HAYVONLARDA KO’KRAK OBLASTIDAGI OPERASIYALAR REJA: 1. Ko’krak devorini va ko’krak qafasida joylashgan organlarni ng a natomo-topografik ma’lumoti . 2. Ko’krak devoridagi nervlarni og’riksizlantirish . 3. Chegara simpatik tarmoqini (stvolini) va qorin nervlarini p levra usti novokain blokadasi . 4. Plevrosentoz, qov u rg’ani kesish texnikasi . 5. Aortani ng punksiyasi .

Bu savolni urganish katta axamiyatga ega, chunki xirurg ik operasiyani faqat ko’krak devorida emas , balki ko’krak qafasida joylashgan organlarda h am o’tkazish mumkin. Ko’krak yoki torakal xirurgiya qadim zamondan vujudga kelgan, jarohatlarni davolash, plevra qavatidan ekssdat olish kabi operasiyalar utkazilgan . Bu xirurgiyani rivojlanishiga ayniksa upka va yurakda utkaziladigan operasiyalar katta rol o’ynaygan . Medisina amaliyotida xozirgi paytda quyidagi operasiyalar ishlab chiqilgan va o’tkaziladi: o’pkani bir qismini olib tashlash, klapan almashtirish, so’niy yurak quyish va ular ichida eng yuqori chukkisi bu bshka yurakni ko’chirib kuyish. Bu operasiyani birinchi marta 1967 y 3 dekabrda janubiy afrikadagi Keyptaun shaxrida professor Kristian Beriard utkazgan Bemor Vashkanskiga yuragini kuchirib utkazildi va 18 kun yashadi. Bu operasiya xozirgi paytda ko’p davlatlarda utkazilinadi, uzimizda birinchi marta 1986 yil sentyabr oylarda utkazilgan Shumakov boshliigida organlar transplatologiyasi institutida. Veterinariyada ko’krak devorida utkaziladigan operasiyalar asosan hayvonlarni maxsuldorligini tiklash uchun o’tkaziladi. Bularga qovurg’ani kesish, plevra va periqardni punksiyasi va boshqalar kiradi. Operasiyani muvaffakiyatli o’tkazish uchun shu oblastni topografiyasini bilish kerak. Yonbosh ko’krak devori ikki qismiga bo’lanadi:oldingi qismi birinchidayen to oltinchi qovurg’agacha, u ko’krak va undagi muskullar bilan yopilgan, shuning uchun operaiya o’tkazish jixatidan ahamiyatga ega emas. Bundan keyin bo’sh qismi joylashgan, uni ko’ydagi chegaralari mavjud: oldi tarafdan tirsak chizig’i, ko’krakni kaudal burchag’idan to tirsak

tepochasigacha. Yirik shoxli mollarda orqa burchakdan pastrog’ida bshlanadi. Orka tarafdan – oxirgi qovurg’a, balandan – umurtqa pog’onasining uzun muskulini pastki qismida yoki kurakni orqa burchagidan to maklokacha. Pastdan- tashqi venasiga nisbatan. Yonbosh ko’krak devori kuydagi qatlamlardan iborat. 1. Teri xar xil hayvonlarda xar xil qalinligida 2. Teri osti yo g’ i qavati , unda nervlar va qon tomirlar joylashgan 3. Ikki varaqli yuza fassiyasi uni orasida tanani teri osti muskuli j oylashgan 4. Chukur fassiya – yelka bel fassiyasini davomi. 5. Muskul qavati – kuyidagi muskullardan iborat. a) yelka keng muskuli –yelka suyagini kichik tepachasidan boshlanib uchinchi k o’ krak umurtqasidan to bel umurtqasini ogirgacha bulgan oraliqda tugaydi. b) Tishsimon dorzal muskuli – nafas oluvchi va nafas chiqaruvchilarga bo’linadi birinchilari 5-8 qovurg’alarda to’gaydi, ikkinchilari esa oxirg’i qovurg’alarda. v) Tishsimon ventral muskuli–qovurg’alari pastik qismida joylashadi otlarda (1-4) y.sh.m – 1-8 g) Korinning tashki kiyshik muskuli 4-5 qovurg’adan boshlanib ventro- kaudo dorzal yunlanadi. 6. Qovurg’a-qovurg’a usti to’qima bilan yopilgan, (qovurg’a oralig’ida) qovurg’alar orasida ikki qatlam muskul joylashgan tashqiy va chuqur tashqiy muskul tolalari kaudo-ventral, chuqur muskul tolalari esa kranio-ventral yunalgan Chukur muskulni medial yuzasida nerv – tomir tarmog’i joylashadi- vena, arteriya, nerv. 7. Ko’krak – ichki fassiyasi- ko’ krak devorini ichki tarafida joylashgan.

8. Pariyental plevra – ko’krak ichki fassiyasi bilan birlashgan. Kon bilan ta’minlanishi – qovurg’a oraliq va ko’krak ichki arteriyalari orqali. Innervasiyasi – dorzal va ventral ko’krak nervlari orqali bajariladi Ko’krak bo’shlig’i – qorin bo’shlig’idan diafragma bilan ajraladi. Uni joylanishi xar xil hayvonlarda xar xil bo’ladi, y.sh.m.. birinchi bel umurtqasida boshlanib, qalqonsimon t o g’ayda tugaydi, otlarda esa 18 qovurg’adan boshlanadi. Kurak ichki plevrasi, ko’krak kafasida 3 burulish qilib: vertebral, sternal va diafragmal kovak tashkil etadi. Vertebral kovakda yurak, qzilung’ach, jig’ildon, katta qon tomirlar, nervlar (sayyor, qaytaruvchi va diafragmal). Ko’krak nervlarini og’riqsizlantirish. Ko’rsatma – yonbosh ko’krak devorida utkaziladigan operasiyalarda, neyroleptiklar bilan birgalikda. a) kovur g’ a ora nerv blokadasi – blokada kilinadigan nervlar soni operasiya maydonini kattaligiga boglik. Kesiladigan to’qimalardan tashkarida xam bitadigan nerv bilakada kilinadi. Igna xar bir qovurg’a orkasida sanchiladi, ko’krak devorini yukori chegarasida. Teri ostiga 10 ml 3% li novokain eritmasi yuboriladi, laterial teri osti nervni blokada kilish uchun ignani suyakga kadar tirib 0,5-0,75 sm siljitib shu mikdordagi novokain yuboriladi. b) ko’krak ventral nervi blokadasi – 6 qovurg’aga nisbatdan o’tkaziladi 10 ml 3% li novokain eritmasi bilan. 3. Chegara simptom a tik tarm oq ni (stvolini) va korin nervlarini plevra usti novokain blokadasi.

To’qima va organlarda paydo bo’ladigan og’rik markaziy nerv sistemaga, uzunchok miya va retikulyar f o rmasiya orqali ta’sir etadi va uni ish faoliyatini susa y tiradi (parabioz). Markaziy sistema organizmdagi modda almash in uv, to’kimalarni trofik jarayonlariga ta’siri susayadi nervlarni novokain blokadasi esa kattiq (kuchli) og’rikni kama y tiradi va m.n.s. patologik jarayondagi o’zgarishlarni boshkaradi. Shunga asoslanib 1948 yilda V,V. Mosin chegara simpatik tarmokini va qorin nervlarini prlevra o’sti novokain bokadasi ishlab chiqan. Ko’rsatma – qorin va t o s bo’shliklardagi organlarda yallig’lanish jarayon larini oldini olish va davolash organlarni og’riksizlantirish, qon aylanish ini yaxshilash, me ’ da bezlarini ng sekresiyasini kuchaytirish uchun ishlatiladi. Texnikasi -№10120 yoki №10150 igna ishlatiladi. Ignani sanchish joyi, katta hayvonlarda oxirgi qovurg’ani oldingi tarafidan, kichik hayvonlarini orqa tarafidan. Ignani gorizontal chizikka nisbatdan 30-35 o burchagida yuborilinadi to suyakka tekkuncha, 3-10 o so’riladi va kerakli mikdordagi novokain yuboriladi. Igna to’g’ri yuborilsa uchidan novokain tomchilaydi. Miqdori katta hayvonlarga 0,5ml/kg, maydalariga 2 ml/kg 0,5% novokain eritmasidan. Blokada ikki taraflama bajariladi. Plevrosentez texnikasi. Ko’rsatma – plevrit kasalligida diagnostika va davolash uchun ishlatiladi. Asboblar – traokar, kalin igna. Fiksasiya – katlamlar tik xalatda, maydalar yotgan xolatda yonbosh. Texnikasi- teshish joyi, qovurg’a oraligi y.sh.m.-ung tarafidan 6, chapdan 7, otlarda ung tarafdan 6-7 , chetdan 7-8, mushuk, itlarda ungandan 7, chapdan 8.