Elektron hukumat tizimi va uning ahamiyati
![Elektron hukumat tizimi va
uning ahamiyati
Reja:
1. Elektron hukumat. Asosiy tushunchalar, konsepsiya, elektron hukumatni
shakllantirish yo‘llari.
2. Davlat va xo‘jalik boshqaruvi, mahalliy hokimiyat organlari axborot
tizimlarini loyihalash instrumentariyasi va yaratish yo‘llari.
3. Elektron hukumat arxitekturasi. Hududiy darajadagi axborot tizimlarini
konseptual loyihalash.
4. Interaktiv davlat xizmatlari: interaktiv xizmatlarni tashkil etish, interaktiv
xizmatlar turlari, bazaviy interaktiv davlat xizmatlari.](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_1.png)
![Elektron hukumat. Asosiy tushunchalar, konsepsiya, elektron
hukumatni shakllantirish yo‘llari.
Elektron hukumat deganda, fuqaro, korxona va tashkilotlarga, hukumat
idoralarining turli pog‘onalariga va davlat amaldorlariga davlat xizmatlarini
taqdim qilishda axborotkommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish
tushuniladi.
Elektron hukumat davlat boshqaruvida elektron hujjat almashinuvini
ta’minlaydi. O‘z navbatida, elektron hujjat aylanishi bu -hujjatni skanerlab,
uni elektron pochta orqali yuborish, degani emasligini yodda tutish lozim.
Elektron hukumat aholiga va korxona-tashkilotlarga ko‘rsatilayotgan
davlat xizmatlarini taqdim qilishni osonlashtiradi. Fuqarolarning o‘z-o‘zini
boshqarishlari uchun qo‘shimcha imkoniyatlar yaratadi, ularning texnologik
yangiliklardan xabardorligini oshiradi, davlat boshqaruvidagi ishtirokini
osonlashtiradi.
Ijtimoiy soha va iqtisodiyotning turli soxalarini boshqarish, rivojlantirish
va samaradorligini orttirish maqsadida, sohaga axborot kommunikatsiya
texnologiyalarini tadbiq etish - bugungi zamon talabi bo‘lgan dolzarb
masaladir. Bunday sharoitda, axborot kommunikatsiya texnologiyalarining
kuchli potensialidan nafaqat ijtimoiy yoki iqtisodiy sohalar, balki, siyosiy
sohada ham foydalanish, uni davlat boshqaruvi, davlat va jamiyat
munosabatlari hamda, fuqarolarga davlat xizmatlari ko‘rsatish kabi muhim
ijtimoiy-siyosiy jarayonlarda qo‘llaniladi.
Xususan, «Elektron hukumat» so‘zining ingliz tilidagi muqobili - «
Electronic Government » so‘zi, ko‘pchilik o‘ylagani singari, hukumat,
ya’ni, davlat boshqaruvining, ijro etuvchi markaziy hokimiyati
tushunchasinigina ta’lluqli emas, balki kengroq ma’noda bo‘lib, ya’ni, u –
davlat boshqaruvi organlarining o‘z funksiyalarini amalga oshirishda axborot
kommunikatsiya vositalari potensialidan keng foydalanishini nazarda tutadi.](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_2.png)
![Hukumat organlari va davlat tashkilotlari faoliyatining samaradorligini
yanada orttirish; fuqarolarga va tadbirkorlarga ko‘rsatiladigan davlat
xizmatlarini interfaol usulda, zamonaviy axborot kommunikatsiya
texnologiyalari vositalari orqali xizmat ko‘rsatish.
Elektron hukumat qo‘yiladigan quyidagi asosiy talablar:
• Jismoniy va yuridik shaxslarga ko‘rsatiladigan davlat xizmatlarining
yuqori sifat darajasida tezkor ravishda, yagona standartlar asosida
ko‘rsatilishi;
• Davlat va jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarda, fuqarolarning
davlat
hokimiyati organlarining faoliyatiga oid axborotlar bilan uzluksiz
ta’minlanishi;
• Davlat hokimiyatining ichki strukturalarida, hukumat organlarining
turli bo‘g‘inlarida, tashkilot va muassasalarda idoralararo ichki
munosabatlarda samaradorlikning ortishi;
• Geografik faktor; hujjat aylanishi va almashinuvi kabilarda sarf-
xarajatlarni minimallashtirish. Elektron hujjat almashinuvi tizimini joriy
etish.
Mazkur konsepsiyalarning amaliyotda o‘z aksini topishi natijasida,
davlat va jamiyat munosabatlarida, davlat boshqaruvi ichki strukturalarida
quyidagicha samaradorlik va qulayliklarga erishish maqsad qilinadi:
Fuqarolarga va tadbirkorlarga ko‘rsatiladigan davlat xizmatlarida
samaradorlik ortadi, ya’ni, fuqaro davlat idorasiga ariza, shikoyat yoki taklif
bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri, elektron shaklda murojaat etishi va javob olishi
mumkin bo‘ladi. Davlat xizmatlaridan foydalanishda tayyor hujjat shakllarini
(blankalarni) on-layn to‘ldirish va topshirish, zaruriy ma’lumotnoma,
ruxsatnoma va boshqa hujjatlarni on-layn tarzda shakllantirib, yuklab olishi,
chop etishi kabi interaktiv xizmatlardan foydalanishi mumkin bo‘ladi.](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_3.png)
![Standartlashtirilgan va avtomatlashtirilgan interaktiv xizmatlardan
foydalangan xolda, yuridik shaxs, o‘zi uchun zaruriy davlat xizmatlaridan
on-layn foydalanishi imkoni paydo bo‘ladi. Masalan, yuridik shaxs, o‘z
faoliyatini yuritish uchun maxsus ruxsatnomalar (litsenziya, patent, bojxona
ko‘rigi kabi) olishi yoki, davlat organlariga hisobot (masalan soliq
deklaratsiyalari) topshirishi uchun tegishli portaldan foydalanib, tezkor va
qulay ravishda ko‘zlangan maqsadga erishishi mumkin. Bunda to‘lovlarni
ham on-layn usulda, internet banking yoki SMS-banking kabi xizmatlardan
foydalanib amalga oshirish imkoniyati yaratiladi.
Davlat boshqaruvi ichki strukturasi – vazirliklar, idoralar, tashkilot va
muassasalar, markaziy, hududiy va mahalliy hokimiyatlar, orasida elektron
hujjat almashinuvi yo‘lga qo‘yiladi. Idoralararo munosabatlarda yaxlit
interaktiv axborot tizimini qo‘llash orqali, o‘zaro aloqa va ichki monitoring
tizimi shaffoflanadi.
Qolaversa, elektron hukumatni joriy qilish orqali erishilishi ko‘zda
tutiladigan yana bir qancha iqtisodiy va ijtimoiy naf omillari ham mavjudki,
ularni ham o‘z o‘rnida e’tirof etib o‘tish zarur: elektron hujjat almashinuvi
tufayli, qog‘oz iste’moli qisqaradi, ya’ni qog‘oz mahsuloti tejaladi; hujjat
almashinuv tizimida vaqt tejaladi, ya’ni elektron hujjat axborot
kommunikatsiya texnologiyalari orqali yuborilganda, mazkur hujjat shu
lahzaning o‘zidayoq belgilangan manzilda bo‘ladi. Davlat idorasiga murojaat
etuvchi fuqaro, dastlabki zaruriy hujjatlarni to‘plamini yoki murojaatnomani
bir marotaba shakllantirib, kerakli manzilga yo‘llaydi, murojaatni ko‘rib
chiqish va unga munosabat bildirishning keyingi bosqichlari maxsus
semantik tizim asosida, avtomatlashtirilgan ko‘rinishda, murojaat
etuvchining ishtirokisiz amalga oshadi, ya’ni, murojaat etuvchi fuqaro,
zaruriy hujjatlar to‘plamini, yoki, murojaatnomani ko‘tarib, idorama-idora
sarson yurishi, murojaatni ko‘rib chiqishda jarayonining kureri sifatida](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_4.png)
![qatnashishi, bu orqali, vaqt, transport, kanselyariya va boshqa turdagi
xarajatlarni oldi olinadi.
Bunday murojaatni ko‘rib chiqishi va unga javob berishi zarur bo‘lgan
idoraning mazkur murojaatga nisbatan munosabati yuqori tashkilot
tomonidan nazorat qilib turiladi, agar tegishli idora qonunda belgilangan
muddatda murojaatni ko‘rib chiqmasa yoki unga javob bermasa, yuqori
davlat tashkiloti tomonidan chora ko‘rilishi mumkin bo‘ladi. Murojaatni
ko‘rib chiqish jarayoni qaysi bosqichga etgani haqida fuqaro maxsus axborot
kommunikatsiya vositalari, masalan, elektron pochta yoki SMS orqali
xabardor bo‘lib turishi imkoniyati yaratiladi.
Ilm-fan va texnikaning barcha yo‘nalishi kabi axborot kommunikatsiya
texnologiyalari sohasi ham tinimsiz rivojlanishda ekanligini nazarda tutsak,
elektron hukumat tizimi ham mazkur sohaning keyingi yangi yutuqlarini
o‘zida joriy etish orqali yanada takomillashib, mukammallashib borishi
tabiiy.
Jahon tajribasida elektron hukumat tizimi quyidagi asosiy texnologik
tamoyillar poydevorida shakllangan: (shu jumladan O‘zbekiston elektron
hukumat tizimi ham).
1) G2G (Government to Government) – Davlat–davlatga;
2) G2C (Government to Citizens ( Citizens) )– Davlat fuqarolarga;
3) G2F (Government to Foreigners (Foreigners )) – Davlat xorijliklarga;
4) G2B (Government to Business) – Davlat biznesga.
Ba’zi davlatlarning elektron hukumat tizimi shuningdek quyidagi
tarmoqlarga ham ega: G2S (Government to Science) – Davlat–Ilm-fanga;
G2N (Government to third sector) – Davlatuchinchi sektor.
Endi mazkur yo‘nalishlarni batafsil tahlil qilsak:
1) G2G (Government to Government) – Davlat–davlatga – bunda Davlat
boshqaruvi apparati ichki strukturalari, markaziy va mahalliy hokimiyatlar,](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_5.png)
![turli davlat idora, tashkilot va muassasalari orasidagi o‘zaro munosabatlarda
elektron hukumat tizimini joriy etish, elektron hujjat aylanishi, davlat
organlari faoliyatining shaffofligi ortishi, doimiy monitoring va hisobot
shakllari kabilar amalga oshiriladi.
2) G2C (Government to Citizens) – Davlat fuqarolarga – bu tizimda esa,
fuqarolar, yagona davlat interaktiv xizmatlari portali orqali, o‘zlarining
davlat organlariga ariza, shikoyat yoki taklif kabi murojaatlarini elektron
tarzda yuborishlari va ularga javob olishlari, turli xil davlat xizmatlaridan
foydalanishlari, ya’ni, masalan, rasmiy hujjatlarning elektron nusxalarini
shakllantirib olishlari, turli xil ma’lumotnoma, xabarnomalarni olishlari,
shuningdek turli xil to‘lovlar bo‘yicha tranzaksiyalarni on-layn usulda
amalga oshirishlari mumkin bo‘ladi.
3) G2F (Government to Foreigners) – Davlat xorijliklarga – bu tizimda,
Davlat va xorijlik shaxslar o‘rtasida, milliy qonunchilik va xalqaro
hujjatlarga tayangan holda interaktiv xizmatlar ko‘rsatilishi nazarda tutiladi.
Masalan, viza masalalari, investitsiyalar, ta’lim va turizm sohalariga oid
xizmatlar ko‘rsatilishi nazarda tutiladi.
4) G2B (Government to Business) – Davlat biznesga – mazkur tizim
esa, yuridik shaxslar, ishbilarmonlar va tadbirkorlar uchun ruxsatnomalar
olish, turli xil rasmiy jarayonlarni interaktiv usulda soddalashtirilgan tarzda
amalga oshirish, shuningdek, davlat yig‘imlari, to‘lovlar va hokazolarni on-
layn amalga oshirish, hisobotlar va rasmiy murojaatlarni on-layn yuborish
imkonini berishi ko‘zlanadi.
Davlat va xo‘jalik boshqaruvi, mahalliy xokimiyat organlari
axborot tizimlarini loyihalash instrumentariyasi va yaratish yo‘llari.
Janubiy Koreyada elektron hukumatni shakllantirish bo‘yicha tashabbus
2001-yilda yuridik kuchga ega bo‘ldi. Mamlakatda elektron hukumatni
rivojlantirish bo‘yicha ishlab chiqilgan dastur hukumat organlarining ishida](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_6.png)
![samardorlikni oshirishga qaratilgan bo‘lib, u uch bosqichda amalga
oshirilishi lozim bo‘lgan.
Birinchi bosqichda (2001-2003) kompleks chora-tadbirlar ishlab
chiqilgan bo‘lib, ularning natijasida Koreyaning hukumat organlari tashqi
dunyo bilan Internet orqali uchta asosiy yo‘nalishda - G2C (davlat -
fuqaroga), G2B (davlatdan - biznesga) va G2G (davlatdan - davlatga)
sxemalari bo‘yicha aloqa qila boshladi.
Bundan tashqari, davlat boshqaruvi tizimida idoralararo elektron
aloqalarni ta’minlashga qaratilgan informatsion-texnologik arxitektura ham
ishlab chiqilgan. Unda, xususan, elektron hujjat aylanishi, elektron raqamli
imzo va boshqa texnologiyalar faol qo‘llanilgan. Umumiy hisobda, birinchi
bosqich uchun jami 225 million AQSH dollari miqdorida mablag sarflangan.
Natijada, Koreya raqamli imkoniyatlar indeksi bo‘yicha jahonda 4-
o‘ringa ko‘tarilib oldi.
Ikkinchi bosqichda (2003-2007) Koreya hukumati o‘z oldiga ancha
katta maqsadni qo‘ygan - dunyo davlatlari ichida nisbatan ochiq va shaffof
elektron hukumatni shakllantirish. Koreyaning “Elektron hukumat qurishning
milliy asoslari va tamoyillari” nomli dasturiga muvofiq to‘rtta sohaga oid
loyihalar ishga tushirilgan:
• davlat boshqaruvi organlarining faoliyat ko‘rsatishi
• davlat xizmatlarini ko‘rsatish
• axborot resurslarini boshqarish
• qonun ijodkorligi tizimi
Ushbu loyihalarni amalga oshirish uchun jami 981 million AQSH
dollari miqdoridagi mablag‘ sarflangan. Natijalar kutilganidan ham a’lo
darajada bo‘lgan.
2007-yilga kelib Koreyada markaziy boshqaruv organlarining 55 foizida
davlat apparatining 96,6 foiz xodimlari axborotlarni qayta ishlashning milliy](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_7.png)
![elektron tizimi - “ OnNara ” (koreyscha, onlayn-mamlakat) tizimidan
foydalanishga o‘tgan. Buning natijasi o‘laroq, fuqarolarning murojaatlarini
ko‘rib chiqish muddati 30-44 kundan 7-13 kungacha qisqargan.
Davlat tuzilmalarida ma’lumotlarni qayta ishlashning innovatsion tizimi
- “ On-Nara ” 2007-yildan to‘liq ishga tushgan bo‘lib, uning oldiga quyidagi
maqsadlar qo‘yilgan:
• ma’lumotlarni qayta ishlash va almashish doirasida barcha boshqaruv
jarayonlarini standartlashtirish;
• davlat organlarining markazlashmagan operatsiyalarini boshqarishni
yagona tizimga solish;
• tizim ishtirokchilari o‘rtasida axborotlarni almashish va tarqatishni
ta’minlovchi turli jarayonlarni o‘zaro bog‘lash va bir-biriga integratsiya
(bog‘lash) qilish.
Janubiy Koreyada hozirda deyarli barcha davlat xaridlari veb-
texnologiyalar yordamida amalga oshiriladi-tenderlarning 93 foizi va onlayn-
xaridlarning 99,6 foizi.
Davlat instantsiyalariga tovar va xizmatlarni yetkazib berishda elektron
shaklga o‘tish natijasida har yili 4,8 milliard dollar mablag‘ tejalmoqda.
Chunki, barcha tender takliflari vebsaytdagi maxsus kompyuter dasturi
vositasida ko‘rib chiqiladi va baholanadi, bu tenderning qanchalik ochiq va
shaffof ekanligini ko‘rsatib beradi.
Tashqi savdoda eksport bo‘yicha bojxona deklaratsiyalarini ko‘rib
chiqish uchun ketadigan vaqt 1 kundan 2 daqiqagacha, import bo‘yicha esa -
2,5 kundan 1,5 soatgacha qisqartirilgan. Bu esa, yiliga 2,5 milliard dollar
mablag‘ni tejash imkonini bermoqda.
Umumiy hisobda, Janubiy Koreyada elektron hukumatni joriy etish
ortidan har yili 10 milliard dollardan ortiq mablag‘ tejab qolinmoqda.](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_8.png)
![2008-yildan uchinchi bosqich boshlangan . Bu bosqichda asosiy
e’tibor barcha mavjud tizimlar va turli darajadagi elektron hukumatlar
o‘rtasidagi aloqalarni mustahkamlash va ularni bir-biriga integratsiyasini
ta’minlashga qaratilgan. Bu fuqarolarga va kompaniyalarga kompleks davlat
xizmatlarini taqdim qilish imkonini beradi.
Ushbu bosqichda Koreya Respublikasi boshqa davlatlarga (jumladan,
Ekvador, Indoneziya, Bangladesh, Shri-Lanka, Mali) elektron hukumatni
shakllantirish uchun texnologik yechimlarni yetkazib berish bo‘yicha
shartnoma ham tuzgan. Bungacha, 2004-yildan boshlab Janubiy Koreyada
elektron hukumat uchun ishlab chiqilgan texnologiyalarni import qiluvchi
asosiy davlat Yaponiya bo‘lgan.
Janubiy Koreya hukumati turli sohalarda axborot texnologiyalarni
qo‘llash borasida ilg‘or davlatlar qatoriga kiradi. Mamlakatda, bir so‘z bilan
aytganda, bojxona ishidan tortib to intellektual mulk masalalarigacha
avtomatlashtirilgan tizimga o‘tgan . Shuning uchun ham u hozirda dunyoda
elektron hukumatning rivojlanish darajasi bo‘yicha birinchi o‘rinda turadi.
Birlashgan Millatlar Tashkiloti 2002-yildan beri dunyodagi 192 ta davlat
uchun elektron hukumat rivojlanishi indeksi (inglizcha “ Government
Development Index ”) va elektron ishtirok indeksini (inglizcha “ e-
partisipation index ”) hisoblab, bu bo‘yicha yillik reytingni e’lon qiladi.
Bunda birinchi indeks mamlakatdagi milliy onlayn-servislarning
mavjudligini baholasa, ikkinchisi esa o‘sha servislardan foydalanish
darajasini baholaydi. Janubiy Koreya 2008-yilda ushbu reytingda elektron
hukumat rivojlanishi bo‘yicha jahonda oltinchi, aholi va biznes vakillarining
onlayn-servislardagi elektron ishtiroki bo‘yicha ikkinchi o‘rinda turgan
bo‘lsa, u 2010-yildan beri har ikkala reytingda ham yetakchilikni o‘z qo‘lida
saqlab kelmoqda.
1-jadval](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_9.png)
![Reyting Davlat Indeks
1 Koreya Respublikasi (Janubiy
Koreya) 0.9283
2 Gollandiya 0.9125
3 Buyuk Britaniya 0.8960
4 Daniya 0.8889
5 Amerika qo‘shma shtatlari 0.8687
Yelektron hukumat arxitekturasi. Hududiy darajadagi axborot
tizimlarini kontseptual loyihalash.
Gov.uz – O‘zbekiston Respublikasi hukumat portali.
O‘zbekiston Respublikasining Hukumat portali Internetning global
kompyuter tarmog‘idagi asosiy va rasmiy davlat axborot resursi hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasining Hukumat portalining tashkil etilishi va
qo‘llab - quvvatlanishi, O‘zbekiston Respublikasining
«Telekommunikatsiyalar to‘g‘risida»gi va «Axborotlashtirish to‘g‘risida» gi
qonunlari, Kompyuterlashtirish va axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini rivojlantirish bo‘yicha Muvofiqlashtiruvchi Kengashning
tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasining Hukumat portalini ishlab chiqish
va qo‘llab-quvvatlash choratadbirlari rejasiga muvofiq amalga oshirilmoqda.](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_10.png)
![O‘zbekiston Respublikasining Hukumat portali davlat hokimiyati
organlari faoliyatining funksional jarayon va tartibini qo‘llab-quvvatlovchi,
davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining elektron hamjihatlik
infratuzilmasining tizimini tashkil etuvchi qism hisoblanadi.
1-rasm. O‘zbekiston Respublikasining davlat portali
Asosiy maqsadlari
Fuqarolar va xo‘jalik subyektlariga hokimiyat va boshqaruvi organlari
tomonidan taqdim etiladigan axborot resurslari va xizmatlarining hajmini
oshirishga mo‘ljallangan ixtisoslashtirilgan axborot tizimini yaratish;
O‘zbekiston Respublikasi Hokimiyatining faoliyati to‘g‘risidagi
ma’lumotlar bilan ta’minlash, O‘zbekiston Respublikasining Hukumat portali
maqsadli auditoriyasini zarur muassasalar bilan o‘zaro aloqa qilish
jarayonlari va imkoniyatlari to‘g‘risida, fuqarolarning majburiyatlari va
huquqlarining kelib chiqishi to‘g‘risida, davlat hokimiyati organlarining
faoliyati to‘g‘risidagi axborotlardan to‘liq, tezkor va foydalanishda qulayligi,
davlat hokimiyati organlari va boshqaruvining rasmiy pozitsiyasini aks
ettiruvchi keng ko‘lamdagi axborotlar bilan ta’minlash;](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_11.png)
![ Cheklangan xizmatlanishga mo‘ljallangan axborotga kiritilgan
ma’lumotlardan tashqari, tegishli axborot resurslarini joylashtirish va tashkil
etish yo‘li bilan fuqaro va tashkilotlarni davlat ijro hokimiyati organlarining
faoliyati to‘g‘risidagi rasmiy axborotga kirishini ta’minlash;
Davlatlararo axborotlar almashinuvining intensifikatsiyasi;
O‘zbekiston Respublikasining xalqaro nufuzini oshirish va milliy
iqtisodiyotimizga investitsiyalarni jalb etish uchun shart-sharoitlarni yaratish;
Asosiy funksiyalari:
davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining axborot hamjihatligini
ta’minlash;
ma’lumotlarni belgilangan formatdagi taqdimida davlat muassasalari
o‘rtasida «hukumat» darajasida axborotlarni gorizontal almashinuvi;
ma’lumotlarning markazlashtirilgan bazasiga kirish asosida yagona
axborot
resurslaridan birgalikda foydalanish;
iqtisodiy, huquqiy, statistik, elektoral axborotlar bilan vertikal axbrot
almashinuvi;
davlat-jamiyat hamjihatligini ta’minlash;
davlat-fuqaro;
davlat-iqtisodiy munosabatlar subyektlari;
davlat-jamoat institutlari (siyosiy, diniy, milliy, madaniy, notijorat va
hkz. tashkilotlar va birlashmalar);
tashqi auditoriyaga mo‘ljallangan, davlat hokimiyati va boshqaruvi
organlarining ko‘psonli axborot resurslariga, idoralarning «yoyilgan»
serveriga kirishning yagona nuqtasini yaratish;
davlat institutlarining faoliyati to‘g‘risida axborotlarni taqdim etish
(O‘zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati organlarining tizimi, tarkibi);](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_12.png)
![ huquqiy axborotga kirishni ta’minlash (respublika, mintaqaviy
qonunchilik,
vazirlik va idoralarning normativ aktlari);
davlatda «Global axborotlashgan jamiyat»ga mos munosabatlarni
bunyod etish va shakllantirishga ko‘maklashish;
davlat institutlarining ishlash samaradorligini oshirish;
idoraviy va byurokratik to‘siqlarni yengib o‘tishga ko‘maklashish;
davlat xizmatining obro‘si va nufuzini oshirish.
Qo‘llab-quvvatlash:
Portalga «O‘zinfokom» kompyuter va axborot texnologiyalarini
rivojlantirish hamda joriy etish markazi huzuridagi Internet tarmog‘ida
O‘zbekiston Respublikasining Hukumat portalini axborot bilan ta’minlash va
rivojlantirish guruhi tomonidan xizmat ko‘rsatiladi.
Meyoriy hujjatlar bazasi:
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007 yil 17
dekabrdagi "Internet tarmog‘ida O‘zbekiston Respublikasining Hukumat
portalini yanada rivojlantirish choratadbirlari to‘g‘risida"gi 259-son qarori
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 20 yanvardagi "Ishlab
chiqarish va ijtimoiy infratuzilmani yanada rivojlantirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida"gi PQ-1041-son qarori
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 21
apreldagi "Internet tarmog‘ida O‘zbekiston Respublikasining Hukumat
portaliga axborotlarni taqdim etish va joylashtirish tartibi to‘g‘risida"gi 116-
son qarori
Interaktiv davlat xizmatlari: interaktiv xizmatlarni tashkil etish,
interaktiv xizmatlar turlari, bazaviy interaktiv davlat xizmatlari.
My.Gov.uz - Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali.](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_13.png)
![Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali ( Yagona portal ) —
foydalanuvchilarning interaktiv davlat xizmatlari to‘g‘risidagi
ma’lumotlardan erkin foydalanishini, shuningdek elektron shaklda davlat
xizmatlari ko‘rsatishni ta’minlovchi Internet tarmog‘ida O‘zbekiston
Respublikasining Hukumat portalidagi ma’lumot-axborot portali.
Yagona portal foydalanuvchilar tomonidan interaktiv davlat
xizmatlaridan, shu jumladan pulli asosda erkin foydalanish maqsadida
tashkil etilgan. Yagona portalning asosiy vazifalari quyidagilardan
iborat:
- foydalanuvchilarga davlat organlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri murojaat qilish
uchun imkoniyat berish;
- foydalanuvchilarni axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi
boshqa loyihalar bilan integratsiyalash;
- foydalanuvchilarning davlat organlari bilan o‘zaro hamkorligi
samaradorligini oshirish;
- davlat organlariga murojaat qilinganda foydalanuvchilar uchun
byurokratik
to‘siqlarni qisqartirish va ularni bartaraf etish;
- «Elektron hukumat»ni yanada rivojlantirish va davlat boshqaruviga
zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etishda ko‘maklashish.
Yagona portal zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish
asosida interaktiv davlat xizmatlari olishda foydalanuvchining shart-
sharoitlarini rivojlantirish va imkoniyatlarini kengaytirish uchun
mo‘ljallangan.](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_14.png)
![2-rasm. Yagona interaktiv davlat portali
Hozirgi kunda yagona portalda taqdim etilayotgan interaktiv davlat
xizmatlari Litseniyalash va ruxsatnomalar, elektron to‘lovlar, Bank va
Moliya xizmatlari, Uy-joy va kommunal xo‘jaligi sohasi, Axborot
texnologiyalari va aloqa, Konsullik xizmatlari, Mehnat, Tadbirkorlik,
Sug‘urta, Ko‘chmas mulk, Sog‘liqni saqlash, Soliqqa tortish, Arxiv,
Investitsiyalar va savdo, Madaniyat va Sport, Intellektual mulk, Transport,
Bojxona, Huquq va Ta’lim yo‘nalishlarida, jami - 20 ta tematik bo‘limlarga
birlashtirilgan bo‘lib, ular ham o‘znavbatida tarkibiy qismlarga bo‘linadi:
Foydalanuvchilar YAIDXPda shuningdek alohida bo‘lim-ilova orqali,
vazirliklar, davlat tashkilot, idora va muassasalarining ro‘yxatiga o‘tish va
ularning aloqa manzillari, rahbariyat qabul jadvallari, on-layn murojaat
shakllari bilan tanishishlari, giperilovalar orqali kerakli tashkilot yoki
idoraning rasmiy veb-saytiga o‘tishlari mumkin. Ishonch telefonlari bo‘limi
ham portalning o‘ziga xos jihatlaridan biri bo‘lib, bu yerda hozircha 20 ta
muassasaning ishonch telefonlari qayd etilgan. Undan tashqari YADXIPning
o‘zida ham Qo‘ng‘iroqlar markazi (Sallcenter) tashkillangan bo‘lib,](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_15.png)
![internetga ulanish imkoniyatiga ega bo‘lmagan fuqarolar mazkur
funksiyadan foydalanib, o‘z murojaatlarini bayon qilishlari imkoniyati
mavjud.
Portaldan foydalanuvchi fuqaro, o‘ziga zaruriy masalada taklif, shikoyat
yoki ariza bilan, mazkur masalaga aloqador mas’ul davlat idorasiga
to‘g‘ridan-to‘g‘ri murojaat etishi mumkin. Bunda murojaat etuvchi fuqaro,
istagiga ko‘ra o‘z murojaatining ko‘rib chiqilishi jarayoni qaysi bosqichga
yetganligi haqida SMS ma’lumotlari orqali xabardor bo‘lib turishi,
murojaatiga javobni istasa elektron pochta orqali, xohlasa, oddiy pochta
orqali olishi mumkin.
Interaktiv xizmatning mazkur shakli hozircha YAIDXPning eng
ommabop xizmat turib o‘lib turibdi. Portal asosiy sahifasida, kelib tushgan
va ko‘rib chiqilgan murojaatlarning statistikasini kuzatish shunday xulosaga
kelishga asos bo‘lmoqda.](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_16.png)
![Undan tashqari portalda, «Ko‘p uchraydigan savollar» bo‘limidan,
foydalanuvchilar tomonidan ko‘p beriladigan, an’anaviy savollarga javob
olish, yoki, qanoatlanitiruvchi javob topa olmasa, maxsus shakl orqali o‘z
savoli bilan portal xodimlariga murojaat etishi mumkin. Shuningdek portalga
tashrif buyuruvchilar, biror bir xizmat turi borasida o‘z takliflarini kiritishlari
yoki portal faoliyati bo‘yicha mulohazalari bilan uforum.uz da fikr
almashinishi mumkin. Shuningdek, yagona portalda, sohaga oid qonunchilik
tizimi, kalit so‘zlar yordamida qidiruv, teglar majmuasi (buluti) kabi
qulayliklarni alohida ta’kidlash joiz.
Portaldan foydalanish uchun fuqaro, maxsus identifikatsiya tizimi –
www.ID.uz da ro‘yxatdan o‘tishi zarur bo‘ladi. Foydalanuvchi www.ID.uz
ma’lumotlari orqali www.my.gov.uz da ham o‘z shaxsiy kabinetiga ega
bo‘ladi. Shaxsiy kabinetda, zaruriy ma’lumotlarni kiritib, tahrirlab olish
kerak. Chunki, davlat idorasiga murojaat etishda, murojaatchining shaxsi
aniq va to‘g‘ri bo‘lishi muhim. Ko‘pincha saytlardagi boshqa nom yoki
taxallus bilan ro‘yxatdan o‘tish maqsadga muvofiq emas. Shaxsiy kabinetda,
murojaatchi, o‘z murojaatining ko‘rib chiqilishi bosqichi haqida yangilanib
turadigan ma’lumotlarga ega bo‘ladi. Shuningdek, soliq, aloqa, hamda
kommunal xizmat tashkilotlaridagi shaxsiy hisob-varaqalar raqamlarini
kiritib, ulardan kelgusida foydalanishga zamin yaratishi mumkin.
Umuman olgan portaldan foydalanish ancha oson. Tashqi dizayn va
navigatsiyaning engilligi, har qanday foydalanuvchilar guruhiga, zaruriy
xizmatni tez va oson topish imkoniyatini beradi. Har bir xizmat turi uchun
ko‘zga yaqqol tashlanadigan izohlar va tushuntirishlar berilgan.](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_17.png)
![Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Kenneth C.Loudon, Jane P.Loudon. Management Information Systems.
New York, 2016. Page 669.
2. S.S.Gulomov, B.A.Begalov. Informatika va axborot texnologiyalari.
Darslik.-T.: “Fan”. 2010.- 628 bet.
3. Informatsionnie texnologii v ekonomike i upravlenii: uchebnik /pod red.
prof. V.V. Trofimova. 2-e izd., pererab. i dop.- M.: Yurayt, 2016.- 482 s.
4. Avtomatizirovannie informatsionnie texnologii v ekonomike: uchebnik /
Pod red. prof. G.A. Titorenko. 2-e izd. Pererab. i dop. - M.: Yuniti, 2015. -
399 s.
5. Kenjabayev A.T., Jumaniyazova M.Yu., Tillyashayxova M.A.
Informatika va axborot texnologiyalari. O‘quv qo‘llanma. “Iqtisod-
moliya”. 2013, 160 bet.
Internet sayti:
www. http://el.tfi.uz/pdf/mddj22.uzk.pdf - Toshkent moliya instituti
elektron kutubxonasi ;](/data/documents/49d356de-3b97-42f9-a1c9-06054e6bbce4/page_18.png)
Elektron hukumat tizimi va uning ahamiyati Reja: 1. Elektron hukumat. Asosiy tushunchalar, konsepsiya, elektron hukumatni shakllantirish yo‘llari. 2. Davlat va xo‘jalik boshqaruvi, mahalliy hokimiyat organlari axborot tizimlarini loyihalash instrumentariyasi va yaratish yo‘llari. 3. Elektron hukumat arxitekturasi. Hududiy darajadagi axborot tizimlarini konseptual loyihalash. 4. Interaktiv davlat xizmatlari: interaktiv xizmatlarni tashkil etish, interaktiv xizmatlar turlari, bazaviy interaktiv davlat xizmatlari.
Elektron hukumat. Asosiy tushunchalar, konsepsiya, elektron hukumatni shakllantirish yo‘llari. Elektron hukumat deganda, fuqaro, korxona va tashkilotlarga, hukumat idoralarining turli pog‘onalariga va davlat amaldorlariga davlat xizmatlarini taqdim qilishda axborotkommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish tushuniladi. Elektron hukumat davlat boshqaruvida elektron hujjat almashinuvini ta’minlaydi. O‘z navbatida, elektron hujjat aylanishi bu -hujjatni skanerlab, uni elektron pochta orqali yuborish, degani emasligini yodda tutish lozim. Elektron hukumat aholiga va korxona-tashkilotlarga ko‘rsatilayotgan davlat xizmatlarini taqdim qilishni osonlashtiradi. Fuqarolarning o‘z-o‘zini boshqarishlari uchun qo‘shimcha imkoniyatlar yaratadi, ularning texnologik yangiliklardan xabardorligini oshiradi, davlat boshqaruvidagi ishtirokini osonlashtiradi. Ijtimoiy soha va iqtisodiyotning turli soxalarini boshqarish, rivojlantirish va samaradorligini orttirish maqsadida, sohaga axborot kommunikatsiya texnologiyalarini tadbiq etish - bugungi zamon talabi bo‘lgan dolzarb masaladir. Bunday sharoitda, axborot kommunikatsiya texnologiyalarining kuchli potensialidan nafaqat ijtimoiy yoki iqtisodiy sohalar, balki, siyosiy sohada ham foydalanish, uni davlat boshqaruvi, davlat va jamiyat munosabatlari hamda, fuqarolarga davlat xizmatlari ko‘rsatish kabi muhim ijtimoiy-siyosiy jarayonlarda qo‘llaniladi. Xususan, «Elektron hukumat» so‘zining ingliz tilidagi muqobili - « Electronic Government » so‘zi, ko‘pchilik o‘ylagani singari, hukumat, ya’ni, davlat boshqaruvining, ijro etuvchi markaziy hokimiyati tushunchasinigina ta’lluqli emas, balki kengroq ma’noda bo‘lib, ya’ni, u – davlat boshqaruvi organlarining o‘z funksiyalarini amalga oshirishda axborot kommunikatsiya vositalari potensialidan keng foydalanishini nazarda tutadi.
Hukumat organlari va davlat tashkilotlari faoliyatining samaradorligini yanada orttirish; fuqarolarga va tadbirkorlarga ko‘rsatiladigan davlat xizmatlarini interfaol usulda, zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalari vositalari orqali xizmat ko‘rsatish. Elektron hukumat qo‘yiladigan quyidagi asosiy talablar: • Jismoniy va yuridik shaxslarga ko‘rsatiladigan davlat xizmatlarining yuqori sifat darajasida tezkor ravishda, yagona standartlar asosida ko‘rsatilishi; • Davlat va jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarda, fuqarolarning davlat hokimiyati organlarining faoliyatiga oid axborotlar bilan uzluksiz ta’minlanishi; • Davlat hokimiyatining ichki strukturalarida, hukumat organlarining turli bo‘g‘inlarida, tashkilot va muassasalarda idoralararo ichki munosabatlarda samaradorlikning ortishi; • Geografik faktor; hujjat aylanishi va almashinuvi kabilarda sarf- xarajatlarni minimallashtirish. Elektron hujjat almashinuvi tizimini joriy etish. Mazkur konsepsiyalarning amaliyotda o‘z aksini topishi natijasida, davlat va jamiyat munosabatlarida, davlat boshqaruvi ichki strukturalarida quyidagicha samaradorlik va qulayliklarga erishish maqsad qilinadi: Fuqarolarga va tadbirkorlarga ko‘rsatiladigan davlat xizmatlarida samaradorlik ortadi, ya’ni, fuqaro davlat idorasiga ariza, shikoyat yoki taklif bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri, elektron shaklda murojaat etishi va javob olishi mumkin bo‘ladi. Davlat xizmatlaridan foydalanishda tayyor hujjat shakllarini (blankalarni) on-layn to‘ldirish va topshirish, zaruriy ma’lumotnoma, ruxsatnoma va boshqa hujjatlarni on-layn tarzda shakllantirib, yuklab olishi, chop etishi kabi interaktiv xizmatlardan foydalanishi mumkin bo‘ladi.
Standartlashtirilgan va avtomatlashtirilgan interaktiv xizmatlardan foydalangan xolda, yuridik shaxs, o‘zi uchun zaruriy davlat xizmatlaridan on-layn foydalanishi imkoni paydo bo‘ladi. Masalan, yuridik shaxs, o‘z faoliyatini yuritish uchun maxsus ruxsatnomalar (litsenziya, patent, bojxona ko‘rigi kabi) olishi yoki, davlat organlariga hisobot (masalan soliq deklaratsiyalari) topshirishi uchun tegishli portaldan foydalanib, tezkor va qulay ravishda ko‘zlangan maqsadga erishishi mumkin. Bunda to‘lovlarni ham on-layn usulda, internet banking yoki SMS-banking kabi xizmatlardan foydalanib amalga oshirish imkoniyati yaratiladi. Davlat boshqaruvi ichki strukturasi – vazirliklar, idoralar, tashkilot va muassasalar, markaziy, hududiy va mahalliy hokimiyatlar, orasida elektron hujjat almashinuvi yo‘lga qo‘yiladi. Idoralararo munosabatlarda yaxlit interaktiv axborot tizimini qo‘llash orqali, o‘zaro aloqa va ichki monitoring tizimi shaffoflanadi. Qolaversa, elektron hukumatni joriy qilish orqali erishilishi ko‘zda tutiladigan yana bir qancha iqtisodiy va ijtimoiy naf omillari ham mavjudki, ularni ham o‘z o‘rnida e’tirof etib o‘tish zarur: elektron hujjat almashinuvi tufayli, qog‘oz iste’moli qisqaradi, ya’ni qog‘oz mahsuloti tejaladi; hujjat almashinuv tizimida vaqt tejaladi, ya’ni elektron hujjat axborot kommunikatsiya texnologiyalari orqali yuborilganda, mazkur hujjat shu lahzaning o‘zidayoq belgilangan manzilda bo‘ladi. Davlat idorasiga murojaat etuvchi fuqaro, dastlabki zaruriy hujjatlarni to‘plamini yoki murojaatnomani bir marotaba shakllantirib, kerakli manzilga yo‘llaydi, murojaatni ko‘rib chiqish va unga munosabat bildirishning keyingi bosqichlari maxsus semantik tizim asosida, avtomatlashtirilgan ko‘rinishda, murojaat etuvchining ishtirokisiz amalga oshadi, ya’ni, murojaat etuvchi fuqaro, zaruriy hujjatlar to‘plamini, yoki, murojaatnomani ko‘tarib, idorama-idora sarson yurishi, murojaatni ko‘rib chiqishda jarayonining kureri sifatida
qatnashishi, bu orqali, vaqt, transport, kanselyariya va boshqa turdagi xarajatlarni oldi olinadi. Bunday murojaatni ko‘rib chiqishi va unga javob berishi zarur bo‘lgan idoraning mazkur murojaatga nisbatan munosabati yuqori tashkilot tomonidan nazorat qilib turiladi, agar tegishli idora qonunda belgilangan muddatda murojaatni ko‘rib chiqmasa yoki unga javob bermasa, yuqori davlat tashkiloti tomonidan chora ko‘rilishi mumkin bo‘ladi. Murojaatni ko‘rib chiqish jarayoni qaysi bosqichga etgani haqida fuqaro maxsus axborot kommunikatsiya vositalari, masalan, elektron pochta yoki SMS orqali xabardor bo‘lib turishi imkoniyati yaratiladi. Ilm-fan va texnikaning barcha yo‘nalishi kabi axborot kommunikatsiya texnologiyalari sohasi ham tinimsiz rivojlanishda ekanligini nazarda tutsak, elektron hukumat tizimi ham mazkur sohaning keyingi yangi yutuqlarini o‘zida joriy etish orqali yanada takomillashib, mukammallashib borishi tabiiy. Jahon tajribasida elektron hukumat tizimi quyidagi asosiy texnologik tamoyillar poydevorida shakllangan: (shu jumladan O‘zbekiston elektron hukumat tizimi ham). 1) G2G (Government to Government) – Davlat–davlatga; 2) G2C (Government to Citizens ( Citizens) )– Davlat fuqarolarga; 3) G2F (Government to Foreigners (Foreigners )) – Davlat xorijliklarga; 4) G2B (Government to Business) – Davlat biznesga. Ba’zi davlatlarning elektron hukumat tizimi shuningdek quyidagi tarmoqlarga ham ega: G2S (Government to Science) – Davlat–Ilm-fanga; G2N (Government to third sector) – Davlatuchinchi sektor. Endi mazkur yo‘nalishlarni batafsil tahlil qilsak: 1) G2G (Government to Government) – Davlat–davlatga – bunda Davlat boshqaruvi apparati ichki strukturalari, markaziy va mahalliy hokimiyatlar,