logo

Axborot TexnologiyalariNING ASOSIY

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

8755.818359375 KB
А xborot
texnologiyalarining
asosiy tushunchalari АXBOROT TUSUNCHАSI VА UNING TURLАRI
Аxoborot   -   butun   borliq,   undagi   ro y   beradigan   hodisalar   vaʼ
jarayonlar   xaqidagi   xabar   va   ma lumotlardir.   Аxborot   lotincha	
ʼ
informatio so zidan olingan bo lib, tushuntirish, biror narsani bayon	
ʼ ʼ
qilish   yoki   biror   narsa   yoki   hodisa   haqidagi   ma lumot   ma nosini	
ʼ ʼ
anglatadi.
Аxborot   deganda   atrof   muhitdan,   (tabiatdan   yoki   jamiyatdan)
sezgi a zolarimiz (ko z, quloq, burun, og iz, teri) orqali qabul qilib,	
ʼ ʼ ʼ
anglab oladigan har qanday ma lumotni tushunamiz.	
ʼ
А xborot asosan quyidagi turlarga bo linadi:	
ʼ
1. Matnli axborot; 
2. Grafikli axborot; 
3. Tovushli axborot; 
4. Videolavhali axborot; 
5. Belgili axborot;  6. Raqamli axborot.
АXBOROTNING O LChOV BIRLIKLАRIʼ
Hammamizga ma lumki hozirgi kunga kelib barcha axborot tizimlari	
ʼ
(kompьyuterlar, planshetlar, mobil qurimalar va boshqalar) ikkilik sanoq
sistemasida,   ya ni   0   va   1   raqamlar   orqali   axborotni   qabul   qiladi   va	
ʼ
uzatadi.
А xborotni o lchashda signalning mavjudligi “1” bilan yoki yo qligi
ʼ ʼ
“0”   bilan   ifodalanadi.   Bitlarning   butun   deb   qaraladigan   tutash
ketmaketligi bayt deb ataladi. Bayt 8 bitga teng deb qabul qilingan.
Shuningdek   katta   hajmdagi   ma lumotlar   sig imini   o lchash   uchun	
ʼ ʼ ʼ
kilobayt   (kb),   megabayt   (mb),   gigabayt   (gb),   terrabayt   (tb)   va
x.k.o lchamlar mavjud:	
ʼ
1   Bit   =   0   yoki   1,   1
Bayt = 8 Bit,
1 Kb =1024 Bayt,
1 Mb =1024 Kbayt, 1 Gb =1024 Mbayt,
1 Tb =1024 Gbayt, 
1 Pb =1024 Tbayt. АХБОРОТНИ ТАШУВЧИ ВА САҚЛОВЧИ 
ҚУРИЛМАЛАР
Ichki xotira Tashqi xotira
Tezkor xotira Kesh  xotiraKompyuter ishga
tushgandan
soʼng barcha
dasturiy
vositalarni
ishlashini
taʼminlab
beruvchi xotira Foydalanuvchi
tomonidan eng
koʼp
foydalanilgan
axborot yoki
dasturiy vositani
oʼzida saqlab
boruvchi xotira INFORM А TIK А
“Informatika” atamasi 1960-yillarda Frantsiyada yuzaga kelgan
bo lib,   information   va   automatique   so zlarining   birlashmasidanʼ ʼ
kelib   chiqqan.   Bu   atama   ma lumotni   avtomatik   ravishda   qayta	
ʼ
ishlashni o rganuvchi sohani nomlash uchun o ylab topilgan.	
ʼ ʼ
Informatika   (nem.   informatik,   fransuzcha:   informatique,
inglizcha:   computer   science   -   komputer   fani),   axborotshunoslik   —
ilmiy   informatsiya   (axborot,   xabar,   ma lumot)ning   mohiyati,	
ʼ
umumiy   hossalari   va   ko rinishlarini,   shuningdek,   ilmiy	
ʼ
kommunikatsiya   tizimi   (o sha   ilmiy   informatsiyani   tarqatish	
ʼ
usullari   va   vositalari   majmui)ni   o rganish   bilan   shug ullanadigan	
ʼ ʼ
ilmiy   fandir.   Inson   faoliyatining   EHM,   kompyuterlar   bilan   bog liq	
ʼ
bo lgan sohasi. Ijtimoiy fanlar jumlasiga kiradi.	
ʼ АXBOROT TEXNOLOGIYASI TUSHUNCHАSI
Аxborot   texnologiyalari   -   ma lumotlarni   boshqarish   va   qaytaʼ
ishlash   texnologiyalaridir.   Odatda   bu   atama   ostida   kompyuter
texnologiyalari   tushuniladi.   Аxborot   texnologiyalari   sohasida   turli
axborotni   EHM   va   kompyuter   tarmoqlari   orqali   yig ish,   saqlash,	
ʼ
himoyalash,   qayta   ishlash,   uzatish   kabi   amallar   ustida   ishlar   olib
boriladi. Аxborot   texnologiyasi   insoniyat   taraqqiyotining   turli   bosqichlarida   ham   mavjud
bo lgan   bo lsa-da,   xozirgi   zamon   axborotlashgan   jamiyatining   o ziga   xos   hususiyatiʼ ʼ ʼ
shundaki, sivilizatsiya tarixida birinchi marta bilimlarga erishish va ishlab chiqarishga
sarflanadigan   kuch   energiya,   xomashyo,   materiallar   va   moddiy   iste mol   buyumlariga	
ʼ
sarflanadigan xarajatlardan  ustunlik  qilmoqda, ya ni  axborot texnologiyalari  mavjud	
ʼ
yangi texnologiyalar orasida yetakchi o rinni egallamoqda. 	
ʼ
АXBOROT TEXNOLOGIYaLАRINING  RIVOJLАNISHI
А xborot kommunikatsiya
texnologiyalari uzoq yillik tarixga
ega
bo libʼ ,  uni rivojlanishi asosan
4   bosqichga
bo linadi	
ʼ .1
Premexanik
( Insonlar
oʼrtasidagi ilk 
muloqot ) 2
Mexanik
( Muloqot
o’rnatishda
qurilmalardan
foydalanish ) 3
Elektromexanik
( Mikro -
sxemalarning
paydo boʼlishi )
4
Elektron
( Hozirgi davr
texnologiyalari ) Манба:  http://openbookproject.net/
АXBOROT TEXNOLOGIYASINING 
RIVOJLАNISH TАRIXI
Аxborot   texnologiyalari   jamiyat   axborot   resurslaridan   oqilona   foydalanishning   eng   muhim
omillaridan biri bo lib, hozirgi vaqtga qadar bir necha bosqichlarni bosib o tdi.ʼ ʼ
1 –   bosqich.   XIX   asirning   2   –   yarmigacha   davom   etgan.   Bu   bosqichda   «qo llik»	
ʼ
axborot   texnologiyalari   taraqqiy   etgan.   Uning   vositasi   pero,   siyoxdon,   kitob.   Kommunikatsiya
ya ni aloqa odamdan – odamga yoki pochta orqali xat vositasida amalga oshirilgan.	
ʼ
2 –   bosqich.   XIX   asirning   oxiri,   unda   «mexanik»   texnologiya   rivoj   topgan.   Uning
asosiy vositasi yozuv mashinkasi, arifmometr kabilardan iborat.
3 –   bosqich.   XX   asirning   boshlariga   mansub   bo lib,   «elektromexanik»   texnologiyalar	
ʼ
bilan farq qiladi.  Uning asosiy vositasi sifatida telegraf va telefonlardan foydalanilgan.
4 –   bosqich.   XX   asir   o rtalariga   to g ri   kelib,   «elektron»   texnologiyalar   qo llanilishi	
ʼ ʼ ʼ ʼ
bilan   belgilanadi.   Bu   texnologiyaning   asosiy   vositasi   EHMlar   va   ularning   asosida   tashkil
etiladigan avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari va axborot izlash tizimlaridir. 5 –   bosqich.   XX   asirning   oxiriga   to g ri   keladi.   Bu   bosqichda   kompyuterʼ ʼ
texnologiyalari   taraqqiy   etdi.   Ularning   asosiy   vositasi   turli   maqsadlarga   mo ljallangan   turli	
ʼ
dasturiy vositalarga ega bo lgan shaxsiy kompyuterlardir.	
ʼ
J А MIYATNI  А XBOROTL А SHTIRISH
Jamiyatni   axborotlashtirish   deganda,   axborotdan   iqtisodni   rivojlantirish,   mamlakat
fan-taxnika   taraqqiyotini,   jamiyatni   demokratlashtirish   va   intellektuallashtirish
jarayonlarini   jadallashtirishni   ta minlaydigan   jamiyat   boyligi   sifatida   foydalanish	
ʼ
tushuniladi.
Darxaqiqat,   jamiyatni   axborotlashtirish   -   inson   hayotining   barcha   jabxalarida
intellektual faoliyatning rolini oshirish bilan bog lik ob ektiv jarayon hisoblanadi.	
ʼ ʼ
Jamiyatni   axborotlashtirish   respublikamiz   xalqi   turmush   darajasining
yaxshilanishiga, ijtimoiy ehtiyojlarning qondirilishiga, iqtisodning usishi hamda fantexnika
tarakkiyotining jadallashishiga xizmat qiladi. Mexnat , 
texnologik va
ishlab chiqarish
jarayonini
avtomatlash -
tirish Ilmiy tadkikotlar , 
loyihalash va
ishlab chiqarishni
axborotlash - tirish Tashkiliy -
‘ iqtisodiy
boshqarishni
axborotlashtirish А xoliga
xizmat
ko rsatish	
ʼ
soxasini
axborotlashtirish Talim va
Kadrlar
tayorlash
jarayonini
axborotlashtirish Jamiyatni axborotlashtirish jaraenini 5 asosiy yo nalishga ajratish mumkin:ʼ
АВТОМАТЛАШТИРИШ   ТУШУНЧАСИ
Автоматлаштириш   –   деганда   инсон   иштирокисиз   бирор   бир   маҳсулотни   ишлаб   чиқариш   ёки
хизмат   кўрсатиш   тушунилади .
Ишлаб   чиқаришни   автоматлаштириш   –   машиналаштирилган   ишлаб   чиқаришни   назорат
қилиш   ва   бошқариш   ишларини   автоматик   қурилмалар   зиммасига   юклаш   ҳисобланиб ,   ишлаб
чиқаришни   механизациялаштиришнинг   юқори   босқичи .   Фан   ва   техника   тараққиётинннг   асосий
йўналишларидан   биридир .   Меҳнат   унумдорлиги ,   мақсулот   сифати ,   меҳнат   маданияти   ва   бошқа
омиллар   ишлаб   чиқариш   кўрсаткичларини   юқори   даражага   кўтариш   имконини   беради .   Ишлаб
чиқаришнинг   қисман  ( локал ),  ялпи  ( комплекс )  ва   тўла   автоматлаштириш   босқичлари   мавжуд .
Қисман   автоматлаштириш   босқичида   ишлаб   чиқаришнинг   алоҳида   иш   турлари  ( суюқлик   сатҳи
баландлиги ,  температура ,  босим   ва   бошқалар )  ни   ростлаб   туриш   ишлари   автоматлаштирилади .
Ялпи   автоматлаштириш   босқичида   бир   неча   қисмлари   автоматлаштирилган   иш   турлари ,
бўлим ,   сех ,   корхона   миқёсида   ўзаро   боғланган   бўлади ,   ягона   автоматик   мажмуа   сифатида   муайян
дастур   бўйича   бошқарилади .  Бошқариш   ишлари   одам  ( оператор )  назорати   остида   ўтади . Тўла   автоматлаштириш   босқичида   эса   ишлаб   чиқариш   жараёнининг   барқарорлиги ,  иш   турлари
ўзгармаслиги   ишнинг   юқори   самарали   бўлишини   таъминлайди .   Одам   учун   хавфли   ишлаб   чиқариш
шароитларида   тўла   автоматлаштиришдан   фойдаланиш   айниқса   ўринли   бўлади .
А XBOROT TIZIML А RI
А xborot   tizimi   tushunchasini   kiritishdan   oldin   tizim   (sistema)   deganda   nimani
tushunishimizni aniqlab olaylik. Tizim (sistema) deganda, yagona maqsad yo lida birʼ
vaktning   o zida   ham   yaxlit,   ham   o zaro   bog langan   tarzda   faoliyat   kursatuvchi	
ʼ ʼ ʼ
elementlar (ob ektlar) majmuasi tushuniladi. Demak, xar qanday tizim biror-bir anik	
ʼ
maqsad yo lida xizmat qiladi.	
ʼ
А xborot   tizimi   -   belgilangan   maqsadga   erishish   yo lida   axborotni   yig ish,	
ʼ ʼ
saqlash,   qayta   ishlash   va   uzatish   uchun   qo llaniladigan   usullar,   vositalar   va	
ʼ
shaxslarning o zaro bog langan majmuasidir.	
ʼ ʼ А xborot tizimi
Korxona tizimi
А XBOROT TIZIML А RI SINFL А RIKompyuter tizimi
Telekommunikatsiya tizimi Qullanish soxasiga
qarab axborot
tizimlarini quyidagi
sinflarga ajratish
mumkin :Ilmiy tadkikotlarni
avtomatlashtirish
va boshqarish
Loyixalash - tirishni
avtomatlash - tirishTashkiliy
jarayonlarni
boshqarish
Texnologik
jarayonlarni
boshqarish Bundada axborot tizimlari ilmiy
xodimlar faoliyatini
avtomatlashtirish ,  statistik
axborotni taxlil etish , 
tajribalarni boshqarish uchun
muljallangan .
Loyixalashtirishni
avtomatlashtirishda
axborot tizimlari yangi
texnika ( texnologiya  )
ishlab chiqaruvchilar va
muxandis loyixachilar
mexnatini
avtomatlashtirish uchun
muljallanganTashkiliy boshqaruvda axborot
tizimlari - shaxslar funk tsiyalarini
avtomatlashtirish uchun
muljallangan .
Texnologik jarayonlarni boshqarishda
axborot tizimi turli texnologik jarayonlarni
avtomatlashtirish uchun muljallangan
( moslashuvchan ishlab chiqarish
jarayonlari ,  metallurgiya ,  energetika va
hokazolar ). SHАXSIY KOMPYUTERLАR
1973   yildan boshlab EHM tarixining yangi sahifasi, shaxsiy kompьyuterlar sahifasi  boshlandi.
Shu   yilda   Fransiyadagi   Truong   Trong   Ti   firmasi   tomonidan   birinchi   shaxsiy   komp ь yuter   yaratildi.
Shu   bilan   birga   1973   yilda   dunyoga   tanikli   XEROX   firmasi   tomonidan   ALTO   nomli   shaxsiy
komp ь yuter   yaratilgan.   Ushbu   komp ь yuterda   birinchi   bo lib   fayllar   va   dasturlarni   oynalarʼ
ko rinishda ochish amaliyotda qo llab ko rilgan.	
ʼ ʼ ʼ
1977 yilda Apple Computer firmasi tomonidan Apple-II nomli shaxsiy komp ь yuterlar ommaviy
ravishda chiqarila boshlangan.   Ushbu kompьyuterlar plastmassa korpus, klaviatura va displeyga ega
bulgan.
1980 yilda   Osborne   Computer   firmasi   birinchi   portativ   komp ь yuterlarni   chiqara   boshladi.
Ushbu   komp terning   ogirligi   11   kg,   juda   kichkina   hajmga   ega   bo lgan   va   narxi   atiga   1795   dollar	
ʼ ʼ
bo lgan.	
ʼ
1981 yildan   boshlab   IBM   (International   Business   Machines)   firmasi   tomonidan   personal
komp ь yuterlar   seriyalab   chiqarila   boshlandi   va   butun   dunyoga   sotila   boshlandi.   Shundan   beri
komp ь yuter   xayotimizda   mustaxkam   joylashib,   axborotni   qayta   ishlashning   eng   zamonaviy
vositasiga aylandi va butun dunyoga taniqli bo ldi.	
ʼ
KOMPYUTER V А  UL А RNING TURL А RI Kompyuter   (ingl.   computer   –   hisoblagich)   –   elektron   shaklga   ega   turli
ma lumotlarni   qabul   qilish,   yig ish,   saqlash,   ularga   ishlov   berish,   axborot   uzatish,ʼ ʼ
hisoblash kabi imkoniyatlarga ega bo lgan qurilma.	
ʼ
EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) - oldindan berilgan dastur
(programma) bo yicha ishlaydigan avtomatik qurilma. Elektron hisoblash mashinasi	
ʼ
(EHM) bilan Komp ь yuter bir xildagi atama. Birok, Komp ь yuter hisoblash ishlarini
bajarishdan tashqari uning funksiyasi ancha ko pdir	
ʼ .
SAVOL VA JAVOBLARMini
kompyuterlar Portativ
kompyuterlar Shaxsiy
kompyuterlar Server 
kompyuterlar Super 
kompyuterlar

А xborot texnologiyalarining asosiy tushunchalari

АXBOROT TUSUNCHАSI VА UNING TURLАRI Аxoborot - butun borliq, undagi ro y beradigan hodisalar vaʼ jarayonlar xaqidagi xabar va ma lumotlardir. Аxborot lotincha ʼ informatio so zidan olingan bo lib, tushuntirish, biror narsani bayon ʼ ʼ qilish yoki biror narsa yoki hodisa haqidagi ma lumot ma nosini ʼ ʼ anglatadi. Аxborot deganda atrof muhitdan, (tabiatdan yoki jamiyatdan) sezgi a zolarimiz (ko z, quloq, burun, og iz, teri) orqali qabul qilib, ʼ ʼ ʼ anglab oladigan har qanday ma lumotni tushunamiz. ʼ А xborot asosan quyidagi turlarga bo linadi: ʼ 1. Matnli axborot; 2. Grafikli axborot; 3. Tovushli axborot; 4. Videolavhali axborot; 5. Belgili axborot;

6. Raqamli axborot. АXBOROTNING O LChOV BIRLIKLАRIʼ Hammamizga ma lumki hozirgi kunga kelib barcha axborot tizimlari ʼ (kompьyuterlar, planshetlar, mobil qurimalar va boshqalar) ikkilik sanoq sistemasida, ya ni 0 va 1 raqamlar orqali axborotni qabul qiladi va ʼ uzatadi. А xborotni o lchashda signalning mavjudligi “1” bilan yoki yo qligi ʼ ʼ “0” bilan ifodalanadi. Bitlarning butun deb qaraladigan tutash ketmaketligi bayt deb ataladi. Bayt 8 bitga teng deb qabul qilingan. Shuningdek katta hajmdagi ma lumotlar sig imini o lchash uchun ʼ ʼ ʼ kilobayt (kb), megabayt (mb), gigabayt (gb), terrabayt (tb) va x.k.o lchamlar mavjud: ʼ 1 Bit = 0 yoki 1, 1 Bayt = 8 Bit, 1 Kb =1024 Bayt, 1 Mb =1024 Kbayt,

1 Gb =1024 Mbayt, 1 Tb =1024 Gbayt, 1 Pb =1024 Tbayt.

АХБОРОТНИ ТАШУВЧИ ВА САҚЛОВЧИ ҚУРИЛМАЛАР Ichki xotira Tashqi xotira Tezkor xotira Kesh xotiraKompyuter ishga tushgandan soʼng barcha dasturiy vositalarni ishlashini taʼminlab beruvchi xotira Foydalanuvchi tomonidan eng koʼp foydalanilgan axborot yoki dasturiy vositani oʼzida saqlab boruvchi xotira