Axborot tizimlari va texnologiyalari

Yuklangan vaqt:

20.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

34.00390625 KB

Ko'chirib olish

Axborot tizimlari va texnologiyalari
Mundarija:
1. Kirish
2. Axborot tizimi uning turlari va tarkibi
3. Axborot tizimlarining ta’minotlari
4. Axborot tizimlarini loyihalash
5. Axborot texnologiyalari
6. Axborot texnologiyalari asoslari
7. Axborot texnologiyalarining turlari
8. Axborot tizimlarining rivojlanish yo'nalishlari

Kirish

XXI asmi informatikasiz tasavvur etib bo'lmaydi. Axborot texnologiyalari
bugungi kunda hayotimizning hamma sohalarini qamrab olgan. Informatika
sohasining asosiy resursi axborotdir.
«Axborot so'zi lotincha «information so'zidan olingan bo'lib, biror ish holati
yoki ish faoliyati haqida ma'lum qilish, xabar berish, biror narsa haqidagi
ma'lumot, degan ma'noni anglatadi. Keng ma'noda axborot moddiy dunyaning u
yoki bu tomont va unda sodir bo'layotgan jarayonlarni bildiradi. Axborot
tushunchasi inson faoliyatining barcha sohalarida foydalaniladi.
Kundalik turmushda har bir mutaxassis turli xil axborotlar bilan ish yuritadi.
Axborot tushunchasi bir qancha fanlarda turlicha izohlangan. Masalan: falsafada
axborot inson ongiga ta'sir etib, ob'ektiv reallikni aks ettiruvchi va
harakatlantiruvchi kategoriya sifatida izohlanadi..
Kibernetikada, informatika fanida axborot voqea hodisalar to'g'risidagi
hilimlarni oshirish yoki mafhumlikni soddalashtirish mezoni sifatida qo'llaniladi.
Komp'yuterlami ishlatish faoliyatida esa axborotdan boshqarish funktsiyalarini
amalga oshiruvchi ob'ekt sifatida foydalaniladı. Axborot tushunchasi ma'lumot
tushunchasi bilan uzviy bog'liq, lekin har qanday ma'lumot axborot bo lavermaydi.
Hazirgi kunda barcha axborotlarni nisbiy holda quyidagi hırlarga ajratish
mumkin:
1. Texnik axborot
2. Agrobiologik axborot
3. Siyosiy axborot
4. Huquqiy axborot
5. Iqtisodiy axborot va boshqalar

6. Axborotning turlari o'zaro bog'liq bo'lib, bir-birini to'ldirib boradi. Bu
axborotlar ichida iqtisodiy axborot asosiy hisoblanib, u axborot turlarining 80 foiz
hajmini tashkil qiladi.
Barcha axborotlar quyidagi xususiyatlarga ega
1. Uzluksiz hosil bo'lish.
2. Harf raqamlarda ifodalanish.
3. Diskret xarakterdalik.
4. To plash, uzatish, qayta ishlash va boshqa amallarni bajarish mumkinligi
Axborot inson bilimini oshirish va ish faoliyatini takomillashtirish uchun
foydalanadigan yangi ma'lumotlardir. Axborot xalq ho'jaligining barcha tarmoqlari
iste'mol eruvchi zahira bo'lib, energetika yoki foydali qazilmalar zahiralari kabi
muhim ahamiyatga ega. Axborot fan va texnikani rejalashtirish natijalari haqidagi,
fan va texnika ma'lumotlari bilimlarining yig'indisidir. Axborot resurslari alohida
hujjaæ va alohida hujjatlar to'plami, axborot tizimlaridagi hujjatlar va hujjatlar
to'plamidir,
O'zbekiston Respublikasining «Axborotlashtirish to'g'risida»gi qonunining
ikkinchi moddasida Axborot texnologiyasi va Axborot tizimi atamalariga
quyidagicha ta'rif bertigan:
-axborot texnologiyasi axborotni to'plash, saqlash, izlash, unga ishlov berish va
uni tarqatish uchun foydalaniladigan uslublar, qurilmalar, usullar va jarayonlar
majmuyi;
-axborot tizimi axborot resurslari, axborot texnologiyalari va aloqa
vositalarining axboromi to plash, saqlash izlash, unga ishlov berish va undan
foydalanish imkonini beradigan tashkiliy jixatdan tartibga solingan majmuyi.
Axborot atrof-muhit ob'ektlari va hodisalari, ulaming o'lchamlari, xosiyatlari
va holatlari tug'risidagi ma'lumotlardir. Keng ma'noda axborot insonlar o'rtasida
ma'lumotlar ayirboshlash, odamlar va qurilmalar o'rtasida signallar ayirboshlashni

ifoda etadigan umummilliy tushunchadir. Informatika fani mi axborotga hodisalar
yoki ob'ektlar to'g'risidagi tasavvurlarimizni o'zgartiruvchi, o'zaro kontseptual
bog'liq
ma'lumotlar, ko'rsatkichlar, negizlar va tushunchalar sifatida qaraydi.
Informatikada axborot bilan bir qatorda ma'lumotlar tushunchasi ham keng
qo'llaniladi.
Komp'yuterlarni ishlatish faoliyatida esa axborotdan boshqarish funktsiyalarini
amalga oshiruvchi ob'ekt sifatida foydalaniladi. Axborot tushunchasi ma'lumot
tushunchasi bilan uzviy bog'langan, lekin har qanday ma'lumot axborot
bo'lavermaydi.
Ma'lumotlarga u yoki bu sabablarga ko'ra foydalanilmaydigan, balki faqat
saqlanadigan belgilar yoki yozib olingan kuzatuvlar sifatida qarash mumkin. Agar
bu ma'lumotlardan biror narsa to'g'risidagi mavhumlikni kamaytirish uchun
foydalanish imkoniyati tug'ilsa, ma lumotlar axborotga aylanadi. SHuning uchun
axborotni foydalaniladigan ma'lumotlar, deb atasa ham bo'laveradi.
Masalan, qog'ozga telefon raqamlarini ma'lum tartibda yozib, uni boshqa
kimsaga ko'rsatsangiz, u buni biror axborot bermaydigan ma'lumot sifatida qabul
qiladi. Biroq, ana shu har bir telefon raqami to'g'risidagi muayyan korxona yoki
tashkilot nomi, uning faoliyat turi yozib qo'yilsa, avvalgi ma'lumot axbororga
aylanadi.
Ma'lumotlar . Axborot iste'molchiga etib bargunga qadar bir qator
o'zgarishlarga uchraydi. Oraliq bosqichlarda xabarning mohiyatiga ko'ra xususiyati
ikkinchi darajaga tushib qoladi, natijada axborot tushunchasi nisbatan cheklangan
ma'lumotlar tushunchasi bilan almashtiriladi. SHuning uchun ham ma'lumotlarni
axborotning kompyuterdagi tasviri deb aytish mumkin. Ma'lumotlar bir-biri bilan
o'zaro in o'zaro bog'langan dalil va raqamlar, fikrlar to'plamini Ifodalaydi. Axborot

va ma'lumotlar o'rtasidagi farq ta'kidlanmaydigan hollarda ular anonim sifatida
ishlatiladi.
Iqtisodiy axborot axborotning eng muhim turlaridan biri hisoblanadi. Iqtisodiy
axborot ishlab chiqarish jarayonlari, moddiy resurslar, bozorlar, bank va moliya
muassasalari faoliyati bilan to'g'ridan-to'g'ri bog'liqdir. Jamiyatning rivojlanish
tarixida bir necha axborot inqiloblari ro'y berdi axborotni qayta ishlash sohasida
tub o'zgarishlar sodir bo'lgant tufayli ijtimoiy munosabatlarda o'zgarishlar yuzaga
keldi. Bunday o'zgarishlar oqibati sifatida insoniyat jamiyati yangi sifatga ega
bo'ldi.
So'ngi axborot inqilobi yangi soha yangt bilimlarni ishlab chiqish uchun
texnologiyalar, uslublar, texnik vositalarni ishlab chiqarish bilan bog'liq axborot
sanoatini oldingi safga olib chiqdi. Axborot texnologiyalari, ayniqsa,
telekommunikatsiyalarning barcha turlari axborot sanoatini eng muhim tarkibly.
qismlaridir. Zamonaviy axborot texnologiyasi komp'yuter texnikasi va aloqal
vositalari sohasidagi yutuqlarga tayanadi.
Axborot texnologiyasi (AT) ob'ekt, Jarayon yoki hodisaning holati haqida
yangi sifat axboroti olish uchun ma'lumotlar yig'ish, qayta ishlash va uzatish
(boshlang'ich axborot) vosita va uslublari jamlanmasidan foydalanadigan
jarayondir.
Telekommunikatsiya komp'yuter tarmoqlari va zamonaviy texnik aloqa
vositalari negizida ma'lumotlami masofadan uzatishdir.
Axborot jamiyatning moddiy va texnologik negizini komp'yuter texnikasi va
komp'yuter tarmoqlari, axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya aloqalari
asosidagi turli xil tizimlar tashkil etadi.
Axborot jamiyati unda ishlovchilarning axborot, ayniqsa uning oliy shakli bo
Imish bilimlarni izlab topish, saqlash, qayta ishlash va amalga oshirish bilan band
bo'lgan Jamiyatdir.

XXI asrda ilg'or mamlakatlarda fan va texnika rivojlanishining reall
amaliyotida nazariyotchilar yaratgan axborot Jamiyati manzarasining chizgilari
sekin - asta namoyon bo'lmoqda. Butun dunyo intelektual makoni elektron kvartira
va kottejlarda yashovchi kishilar yagona komp'yuterlashgan va axborotlashgan
jamiyatga aylanishi kutilmoqda. Istalgan turar joylar turli elektron uskunalar va
komp'yuterlashgan moslamalar bilan jihozlanadi. Odamlar faoliyati asosan
axborotni qayta ishlashga qaratiladi, moddiy ishlab chiqarish esa mashinalarga
yuklanadi.
Axborot Jamiyatiga o'tishda kompyuter va tellekommunikatsiya axborot
texnologiyalari negizida yangi axborotni qayta ishlash sanoati yuzaga keladi.. Bir
qator olimlar axborot jamiyatiga xos xususiyatlarni quyidagicha ta'riflaydilar:
• axborot inqirozi muammosi hal etildi, ya ni axborot mo'l-ko'lligi va axborot
taqchilligi o'rtasidagi ziddiyat echildi boshqa zahiralarga qiyoslaganda axborot
ustuvorligi ta'minlandi; rivojlanishning asosiy shakli axborot iqtisodiyoti bo'ladi;
• eng yangi axborot texnika va texnologiyalar yordamida avtomatlashtirilgan
holda bilimlarni saqlash, qayta ishlash va foydalanish jamiyati shakllanadi;
• axborot texnologiyasi inson Ijtimoly faoliyatining barcha sohalarini qamrab
olib, umumiylik xususiyatini kasb etmoqda:
• butun insoniyat tsivilizatsiyasining axborot birligi shakllanmoqda;
• zamonaviy axborot vositalari yordamida har bir insonning butun tsivilizatsiya
axborot zaxiralariga erkin kirishi amalga oshdi,
Ushbu ijobiy tomonlardan tashqari, uning salbiy oqibatlar ham oldindan
qurilgan:
a) ommaviy axborot vositalarining jamiyatga tobora ko'proq ta'sir ko'rsatishi;
b) ) axborot texnologiyalari odamlar va t tashkilotlarning xususiy hayotini buzib
yubarishi;
v) sifatli va ishonchli axborotni tanlash muammosi mavjudligi;

g) ko'pgina odamlarning axborot jamiyati muhitiga moslashishi qiyinligi.
-Axborot elitasil (axborotlarni qayta ishlash bilan shug'ullanuvchi kishilar) va
iste'molchilar orasida muammolar vujudga kelishi havfi.
Moddiy ishlab chiqarishga yunaltirilgan sanoat jamiyatida allaqachonlar klassik
iqtisodiy kategoriyalar bo'lgan bir necha asosiy zaxira turlari ma'lum, ya'ni:
Moddiy zaxiralar ijtimoiy mahsulot ishlab chiqarish jarayonida foydalanish
uchun mo'ljallangan mehnat predmetlari yig'indisidir, masalan, xom-ashyo,
materiallar, yoqilg'i, energiya, yarim tayyor masulotlar, detallar va hokazolar.
Tabiiy zaxiralar kishilaming moddiy va ma'naviy ehtiyojlarini qondirish AR
uchun jamiyat tomonidan foydalanadigan tablat ob'ektlari, u erdagi jarayonlari
sharoitlaridir.
Mehnat zaxiralari jamiyatda ishlash uchun umumiy ma'lumot va kasbly
bilimlarga ega kishilardir.
Moliyaviy zaxiralar davlat yoki tijorat tuzilmalari ixtiyorida bo'lgan pul
mablag'lari.
Energetika zaxiralar energiya quvvati mavjud mahsulotlar, masalan, ko'mir,
neft mahsulotlari, gaz, gidroenergiya, elektr energiyasi va hokazolar.
Kibemetika, so'ngra hisoblash texnikasi va axborotlashtirishning paydo
bo'lishi va rivojlanishi bilan axborot so'zi o'zining dastlabki ma'nosini saqlab
qolgan bo'lsada, ayni paytda bir qator yangi ma'nolarga ham ega bo'ldi. Axborot
deganda biz qandaydır bir tizim haqida ma'lumotlar, dalillar, bilimlar yig'indisini
tushunamiz. Tizim haqidagi axborot yoki kuzatish yo'li bilan ham tabiiy, ham
modelli tajribalar natijasida mavhum gipotetik tizimlarni o'rganish mantiqiy xulosa
chiqarish asosida olinishi mumkin. Tajriba o'tkazilguncha mavjud bo'lgan axborot
aprior, tajribadan keyingisi - aposterior deyiladi. Axborot olish jarayoni ko'pincha
statistik xususiyatga ega bo'lgani uchun tizim haqidagi axborot (ayniqsa
murakkabl) determinlashgan yoki ehtimollashgan bam bo'lishi mumkin.Hozirgi

paytda axborotni qanday tushunish haqida quyidagicha nuqtai nazarlar yuzaga
kelgan. Jamiyat rivojlangani sari iqtisodiyot, fanlar, texnika, texnologiya,
madaniyat, san'at va tibbiyot kabi sohalarning turli masalalari haqidagi mavjud
ma'lumotlari, axborot zaxiralaridan foydalanishni tashkil etish intellektual va
iqtisodiy hayotga tobora ko'proq ijobiy ta'sir ko'rsatmoqda. Axborot fan va texnika
rivojlanishi natijalari haqidagi fan-texnika ma'lumotlari, bilimlari yig'indisidir.
Boshqacha aytganda, axborot, mazkur talqinga binoan, fan-texnika faoliyati
axborot xizmati tizimining mahsuli va xom- ashyosidir. Axborot axborot xizmati
tizimlarida fan-texnika faoliyati va turli sohalarda kadrlar tayyorlashni
shakllantiruvchi ma'lumotlar yig'indisidir, ya'ni axborot zaxiralarini ishlab
chiqarish va iste'mol etish faqat jamiyatning intellektual hayoti bilan
cheklanadi.Ko'rinib turibdiki, bu talqinlardan birinchisi eng to'liq, axborot
Jarayonlari ko'p qirraligini qamrab oluvchi tushunchani bermoqda. Haqiqatdan
ham, axborot jamiyat va inson faoliyatining barcha sohalariga kirib bormoqda.
Axborot zaxiralari tizimlari alohida hujjat va alohida hujjat to plami, axborot
(kutubxona, arxiv, fond, ma'lumotlar banklari, boshqa axborot tizimlaridagi
xujjatlar va a xujjatlar to'plamidir. Boshqaruv karorlarini qabul qilish jarayont
ma'lumotlarning ulkan oqimida zarur axboromi ko'rib chiqish, tahlil etish va
oqilona foydalanishni ko'zda tutadi. Axborot tanlash ancha mehnat talab qiladigan,
demakki, qiymati yuqori jarayon. SHuning uchun uni tasniflash zarur.
Tasnif tizimini axbororga qo'llash uchun quyidagicha yondashish zarur:
1) Axborotni tahlil qilish tasnif va qiyoslash vositalari asosida bo'lishi kerak.
2) Tasnif asosiga turli omil va koordinat tizimlari qo'yilishi lozim.
3) Ayrim omil va koordinat tizimlari u yoki bu farqlarga asoslanishi mumkin,
masalan aniq bir bozor va tovarlarni bilish zarur.
4) Tahlilning mohiyati va teranligi avvalo berilgan axborot turi va hajmiga
bog'liq.

Axborotni turli belgilarga qarab tasniflash ahamiyatli. 1. Axborot olish usuli
bo'yicha quyidagilarga tasniflandi:
a) tadqiqot davomida bevosita so rov varaqalari yordamida, telefon
so'zlashuvlari va shaxsiy suhbat yo'li bilan olib borilishi mumkin;
b) davriy va maxsus adabiyotlarni o'rganish orqali:
v) ma'lumotlarni telefaks yoki maxsus magnitli tashuvchilar vositasida uzatish.
Odatda bu axborot maxsus agentliklar so'rovi bo'yicha amalga oshiriladi. Bunday
axborot u yoki bu muammo yoki muhitga muvofiqligi, shuningdek, to'laqonligi va
ishonarliligi bilan ajralib turadi. Ma'lumot va xabarlarni optik disklar (kompakt
disklar)da uzatish so'nggi yillarda keng ommalashdi. Ularda nafaqat matn, balki
istalgan boshqa video va audio axborot yozuvlari ham uzatiladi.
2. Qayta ishlash usuliga ko'ra ma'lumotlar birlamchi, ikkilamchi, hosila,
mantiqiy xulosa va yakunlarga bo'linadi. Jumladan, boshlang'ich axborot odatda
voqelikda yuz beruvchi jarayonlarni kuzatish natijasida shakllanadi va qayta
ishlanmasdan qayd etiladi. Ikkilamchi o'z asosiga ko'ra birlamchi ma'lumotlarga
tayanadi. Hosila axborot dastlabki, ikkilamchi yoki boshqa axborotni qayta
ishlash natijasidir. SHu bilan birga, tadqiqotlarda boshlang'ich axborot sifatida
rejalashtirish, hisob va tahlil vazifalarini hal etish jarayonida olingan ma'lumotla
kiritiladi. SHu munosabat bilan boshlang'ich va hosila axborotni uning yuzaga
kelishi muhiti va foydalanish nuqtai nazaridan ko'rib chiqish lozim.
3.Tadqiqot ob'ekti nuqtai nazaridan axborot. Eng avvalo tashqi makramohit
ta saini hisobga olgan holda ma'lumotlar bazasini yaratish va ARA
avtomatlashtirilgan malumotlar banklaridan foydalanish uchun asoslangan
yunalishni tanlash maqsadida hozor ehtiyoji va talablarini o'rganishga
yo'naltiriladi.
4. Funktsional vazifasiga ko'ra axborotni quyidagicha tasniflash mumkin:
a) yangi tovarlami ishlab chiqarish va sotishda bozorda firmaning moliyaviy va
iqtisodiy ahvoli qanday bo lishini ochib beruvchi axborot,

b) bozorning aniq segmentida raqobatchilar holatini ifodalovchi axborot.
v) amalda erishilganiga qaraganda ko'zlangan natijadan chetga chiqishni
aniqlash bo'yicha axborot (chetga chiqish sabablarini belgilash).
Ushbu uchchala tur birdek muhim, zero, ulardan birgalikda foydalanishgina
firma vazifalarini samarali hal etishni ta'minlaydi. Axborotning birinchi turi
prognozlash va rejalashtirish funktsiyasi bilan; ikkinchisi hisob-kitob funktsiyasi
bilan; uchinchisi nazorat va tahlil funktsiyalari bilan uzviy bog'liqdir.
5. Vazifasiga ko'ra axborot, ma'lumotnoma, tavsiyanoma, me'yoriy va
signalli turlarga bo'linadi.
Ma'lumotnoma axborot ko'proq tanishtiruvchi xususiyatga ega, ob'ektlaming
qancha barqarorligi belgilarini tavsiflaydi va ma'lumotnomalar (spravochniklar)
tizimi shaklida namoyon bo'ladi. Xorijiy ma'lumotnoma axborotini
avtomatlashtirilgan ma'lumotlar banki orqali olish mumkin, ularning soni
yildanyilga uzluksiz ko'payib bormoqda.
Tavsiyanoma axborot o'z navbatida bosma nashrlarda e'lon qilingan va tijorat
ma'lumotlar bazalaridagi ma'lumotlar tahliliga asoslangan maxsus tadqiqotlarni
o'tkazish natijalariga ko'ra shakllanadi.
Me'yoriy axborot asosan ishlab chiqarish sohasida shakllanadi val
foydalaniladi. U ishlab chiqarishning turli elementiari rejali, miqdoriy o'lchovini
tavsiflovchi ilmiy va texnik asoslangan me'yorlar tizimini aks ettiradi.
Signalli axborot muhitdagi ob'ektlar faktik holatining rejasidan chetga chiqishi
paydo bo Iganda yuzaga keladi. CHetga chiqish sabablari aniqlangandan so'ng
ularni bartaraf etish choralari ko'riladi.
6. Taqdim etish usuliga ko'ra axborot matn, jadval, matritsa, grafik va
dinamik qatorlarga bo'linadi. Matn axboroti eng ko'p rasmiylashtirilgandir, shu
bois uni qayta ishlash uchun hozirgi paytda giperman dastur tizimi ko'rinishida

maxsus dasturiy vositalar qo'llanilmokda. Bunday tizimlar matn hujjatlar ma`lumot
t bazasini yaratish, yuritish va foydal a uchun mo'ljallangan.
7. Axborot o'zining barqarorligiga ko'ra o'zgaruvchan, shartli-doimiy va
doimiyga bo'linadi. O'zgaruvchan axborot ob'ektlar ishlashining miqdoriy va sifat
xususiyatlarini aks ettiradi. SHartli-doimiy va doimiy axborotlar muxitning doimiy
o'lchamini aks ettiradi, shu bois ular uzoq vaqt mobaynida o'zgarmas bo'lib qoladi.
Axborotning taklif etilgan tasnifi boshqarish ob'ekti axborot negizini oqilona.
shakllantirishga imkon beradi. Axborot doimo o'z manbalariga va axborotdan
foydalanuvchilarga (iste'molchilarga) ega bo'ladi. Xabarlami, axborot manbalari
axborot kommunikatsiyalari deb ataladi.
Axborot tizimi uning turlari va tarkibi
Axborot tizimini ishlab chiqishdan maqsad texnologik va hakozo jihatlarini
hisobga olgan samaradorligini oshirishdir. tashkiliy loyihalash-tirish, holda tizim
faoliyatining samaradorligini oshirishdir. O'rganilayotgan fan sohasini aks
ettiruvchi ayrim tizimning ko'plab tushuncha va ta'riflari mavjud. xususiyatlarga
ega bo'lgan tizimning ko’plab tushuncha va ta’riflari mavjud. Tizim deganda, ular
orasidagi va ularning xususiyatlari o'rtasidagi aloqalar majmuiga ega bo'lgan, ya'ni
bir-biriga chambarchas bog'langan qismlardan iborat butun bir ob'ektlar majmuasi
tushuniladi. Bunday ta'rifdagi tizimga quyidagilarni qilib keltirish mumkin:
detallar va tutashtiruvchi qurilmalardan yig'ilgan mashina; hujayralarning butun
majmuini tashkil etuvchi tirik organizm; turli resurslar, bir- biri bilan bog'langan
ko'plab ishlab chiqarish jarayonlari va kishilar jamoalari yaxlitligida yuzaga kelgan
korxonalar va hokozo. Bunday hollarda ob'ektlar gona tizim sifatida ishlaydi, ya'ni
har bir ob'ekt, kichik tizimlar umumiy tizim oldidagi yagona maqsad uchun harakat
qiladi. Tizimni aniqlashga quyidagi atamalar kiradi: ob'ektlar», «aloqalar»,
«xususiyatlar» Ob'ektlar tizimning bir bo'lagi yoki komponentlari bo'lib jismonly,

matematik o'zgaruvchan tenglamalar, qoida va qonunlar, texnologik jarayonlar,
axborot jarayonlari, ishlab chiqarish bo'linmalari kabi ko'plab cheklanmagan
qismlarga ega.
Xususiyatlar bu ob'ektning sifatini ifodalovchi parametrlardır. Xususiyat
tizimning ma'lum bir o lehamga ega ob'ektlarini bittalah miqdoriy jihatdan bayon
etish imkonini beradi. Aloqalar ob'ektlar va ularning xususiyatlarini tizim
jarayonida yagonal yaxlitlikka birlashtiradi. Tizimlar tarkibi hamda asosiy
maqsadlariga ko'ra farqlanadi. Quyidagi 2.1- Jadvalda turli elementlaradan iborat
bo'lgan olgan va va t turli maqsadlarga qaratilgan bir qancha tizimlar namuna
sifatida keltirilga. Axborot tizimlari axborot va axborot texnologiyalari kabi
jamiyat paydo bo'lgan paytdan boshlab mavjud, chunki rivojlanishning turli
bosqichida jamiyat o'z boshqaruvi uchun tizimlashtirilgan, oldindan tayyorlangan
axborotni talab etgan. Bu, ayniqsa, ishlab chiqarish jarayonlari-moddiy va madaniy
ne'matlarni ishlab chiqarish bilan bog'liq jaranlarga tegishlidir. CHunki ular
jamiyat rivoji uchun hayotiy muhim ahamiyatga ega. UZ
Axborot tizimi tegishli tashkilotlar (ob'ektlar) da faoliyat ko'rsatuvchi va
turlicha tuziluvchi axborotlar uning axborot tizimini tashkil etadi. Axborot
tizimlarining asosiy vazifasi barcha resurslarni samarali boshqarish uchun
tashkilotlarga kerakli bo'lgan axborotlarni ishlab chiqish, tashkilotni boshqarish
uchun axborot va texnikaviy muhitni yaratishdan iborat. Iqtisodiy axborot tizimi
nima ekanligini tushunib olish uchun eng avvalo uning iqtisodiy ob'ektin
boshqarish tizimidagi tutgan o'mini aniqlab olish lozim. Bu ob'ekt moddiy va
nomoddiy ishlab chiqarish bilan bog'liq. Kibemetik yondashuvga muvofiq
boshqaruv tizimi boshqaruv ob'ekti yig'indisini va boshqaruv sub'ekti, boshqaruv
apparatini o'zida namoyon etadi. So'nggisi maqsadlami shakllantiruvchi, rejalami
ishlab chiquvchi, qabul qilingan qarorlarga talablami moslashtiruvchi, shuningdek,
ularning bajarilishini nazorat qiluvchi xodimlardan tashkil topadi. Boshqaruv
tizimining ikkala komponenti to'g'ri (T) va aks (A) aloqalar bilan bog'langan.
To'g'ri aloqa boshqaruv apparatidan boshqaruv ob'ektiga yunaltiradigan direktiv

axborot oqimida ifodalanadi, aks aloqa qabul qilingan qarorlaming bajarilishi
baqidagi axborot teskart yo'nalishda yuboriluvchi axboroti oqimida o’z aksini
topadi.Axborot oqimlari (T va A), qayta ishlash vositalari, ma'lumotlarni uzatish
va saqlash, shuningdek, ma'lumotlarni qayta ishlash bo'yicha operatsiyalami
bajaruvchi boshqaruv apparari xodimlarining o'zaro aloqasi iqtisodiy ob'ektning
axborot tizimini tashkil etadi. Axborotlar tizimi aniq bir ob'ekt uchun yaratiladi.
Samarali axborotlar tizimi. boshqarish, amaliy sohalar darajalari o'rtasida farqlami,
shuningdek, tashqi holatlarni e'tiborga oladi va boshqarish funktsiyasini samarali
amalga oshirish uchun zarur bo'lgan axborotnigina beradi. Axborot tizimi
boshqarish funktsiyasini amalga oshirish uchun xodimlarni turli xil axborot bilan
ta'minlovchi ob'ekt haqidagi axborotni yig'ish, uzatish va qayta ishlash bo'yicha
ma'lumotlar va kommunikatsiyaviy tizimni o'zida namoyon etadi.
Avtomatlashtirilganlik darajasiga qarab qo'lda tayyorlanadigan, avtomatlashtirilgan
va avtomatik axborot tizimlari mavjud, Qo'lda tayyorlanadigan axborotlar
tizimida - boshqarish yoki ma'lumotlarni qayta ishlash funktsiyalarining bir qismi
avtomatik ravishda, boshqasi inson tomonidan bajariladi. Avtomatik axborotlar
tizimida boshqarish va ma'lumotlarni qayta ishlashning barcha funktsiyalari texnik
vositalarda, inson ishtirokisiz amalga oshiriladi. Qo'llanish sohasiga qarab axborot
tizimlarini quyidagi sinflarga ajratish mumkin:
my tadqiqotlar
loyihalashtirishni atomatlashtirish;
tashkiliy boshqarish;
texnologik jarayonlarni boshqarish;
Ilmiy AT ilmiy xodimlar faoliyatini avtomatlashtirish, statistik axborotni tahlil
etish, tajribalarni boshqarish uchun mo'ljallangan.Loyihalashtirishni
avtomatlashtirish AT yangi texnika ishlab chiqaruvchilar va muhandis loyihachilar
mehnatini avtomatlashtirish uchun mo'ljallangan.Tashkiliy boshqarishning AT-
shaxslar funktsiyalarini avtomatlashtirish uchun mo'ljallangan. Bu sinfga va sanoat

(korxona) xam nosanoat ob'ektlari (bank, birja, sug'urta kompaniyasi) va ayrim
ofislar (ofislar tizimlari) ni boshqarishning axborot tizimlari kiradi. Texnologik
jarayonat boshqarishning axborot tizimi turli texnologik jarayonlarni
avtomatlashtirish uchun mo'ljallangan. (Metallurgiya, energetika va hokozolar).
Dastlabki axborot tizimlari 50-yillarda paydo bo'ldi. Bu yıllarda ular maosh. hisob-
kitoblarini qayta ishlash uchun mo'ljallangan bo'lib, elektromexanik buxgalterlik
hisoblash mashinalarida amalga oshirilgandi. Bu qog'oz hujjatlarni tayyorlashda
mehnat va vaqtni bir qadar qisqartirishga olib keldi. 60-yillarda axborot
tizimlariga munosabat butunlay o'zgardi. Bu tizimlardan olingan axborot davriy
hisobot uchun qupgina parametrlar bo'yicha qo'llana boshlandi. Buning uchun
maxsus qurilmalar talab etila boshladi. 70-80 yillar boshlarida axborot tizimlari
qarorlarni qo'llab-quvvatlovchi va tezlashtiruvchi jarayonga ega bo'lgan nazorat
boshqaruvi vositalari sifatida keng foydalanila boshlandi. 80-yillar oxiridan
boshlab, axborot tizimlaridan foydalanish kontseptsiyasi yanada o'zgarib bordi.
Ular axborotning strategik manbai bo'lib, Istalgan sohada uni tashkil etish barcha
darajalarda foydalanilmoqda. Bu davrning axborot tizimlari axborotni o'z vaqtida
berib, tashkilot faoliyatida muvaffaqiyatga erishishga V yordam bermoqda, ya'ni
tovarlar va xizmatlar yaratish, sotish, bozorlarni topish, munosib sheriklar bilan
ta'minlash, arzon narxda mahsulot ishlab chiqarish va boshqarishlarga imkon
yaratmoqda. Istalgan vazifalardagi axborot tizimi ishini ta'minlovchi jarayonlarni
bloklardan iborat holda shartii tasavvur etish mumkin. (3. rasm). Axborot
tizimidagi ishlar quyidagi maqsadda olib boriladi:
⚫ axborotga bo igan ehtiyojni aniqlash;
⚫ axborotning tashqi yoki ichki manbalardan kirishi;
⚫ tashqi va ichki manbalardan axborot kelishini amalga oshirish;
⚫ kirayotgan axborotni qayta ishlash va uni qulay ko'rinishda taqdim etish;

⚫ yo'nalishlarni baholash, bashoratlarni ishlab chiqish, muqobil qarorlar va
harakatlarni baholash, strategiyalarni ishlab chiqish uchun axborotlardan
foydalanishni tashkil etish;
⚫ mazkur tashkilot xodimi qayta ishlangan axborotlar bo'yicha teskari aloqani
tashkil etish, keladigan axborotlarni tuzatishni amalga oshirish.
Ushbu barcha barakatlar tashkilotning axborot tizimi doirasida u yoki bu axborot
texnologiyalari yordamida amalga oshiriladi. Tashkilot axborot tizimida axborot
hajmining o'sishi, uni yanada murakkab usullarda qayta ishlashni tezlashtirish
ehtiyoji axborot tizimining ishini tezlashtirish ehtiyoji axborot tizimining ishini
avtomatlashtirish, ya'ni axborotlarni qayta ishlashni avtomatlashtirish anuriyatini
keltirib chiqaradi.
Axborot tizimlarining ta'minotlari
Qo'llash sohasidan qat'iy nazar, axborot tizimlari ma'lumotlarini qaytal ishlashning
deyarli barcha tizimlari ta'minlash turlari deb ataladigan tarkibly qismlar to'plamini
o'z ichiga oladi. Ularni dasturiy texnik, huquqiy, axborot tashkiliy matematik va
lingviszik ta'minotlarga ajralishi qabul qilingan.
Axborot ta'minoti axborot tizimlari ichki mashina axborot bazasini yaratishni
tasniflash va kodlashtirish tizimlari xujjatlashtirishning unifikatsiyalashgan
tizimlari, xujjat aylanmasi va xujjatlar shakli uslublarini ratsional holga keltirishni
o'z ichiga olgan axborotni joylashtirish va tashkil qilish bo'yicha uslublar va
vositalar yig'indisidir.
Dasturiy ta'minot hisoblash texnikasi vositasida ma'lumotlarni qayta ishlash
tizimini yaratish va foydalanish dasturiy vositalari yig'indisidir. Dasturiy ta'minot
tarkibiga bazaviy va Amaliy dasturiy mahsulotlar kiradi.
Amaliy dasturiy ta'minot axborot tizimi funktsional vazifalarni hal etishni
avtomatlashtirish uchun mo'ljallangan dasturiy mahsulotlar yig'indisio zida

namoyon etadi. Ular ham universal vositalar (matn muharrirlari, elektron jadvallar,
ma'lumotlar bazasi boshqaruv tizimlari) va ham maxsus vositalar funktsional
kichik tizimlarni amalga oshiruvchi turli xil ob'ektlar sifatida ishlab chiqilishi
mumkin.
Texnik ta'minot ma'lumotlarini qayta ishlash tizimini funktsiyalashtirish uchun
qo'llanuvchi texnik vositalar kompleksidir. u ma'lumotlarni qayta ishlovchi
namunaviy operatsiyalarni amalga oshiruvchi qurilmalami o'z ichiga oladi.
Huquqiy ta'minot axborot tizimini yaratish va funktsiyalashtirishni tartibga
soluvchi huquqiy me'yorlar yig'indisini o'zida namoyon etadi. Axborot tizimini
qayta ishlashning huquqiy ta'minoti AT buyurtmasiga va tayyorlovchi o'rtasidagi
shartnomaviy o'zaro munosabatlar me'yoriy aktlari, chetga chiqishlarining huquqiy
tartibga solinishini o'z ichiga oladi.
Lingvistik ta'minot inson va EHM muloqorini ishlab chiqarish va ta'minlash
samaradorligini oshirish uchun ma'lumotlarni qayta ishlash tizimini yaratish va
ulardan foydalanishning turli bosqichlarida ishlatiladigan til vositalari yig'indisini
o'zida namoyon etadi.
Axborot tizimlari ma'lumotlari bilan ishlash mutaxassislarga keng yordam
beradi, muhandislar va loyihachilarning ish samaradorligini oshiradi. Bunday
axborot tizimlarining vazifasi - tashkilotlarga yangi ma'lumotlarni integratsiyalash
va qog'oz xujjatlarni qayta ishlashga yordam berishdan iborat. Sanoat jamiyati
axborot jamiyatiga aylanib borar ekan, iqtisodiyot mahsuldorligi borgan sayin bu
tizimlar rivojlanishi darajasiga bog'liq bo'la boradi. Bunday tizimlar ayniqsa ishchi
stantsiyalar va ofis tizimlari ko'rinishda bugungi kunda biznesda juda tez
rivojlanmoqda.

Axborot tizimlarini loyihalash
Axborotlar tizimini loyihalash texnologiyalari deb AT loyihasini yaratish va
yangilashga yo'naltirilgan loyihalash uslub va vositalari, tashkiliy usullari va
foydalaniladigan texnik vositalar yig Indisiga aytiladi.
Loyihalash va ajratilgan zaxiralarning tegishli vositalaridan foydalanish
sharoitida talab etiladigan iste'mol xususiyalarini qondiruvchi ma'lumotlarni qayta
Ishlab chiqishga yunaltirilgan mutaxassislar jamoasining faoliyati loyihalash
texnologiyasining asosini tashkil etuvchi texnologik jarayoni hisoblanadi.
Texnologik jarayon harakatlarni bajarish uchun zarur bo'lgan vosita va DV
zaxiralar, ularning izchilligi, xatti harakatlarini belgilaydi.
AT texnologiyalarini loyihalash tegishli tizimning barcha hayotiy davriga
tarqalishi lozim. Mazkur davrning har bir bosqichida loyiha oldi tadqiqoti, texnik
va ishchi loyihalarni yaratish, yangilash ishlarini olib borishning o'ziga xoslilarini
hisobga oluvchi tegishli texnologik jarayonlar mavjud. Ko'pincha qayta ishlash.
tizimlarini loyihalash texnologiyasiga o'xshatiladi. Biroq bu tushunchalar o'xshash
emas. Asosiy farq shundaki, dasturlash texnologiyasi bevosita dasturlash
Jarayoniga yo'naltirilgan. Bunda yaratilayotgan ATning tashkiliy-iqtisodiy
mohiyatini loyihalashda kam e'tibor beriladi, yaratilayotgan tizimlar
moslashuvchanligi darajasini oshirish zaruriyati hisobga olinmay, ishlab turgan
ATdagi ergonomik omillar tahlildan chiqarib tashlanadi.
ATni loyihalashda amaliy dasturlar paketi (ADP), avtomatlashtirilgan
loyihalash tizimlari (ALT), asboblar vositalari kabi loyihalashning ayrim bazasini
tashkil etuvchi dasturiy mahsulotlardan faol foydalaniladi. Bunda umumly.

tendentsiya loyihalash baza quvvatini shunday oshirishdan iborat bo'ladiki, toki AT
professional dasturchi xodimlarisiz yaratilsin. SHuni ta'kidlash joizki, AT ni
yaratishda loyihalash bazasi dasturiy mahsulotlami yaratishda foydalaniladigan
asboblar vositalariga qaraganda ancha muhim rol o'ynaydi.
AT loyihalash jarayoni natijasi loyihali qarorlar xujjatlari, shu jumladan, tizim
yaratgan dasturlarini o'z ichiga oluvchi loyihadir.
Ma'lumki, istalgan tashkiliy iqtisodiy boshqaruv tizimi ob'ektiv ravishda
o'zgarishlarga uchraydi: u yoki bu ko'rsatkichlar hisob kitob uslubi, kirish va
chiqish xujjatlari shakllari, shuningdek, hisob-kitob natijalarini olish reglamentiga
talablar va boshqalar o’zgarmoqda.
Loyihalash jarayonlarini rasmiylashgan aks ettirish usuli asosida AT ishlab
chiqarish jarayonlarini bazali konstruktsiyasi sifatida loyihalashning texnologik
operatsiyasi tushunchasi yotadi.
Xalq xo'jaligi tarmoqlarining asosiy vazifasi davr talabiga javob beradigan
mahsulot ishlab chiqarishni tashkil etish ana shu vazifaning bajarilishini ta'minlash
va boshqarish zimumasi yuklatilgan.
Axborot boshqaruvning negizi hisoblanadi. Boshqarish tizimining holati
axborot bilan belgilanadi. Axborot jarayoni boshqaruv sifatida qaralar ekan, bunda.
quyidagi asosiy uch bosqich ko'zda tutiladi:
1) Boshqariladigan ob'ekt holati to'g'risidagi axborotlarni to'plash, saralash,
qayd qilish, uzatish va saqlash.
2) Olingan axborotlar ustida ishlash.
3) Boshqaruvchi axborotni (boshqaruv qarorini qabul qilish.
YUqoridagi bosqichlarni amalga oshirish natijasida ob'ekt bir holatdan ikkinchi
holatga o'tadi va boshqanıv jarayonida nırlı axborotlarni hosil qilinadi.
Axborot tizimlarni loyihalashtirishning boshlang'ich materiali bo'lib,
boshqarish ob'ekti tahlilining natijalari, avvalo ma'lumotlarni qayta ishlash tizimi

yordamida hal etuvchi boshqarish tizimi tizimi funktsiyalari va vazifalarini
aniqlashga xizmat qiladi.
Funktsional nizilmadan kelib chiqib, funktsional tizimlarni amalga oshirish
uchun qo'llaniladigan matematik model va algoritmlar aniqlanadi yoki ishlab
chiqiladi. Bundan keyin zarur axborot tarkibi, uni tashkil etish usullari aniqlanadi,
zarur dasturiy va texnik ta'minot tanlovi yoki ishlab chiqilishi amalga oshiriladi,
xodimlarning tashkiliy va funktsional majburiyatlari aniqlashtiriladi. Huquqiy
ta'minot AT ishlashi sharoitida boshqarishning tashkiliy tuzilmasi elementlari
o'zaro aloqasi qoidalarini mustahkamlaydi.
Axborot texnologiyalarining tadrijiy yuli uyushgan biznesning yangi modellari
rivojlanishi bilan yaqindan shunday bog'likki, bu jarayonlar ko'pincha yagona bir
butunlik sifatida qabul qilinadi. Kompaniyalaming AT samaradorligini oshirishga
intilishi ancha takomillashgan apparat va dasturiy vositalarning paydo bulishini
rag'batlantiradi, ular o'z navbatida, foydalanuvchilami ATai muntazam yangilashga
undaydi.
ATni ishlab chiqishdan oldin, korxona mutaxassislari bilan birgalikda, ushbu
loyihani ishlab chiqib, tadbiq etish maqsadga muvofiqmi, yo'qmi degan savolga
Javob berishlari kerak. Aks holda ATni korxona faoliyatida qo'llash natijasida
kutilgan samaraga erisholmaslik mumkin. Bundan tashqari, mavjud muammoni
avtomatlashtirish usulida echishda bozorda taklif qilinayotgan AT qo'llash mumkin
yoki mumkin emasligini ham ko'rib chiqish maqsadga muvofikdir. Bu holda ATni
ishlab chiqish va amaliyotga tatbiq qilish orasidagi vaqt bir nechal marotaba
kisqarishi mumkin. Tizimli tadqiqot asosida ko'rilayotgan muammoga tegishli
bo'lgan barcha masalalar majmuasi tizimlar nazariyasiga asoslangan holda qabul
qilinib, ularning orasidagi mavjud aloqalarni ko'rsatish kerakdir. Ushbu ATni
ishlab chiqish bosqichi muammoni har tomonlama o'rganib chiqadi va tizimni
loyihalash uchun zamin tayyorlaydi.
Loyihalash bosqichida, muammoga tegishli barcha kirish (birlamchi), oraliq
(aga mavjud bo'lsa) va chiqish xujjatlarining o'zaro bog'liqligi va ularning

formalari komp'yuterga kiritishda osonlashtirish holiga keltiriladi. Xujjatlardagi
ortiqcha ma'lumotlar chiqarib tashlanadi.
Tasdiqlangan loyihani zamonaviy dasturlash tillari asosida komp'yuterning
ichki tiliga o'tkaziladi. Bu jarayon judayam murakkab bo'lib, yuqori saviyali
dasturlovchilarni jalb qilishni talab etadi.
XULOSA
Ilmsiz, ma'rifatsiz jamiyat va mamlakat taraqqiyotini tasavvur qilish mushkul.
Yusuf Xos Hojib o'zining "Qutadg'u bilik" asarida "Bilimsiz kishi mevasiz
daraxtdir, mevasiz daraxtni och kishi nima qilsin?!", deb ilm-ma'rifatning o'rni
naqadar dolzarb va muhimligini ko'rsatib o'tgan. Xulosa o'rnida shuni
ta'kidalshimiz mumkinki, fuqarolar bilan munosabatlarni mustahkamlash siyosatni
shakllantirish jarayonining muhim qismidir va AKT yaxshi boshqaruvning muhim
vositalaridan biri va hukumatni yanada qulayroq qilish (printsiplar deklaratsiyasi)
sifatida ishlatilishi kerak.
Elektron biznes sohasida hukumat siyosati xususiy investitsiyalarning o'sishi,
yangi ilovalar yaratish, tarkibiy qismlarni ishlab chiqish, AKT sohasidagi kichik va
o'rta korxonalarni rivojlantirishni qo'llab- quvvatlash, shuningdek elektron
biznesda ishtirok etishga ko'maklashadigan qo'llab-quvvatlovchi muhitni
yaratishga yo'naltirilgan bo'lishi kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar va manbalar ro’yxati:
1.”Ta’lim to’g’risida”gi qonuni // Xalq ta’limi ,1997.No 5 S.4-16.

2. Axborot-kommunikatsiya texnalogiyalar va tizimlar.Dadabaeva R.A
Nasridinova.Sh.T. N.X .Ibragimova .L.T . Ermatov .Sh.T “Sano-standart” 2017.-552b.
3.Axborot-kommunikatsiya texnalogiyalar va tizimlar.O'quv qullanma.Kenjabayev A.T.,
Ikramov M.M., Allanazarov A.Sh., O'zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti.
2017-408b.
4. Taylaqov N.I. Ta'lim tizimida zamonaviy axborot texnologiyalarinijoriy etishning
istiqbollari // Ta'lim va tarbiya -T 2002
Akhmedov, B. A., Xalmetova, M. X., Rahmonova, G. S., Khasanova, S. Kh. (2020).
Cluster method for the development of creative thinking of students of higher
educational institutions. Экономика и социум , 12 (79), 588- 591.
5. Akhmedov, B. A., Makhkamova, M. U., Aydarov, E. B., Rizayev, O. B. (2020).
Trends in the use of the pedagogical cluster to improve the quality of information
technology lessons. Экономика и социум , 12 (79), 802-804.
6.Akhmedov, B. A., Majidov, J. M., Narimbetova, Z. A., Kuralov, Yu. A. (2020).
Active interactive and distance forms of the cluster method of learning in
development of higher education. Экономика и социум , 12 (79), 805-808.
7.Akhmedov, B. A., Eshnazarova, M. Yu., Rustamov, U. R., Xudoyberdiyev, R. F.
(2020). Cluster method of using mobile applications in the education process.
Экономика и социум, 12 (79), 809-811.

Axborot tizimlari va texnologiyalari Mundarija: 1. Kirish 2. Axborot tizimi uning turlari va tarkibi 3. Axborot tizimlarining ta’minotlari 4. Axborot tizimlarini loyihalash 5. Axborot texnologiyalari 6. Axborot texnologiyalari asoslari 7. Axborot texnologiyalarining turlari 8. Axborot tizimlarining rivojlanish yo'nalishlari Kirish

XXI asmi informatikasiz tasavvur etib bo'lmaydi. Axborot texnologiyalari bugungi kunda hayotimizning hamma sohalarini qamrab olgan. Informatika sohasining asosiy resursi axborotdir. «Axborot so'zi lotincha «information so'zidan olingan bo'lib, biror ish holati yoki ish faoliyati haqida ma'lum qilish, xabar berish, biror narsa haqidagi ma'lumot, degan ma'noni anglatadi. Keng ma'noda axborot moddiy dunyaning u yoki bu tomont va unda sodir bo'layotgan jarayonlarni bildiradi. Axborot tushunchasi inson faoliyatining barcha sohalarida foydalaniladi. Kundalik turmushda har bir mutaxassis turli xil axborotlar bilan ish yuritadi. Axborot tushunchasi bir qancha fanlarda turlicha izohlangan. Masalan: falsafada axborot inson ongiga ta'sir etib, ob'ektiv reallikni aks ettiruvchi va harakatlantiruvchi kategoriya sifatida izohlanadi.. Kibernetikada, informatika fanida axborot voqea hodisalar to'g'risidagi hilimlarni oshirish yoki mafhumlikni soddalashtirish mezoni sifatida qo'llaniladi. Komp'yuterlami ishlatish faoliyatida esa axborotdan boshqarish funktsiyalarini amalga oshiruvchi ob'ekt sifatida foydalaniladı. Axborot tushunchasi ma'lumot tushunchasi bilan uzviy bog'liq, lekin har qanday ma'lumot axborot bo lavermaydi. Hazirgi kunda barcha axborotlarni nisbiy holda quyidagi hırlarga ajratish mumkin: 1. Texnik axborot 2. Agrobiologik axborot 3. Siyosiy axborot 4. Huquqiy axborot 5. Iqtisodiy axborot va boshqalar

6. Axborotning turlari o'zaro bog'liq bo'lib, bir-birini to'ldirib boradi. Bu axborotlar ichida iqtisodiy axborot asosiy hisoblanib, u axborot turlarining 80 foiz hajmini tashkil qiladi. Barcha axborotlar quyidagi xususiyatlarga ega 1. Uzluksiz hosil bo'lish. 2. Harf raqamlarda ifodalanish. 3. Diskret xarakterdalik. 4. To plash, uzatish, qayta ishlash va boshqa amallarni bajarish mumkinligi Axborot inson bilimini oshirish va ish faoliyatini takomillashtirish uchun foydalanadigan yangi ma'lumotlardir. Axborot xalq ho'jaligining barcha tarmoqlari iste'mol eruvchi zahira bo'lib, energetika yoki foydali qazilmalar zahiralari kabi muhim ahamiyatga ega. Axborot fan va texnikani rejalashtirish natijalari haqidagi, fan va texnika ma'lumotlari bilimlarining yig'indisidir. Axborot resurslari alohida hujjaæ va alohida hujjatlar to'plami, axborot tizimlaridagi hujjatlar va hujjatlar to'plamidir, O'zbekiston Respublikasining «Axborotlashtirish to'g'risida»gi qonunining ikkinchi moddasida Axborot texnologiyasi va Axborot tizimi atamalariga quyidagicha ta'rif bertigan: -axborot texnologiyasi axborotni to'plash, saqlash, izlash, unga ishlov berish va uni tarqatish uchun foydalaniladigan uslublar, qurilmalar, usullar va jarayonlar majmuyi; -axborot tizimi axborot resurslari, axborot texnologiyalari va aloqa vositalarining axboromi to plash, saqlash izlash, unga ishlov berish va undan foydalanish imkonini beradigan tashkiliy jixatdan tartibga solingan majmuyi. Axborot atrof-muhit ob'ektlari va hodisalari, ulaming o'lchamlari, xosiyatlari va holatlari tug'risidagi ma'lumotlardir. Keng ma'noda axborot insonlar o'rtasida ma'lumotlar ayirboshlash, odamlar va qurilmalar o'rtasida signallar ayirboshlashni

ifoda etadigan umummilliy tushunchadir. Informatika fani mi axborotga hodisalar yoki ob'ektlar to'g'risidagi tasavvurlarimizni o'zgartiruvchi, o'zaro kontseptual bog'liq ma'lumotlar, ko'rsatkichlar, negizlar va tushunchalar sifatida qaraydi. Informatikada axborot bilan bir qatorda ma'lumotlar tushunchasi ham keng qo'llaniladi. Komp'yuterlarni ishlatish faoliyatida esa axborotdan boshqarish funktsiyalarini amalga oshiruvchi ob'ekt sifatida foydalaniladi. Axborot tushunchasi ma'lumot tushunchasi bilan uzviy bog'langan, lekin har qanday ma'lumot axborot bo'lavermaydi. Ma'lumotlarga u yoki bu sabablarga ko'ra foydalanilmaydigan, balki faqat saqlanadigan belgilar yoki yozib olingan kuzatuvlar sifatida qarash mumkin. Agar bu ma'lumotlardan biror narsa to'g'risidagi mavhumlikni kamaytirish uchun foydalanish imkoniyati tug'ilsa, ma lumotlar axborotga aylanadi. SHuning uchun axborotni foydalaniladigan ma'lumotlar, deb atasa ham bo'laveradi. Masalan, qog'ozga telefon raqamlarini ma'lum tartibda yozib, uni boshqa kimsaga ko'rsatsangiz, u buni biror axborot bermaydigan ma'lumot sifatida qabul qiladi. Biroq, ana shu har bir telefon raqami to'g'risidagi muayyan korxona yoki tashkilot nomi, uning faoliyat turi yozib qo'yilsa, avvalgi ma'lumot axbororga aylanadi. Ma'lumotlar . Axborot iste'molchiga etib bargunga qadar bir qator o'zgarishlarga uchraydi. Oraliq bosqichlarda xabarning mohiyatiga ko'ra xususiyati ikkinchi darajaga tushib qoladi, natijada axborot tushunchasi nisbatan cheklangan ma'lumotlar tushunchasi bilan almashtiriladi. SHuning uchun ham ma'lumotlarni axborotning kompyuterdagi tasviri deb aytish mumkin. Ma'lumotlar bir-biri bilan o'zaro in o'zaro bog'langan dalil va raqamlar, fikrlar to'plamini Ifodalaydi. Axborot

va ma'lumotlar o'rtasidagi farq ta'kidlanmaydigan hollarda ular anonim sifatida ishlatiladi. Iqtisodiy axborot axborotning eng muhim turlaridan biri hisoblanadi. Iqtisodiy axborot ishlab chiqarish jarayonlari, moddiy resurslar, bozorlar, bank va moliya muassasalari faoliyati bilan to'g'ridan-to'g'ri bog'liqdir. Jamiyatning rivojlanish tarixida bir necha axborot inqiloblari ro'y berdi axborotni qayta ishlash sohasida tub o'zgarishlar sodir bo'lgant tufayli ijtimoiy munosabatlarda o'zgarishlar yuzaga keldi. Bunday o'zgarishlar oqibati sifatida insoniyat jamiyati yangi sifatga ega bo'ldi. So'ngi axborot inqilobi yangi soha yangt bilimlarni ishlab chiqish uchun texnologiyalar, uslublar, texnik vositalarni ishlab chiqarish bilan bog'liq axborot sanoatini oldingi safga olib chiqdi. Axborot texnologiyalari, ayniqsa, telekommunikatsiyalarning barcha turlari axborot sanoatini eng muhim tarkibly. qismlaridir. Zamonaviy axborot texnologiyasi komp'yuter texnikasi va aloqal vositalari sohasidagi yutuqlarga tayanadi. Axborot texnologiyasi (AT) ob'ekt, Jarayon yoki hodisaning holati haqida yangi sifat axboroti olish uchun ma'lumotlar yig'ish, qayta ishlash va uzatish (boshlang'ich axborot) vosita va uslublari jamlanmasidan foydalanadigan jarayondir. Telekommunikatsiya komp'yuter tarmoqlari va zamonaviy texnik aloqa vositalari negizida ma'lumotlami masofadan uzatishdir. Axborot jamiyatning moddiy va texnologik negizini komp'yuter texnikasi va komp'yuter tarmoqlari, axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya aloqalari asosidagi turli xil tizimlar tashkil etadi. Axborot jamiyati unda ishlovchilarning axborot, ayniqsa uning oliy shakli bo Imish bilimlarni izlab topish, saqlash, qayta ishlash va amalga oshirish bilan band bo'lgan Jamiyatdir.

O'xshashlar

Bank faoliyatida avtomatlashtirilgan axborot tizimlari va texnologiyalari

Buxgalteriya hisobida avtomatlashtirilgan axborot tizimlari va texnologiyalari

ta'limda axborot texnologiyalari

Transport logistikasida yuk tashish tizimlari. Yoʻlovchilar tashishning axborot – logistik texnologiyalari.

Axborot izlash tizimlari va ulardan foydalanish