kuchaytiriladi. Yana bir muhim jihati, ommaviy axborot vositalari va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini davlat tomonidan subsidiyalar, grantlar va ijtimoiy buyurtmalar shakllarida qo’llab-quvvatlash hajmini ikki barobarga oshirish ko’zda tutilmoqda. Jamiyatda millatlararo totuvlik va dinlararo bag’rikenglik muhitini mus tahkamlash deb nomlangan 74-maqsadda xorijiy tillarda faoliyat yuritayotgan hamda millatlararo munosabatlar sohasida davlat siyosatini yoritayotgan ommaviy axborot vositalarini davlat tomonidan qo’shimcha qo’llab-quvvatlash choralari belgilanmoqda. Xususan, “O zbekiston”, «Zvezda Vostoka» va «Amudaryo»ʼ jurnallari, «Yerkin Qaraqalpaqstan», «Nurlы jol», «Ovozi tojik», «Mekan» va «Dostuk» gazetalarining moddiy-texnik bazasi yaxshilanadi. Sohaga oid materiallarni ommaviy axborot vositalarida yoritish bo’yicha tanlovlar, grantlar tashkil etiladi. Ommaviy axborot vositalari, jurnalistlar va blogerlarni press- turlarda ishtirok etish, ularga beriladigan ijtimoiy buyurtmalarni qop lash tartibi ham belgilanmoqda. Fuqarolarning axborot olish va tarqatish erkinligi borasidagi huquqlarini yanada mustahkamlash — Yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasi yettinchi yo’nalishining dastlabki va muhim maqsadi sifatida belgilanganidan ham anglash mumkinki, biz yashayotgan globallashuv va axborot asrida hayotimiz, jamiyat taraqqiyoti, mamlakat ravnaqi zamonaviy media makon va axborot- kommunikasiya texnologiyalari, ommaviy axborot vositalari fao liyati bilan bevosita bog’liq. Darhaqiqat, kundalik hayotimizni yoki biron sohani har kunlik axborotsiz tasavvur qilish mushkul. Texnika va texnologiyalar taraqqiyoti jamiyatda axborotning ahamiyatini yanada oshirdi. Axborot barcha sohaga qadar chuqur kirib borgani, 67 inson va jamiyat hayotiga ta’siri misli ko’rilmagan darajada ortgani, o’z navbatida, ularni tartibga solish zaruratini ham yuzaga keltirdi. Taraqqiyot strategiyasining yettinchi, ya’ni «Mamlakatimiz xavfsizligi va mudofaa salohiyatini kuchaytirish, ochiq va pragmatik, faol tashqi siyosat olib borish» deb nomlangan ustuvor yo’nalishining 89-maqsadida «Axborot sohasini tartibga soluvchi yagona tizimlashtirilgan normativ-huquqiy hujjat loyihasini ishlab chiqish» doirasida zamon talab lari asosida axborot sohasidagi qonunchilikni takomillashtirish, axborot sohasini tartibga solishga qaratilgan mavjud qonunlarni O’zbekiston Respublikasi Axborot kodeksi shaklida unifikasiya qilish belgilangan. Axborot kodeksini ishlab chiqishning zaruriyati shundaki, bugungi kunda axborot sohasidagi mavjud bo’lgan o’ndan ortiq qonunlardagi ayrim moddalar bir-birini inkor etish holatlari ham kuzatilayotganidan ko’z yumib bo’lmaydi. Taraqqiyot strategiyasi yettinchi yo’nalishining 89-maqsadida davlat organlari va tashkilotlari faoliyati ochiqligi hamda matbuot kotiblari faoliyati samaradorligi reytingini tuzish orqali sohada yuqori natijalarga erishgan tashkilotlar matbuot kotiblarini rag’batlantirish tizimini joriy qilish belgilangani ham fuqarolarning axborot olish borasidagi huquqlarini ta’minlashga xizmat qilishi shubhasiz. Barchamizga ma’lumki, so’nggi yillarda davlat idoralarining jamoatchilik bilan aloqalarini mustahkamlashga alohida ahamiyat qaratilmoqda. Agar 2019 yilda davlat va nodavlat tashkilotlaridagi axborot xizmatlarining manbalari — rasmiy veb-saytlar, ijtimoiy tarmoqlardagi kanallar 559 tani tashkil etgan bo’lsa, 2021 yilda bu raqam 2410 taga yetdi. Ommaviy axborot vositalaridagi tanqidiy chiqishlarga vazirlik va idoralar, hokimliklarning axborot xizmatlari orqali tezkor munosabatlar bildirish amaliyoti shakllandi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining majlislari «Uzbekiston” va “UzReport” telekanallari, shuningdek, Senatning www.senat.uz rasmiy veb-sayti va ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalari orqali to’g’ridan-to’g’ri efirda namoyish etilmoqda. 68 Adliya vaziri Ruslanbek Davletovning “Facebook«dagi «Xalq bilan muloqot/Dialog s narodom» guruhida fuqarolar bilan onlayn muloqotlari ham yurtdoshlarimizda qiziqish uyg’otmoqda. Ushbu muloqotlar davomida adliya vaziri fuqarolarning ko’plab savollariga javob beryapti. Zamonaviy dunyoda axborot nafaqat uzatiladi, balki sotib olinadi yoki sotiladi, undan foyda ko’rish nazarda tutilar ekan, globallashuv davrida axborotning ko’payishi tufayli bizga nafaqat ko’p foydali ma’lumotlar, balki xavfli tahdidlar ham kirib keladi. Ma’lumotlarga ko’ra, mamlakatimizda hozirgi vaqtda “Facebook«da 4,7 mln., “Instagram"da 3,7 mln. , “LinkedIn"da 288 ming, “Telegram«da 18 mln., "Odnoklassniki"da 16,7 mln., “Twitter”da 51,6 ming va "V-kontakte"da 2,6 mln. foydalanuvchi borligining o’ziyoq ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish madaniyati va zararli axborotdan himoya qilish masalalari dolzarbligini anglatadi. Shuni hisobga olgan holda, mamlakatimizda fuqarolarning axborot- kommunikasiya vositalaridan foydalanish madaniyatini oshirish maqsadida turli yosh toifasi uchun mo’ljallangan o’quv kurslari hamda onlayn dasturlarni ommalashtirish, xalq ta’limi va professional ta’lim tizimining tegishli darsliklariga media savodxonlik bo’yicha mavzular kiritilishini davrning o’zi taqozo etmoqda. Zero, hozirgi globallashuv zamonida axborot oqimi shunchalar ko’paydiki, ularni tahlil qilish, anglash, qolaversa, tegishli xulosa chiqarish har birimizning bilim va dunyoqarashimizga bevosita bog’liq. Darhaqiqat, jamiyat hayotining turli sohalarini kompyuterlashtirish, zamonaviy kommunikasiya vositalari, elektron ma’lumotlar bazasi, tezkor axborot texnologiyalaridan foydalanish bizga qator qulayliklar berdi. Masalan, internet tarmog’i orqali dunyoning istalgan joyidagi yangilikdan tezda xabardor bo’lamiz. Ammo qaysi manbalardan axborot olishni va undan qayerda, qanday foydalanishni bilish ham talab etiladi. Axborot maydonida yashirin maqsad-muddaolar, yot g’oyalar, g’arazli maqsadlar bo’lishi ehtimoldan yiroq emas. Biz jaholatga qarshi ma’rifat bilan kurashishga bel 69 bog’lagan ekanmiz, bu qarama-qarshi liklar hududiga qadam bosishdan oldin tafakkurni charxlab olishimiz zarur. Shundagina tahdidlarga qarshi immunitet hosil bo’ladi, ongda mafkuraviy himoya tizimi shakllanadi va axborot oqimi, tahdidi salbiy ta’sir ko’rsata olmaydi. Taraqqiyot strategiyasida qayd etilgan 89-maqsad bo’yicha shaxsiy va sir saqlanishi lozim bo’lgan ma’lumotlarni Internet tarmog’ida oshkor qilish bilan bog’liq daxlsizlik huquqlar buzilishining oldini olish uchun Jinoyat va Ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi kodekslarning shaxs daxlsizlik huquqlari bilan bog’liq moddalariga tegishli qo’shimcha va o’zgartirishlar kiritish to’g’risidagi qonun loyihasi tayyorlanishi ko’zda tutilmoqda. Shuningdek, kiberjinoyatchilik uchun jinoiy javobgarlik qayta ko’rib chiqiladi. Axborot maydonidagi kiberhujum va tahdidlarni monitoring qilish tizimi yanada takomillashtiriladi. Bunda: kiberxavfsizlikning Yagona tarmog’ining texnik infratuzilmasini kengaytirish; «Kibernetikada innovasiyalar IT-parki» faoliyatini yanada jadallashtirish; IT-parkning hududlardagi raqamli texnologiyalar o’quv markazlari negizida yoshlarni kiberxavfsizlik asoslari bo’yicha o’qitilishini ta’minlash, hamda har yili talaba va o’quvchilar orasida kiberhujumlarni aniqlash bo’yicha respublika miqyosida konkurslar o’tkazish nazarda tutiladi. Milliy ijtimoiy tarmoq va messenjerlar hamda axborot-kommunikasion dasturlar yaratishga ham alohida e’tibor qaratiladi. Sohaning yetuk mutaxassislari va yirik tadbirkorlarni milliy kommunikasiya platformalarini yaratishga jalb qilish, ma’lumotlarni uzatish va qayta ishlashning zamonaviy talablariga mos dasturiy ta’minot va texnik vositalar bilan ta’minlash belgilangan. Taraqqiyot strategiyasining 98-maqsadi Jahon hamjamiyatida mamlakatimiz imijini oshirishga qaratilgan axborotlar yetkazish samaradorligini oshirishni nazarda tutadi. Bunda «Dunyo» axborot agentligi faoliyatini rivojlantirish va qo’llab-quvvatlash choralari ko’riladi. Shuningdek, jahondagi yetakchi axborot agentliklari bilan hamkorlikni yanada jadallashtirish, O’zbekiston imijini jahon sahnasida ilgari surishni nazarda tutuvchi chora-tadbirlarni amalga oshirish, 70 mamlakatimizda islohotlarning borishi, jamiyatni demokratik yangilash jarayonlari haqida xolis axborot tarqatish samarali davom ettiriladi. Mahalliy va xorijiy ommaviy axborot vositalarining o’zaro hamkorligi va sohada mavjud muammolarni o’rganish, ularni bartaraf etish hamda istiqbollarni belgilab olish uchun qulay media-maydon yaratiladi. Bu jarayonda xalqaro axborot bozorlariga chiqish, O’zbekistonning ijobiy imijini ilgari surish mexanizmlari, vositalari va kanallarini birgalikda ishlab chiqish, xalqaro maydonda PR-sheriklik loyihalarini amalga oshirish maqsadida yetakchi xorijiy ommaviy axborot vositalari bilan o’zaro aloqalar rivojlantiriladi, hamkorlik aloqalari o’rnatiladi. Yuqoridagilardan kelib chiqib, taraqqiyot strategiyasida belgilangan maqsadlar va joriy yil bo’yicha qabul qilingan Davlat dasturida belgilangan vazifalarga asoslanib, O’zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasining joriy yildagi ustuvor yo’nalishlarini belgilashda avvalgi yillardan farqli ravishda butunlay yangicha g’oya va maqsadlar asosida yondashildi. Muxtasar aytganda, 2022-2026 yillarga mo’ljallangan Yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasida fuqarolarning axborot olish va tarqatish erkinligi borasidagi huquqlarini yanada mustahkamlashga alohida urg’u berilgani «Inson qad ri uchun», «Davlat – inson uchun» degan g’oyalarning hayotbaxshligini namoyon etadi. Mamlakatimizda ommaviy axborot vositalarini rivojlantirish bo’yicha amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar fuqarolarning axborot sohasidagi huquqini yanada kengroq ro’yobga chiqarish uchun imkon yaratish, OAVlarning davlat hokimiyati va bosh qaruv organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini ta’minlash borasidagi rolini kuchaytirishga xizmat qiladi. Taraqqiyot strategiyasining maqsad va vazifalarini ommaviy axborot vositalari orqali keng targ’ib etish, uning mazmun-mohiyatini jamoatchilikka yetkazishda jurnalistlar oldingi safda bo’lishiga ishonchimiz komil. 71 Jurnalistika tizimidagi axborot vositalari ommaning kundalik dolzarb ijtimoiy va maxsus axborotga bo lgan ehtiyojini krshshrishda asosan publitsistikata tayanadi,ʻ shuningdek, muhim ijtimoiy masalalarni talqin qiluvchi ilmiy, badiiy va boshqa asarlardan ham foydalanadi. Jurnalistika tizimidagi axborot vositalari o z ʻ faoliyatida ma lum davriylikka va tezkorlikka amal qiladi. ʼ Axborotni to plash, tahlil qilish va tarqatishga yo naltirilgan ijtimoiy faoliyatning ʻ ʻ dastlabki kurtaklari qadim-qadimda paydo bo lgan. Odamlarni ijtimoiy ʻ turmushda sodir bo layotgan voqealardan xabardor qilish, ularga axborot ʻ vositasida ma lum g oyaviy-ruhiy ta sir o tkazish turli shakl va usullarda ʼ ʻ ʼ ʻ namoyon bo lgan. Og zaki axborot notiqlar, jarchilar tomonidan yetkazilgan. ʻ ʻ Yozma ma lumotlar esa, masalan, Qadimgi Misrda papiruslarga bitilib, ʼ tarqatilgan. Qadimgi Rimda e lonlardan, qo lyozmalardan foydalanilgan. ʼ ʻ Hozirgi davr jurnaistikasi dastlab XVII asr boshidagi ilk davriy bosma nashrlar qiyofasida yuzaga kelgan. XIX asrning 2-yarmi va XX asrda fotografiya hamda kinematografiyannng kashf qilinishi tufayli foto va kinojurnalistika tashkil topdi. XX asrning 20-yillaridan e tiboran radiotexnika yutuklari asosida ʼ radiojurnalistika taraqqiy qila boshladi, 40-yillarlarda esa telejurnalistika maydonga keldi. Ommaviy axborot paydo bulishi va rivojlanishi bilan umumiy saviyasi va kasbiy mahorati yuksak jurnalistlarga ehtiyoj kuchaya bordi. Ana shu ehtiyoj taqozosi turli mamlakatlarda maxsus jurnalistik ta limini yuzaga keltirdi. Jurnalistikaning ʼ siyosiy yo nalishi jihatidan birbiridan farq qiluvchi bir nechta turi tarkib topdi, ʻ faoliyatning ijtimoiy hayotdagi o rni va vazifasiga doyr turlicha qarashlar yuzaga ʻ keldi. Chunonchi, kommunistik jurnalistika faoliyatiga partiyaviylik, sinfiylik asos qilib olindi. Bu hol ko p hollarda umuminsoniy ma noda axborot sohasida ʻ ʼ inson haq-huquqlari va erkinliklarining cheklanishiga, qo pol ravishda poymol ʻ qilinishiga olib keldi. Jurnalistika taraqqiyoti qator omillarga bog liq bo lib, siyosiy erkinliklar, birinchi ʻ ʻ galda, matbuot erkinligi bu omillar orasida alohida o rin egallaydi. Matbuot ʻ 72 erkinligi demokratik jamiyat rivojining zaruriy sharti hisoblanadi. Jurnalistika erkin faoliyat sharoitidagina jamiyat a zolarini xolis va haqqoniy axborot bilanʼ ta minlay oladi, davlat va jamiyat o rtasida o zini vositachi sifatida namoyon ʼ ʻ ʻ etadi. O zbekistonda jurnalistika XIX asrning 2-yarmida paydo bo'ldi. Uning tarixi ʻ Toshkentda chiqarilgan "Turkestanskiye vedomosti" va "Turkiston viloyatining gazeta" kabi rasmiy davriy nashrlardan boshlanadi. XX asrning 1- va 2-o n ʻ yilligida O zbekistonda asosiy e tiborni milliy taraqqiyotni ta minlashga qodir ʻ ʼ ʼ ma rifatli insonlarni tarbiyalashga yo naltirilgan xususiy milliy gazeta va jurnallar ʼ ʻ ("Taraqqiy", "Xurshid", "Sadoi Turkiston", "Samarqand", "Oyina" va boshqalar) ham faoliyat ko rsatdi. Sho ro tuzumi davrida O zbekistonda davriy matbuot ʻ ʻ ʻ tarmog i respublika, viloyat va tuman miqyosida chiqadigan umumsiyosiy va ʻ tarmoq gazetalari, shuningdek, yangi jurnallar hisobiga kengaydi, ayni paytda O zbekistonda radiojurnalistika va telejurnalistika ham tarkib topdi. Lekin bular ʻ mustabid tuzum ko zlagan siyosiy, iqtisodiy va mafkuraviy maqsadlarga xizmat ʻ qilishga mahkum edi. O zbekiston davlat mustaqilligiga erishgach, respublika jurnalistikasi demokratik ʻ bosqichga qadam qo ydi va jamiyatni demokratik tarzda yangilash, huquqiy ʻ demokratik davlat barpo qilishga ko maklashayotgan yangi tizim shakllana ʻ boshladi. 1997-yilda "Axborot olish kafolatlari va erkinligi to g risida", ʻ ʻ "Jurnalistik faoliyatni himoya qilish to g risida", "Ommaviy axborot vositalari ʻ ʻ to g risida" qonunlar qabul qilindi. Shuningdek, O zbekiston Respublikasi ʻ ʻ ʻ Vazirlar Mahkamasining 1999-yilning 26-fevralida "Jurnalist kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash tizimini takomillashtirish to g risida" gi qarori e lon qilindi. ʻ ʻ ʼ Mazkur hujjatlar respublikamizda jurnalist kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash tizimini takomillashtirish hamda dunyo andozalari darajasiga ko tarish yo lida ʻ ʻ g oyat muhim ahamiyatga egadir. Shundan beri o tgan vakt mobaynida bu ʻ ʻ qonunlar va qarorni amalga oshirish yo lida ancha ishlar qilindi. Istiklol tufayli ʻ respublika jurnalistlarining ijtimoiy hayot voqea va hodisalarini tahlil qilish va 73 yoritishga yondashuvi ham tubdan o zgardi. Endilikda jurnalistlar ijtimoiyʻ jarayonlarni tahlil qilish va yoritishda ilmiy bilimlarga, umuminsoniy va milliy qadriyatlarga, xalqaro hamjamiyat e tirof etgan umumdemokratik qoidalarga ʼ tayanmoqda. Jurnalistika tizimining shakllanish jarayonida respublikada jurnalist ixtisosi bo yicha maxsus oliy ta limga ham asos solindi. 1949-yilda O rta Osiyo davlat ʻ ʼ ʻ universiteti (hozirgi O zMU)ning filologiya fakulteti qoshida oliy ma lumotli ʻ ʼ jurnalistlar tayyorlaydigan maxsus bo lim tash-kil qilindi. Bu bo lim 1967-yilda ʻ ʻ mus-taqil fakultetga aylantirildi. O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining ʻ qarori bilan (1996-yil 26-aprel) "O zbekiston Respublikasida xizmat ko rsatgan ʻ ʻ jurnalist" faxriy unvoni ta sis etildi. Oliy ma lumotli jurnalistlar O zMUdan ʼ ʼ ʻ tashqari, Nukus davlat universitetida, shuningdek, O zbekiston jahon tillari ʻ universitetida ham tayyorlanadi. 1997-yildan O zR Prezidenti huzuridagi Davlat ʻ va jamiyat qurilishi akademiyasida jurnalistlarni qayta tayyorlash Xalqaro ijtimoiy markazi faoliyat ko rsatadi. ʻ XULOSA 1. Mamlakatimiz poytaxti va hududlarida intellektual qobiliyatlarni maksimal darajada ochib berish maqsadida yosh iste’dodlarni aniqlash, ularni ko’p tarmoqli ilg’or ta’lim muhitiga integratsiyalashga ixtisoslashgan Prezident maktablarining paydo bo’layotganligi alohida e’tiborga molik. Bundan tashqari, oxirgi yillarda O’zbekistonda nodavlat maktab muassasalarining rivojlangan tarmog’i paydo bo’ldi. 74 2. Yosh avlodning oliy maxsus ta’lim olishga o’sib borayotgan istagi fonida oliy ta’lim tizimi jiddiy o’zgarishlarni boshidan kechirmoqda. 2020 yilda O’zbekistonda oliy o’quv yurtlariga kirish uchun ariza berishning eng yuqori ko’rsatkichi – deyarli 1,5 mln. abituriyent qayd qilindi. 2022-2023 o’quv yiliga davlat buyurtmasi bakalavriat uchun – 110,707 nafar talabani, magistratura uchun – 10,688 ming talabani tashkil etdi. 3. Islohotlarning farqli tomoni ularning yaqqol ifodalangan ijtimoiy yo’nalganligi, insonga, uning ehtiyojlariga yaqinroq bo’lishga intilishi, islohotlar natijasida odamlarning tez o’zgarib borayotgan ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarga moslashishiga ko’maklashish, ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar va samarali ijtimoiy himoya tizimini yaratishdan iborat. 4. Kambag’allikni qisqartirish muammosini aynan shunday tushunish bugungi kunda yangi ish o’rinlarini yaratish, xodimlar malakasini oshirish, o’zining kichik yoki oilaviy tadbirkorligini boshlash istagini ma’lum qilgan odamlarni kasbga o’rgatish va qo’llab-quvvatlashga e’tibor qaratadiganMahalla va nuroniylarni qo’llab-quvvatlash vazirligi, Oila va xotin-qizlar davlat qo’mitasi, Kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirish agentligi, hokimiyatlar yuritadigan faoliyati bo’yicha qabul qilinadigan chora-tadbirlar mantig’ini belgilaydi. 5. Majmuaviy yondashuv aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamini manzilli qo’llab-quvvatlashni ham o’z ichiga oladi. “Temir”, “Ayollar” va “Yoshlar” daftarlarini yaratish, yagona ijtimoiy reyestr orqali muhtojlarga yordam ko’rsatish kabi tashabbuslarni alohida ta’kidlash kerak. Ko’rilgan chora- tadbirlar sharofati bilan ijtimoiy pensiya va nafaqa oluvchi oilalar miqdori ikki barobarga oshdi. 6. Bugun mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar jadallashgani va O’zbekiston yangi taraqqiyot yo’liga qadam qo’ygani, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, ta’limiy, ilmiy muhitning o’zi esa ancha murakkab va serqirra bo’lib borayotgani, bu sodir bo’layotgan jarayonlarni uzluksiz tahlil qilishning, tezda 75 tuzatishlar kiritishning, boshqaruvni takomillashtirish va o’sishning yangi manbalarini kreativ tarzda topishning dolzarbligini oshirishi barchaga ayon bo’ldi. Shuning uchun 2022-2026 yillarda Yangi O’zbekistonni rivojlantirish strategiyasining qabul qilinishi va O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaga tuzatishlar kiritish hamda ularni umumxalq muhokamasiga kiritish jarayonining boshlanishi qonuniy ko’rinadi. Shuningdek, asosiy konsepti “inson – jamiyat – davlat” bo’lgan islohotlar falsafasining keyingi evolyutsiyasi tabiiy ko’rinadi. Yangi O’zbekiston strategiyasidagi asosiy maqsad har bir fuqaroning millati, tili va dinidan qat’i nazar uning qonuniy manfaatlari va farovonligi ta’minlanadigan, kelgusida erkin fuqarolik jamiyatini rivojlantirish amalga oshiriladigan xalq va insonparvar davlatni yaratish hisoblanadi. Bu maqsad “Yangi O’zbekiston – ma’rifatli jamiyat” konsepsiyasi, shuningdek, davlat organlari ishining asosiy tamoyili bo’ladigan qonun ustuvorligi va adolatli ijtimoiy siyosat tamoyillari asosida jamiyatni ma’naviy rivojlantirish bilan chambarchas bog’liq. Yangi yo’nalishda avvalgidekbirinchi o’rinda e’tibor iqtisodiyot, xususiy tadbirkorlik, insoniy kapitalni rivojlantirish va xorijiy investitsiyalarni jalb qilishga qaratiladi. 7. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga o’zgartirishlar va qo’shimchalar kiritish to’g’risidagi tashabbuslar va bu yo’nalishda olib borilayotgan ishlar Yangi O’zbekistonni bunyod etishning strategik maqsadlariga to’la mos keladi. Bir tomondan, tuzatishlar sodir bo’lgan o’zgarishlarni qayd qilishi, boshqa tomondan esa harakatlanish dasturi bo’lishi, kelgusida rivojlanish uchun ko’rsatmalardan iborat bo’lishi zarur. 76 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.O’zbekiston Respublikasining 2021 yil 11 avgustda qabul qilingan “Rasmiy statistika to’g’risida”gi qonuni. // www.lex.uz 2.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi “2022— 2026 yillarda Yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to’g’risida”gi PF–60- sonli farmoni bilan. // www.lex.uz 3.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 25 fevraldagi “O’zbekiston Respublikasining xalqaro reytinglar va indekslardagi o’rnini yaxshilash chora- tadbirlari to’g’risida”gi PQ-4210-son qarori. 4.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 9 apreldagi Davlat boshqaruvining ochiqligi va shaffofligini ta’minlash hamda mamlakatning statistika salohiyatini oshirish yuzasidan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida PQ–4273-sonli qarori. 5.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 3 avgustdagi “O’zbekiston Respublikasi milliy statistika tizimi faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ–4796-sonli qarori. 6.G oyibnazarov B.K. va boshqalar.ʻ “Statistika asoslari” fanining tarkibiy tuzilmasi bo’yicha statistika xodimlari uchun o’quv-uslubiy qo’llanma. O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi huzuridagi Kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar instituti. – T.: O’z.R.DSQ, 2021 – 76 b. 6.Shodiyev X.A., Habibullayev I. Statistika. // Darslik – T.: Iqtisod-Moliya, 2018. – 268 b. 7.“Konseptualn ы ye osnov ы makroekonomicheskoy statistiki stran ы ” sbornik nauchn ы x statey Goskomstata RUz, pod ob щ yey redaksiyey B.A. Begalova.-T., 2018. 8.Polyakova V.V. Osnov ы teorii statistiki: [ucheb.posobiye] / Polyakova V.V., Shabrova N.V.; M-vo obrazovaniya i nauki Ros. Federasii, Ural.feder.un-t. – 2-ye izd., ispr. i dop. – Yekaterinburg: Izd-vo Ural. un-ta, 2021. – 148 s 9.Statistika: 77 uchebnoye posobiye / A.M. Lyaxoveskiy, Ye.V. Kremyanskaya, N.V. Klimova; pod red. V.I.Nechayeva. — Moskva: KNORUS, 2021. — 362 s. 10.O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasining yillik davriy nashrlari. 2010 – 2020 yillar. Internet manbalari 11. www.gov.uz – O’zbekiston Respublikasi hukumatining rasmiy sayti. 12. www.stat.uz – O’zbekiston Respublikasi davlat statistika qo’mitasining rasmiy sayti. 13. www.lex.uz–O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlarining milliy bazasi. 1. Uzbekiston Respublikasi Konstutsiyasi. Toshkent 201 4 . 2. Mirziyoyev SH.M. Konun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt tarakkiyoti va farovonligining garovi. T. “Uzbekiston” NMIU 2017. 3. Mirziyoyev SH.M. Tankidiy taxlil, kat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – xar bir raxbar faoliyatining kundalik koidasi bulishi kerak. – Toshkent “Uzbekiston” NMIU, 2017. – 38 b. 4. Mirziyoyev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalkimiz bilan birga kuramiz. T. “Uzbekiston” 2017. 189-bet. 5. Uzbekiston Respublikasi Prezidentining «Soglom ona va bola yili» Davlat dasturi tugrisidagi 2487-son Karori 2016 yil 9-fevral. 6. Uzbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish buuyicha Xarakatlar strategiyasi tugrisida// Uzbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni . xttps:// www.gov.uz/uz/news/category/3 2017-02-08 | Xujjatlar 7. Karimov I.A YAngilanish va uzgarishlar jarayoni ortga kaytmaydi. // Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmok kerak. T. 10. - T.: Uzbekiston, 2002. 8. Karimov I.A. Biz tanlagan yul – demokratik tarakkiyot va ma`rifiy dunyo bilan xamkorlik yuli. T.11. –Toshkent: Uzbekiston, 2003 y. 9. Karimov I.A. Bizning bosh maksadimiz - jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizalash va islox etishdir // Uzbek xalki xech kachon, xech kimga karam bulmaydi. T. 13. - T.: Uzbekiston, 2005. 10. Islom Karimov. Asosiy maksadimiz – yurtimizda erkin va obod, farovon xayot barpo etish yulini kat`iyat bilan davom ettirishdir. Uzbekiston Respublikasi 78 Konstitutsiyasi 23 yilligiga bagiSHlangan tantanali marosimdagi ma`ruzasi. Xalk suzi, 8 dekabr. 2015 yil. ASOSIY ADABIYOTLAR 1. «Etika»; praktika dlya studentov dnevnoy i zaochnoy formi obuchenie. Minsk.: Izdatelst v o MIU 2004 2. Medvedeva G.P. etika sotsial’noy rabot i. Uchebnoe posobiya dlya vuzov Izdatel’stvo: Gumanit, Vladivostok.: 2002 3. e tika sotsial’noy raboti . M.: Vlad o st. 2001 4. Istoriya sotsial’noy raboti v Rossii. Volgograd.: 2001 5. Ganieva M.X. Ijtimoiy ishga kirish.  Toshkent: CHASHMA PRINT, 2010. 6. Ijtimoiy ish etikasi. Darslik. Xammualliflikda. Toshkent 2015 y. QO’SHIMCHA ADABIYOTLAR 7. Pavlenka P.D. Osnovi sotsial’noy raboti: Uchebnik. 3-e izd., ispr. i dop. / red.– M.: INFRA-M, 2006.– S. 115. 8. Pavlenok P.D. Sotsiologiya: Uchebnik / Otv. red.– M.: Izdatel’sko-knigotorgoviy tsentr «Marketing», 2002.– S. 395–398; 9. Pavlenok P.D. Sotsiologicheskie metodi i texnika izucheniya problem sotsial’noy raboti. – M.: GASBU, 1995. 10. Pavlenok P.D. Texnologii sotsial’noy raboti v razlichnix sferax jiznedeyatel’nosti / Otv. red.– 2-e izd., pererab. i dop.– M.: Dashkov i K, 2006. 11. Alekseeva L.S. Sostoyanie, texnologii sotsial’noy raboti po profilaktike beznadzornosti nesovershennoletnix v uchrejdeniyax sotsial’nogo obslujivaniya sem’i i detey.– M.: Gos. nauch.– issled. institut sem’i i vospitaniya, 2001.– S. 198. 12. Demetyan V.Z . Printsipi i spetsifika formirovaniya kadrov gosudarstvennoy slujbi na opite ispolnitel’noy vlasti RF.– M.: VLADOS-PRESS, 2002.– S. 58. 79 13. Marshak A.L . Detskaya besprizornost’ i beznadzornost’: sostoyanie i problemi.– Xabarovsk, 2003.– S. 41. 14. Mustaeva F.A. Osnovi sotsial’noy pedagogiki: Uchebnik dlya studentov visshix pedagogich uch. zavedeniy.– M., 2001.– S. 115. 15. Mirsagatova N.I. Detskaya besprizornost’ kak sotsial’noe yavlenie v RNR// Sotsial’naya rabota.– 1999.– № 1.– S. 24. 16. Ribinskiy E.M. Upravlenie sistemoy sotsial’noy zashiti detstva: Sotsial’no- pravovie problemi: Uchebnoe posobie dlya studentov visshix uchebnix zavedeniy.– M., 2004.– S. 36. 17. Xolostova E.I. Sotsial’naya politika.– M., 2001.– S. 170. 18. Levchenko V.T. Sotsial’nie detskie priyuti: nujni li oni? // Vladimirka.– 2002.– № 2. 19. Mel’nikova e.I. Profilaktika beznadzornosti detey i podrostkov.– M., 2002.– S. 36. 20. Zubkova T.S., Timoshina N.V. Organizatsiya i soderjanie raboti po sotsial’noy zashite jenshin, detey i sem’i.– M.: Akademiya, 2003.– S. 169. 21. Ivashenko G.M. Obshie printsipi organizatsii reabilitatsionnoy raboti v sotsial’no- reabilitatsionnix tsentrax dlya nesovershennoletnix.– M.: Prospekt, 2000.– S. 34. 22. Maslov N.F. Kniga sotsial’nogo pedagoga.– Orel, 1994.– S. 35. 23. Brutman V.I. Prichini sotsial’nogo sirotstva. Analiticheskiy vzglyad na problemu // Sotsial’naya rabota.– 2001.– № 2/5.– S. 53. 24. Anoxina A.N. Korrektsionno-razvivayushaya rabota s det’mi, ostavshimisya bez popecheniya roditeley: sotsial’no-emotsional’niy aspekt.– Tula: Izd-vo TO IRO, 2000.– S. 46. 25. Nazarova I.B. Adaptatsiya i vozmojnie modeli mobil’nosti sirot.– M.: MONF, 2005.– S. 46. 26. Reprintseva G.I. Uchrejdeniya sotsial’nogo obslujivaniya detey i molodeji: Analiz deyatel’nosti.– M., 2003. 80 INTERNET MANBALARI xttp://aupam.narod.ru/pages/sozial/modeli_invalidnosti/oglavlenie.xtml xttp://www.library.tver.ru/ xttp://vitaportal.ru/psixologiya/sotsialnaya-model-invalidnosti.xtml xttp://mioby.ru/novosti/socialnaya-model-invalidnosti/ 81

YANGI O’ZBEKISTONNING TARAQQIYOT STRATEGIYASIDA IJTIMOIY SOHANI RIVOJLANTIRISHNING ISTIQBOLLARI MUNDARIJA: KIRISH…………………………………………………………………. 3-14 BET I-BOB. YANGI O’ZBEKISTONDA IJTIMOIY SOHA VA UNING TUZILISHI 1.1. IJTIMOIY SOHA VA UNING TUZILISHI………………………. 15-21 BET 1.2. TARAQQIYOT STRATEGIYASIDA IJTIMOIY SOHANI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI … …………………………………………….....…… 22-30 BET 1.3. YANGI O’ZBEKISTON IJTIMOIY DAVLAT............................... 31-34 BET II - BOB YANGI O’ZBEKISTONNING TARAQQIYOT STRATEGIYASIDA IJTIMOIY SOHANI RIVOJLANTIRISHNING ISTIQBOLLARI 2.1. IJTIMOIY SOHANI RIVOJIDA KIBERXAVSIZLIK MASALASI..........................................................................................35-40 BET 2.2. IJTIMOIY SOHA ISTIQBOLIDA BELGILANGAN YOSH YETAKCHILAR ROLI VA OMMAVIY AXBOROT VOSITALARI..................................................................................... 41-63 BET 2.3. IJTIMOIY SOHANING TARAQQIYOTI VA JURNALISTLARNING KASBIY HIMOYALANISHI MASALASI……………………………………………………..…… 64-73 BET XULOSA……………………………………………………............. 74-75 BET FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………… 76-80 BET 1

Kirish Mavzuning dolzarligi: Mamlakatimizda bugungi kunda ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollari va ommaviy axborot vositalarida yoritilishi va aholining turli qatlamlariga yoshi, jinsi, ijtimoiy holati, jismoniy salohiyatini inobatga olgan holda amaliy yordam ko’rsatish tizimini virtuallashtirish davlat siyosatining asosiy ustuvor yo’nalish laridan biriga aylanmoqda. “Y u rtimizda Uchinchi Renessans poydevorini barpo etish uchun bizga zamonaviy ilm va yana bir bor ilm, tarbiya va yana bir bor tarbiya kerak. Bugungi va ertangi kunimizni, yoshlarimiz taqdirini hal qiladigan yuksak malakali muallim va murabbiylar, professor-o’qituvchilar, haqiqiy ziyolilar kerak” 1 . Shu maqsad yo’lida, rivojlangan mamlakatlarning sinovdan o’tgan tajribalari asosida ijtimoiy sohani rivojlantirish va ommaviy axborot vositalarida yoritishning yangicha mexanizmlarini tashkil etish va mamlakatimizda zamonaviy, ijtimoiy sohani rivojlantirish istiqbollari va ommaviy axborot vositalarida yoritilishini shakllantirish borasidagi tadqiqot larga bo’lgan ehtiyoj tobora ortib bormoqda. Bundan kelib chiqib, istiqbolli, ijtimoiy sohani rivojlantirish va ommaviy axborot vositalarida yoritilishini virtuallashtirish qonuniyatlarini nazariy-metodologik tahlil etish obyektiv zaruriyatga aylanmoqda. Jahonda yuz berayotgan globalizasiya hodisasi informasion jamiyatga o’tish fenomenini yuzaga keltirmoqda. Chuqur ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy yangilanishlar, integrasion, transformasion jarayonlar pallasiga kirgan mamlakatlarning salohiyati va taraqqiyot potensiali ko’p jihatdan fan va texnologiyani rivojlanganlik darajasi, ilmiy-amaliy innovasiyalarni jamiyatning turli infrastrukturalarida samarali tatbiq qilinayotganligi bilan belgilanishi ayon 1 Mirziyo y ev Sh.M. 2021 yil 6 noyabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisida so‘zlagan nutqi. – Toshkent “O ’ zbekiston ovozi” gazetasi. № 223 (479), 2021 yil 7 noyabr. 2

bo’lmoqda. Bu esa o’z navbatida, har bir fuqarodan informasiyaga bo’lgan ehtiyojni qondirishi jarayonida kreativ tafakkur imkoniyatlari, intellektual me’yorlarga tayangan informasion madaniyatini shakllantirish zarurligini talab etmoqda. Jahon ilm-fanida globallashuv jarayonlari ta’sirida bo’lgan barcha sohalarda fan, ta’lim, texnologiya, madaniyat va san’atda keng miqyosda axborotlashtirish, informasiya massasining oshib borishi, o’z navbatida axborot resursidan oqilona foydalanish, to’g’ri iste’mol qilish va tarqatish muammosi inson tafakkuri rivojlanganlik darajasi bilan belgilanishi ayon bo’lmoqda va bu borada amaliy- fundamental ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. Xususan, kreativ tafakkur va informasion madaniyat tushunchalarini falsafiy va psixologik talqinda o’rganishda, shaxs informasion madaniyatining axloqiy jihatlarini tadqiq etishda, informasion madaniyatning ijtimoiy-falsafiy tomonlarini yoritishda, kreativ tafakkurning falsafiy-metodologik masalalarini ishlab chiqishda olib borilayotgan tadqiqotlar ilmiy-amaliy ahamiyatga ega. Aytish kerakki, postnoklassik fan va texnologiya rivojlanayotgan davrda, fan-texnikaning inqilobi yangi bosqichga ko’tarilish bosqichida jamiyat rivojiga samara beruvchi informasion hamda media tizimlarining bugungi kundagi roli va ahamiyatini o’rganishda, ayniqsa kreativ tafakkurni shakllantirishda informasion madaniyat fenomenini ilmiy tadqiq qilish obyektiv zaruriyatga aylanmokda. Mamlakatimizda, Yangi O’zbekistonning yuksalish yo’lida so’nggi yillarda samarali islohotlar boshlab yuborildi. “Yurtimizda Uchinchi Renessans poydevorini barpo etish uchun bizga zamonaviy ilm va yana bir bor ilm, tarbiya va yana bir bor tarbiya kerak. Bugungi va ertangi kunimizni, yoshlarimiz taqdirini hal qiladigan yuksak malakali muallim va murabbiylar, professor-o’qituvchilar, haqiqiy ziyolilar kerak” 2 . Mamlakatimizda xalqimizning milliy manfaatlaridan kelib chiqqan holda olib borilgan va amalga oshirilishi kerak bo’lgan yangi tadqiqotlar dunyo mamlakatlari bilan hamkorlikda jahon iqtisodiyot va fan- 2 Mirziyo y ev Sh.M. 2021 yil 6 noyabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisida so‘zlagan nutqi.-Toshkent “O‘zbekiston ovozi” gazetasi. № 223 (479), 2021 yil 7 noyabr. 3

texnika taraqqiyoti tajribasini qo’llash, shu bois kreativ tafakkurni shakllantirish ehtiyojini tadqiq qilishga undaydigan manbaga aylanmoqda. Fuqarolarning kreativ tafakkurini shakllantirish va informasion madaniyat tarzini rivojlantirish borgan sari davr talabi bo’lmoqda. Ommaviy axborot vositalari har doim jamiyat taraqqiyotining ko’zgusi, kishilarning ongi, dunyoqarashi, siyosiy saviyasining shakllanishida asosiy vositalardan biri bo’lib kelgan. Mustaqillik yillari barcha sohalar qatori OAV uchun ham serqirra rivojlanish davri bo’ldi. Istiqlolga erishganimizdan so’ng, birinchi navbatda, sohaning huquqiy bazasiga e’tibor qaratildi va rivojlangan davlatlar tajribalarini o’rganish boshlandi. Ommaviy axborot vositalarining xalqaro huquqiy asoslari bu «Inson huquqlari xalqaro umumjahon deklaratsiyasi, Fuqaroviy va siyosiy huquqlar to’g’risidagi xalqaro pakt», O’zbekiston Respublikasining xalqaro tashkilotlar va boshqa davlatlar bilan axborot siyosatiga doir tuzgan bitim va shartnomalari hisoblanadi. Mazkur huquqiy hujjatlar axborotni izlash, olish, tarqatish jarayonlari va ommaviy axborot vositalari faoliyatini bevosita yoki bilvosita tartibga soluvchi normalardir. 2010-yil 12-noyabrdagi Oliy Majlis palatalarining navbatdagi qo’shma yig’ilishida axborot sohasiga daxldor «Ommaviy axborot vositalari to’g’risida»gi va «Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to’g’risida»gi Qonunlarga tegishli o’zgartish va qo’shimchalar kiritish bilan birga «Telekommunikatsiyalar to’g’risida»gi qonunni takomillashtirish hamda «Ommaviy axborot vositalari faoliyatining iqtisodiy asoslari to’g’risida»gi, «Ommaviy axborot vositalarini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash kafolatlari to’g’risida»gi, «Davlat hokimiyati boshqaruv organlari faoliyatining ochiqligi to’g’risida»gi va «Teleradioyeshittirishlar to’g’risida»gi Qonunlarni qabul qilish taklifi kiritildi. O’zbekiston Respublikasining «Ommaviy axborot vositalarini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash kafolatlari to’g’risida»gi va «Ommaviy axborot vositalari va axborot olish sohasidagi ayrim qonun hujjatlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida»gi Qonunlar loyihalari tayyorlandi. Ushbu loyihalar bir qator 4

mintaqaviy va xalqaro konferensiyalarda, seminar va yig’ilishlarda keng muhokamalarda o’tkazilgan. Tegishli vazirlik va idoralardan kelishuvlardan o’tkazilgandan so’ng 2011-yil noyabr oyida loyihalar Vazirlar Mahkamasiga kiritilgan. O’zbekiston Respublikasining «Ommaviy axborot vositalarini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash kafolatlari to’g’risida»gi Qonun loyihasi Prezident Farmoyishiga muvofiq 2012 yil to’rtinchi choragida Hukumatga kiritilgan. Axborot sohasini isloh etish bo’yicha vazifa etib belgilangan choratadbirlarning asl mohiyati fuqarolik jamiyatini barpo etishda ommaviy axborot vositalarining mustaqil institut sifatida shakllanishini, siyosiy hokimiyat va fuqarolar o’rtasidagi munosabatlarni tartibga solishda ochiqlikni hamda fuqarorlarning axborot sohasidagi konstitutsiyaviy huquqlarini to’liq ta’minlashdan iboratdir. Mustaqillik yillarida ommaviy axborot vositalari faoliyatini tartibga soluvchi quyidagi qonunlar qabul qilinganini ko’rishimiz mumkin: — «Ommaviy axborot vositalari to’g’risida»gi Qonun (2007-yil 15-yanvar’); — «Axborot olish kafolatlari va erkinligi to’g’risida»gi Qonun (1997-yil 24- aprel’); — «Jurnalistlik faoliyatini himoya qilish to’g’risida»gi Qonun (1997-yil 24- aprel’);— «Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to’g’risida»gi Qonun (2002- yil 12-dekabr); — «Noshirlik faoliyati to’g’risida»gi Qonun (1996-yil 30-avgust); — «Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to’g’risida»gi Qonun (2006-yil 20- iyul’); — «Reklama to’g’risida»gi Qonun (1998-yil 25-dekabr); — «Axborotlashtirish to’g’risida»gi Qonun (1993-yil 7-may); — «Telekommunikatsiyalar to’g’risida»gi Qonun (1999-yil 20-avgust). O’zbekiston Respublikasida ommaviy axborot vositalari huquqiy bazasini yaratilishida Respublikamiz Konstitutsiyasiga asosiy manba sifatida tayanilgan. Konstitutsiyamizning 67-moddasida «Ommaviy axborot vositalari erkindir va qonunga muvofiq ishlaydi. Ular axborotning to’g’riligi uchun belgilangan tartibda javobgardirlar. Senzuraga yo’l qo’yilmaydi» deb belgilab qo’yilgani ommaviy axborot vositalarining mutlaq qonuniy erkinligining kafolati hisoblanadi. 5

O'xshashlar

Mehnat faoliyatini rag’batlantirish ijtimoiy, iqtisodiy va ma’naviy taraqqiyot omili
O‘ZBEKISTONDA MUSTAQILLIK YILLARIDA FUQAROLIK JAMIYATI NAZORATINING SHAKLLANISHI
Jamiyat modernizatsiyasi nаzаriyalаri va ularni o’rgаnishning nаzаriy-mеtоdоlоgik аsоslаri
O’zbekiston va jahon hamjamiyati. Yangilanayotgan O’zbekiston milliy tiklanishdan - milliy yuksalish sari
Yangi O’zbekistonni yuksaltirishda yoshlarning ijtimoiy – siyosiy faolligini oshirish masalalari