Elektron ta’lim tizimi va uning ahamiyati
![Mavzu:Elektron ta’lim tizimi va uning ahamiyati.
Reja:
1.Elektron ta’lim va uning bosqichlari. Elektron ta’limning tashkil
etishning dasturiy vositalari.
2.Elektron ta’limni boshqarish tizimi (LMS)lari va ularning
imkoniyatlari.
3. An'anaviy va elektron ta'limni taqqoslash.](/data/documents/5d683c66-98f2-4ca1-a518-f4c8cdf2b9f8/page_1.png)
![Hozirgi davrda ta’limning elektron shakli jadal rivojlanib borayotganligining
guvohi bo’lmoqdamiz. Bu holat elektron ta’lim tizimi va ko’plab boshqa ishlab
chiqarish vositalarining paydo bo’lishiga sabab bo’ldi. Elektron ta’lim tizimi
foydalanuvchiga o’quv materiallari va ulardan olingan bilimlarni test
topshiriqlaridan foydalanib, tekshirish imkoniyatini taqdim etadi. Zamonaviy
talablarga muvofiq, o’quv jarayoni murakkablashib borayotgan bir vaqtda,
ta’limda o’quv vositalaridan foydalanish o’zlashtirishni osonlashtirib, qiziqarlilik
jihatini oshirmoqda.
Elektron ta’lim texnologiyasining rivoji elektron o’qitish tizimida ta’lim
strategiyasining tuzilishi va har bir o’quvchi uchun o’quv materiallarini yakka
tartibda taqdim etish kabi imkoniyatlarni bermoqda. Shunga muvofiq ishlab
chiqarishga sarf-xarajatlar, doimiy talablarning o’sishi va elektron ta’lim tizimini
amalga oshirishda zaruriy baholash va boshqarish sifatlari shakllandi. Hozirgi
avtomatlashtirilgan ta’lim tizimi sifatini baholash uslublari o’qish jarayoni
natijalari
nuqtai nazaridan, o’qitish tizimlarini baholashga, shuningdek, ushbu uslublar
umumiy bo’lib, paydo bo’lgan va elektron ta’lim tizimi hayot siklining turli
bosqichlari sifatini boshqarishga yetarli darajada imkon bermaydi.
Shu sababli ham elektron ta’lim tizimi sifatini baholash mezonlari va usullari
o’qitish jarayoni sifatini boshqarishni amalga oshirishga imkon beruvchi, joriy
etish va foydalanish bosqichlarini ishlab chiqish zarur. O’qitishning barcha
xususiyatlari
mujassamlangan ishlanmaning uslubi va o’rganilayotgan fan bo’yicha
o’quvchilarning o’zlashtirgan bilimlarini baholashda darajalarga ajratish
tizimining ishlashi hamda o’lchov xususiyatlarini aniqlashtirish zarurati yuzaga
keladi. Mazkur qoidalar birinchi navbatda, tizim bilan uning ishlash natijalari
bo’yicha o’qitish modelining o’zidagi o’zgarishlarni kuzatishni talab etadi.
O’qitish modeli quyidagi: ta’lim maqsadi haqida; o’quv kursi doirasida
o’rganuvchining bilimi haqida (o’quv kursining joriy holati); nazorat savollari va
vazifalar tanlovi hamda o’quv materiallarini uzatish asoslari haqida; o’quvchilar](/data/documents/5d683c66-98f2-4ca1-a518-f4c8cdf2b9f8/page_2.png)
![bilan ishlash natijalari bo’yicha o’qitish modelining o’zgarishi qoidalari haqida
axborotlarni jamlashi kerak. Har bir o’rganuvchiga tizimning boshlang’ich
sozlanishni ajratish va o’rganuvchi bilan kelajakda ishlash uchun baza paydo
qilishda ko’plab o’quv materiallari va tizim bilan ishlashda o’ziga maqsad berilgan
bo’lishi zarur. Keng tarqalgan o’qitish modellari quyidagi: overleyli; har xillilik;
o’zgarishlilik jihatlaridan iborat.
Bunday modellarni qurishda ikki asosiy yo’nalishni ajratib ko’rsatish
mumkin.
Ekspert o’qitish tizimlaridagi o’qitish modellari mazmunida o’rganuvchilar
bilan tizim muloqoti jarayonini boshqarish xususiyatlari ahamiyatiga asoslangan
barcha qoidalar va ko’rsatkichlar majmuasi tushuniladi. Boshqa turdagi o’qitish
tizimlaridagi o’qitish modellarida o’qitilayotgan fan bo’yicha o’quvchilarning
o’zlashtirish darajasini ajratish va o’quvchilarning tizim bilan ishlash
ko’rsatkichlari majmuasi tushuniladi. Shunga qaramay, o’qitish modelini
ko’rsatkichlar majmui sifatida tushunish — bu juda ham tor tushuncha bo’lgan
bo’lardi. Ushbu
xususiyatlar majmui uslublarsiz o’z ma’nosini yo’qotadi. Shunday qilib,
o’qitish modelini mazkur majmuaning barcha uslublari va o’qitish xususiyatlari
yig’indisining yaratilishi sifatida ta’riflash mumkin.
Ekspert o’qitish tizimlarida bu qoidalar ushbu soha mutaxassislari bilan
o’quvchilar muloqotining yuqori sifatda imitatsiya qilishga imkon beruvchi aniq
dasturiy ta’minotiga bog’liq. Biroq adaptiv o’qitish tizimlari aniq dasturiy
ta’minotga mo’ljallangan bo’lmasligi mumkin, chunki o’qitish modelida
ko’rsatilgan qoidalar boshqacha bo’lishi kerak. Birinchi navbatda, bu qoidalarga
muvofiq tizim bilan ishlash natijalari bo’yicha o’qitish modeli o’z o’zgarishlarini
namoyon etishi kerak.
Bu o’qituvchilarga mazkur modellarni shakllantirishni boshqarishga,
shuningdek, dasturlashni algoritmik sozlanishlarsiz amalga oshirishga imkon
beradi.](/data/documents/5d683c66-98f2-4ca1-a518-f4c8cdf2b9f8/page_3.png)
![O’quv materiallarini o’zlashtirish modeli. O’quv materiallarini o’zlashtirish
modeli mavzuning qanday izchillikda o’rgatish va ular orasida mantiqiy
bog’liqlikni aks ettiradi. O’quv kursini loyihalashning boshlang’ich bosqichlarida
o’quv materialini o’rganishni rejalashtirish uchun alohida o’quv elementlari ishlab
chiqiladi. Model tarkibi — o’quv elementlarining mantiqiy bog’liqligi va matritsa
tartibli munosabatlarga, o’quv elementlarini o’rganish izchilligiga o’quv
elementlari mantiqiy aloqasi chizmasiga asoslangan. Mazkur model quyidagi to’rt
bosqichdan iborat:
• o’quv elementlarining matritsa tartibli munosabatini shakllantirish;
• o’quv elementlari ro’yxati ko’rinishida o’quv materiallarini o’rganish ketma-
ketligini tizim va matritsa tartibli munosabatda ishlab chiqish;
• o’quv elementlarining mantiqiy matritsali bog’liqligini shakllantirish; o’quv
elementlarining mantiqiy bog’liqligi chizmasini tuzish.
Pedagogik testlash modeli. Pedagogik testlash modeli o’rganuvchilarning
bilim, ko’nikma va malakalarini baholashda qo’llaniladi. Bu sohada ko’p tarqalgan
modellar quyidagilardan iborat:
• klassik;
• murakkab vazifali klassik model;
• murakkabligi ortib boruvchi model;
• o’zlashtirish darajalari bo’yicha vazifalarni ajratish modeli;
• vazifalarga javob berish vaqtini hisoblash modeli;
• testga chegaralangan vaqt bo’yicha model; moslashuvchan model;
• ssenariy bo’yicha model.
Model kombinitsiyalangan bo ’ lishi mumkin . Masalan : vazifalar murakkabligi
va vazifaga javob berish vaqti bilan birga , klassik model ; test vaqti chegaralangan
model bilan vazifalar murakkabligi ortib boruvchi model ; vazifaga javob berish
vaqti hisobli va adaptiv model ; noaniq matematika va vazifaga javob berish vaqti
hisobli model ; vazifalar murakkabligi hisobli va o ’ zlashtirish darajalari bo ’ yicha
vazifalar taqsimlangan model va boshqalar .
Aniq bo’lmagan matematik pedagogik testlash modeli. Ushbu model boshqa](/data/documents/5d683c66-98f2-4ca1-a518-f4c8cdf2b9f8/page_4.png)
![ixtiyoriy pedagogik testlashning o’sishida bo’ladi, chunki ularda aniq
xarakterli test vazifalari va javoblari bilan birga, aniq bo’lmagan o’xshashliklardan
foydalaniladi. Bunda quyidagilar xizmat qilishi mumkin:
• murakkab vazifalar (« oson », « o ’ rtacha », « yuqori o ’ rta », « qiyin »);
• javoblar to ’ g ’ riligi (« to ’ g ’ ri », « qisman to ’ g ’ ri », « ko ’ proq noto ’ g ’ ri », « noto ’ g ’ ri »);
• javoblar vaqti («kichik», «o’rtacha», «katta», «juda katta»);
• yakuniy baholashning to’g’ri javoblari foizlarda («kichik», «o’rtacha», «katta»,
«juda katta») va boshqalar. Aniq bo’lmagan xususiyatlar kirishi o’qituvchilarga
testlarni ishlab chiqishda yordam berishi mumkin.
Masalan, o’qituvchi vazifaning murakkab yoki osonligini yetarlicha tezlikda
ajratishi mumkin, biroq 100 balli shkala yoki aniq baholash bo’yicha ikki
murakkab vazifaning qiyinligi jihatidan farqini aytish yetarlicha oson bo’lmaydi.
O’rganuvchiga testlash natijasida yig’ilgan aniq ballardan ko’ra aniq bo’lmagan
baholash nuqtai nazaridan uning bilimini «yaxshi», «a’lo», «qoniqarli» ko’rinishi
ko’proq tushunarli bo’ladi.
Ssenariy bo’yicha pedagogik testlash modeli. Quyidagi jihatlar o’qituvchilar
tomonidan testlar ssenariysini shakllantirishda qo’llaniladi: testda har bir mavzu
bo’yicha qancha vazifalar soni mavjud bo’lishi; testda murakkabligi darajasi
bo’yicha bir qancha vazifalar soni mavjud bo’lishi; testda har bir shakl bo’yicha
bir qancha vazifalar soni mavjud bo’lishi; testlar uchun ajratiladigan vaqt; boshqa
ko’rsatkichlar mavjud bo’lishi.
Ssenariyni o’quv kursining ixtiyoriy hajmi: bo’limlar, fanlar, mutaxassisliklar
bo’yicha yaratish mumkin. Bevosita testlashtirishda har bir testning murakkablik
darajasi, mavzusi, shakllari bo’yicha vazifalar tanlash va shuningdek, umumiy
vazifalar bazasida tasodifiy tarzda kelib chiqadi. Shuning uchun har bir
o’rganuvchi o’zining vazifasini oladi.
Olingan testlar barcha o’rganuvchilar uchun paralell ko’rinishda, shuningdek,
vazifalar bir xil miqdorda va darajada murakkablik yig’indisiga ega bo’ladi, biroq
modeldan farqi murakkab jihatining o’sib borishi bilan barcha o’rganuvchilar
uchun mutloq bir xil shartli testlashni ta’minlash, demak, har bir mavzu bo’yicha](/data/documents/5d683c66-98f2-4ca1-a518-f4c8cdf2b9f8/page_5.png)
![qancha va qanday vazifalar bo’lishi kerakligini bu yerda test ishlab chiquvchilar
o’zlari hal qilishlari, shuningdek, paralellikni ta’minlashlari zarur.
Ushbu modelni adaptiv model bilan taqqoslash kam samara beradi,
shuningdek, har bir o’rganuvchining individuallik asoslariga sozlana olmaydi,
yagona ustunligi psixologik xarakterining ustunligi: adaptiv model bo’yicha
testlashda o’rganuvchi turli miqdordagi savollarga javob beradi va xuddi har xil
shartlarda joylashadi.
Ssenariy bo’yicha testlash paytida barcha o’quvchilar har bir mavzu va
murakkablik darajasi bo’yicha bir xil miqdorda savollar oladi. Testlash natijalari
ishonchliligi bilan ishonchlilik solishtirilishida testlashda murakkablik jihatining
oshib borishi olinadi.
Murakkablikning oshib borishi bilan pedagogik testlash modeli. Bilim sohasi
qismi yoki bir qancha qismlari, ajratilgan qismlari bo’yicha n ta vazifaga ega. Har
bir vazifa murakkablik ajratgan darajasiga ega. Ti; i=1, 2, 3 … n.
Murakkablikning m darajasi mavjud. Testdagi vazifalarda qiyinlikning barcha
darajalari bo’lishi shart. Bunda ko’plab vazifalardan tasodifiy ko’rinishda k ta
vazifani tanlaydi (k<n) o’rganuvchi taklifidan keyin tanlangan vazifalar qiyinlik
darajasi bo’yicha saralanadi. Vazifalar miqdori har bir daraja bo’yicha bir xil
yoxud murakkablik darajasi bo’yicha mo’tadil qonunga bo’ysunadigan bo’lishi
kerak. Testlash natijalari murakkablik darajalari singari ajratiladi. Ushbu model
murakkablik bo’yicha paralellikni, ya’ni testlash natijalarining ishonchliligini
klassik modellardan ham yuqoriligini ta’minlaydi.
Test vaqtini chegaralanishi bilan pedagogik testlash modeli. Bu test vaqtini
chegaralanishi bilan pedagogik testlash modelida ko’plab vazifalardan tasodifiy
ko’rinishda n ta vazifalarni tanlab oladi va test o’tkazish uchun maksimum
(tanlangan barcha vazifalarga javob berishni) vaqtni ko’rsatadi. Testlash natijalari
nafaqat o’rganuvchilarni o’sha vazifani bajarishini baholashi, balki berilgan vaqt
o’rganuvchilarning javob berishga ulgurishi ham kerak. Testning o’zi klassik
modellar, vazifaning murakkabligi yoki murakkablik jihatining oshib borishi
bo’yicha qurilgan bo’lishi mumkin.](/data/documents/5d683c66-98f2-4ca1-a518-f4c8cdf2b9f8/page_6.png)
![Bir qancha ishlarda vazifalar testlash vaqti shunday o’rnatiladiki,
murakkabligi oshishi bo’yicha xatto eng kuchli o’rganuvchi ham testdagi
vazifalarning hech biriga javob berolmaydigan qilib saralanadi. Bu usul
o’rganuvchi ko’z oldida, barcha vazifalarni darhol testlash blankalarida ko’rgan
vaqtida, taklifi qabul qilinadi. Buning tub mohiyati shundaki, o’rganuvchi barcha
vazifalarga javob berib bo’lgandan keyin vaqt qolsa, o’zining javoblaridan
shubhalanib to’g’ri javobni noto’g’risiga almashtirib qo’yishi mumkin. Shuning
uchun test vaqtini chegaralash yoki testdagi barcha vazifalarga javob berib
bo’lgandan keyin darhol blankalarning olib qo’yilishi tavsiya etiladi.
O’zlashtirish darajasi bo’yicha vazifalar bo’linishi bilan pedagogik testlash
modeli. Test vazifalarini o’quv materiallarini o’zlashtirishning 5 darajasining har
biriga tuziladi. Boshida testlash 0 darajadan keyin 1, 2 va boshqalari bo’yicha
vazifalardan foydalanib o’tkaziladi. Bir darajadan keyingi darajaga o’tishdan oldin
ushbu darajadagi o’quv materiallarini egallagan darajasi hisoblanadi va keyingi
darajaga o’tish imkoniyati ko’rsatiladi. O’quv materialini egallagan bosqichini
o’lchash uchun har bir darajaning koeffitsiyentidan foydalaniladi.
Vazifaga javob berish vaqti bilan pedagogik testlash modeli. Testlash
natijalari har bir vazifaga javob berish vaqtini hisoblab ajratiladi. Bu vazifalarga
mustaqil javob bermaganlik imkoniyatini hisobga olish uchun amalga oshirilgan:
o’rganuvchi javoblarni qo’llanma yoki boshqa manbalardan topadi va barcha
vazifaga to’g’ri javob beradi, lekin eng past ball to’playdi. Boshqa tomondan, agar
u boshqa chetki manbalardan foydalanmasa ham, biroq uzoq o’ylab javob berishi
uning nazariy bilimlarni yaxshi o’zlashtirmaganligidan dalolat beradi, natijada
hamma javob to’g’ri bo’lsa ham, past baholanadi. Vaqt hisobi modeli vazifalar
murakkabligi modeli bilan birgalikdagi asoslanib, testlash natijalarining
ishonchliligini oshiradi. Psixologik testlash modeli. Bu o’rganuvchiga testli
vazifalar ketma-ketligini ko’rsatish va testlash natijalari bo’yicha uning bilim
darajasini ajratish uslubidir. Psixologik testlash modeli va pedagogik testlash
modeli bir-biridan farq qiladi.](/data/documents/5d683c66-98f2-4ca1-a518-f4c8cdf2b9f8/page_7.png)
![«O’quv multimedia ilovalari» maxsus o’quv kursi dasturi o’zida oliy va
o’rtamaxsus kasb-hunar ta’lim muassasalaridagi ta’lim jarayonidagi zamonaviy
axborot va kommunikatsiya texnologiyalarining qo’llanilish sohalaridagi
mutaxassislarning malakasini va qo’shimcha kasbiy bilimini oshirish majmuali
dastur tarkibiy qismi sifatini jamlagan.
Xulosa qilib aytganda, elektron ta’lim tizimi sifatini baholash mezonlari va
usullari o’qitish jarayoni sifatini boshqarishni amalga oshirishga imkon beruvchi
tizimni ishlab chiqish, joriy etish va foydalanish muhim ahamiyatga molikdir.
Elektron ta’limni amalga oshirishning dasturiy vositalariga Articulate
StoryLine, CoursLab, iSpring Suite paketi dasturlari, test yaratuvchi dasturlarL
EasyQuizy,
HotPotatoes, MyTest dasturlari kiradi. Elektron ta’limni boshqarish
tizimlariga
Moodle, WordPress kiradi, ular LMS va CMS turlari hisoblanadi.LMS-
Learning
Management system, CMS-Content Management system. Yani o’rgatuvchi
boshqaruvchi tizim yoki content yordamida boshqaruvchi tizim deganidir. LMS ga
Moodle o’quv platformasi, CMSga esa WordPress tizimi misol bo’la oladi.
Moodle nima? "MOODLE" LMS yordamida masofaviy va aralash ta’limni tashkil
etish texnologiyalari. Mashhur Moodle dasturiy ta’minot platformasi o’qituvchi va
talabalar, shuningdek talabalarning bir-biri bilan faol o’zaro ta’sirini
qo’llabquvvatlashga - muammolarni birgalikda hal qilish, muhokama qilish, bilim
almashish va jamoaviy ishning boshqa turlariga e’tibor qaratib, turli xil o’quv
kurslarini yaratish va onlayn tarzda o’tkazishga imkon beradi. Moodle o’quv
platformasidan dunyoning 200 dan ortiq mamlakatlaridan, shu jumladan
Rossiyadan 50 mingdan ortiq tashkilotlar foydalanadi, bu erda bugungi kunda
Moodle eng mashhur ochiq manbali ta’lim echimlaridan biri hisoblanadi (SPO).
Rossiya Federatsiyasida 600 dan ortiq inshootlar ro’yxatga olingan, ulardan
ba’zilaridagi foydalanuvchilar soni 500 ming kishiga etadi. Moodle platformasi
modulli tuzilishga ega, bu tizimning funksionalligini moslashuvchan ravishda](/data/documents/5d683c66-98f2-4ca1-a518-f4c8cdf2b9f8/page_8.png)
![o’zgartirish va to’ldirishga imkon beradi. 2011 yil mart oyida Rossiyaning SPIRIT
kompaniyasi Internet-telefoniya uchun dasturiy ta’minot platformasi ishlab
chiqaruvchisi va yetkazib beruvchisi, Linux asosida bepul dasturiy ta’minot va
tarqatishlarni ishlab chiqish sohasida Rossiyaning ALT Linux kompaniyasi bilan
birgalikda VideoMost videokonferentsaloqa tizimini va ommabop mahsulotlarni
birlashtirish uchun yangi modulni chiqarganligini e’lon qildi. o’quv platformasi
Moodle. VideoBridge Moodle-ga qo’shimcha modul sifatida o’rnatilishi mumkin.
Moodle LMS-ga kiritilgan VideoMost foydalanuvchilarga o’qituvchilar va
talabalar tomonidan alohida tashqi aloqa vositalaridan, masalan, Skype yoki Apple
iChat-dan foydalanishdan farqli o’laroq, bir qator afzalliklarni taqdim etadi: birma-
bir video qo’ng’iroqlarni emas, balki ko’p foydalanuvchi konferentsiyalarini
qo’llabquvvatlash; qulaylik va turli xil dasturlarda alohida ro’yxatdan o’tishga
hojat yo’q, chunki tizimga kirganingizda barcha funktsiyalar, shu jumladan
videokonferentsiyalar bir vaqtning o’zida bitta muhitdan foydalanish imkoniyatiga
ega bo’ladi; soddaligi - qo’ng’iroq o’quv kursining tanish interfeysida bitta tugma
yordamida amalga oshiriladi; nazorat - yig’ish va statistik hisobotlarni taqdim etish
umumiy tizimga kerakli formatda amalga oshiriladi. O’qituvchi yoki talabalar
tomonidan yaratilgan hujjatlar va materiallarni birgalikda ko’rishning funktsional
imkoniyatlari, shuningdek o’rnatilgan matnli chat imkoniyati
videokonferentsiyalar bilan birlashtirilgan. VideoMost echimini Moodle
platformasiga qo’shish uchun qulaylik yaratish uchun yaxshi ishlab chiqilgan
hujjatlar bilan ta’minlangan bir qator maxsus dasturiy interfeyslar va plaginlar
yaratildi. Rossiyaning SPIRIT kompaniyasi, Internet-video telefoniya uchun
innovatsion tashuvchi sinf dasturiy ta’minot platformasini ishlab chiqaruvchisi va
etkazib beruvchisi, ALT Linux bilan birgalikda Rossiyada bepul dasturiy ta’minot
va Linux asosida tarqatish ishlab chiqarishda yetakchi bo’lib, VideoMost yangi
videokonferentsaloqa integratsiyasi moduli va mashhur Moodle o’quv platformasi
chiqarilishini e’lon qiladi. ... Masofaviy o’qitish - bu ta’lim jarayoni
ishtirokchilarining aloqa va o’zaro ta’sirining samaradorligi umuman jarayonning
muvaffaqiyatiga bevosita ta’sir ko’rsatadigan sohadir, shuning uchun masofaviy](/data/documents/5d683c66-98f2-4ca1-a518-f4c8cdf2b9f8/page_9.png)
![ta’lim tizimlarining (LLS) moslashuvchanligi va interaktivligi ularning
foydalanuvchilari uchun tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. LMS-da
videokonferentsiyalar (VCS) variantining joriy etilishi onlayn ta’lim tizimlarini
rivojlantirishning mantiqiy bosqichidir. VideoMost mahalliy videokonferentsaloqa
tizimini va ochiq manbali dasturiy ta’minotga asoslangan mashhur Moodle o’quv
platformasini birlashtirish uchun yangi modulning yaratilishi .
Hozirgi vaqtda o'quv kurslarini o'tkazish uchun kompyuter vositalari faol
ishlab chiqilmoqda. O‘quv fanlarining deyarli barcha yo‘nalishlari bo‘yicha
elektron darsliklar, o‘quv qo‘llanmalar va o‘quv qo‘llanmalar yaratilmoqda.
Bunday manbalarga bo'lgan qiziqish ortib borayotgani multimedia
texnologiyalarining paydo bo'lishi, shuningdek, aloqa vositalari, Internetning
rivojlanishi bilan bog'liq.
Biroq, elektron ta’lim vositalaridan foydalangan holda, ayniqsa, internet
texnologiyalari asosida o‘quv kurslarini yaratish va tashkil etish murakkab
texnologik metodik vazifa hisoblanadi. Shu bilan birga, elektron ta'lim vositalarini
ishlab chiqish uchun katta mehnat xarajatlari tez eskirganligi sababli ularning
samaradorligi bilan qoplanmaydi. Shunga qaramay, kompyuter o'quv materiallari
sanoati talab va ijtimoiy ahamiyati tufayli kengayib bormoqda. Masalan,
kompyuterda o’qitish vositalari mustaqil va individual ishlash uchun foydalidir,
ular o’quvchiga yo’naltirilgan ta’lim tizimi uchun juda muhimdir.
Elektron qo'llanmalar yordamida o'quv jarayonini faollashtirishning asosiy
omillari:
1. diqqatni kuchaytirish;
2. motivatsiyaning kuchayishi;
3. ta'lim mazmunining axborot salohiyatini oshirish;
4. tinglovchilarning o'quv va kognitiv faoliyatini faollashtirish;
5. O'quv faoliyati sur'atini tezlashtirish.
Elektron darslik quyidagi hollarda samarali hisoblanadi:
1. deyarli bir zumda qayta aloqa;
2. kerakli ma'lumotnoma ma'lumotlarini tezda izlash qobiliyati;](/data/documents/5d683c66-98f2-4ca1-a518-f4c8cdf2b9f8/page_10.png)
![3. ko‘rgazmali misollar va modellar (qo‘llanmada aytiladi, ko‘rsatiladi,
tushuntiriladi, ko‘rsatiladi);
4. nazorat qilish (o‘qitish, o‘z-o‘zini nazorat qilish, sinovdan o‘tkazish).
Elektron darslik yaratish uchun bir nechta tamoyillarni shakllantiramiz:
1. o'quv ma'lumotlarining chiziqli bo'lmagan va ko'p darajali taqdimoti;
2. shaxsga (shaxsga yo'naltirilgan ta'lim), mustaqil va individual ishlashga
e'tibor berish;
3. shaxsning aqliy faoliyatining rivojlanish yo'nalishlarining integratsiyasi:
kuzatish, aqliy faoliyat va amaliy harakatlar (ko'rsatish, modellashtirish, axborot
mazmuni, interaktivlik)
Darslikning klassik "qog'oz" versiyasidan farqli o'laroq, elektron
o'rganishning boshqa uslubiga mo'ljallangan bo'lib, unda materialni izchil, chiziqli
o'rganishga yo'naltirilganlik yo'q.
Elektron yordam vositalari an'anaviy (klassik) bilan solishtirganda etarlicha
afzalliklarga ega. Darhaqiqat, elektron o'quv adabiyotlari sizga quyidagilarga
imkon beradi:
1. pedagogik ishlarni avtomatlashtirish va intensivlashtirish (o'qitish tizimini
loyihalashda, darslarga tayyorgarlik ko'rishda va o'qitish vazifasiga muvofiq o'quv
materialini tanlashda, didaktik materiallarni shakllantirishda);
2. ta'limning o'yin shakllarini amalga oshirish (biznes, nazorat va test va
boshqalar);
3. talabaning aqliy harakatini minimallashtirishda ifodalangan ergonomik
talablarni ta'minlash, ya'ni. mustahkam o'zlashtirilgan bilim birligiga asab
energiyasini sarflash;
4. dinamik simulyatsiya natijalarini majoziy va badiiy tasvirlash
(vizuallashtirish) bilan real ob'ektlarni (tizimlarni) mashina simulyatsiyasi;
5. axborotning gipermatn va multimediali taqdimotidan foydalanish;
6. o‘quvchining individual imkoniyatlarini hisobga olgan holda do‘stona
interfeys yaratilishi hisobiga ishdagi qulaylik;](/data/documents/5d683c66-98f2-4ca1-a518-f4c8cdf2b9f8/page_11.png)
![7. katta axborot massivlarini saqlash qulayligi (CDdagi ma'lumotnoma
ma'lumoti ensiklopediyaning bir necha jildlariga qaraganda sezilarli darajada
kamroq joy egallaydi);
8. ekologik talablarni amalga oshirish (o'rmon yo'llarini o'rmonlarni kesishdan
himoya qilish, qog'oz, bosma siyoh ishlab chiqarish uchun xavfli ishlab
chiqarishlarni yopish va boshqalar).
Shuningdek, elektron ommaviy axborot vositalarida taqdim etilgan
ma'lumotlar transport va saqlash xarajatlarini kamaytirish orqali pul va mehnat
xarajatlarini tejaydi. Biroq, shu bilan birga, elektron qo'llanmalar yaratuvchi
mualliflar jamoalarining intellektual mehnati an'anaviy adabiyotlarni ishlab
chiqarishga qaraganda ancha yuqori.](/data/documents/5d683c66-98f2-4ca1-a518-f4c8cdf2b9f8/page_12.png)
![Adabiyot
1. Andreev A.A., SolTTkin V.I. Masofaviy ta’lim:
korxona, texnologiya, tashkilot. Moskva: Mesi, 1999. 196 b. 2.
2. Andreeva O. Aralash o’rganish universitetlarning raqobatdosh ustunliklaridan
biri sifatida. manba]. Kirish rejimi: http://meevaport-nnnnnn.ru/ miqdori / 19161
yil.
3. Artkbaeva E.V. O’rta maktabda elektron ta’lim nazariyasi va texnologiyasi:
muallif. Dok ... doktor ped. ilm-fan Olmaota, 2010 yil 47 s. to’rt.
4. Dubova N. Elektron ta’lim - "E" prefiksi bilan mashg’ulotlar. 2004. № 11.
[elektron. manba]. Kirish rejimi: http://www.cpk.mei.ru.ru/- maqola / Maqolalar /
boshqa08 /.
5. Elektron ta’limning nazariy asoslari sifatida e-difakitikasi [elektron. manba].
Kirish rejimi: http: // uslubiy lablari. LiveJournal.com/363.Html.
6. Ilina T . A . Pedagogika : Ma ’ ruza kursi : pedagogik muassasalar talabalari uchun
qo ’ llanma . MOSKENT: ma’rifat, 1984. 496 p. 7.
7. Kapustin Y.I. Pedagogik va tashkiliy sharoitlarni to’la vaqtli o’rganish va
masofadan ortiq ta’lim texnologiyalarini qo’llashning samarali uyg’unligi uchun
pedagogik va tashkiliy sharoitlar: muallif. dis. . Doktor Ped. ilm-fan Moskva:
2007 yil. 40 S. sakkiz.
8. Kodjinkova G.M., Kodjapirov A.Yu. Pedagogik lug’at. Moskva: Akademiya, 2000.
176 p. [Elektron. manba]. Kirish rejimi: http: // slovo.yaxy.ru/87.html](/data/documents/5d683c66-98f2-4ca1-a518-f4c8cdf2b9f8/page_13.png)
Mavzu:Elektron ta’lim tizimi va uning ahamiyati. Reja: 1.Elektron ta’lim va uning bosqichlari. Elektron ta’limning tashkil etishning dasturiy vositalari. 2.Elektron ta’limni boshqarish tizimi (LMS)lari va ularning imkoniyatlari. 3. An'anaviy va elektron ta'limni taqqoslash.
Hozirgi davrda ta’limning elektron shakli jadal rivojlanib borayotganligining guvohi bo’lmoqdamiz. Bu holat elektron ta’lim tizimi va ko’plab boshqa ishlab chiqarish vositalarining paydo bo’lishiga sabab bo’ldi. Elektron ta’lim tizimi foydalanuvchiga o’quv materiallari va ulardan olingan bilimlarni test topshiriqlaridan foydalanib, tekshirish imkoniyatini taqdim etadi. Zamonaviy talablarga muvofiq, o’quv jarayoni murakkablashib borayotgan bir vaqtda, ta’limda o’quv vositalaridan foydalanish o’zlashtirishni osonlashtirib, qiziqarlilik jihatini oshirmoqda. Elektron ta’lim texnologiyasining rivoji elektron o’qitish tizimida ta’lim strategiyasining tuzilishi va har bir o’quvchi uchun o’quv materiallarini yakka tartibda taqdim etish kabi imkoniyatlarni bermoqda. Shunga muvofiq ishlab chiqarishga sarf-xarajatlar, doimiy talablarning o’sishi va elektron ta’lim tizimini amalga oshirishda zaruriy baholash va boshqarish sifatlari shakllandi. Hozirgi avtomatlashtirilgan ta’lim tizimi sifatini baholash uslublari o’qish jarayoni natijalari nuqtai nazaridan, o’qitish tizimlarini baholashga, shuningdek, ushbu uslublar umumiy bo’lib, paydo bo’lgan va elektron ta’lim tizimi hayot siklining turli bosqichlari sifatini boshqarishga yetarli darajada imkon bermaydi. Shu sababli ham elektron ta’lim tizimi sifatini baholash mezonlari va usullari o’qitish jarayoni sifatini boshqarishni amalga oshirishga imkon beruvchi, joriy etish va foydalanish bosqichlarini ishlab chiqish zarur. O’qitishning barcha xususiyatlari mujassamlangan ishlanmaning uslubi va o’rganilayotgan fan bo’yicha o’quvchilarning o’zlashtirgan bilimlarini baholashda darajalarga ajratish tizimining ishlashi hamda o’lchov xususiyatlarini aniqlashtirish zarurati yuzaga keladi. Mazkur qoidalar birinchi navbatda, tizim bilan uning ishlash natijalari bo’yicha o’qitish modelining o’zidagi o’zgarishlarni kuzatishni talab etadi. O’qitish modeli quyidagi: ta’lim maqsadi haqida; o’quv kursi doirasida o’rganuvchining bilimi haqida (o’quv kursining joriy holati); nazorat savollari va vazifalar tanlovi hamda o’quv materiallarini uzatish asoslari haqida; o’quvchilar
bilan ishlash natijalari bo’yicha o’qitish modelining o’zgarishi qoidalari haqida axborotlarni jamlashi kerak. Har bir o’rganuvchiga tizimning boshlang’ich sozlanishni ajratish va o’rganuvchi bilan kelajakda ishlash uchun baza paydo qilishda ko’plab o’quv materiallari va tizim bilan ishlashda o’ziga maqsad berilgan bo’lishi zarur. Keng tarqalgan o’qitish modellari quyidagi: overleyli; har xillilik; o’zgarishlilik jihatlaridan iborat. Bunday modellarni qurishda ikki asosiy yo’nalishni ajratib ko’rsatish mumkin. Ekspert o’qitish tizimlaridagi o’qitish modellari mazmunida o’rganuvchilar bilan tizim muloqoti jarayonini boshqarish xususiyatlari ahamiyatiga asoslangan barcha qoidalar va ko’rsatkichlar majmuasi tushuniladi. Boshqa turdagi o’qitish tizimlaridagi o’qitish modellarida o’qitilayotgan fan bo’yicha o’quvchilarning o’zlashtirish darajasini ajratish va o’quvchilarning tizim bilan ishlash ko’rsatkichlari majmuasi tushuniladi. Shunga qaramay, o’qitish modelini ko’rsatkichlar majmui sifatida tushunish — bu juda ham tor tushuncha bo’lgan bo’lardi. Ushbu xususiyatlar majmui uslublarsiz o’z ma’nosini yo’qotadi. Shunday qilib, o’qitish modelini mazkur majmuaning barcha uslublari va o’qitish xususiyatlari yig’indisining yaratilishi sifatida ta’riflash mumkin. Ekspert o’qitish tizimlarida bu qoidalar ushbu soha mutaxassislari bilan o’quvchilar muloqotining yuqori sifatda imitatsiya qilishga imkon beruvchi aniq dasturiy ta’minotiga bog’liq. Biroq adaptiv o’qitish tizimlari aniq dasturiy ta’minotga mo’ljallangan bo’lmasligi mumkin, chunki o’qitish modelida ko’rsatilgan qoidalar boshqacha bo’lishi kerak. Birinchi navbatda, bu qoidalarga muvofiq tizim bilan ishlash natijalari bo’yicha o’qitish modeli o’z o’zgarishlarini namoyon etishi kerak. Bu o’qituvchilarga mazkur modellarni shakllantirishni boshqarishga, shuningdek, dasturlashni algoritmik sozlanishlarsiz amalga oshirishga imkon beradi.
O’quv materiallarini o’zlashtirish modeli. O’quv materiallarini o’zlashtirish modeli mavzuning qanday izchillikda o’rgatish va ular orasida mantiqiy bog’liqlikni aks ettiradi. O’quv kursini loyihalashning boshlang’ich bosqichlarida o’quv materialini o’rganishni rejalashtirish uchun alohida o’quv elementlari ishlab chiqiladi. Model tarkibi — o’quv elementlarining mantiqiy bog’liqligi va matritsa tartibli munosabatlarga, o’quv elementlarini o’rganish izchilligiga o’quv elementlari mantiqiy aloqasi chizmasiga asoslangan. Mazkur model quyidagi to’rt bosqichdan iborat: • o’quv elementlarining matritsa tartibli munosabatini shakllantirish; • o’quv elementlari ro’yxati ko’rinishida o’quv materiallarini o’rganish ketma- ketligini tizim va matritsa tartibli munosabatda ishlab chiqish; • o’quv elementlarining mantiqiy matritsali bog’liqligini shakllantirish; o’quv elementlarining mantiqiy bog’liqligi chizmasini tuzish. Pedagogik testlash modeli. Pedagogik testlash modeli o’rganuvchilarning bilim, ko’nikma va malakalarini baholashda qo’llaniladi. Bu sohada ko’p tarqalgan modellar quyidagilardan iborat: • klassik; • murakkab vazifali klassik model; • murakkabligi ortib boruvchi model; • o’zlashtirish darajalari bo’yicha vazifalarni ajratish modeli; • vazifalarga javob berish vaqtini hisoblash modeli; • testga chegaralangan vaqt bo’yicha model; moslashuvchan model; • ssenariy bo’yicha model. Model kombinitsiyalangan bo ’ lishi mumkin . Masalan : vazifalar murakkabligi va vazifaga javob berish vaqti bilan birga , klassik model ; test vaqti chegaralangan model bilan vazifalar murakkabligi ortib boruvchi model ; vazifaga javob berish vaqti hisobli va adaptiv model ; noaniq matematika va vazifaga javob berish vaqti hisobli model ; vazifalar murakkabligi hisobli va o ’ zlashtirish darajalari bo ’ yicha vazifalar taqsimlangan model va boshqalar . Aniq bo’lmagan matematik pedagogik testlash modeli. Ushbu model boshqa
ixtiyoriy pedagogik testlashning o’sishida bo’ladi, chunki ularda aniq xarakterli test vazifalari va javoblari bilan birga, aniq bo’lmagan o’xshashliklardan foydalaniladi. Bunda quyidagilar xizmat qilishi mumkin: • murakkab vazifalar (« oson », « o ’ rtacha », « yuqori o ’ rta », « qiyin »); • javoblar to ’ g ’ riligi (« to ’ g ’ ri », « qisman to ’ g ’ ri », « ko ’ proq noto ’ g ’ ri », « noto ’ g ’ ri »); • javoblar vaqti («kichik», «o’rtacha», «katta», «juda katta»); • yakuniy baholashning to’g’ri javoblari foizlarda («kichik», «o’rtacha», «katta», «juda katta») va boshqalar. Aniq bo’lmagan xususiyatlar kirishi o’qituvchilarga testlarni ishlab chiqishda yordam berishi mumkin. Masalan, o’qituvchi vazifaning murakkab yoki osonligini yetarlicha tezlikda ajratishi mumkin, biroq 100 balli shkala yoki aniq baholash bo’yicha ikki murakkab vazifaning qiyinligi jihatidan farqini aytish yetarlicha oson bo’lmaydi. O’rganuvchiga testlash natijasida yig’ilgan aniq ballardan ko’ra aniq bo’lmagan baholash nuqtai nazaridan uning bilimini «yaxshi», «a’lo», «qoniqarli» ko’rinishi ko’proq tushunarli bo’ladi. Ssenariy bo’yicha pedagogik testlash modeli. Quyidagi jihatlar o’qituvchilar tomonidan testlar ssenariysini shakllantirishda qo’llaniladi: testda har bir mavzu bo’yicha qancha vazifalar soni mavjud bo’lishi; testda murakkabligi darajasi bo’yicha bir qancha vazifalar soni mavjud bo’lishi; testda har bir shakl bo’yicha bir qancha vazifalar soni mavjud bo’lishi; testlar uchun ajratiladigan vaqt; boshqa ko’rsatkichlar mavjud bo’lishi. Ssenariyni o’quv kursining ixtiyoriy hajmi: bo’limlar, fanlar, mutaxassisliklar bo’yicha yaratish mumkin. Bevosita testlashtirishda har bir testning murakkablik darajasi, mavzusi, shakllari bo’yicha vazifalar tanlash va shuningdek, umumiy vazifalar bazasida tasodifiy tarzda kelib chiqadi. Shuning uchun har bir o’rganuvchi o’zining vazifasini oladi. Olingan testlar barcha o’rganuvchilar uchun paralell ko’rinishda, shuningdek, vazifalar bir xil miqdorda va darajada murakkablik yig’indisiga ega bo’ladi, biroq modeldan farqi murakkab jihatining o’sib borishi bilan barcha o’rganuvchilar uchun mutloq bir xil shartli testlashni ta’minlash, demak, har bir mavzu bo’yicha