IKKINCHI JAHON URUSHI ARAFASI VA URUSH YILLARIDA XALQARO MUNOSABATLAR Reja: 1. Ikkinchi jahon urushi arafasida xalqaro munosabatlar. 2.Germaniyaning Polshaga hujumi. Ikkinchi jahon urushining boshlanishi. SSSR va G'arbiy davlatlarning pozitsiyalari. 3. SSSRning Polshaga qarshi harbiy yurishi. 4. Sovet Ittifoqining Boltiqbo'yi davlatlari bilan o'zaro yordam shartnomasini tuzishi. Sovet- Fin urushi. 5. Uchlar paktning tuzilishi. Italiyaning Bolqondagi tajovuzkorligi. 6. Sovet-Yaponiya betaraflik shartnomasining tuzilishi. 7. Germaniyaning SSSRga hujumga tayyorgarlikning yakunlanishi. Stalinning tashqi siyosatdagi noto'g'ri hisob-kitoblari 8. Ikkinchi jahon urushi yillarida xalqaro munosabatlar. 9. Ikkinchi jahon urushining tugashi Ikkinchi jahon urushi arafasida xalqaro munosabatlar. Bir tomondan, Germaniya, Italiya, Yaponiya va, ikkinchi tomondan, AQSH, Angliya, Fransiya davlatlari o‘rtasidagi ziddiyatlar keskinlashib bordi. AQSH, Angliya, Fransiya o‘z mavqelarini saqlab qolish uchun zo‘r berib urinmoqda edilar. Ularga qarama-qarshi Germaniya va Yaponiyaning bosqinchilik siyosati davom eta bordi. Germaniya, Italiya va Yaponiya dunyoni SSSR, Xitoy, SHarqiy Yevropa mamlakatlari hisobiga qaytadan taqsimlashga urinmoqda edilar. 1935 yil oktyabr oyida Italiya urush e’lon qilmasdan turib, Habashiston (Abissiniya)ga bostirib kirdi. Italiya o‘zining bu hujumi bilan Angliya va Fransiya hukmron doiralari manfaatlariga zarar keltirdi, chunki Yevropadan Osiyoga boradigan dengiz yo‘llari uchun bu harakat katta xavf tug‘dirar edi. Ammo Angliya va Fransiya hukmron doiralari Habashistonni Italiya bilan birga “qayta taqsimlab olish” payida edilar. “Millatlar ligasi” Italiyani bosqinchi davlat sifatida qoraladi. AQSH hukumati bo‘lsa, 1936 yilda “betaraflik” niqobi ostida Italiya bosqinchilarini amalda qo‘llab- quvvatladi. Italiya bu vaziyatdan foydalanib, 1936 yilning may oyida deyarli butun Habashiston hududini bosib oldi va o‘z mustamlakasiga aylantirdi. 1936 yil mart oyida Germaniya Versal va Lokarno shartnomalarini buzib, Reyndagi demilitarizatsiya qilingan zonaga o‘z qo‘shinlarini kiritdi. Angliya, Fransiya, AQSH va boshqa davlatlar Germaniyaning bu siyosatiga nisbatan passiv ravishda norozilik bildirish bilangina cheklanib qoldilar. 1936 yil iyul oyida general Franko boshchiligidagi ispan fashistlari Germaniya va Italiya yordamida ispan inqilobchilari va respublikachilariga qarshi isyon ko‘tardilar. Tez orada Germaniya va Italiya Ispaniya respublikachilariga qarshi chiqib, harbiy intervensiya uyushtirdilar. 1936-1939 yillar davomida Ispaniyaga Italiya tomonidan 150ming, Germaniya tomonidan esa 50 ming askar va zobitlar yuborildi. SHu bilan birga, Italiya va Germaniya Ispaniya fashistlarini qurol-yarog‘, texnika va aviatsiya kuchlari bilan ta’minlab turdi. Germaniya natsistlari va Italiya fashistlari Angliya va Fransiyaning Afrika hamda Osiyoga boradigan dengiz yo‘llarini egallab ola boshladilar. SHunday qilib, urushning yana bir uchquni vujudga keldi. Bunday murakkab xalqaro vaziyatda Angliya va Fransiya “aralashmaslik”, AQSH esa “betaraflik” siyosatini olib bordilar. Urush alangasi er yuzida tobora keng yoyilmoqda edi. Ammo Angliya, Fransiya hukmron doiralari natsistlar va fashistlarning zo‘ravonliklariga qarshilik ko‘rsatmay, aksincha, ular mavqelarining oshib borishiga moyillik ko‘rsatdilar va yordam berdilar. Lloyd-Jorj Frankoga yuqori baho berdi: “Biz general Frankoni burjua tartiblari, burjua mulki va dinining himoyachisi deb bilamiz”. Fransiya sotsialistik partiyasining lideri, o‘sha vaqtdagi Fransiyaning bosh vaziri Leon Blyum 1936 yil avgust oyida Angliyaning Bolduin boshchiligidagi konservativ hukumati bilan til biriktirib, davlatlarni Ispaniyadagi urushga “aralashmaslikka” chaqirdi. Bir qancha davlatlar, hatto

Germaniya va Italiya ham bu siyosatni og‘izda go‘yo qo‘llab-quvvatlagan bo‘lsalarda, amalda frankochilar siyosatini yoqlashda davom etdilar. 1936 yil 9 sentyabrda Londonda Angliya diplomati Lord Plimut boshchiligida 27 davlat vakillaridan iborat “Aralashmaslik qo‘mitasi” tuzildi. Bu qo‘mita har bir davlatga uni o‘z hududidan Ispaniyaga qurol-yarog‘ o‘tkazmaslik majburiyatini yukladi. Biroq bu siyosat ko‘p o‘tmay barbod bo‘ldi. G‘arb davlatlarinig “aralashmaslik” va “betaraflik” siyosatidan foydalangan Germaniya va Italiya Ispaniya fashistlariga ko‘plab qurol-yarog‘ va ozuqa zaxiralarini etkazib berdi. AQSH bo‘lsa, Portugaliya orqali Ispaniyaga qurol-aslaha etkazib berdi. 1936–1939 yillar davomida Ispaniyada yuz bergan fuqarolar urushida AQSH, Angliya, Fransiya va boshqa davlatlar Ispaniya respublikachilariga xiyonat qildilar va Frankoning bu urushda g‘alaba qozonishiga imkon yaratdilar. Ular Franko hukumatini 1937 yildayoq tan oldilar. Rasmiy ravishda Franko hukumati Angliya, AQSH, Fransiya va boshqa davlatlar tomonidan 1939 yil fevral- aprel oylarida tan olindi. 1936 yil oktyabr oyiga kelib, Germaniya–Italiya harbiy siyosiy bloki vujudga keldi va u “Berlin–Rim o‘qi” nomi bilan xalqaro munosabatlar tarixiga kirdi. Bu ittifoqqa binoan, Germaniya Italiyaning Habashistonni bosib olganligini tan oldi hamda uning Dalmatsiya, Albaniya va Gretsiyani bosib olish yo‘lidagi sa’y-harakatlarini qo‘llab-quvvatladi. Italiya, o‘z navbatida, Germaniyaning Avstriyani qo‘shib olish maqsadini yoqlab chiqdi. Italiya va Germaniya Ispaniya masalasida ham bir xil pozitsiyada ekanliklarini bayon qildilar. 1936 yil noyabrda Germaniya bilan Yaponiya o‘rtasida “Kominternga qarshi ahdnoma” tuzildi, 1937 yil noyabrda Italiya ham bu ahdnomaga qo‘shildi. Ana shu niqob ostida uch tajovuzkor davlat – Germaniya, Yaponiya va Italiya dunyoni qaytadan bo‘lib olish rejasini ishlab chiqdilar. Sobiq AQSH prezidenti Guver 1937–1938 yillar davomida Yevropa bo‘ylab safarga chiqdi. O‘z safari davomida u Angliya rahbari Galifaks hamda Gitler bilan uchrashdi. SHuningdek, u 1937 yil noyabr oyida Gitler bilan bo‘lgan suhbatda Angliyaning Germaniya bilan bitim tuzishga tayyor ekanligini bildirdi. Hatto, Guver 1937 yilda Angliya hukumati nomidan Germaniya, Italiya, Angliya va Fransiyadan iborat SSSRga qarshi blok tuzishni ham taklif etdi. Biroq G‘arb hukmron doiralari orasida sog‘lom fikrlovchi, keyinchalik siyosat bobida shuhrat qozongan F.D. Ruzvelt, U.CHerchill, SHarl de Goll singari atoqli davlat va jamoat arboblari ham bor edi. 1937 yil iyul oyida Yaponiya Xitoyga urush e’lon qildi. Yaponiya qo‘shinlari SHimoliy, Markaziy va so‘ngra Janubiy Xitoyga bostiribkirdilar. YApon bosqinchilari bu urushni “yashin tezligida” amalgaoshirmoqchi edilar. Yaponiyaning bosqinchilik urushi Xitoyda gomindanchilarni kommunistlar bilan 1937 yil sentyabr oyida ittifoq tuzishga undadi. Xitoyda fuqarolar urushi to‘xtatildi. Yaponiyaga qarshi urushda Xitoyda birlashgan Milliy front tashkil etildi. Sobiq SSSR Xitoyga katta yordam berdi. G‘arbiy Yevropa davlatlaridan gitlerchilar Germaniyasi va fashistik Italiya bilan Myunxenda tuzgan bitimlaridan ruhlangan militaristik Yaponiya 1938 yil noyabr oyidayoq SHarqiy Osiyoda “yangi tartib” e’lon qildi, bu “yangi tartib” SHarqiy Osiyoda faqat Yaponiyaning mustamlakaviy hukmronligini o‘rnatishdan iborat edi. Angliya, AQSH va Fransiya Yaponiya siyosatidan norozi edilar. 1937 yil noyabr oyida Bryusselda xalqaro konferensiya chaqirildi. Bu konferensiya Yaponiya va Xitoy hukumatlariga qarata murojaatnoma qabul qilish bilan cheklanib qoldi. Yaponiya hukumati bu murojaatnomaga quloq solmay, o‘zining bosqinchilik siyosatini davom ettirdi. 1937–1938 yillar davomida sobiq SSSRda olib borilgan qatag‘on siyosati tariximizning qonli sahifalarini tashkil etadi. Millionlab ziyolilar, harbiylar, davlat va jamoat arboblari qatag‘on qurboniga aylandilar. Ular “xalq dushmanlari” tamg‘asi ostida otib tashlandilar yoxud Sibirdagi lagerlarga surgun qilindilar. Sobiq SSSRning tajribali marshal va generallarining otib tashlanganligi, olim, yozuvchi va tadbirkorlarning qatag‘on qilinishi natijasida SSSRning harbiy va mudofaa salohiyati zaiflashib ketdi. Bu holat Ikkinchi jahon urushi davrida uning urushga tayyor emasligini ko‘rsatdi. Oqibatda, urush yillarida sobiq SSSR eng ko‘p talafot ko‘rgan davlat bo‘ldi.

1939 yil 24 iyulda Tokioda Angliya bilan Yaponiya o‘rtasida bitim imzolandi. Bu bitimni Yaponiya tashqi ishlar vaziri Arita bilan Angliyaning Yaponiyadagi elchisi Kreygi imzoladilar. Kreygi-Arita bitimi Yaponiyaning tashabbusi va uning bosqinchilik manfaatlariga to‘g‘ri kelganligi uchun xalq orasida “Uzoq SHarq Myunxeni” nomini oldi. Angliya va Yaponiya Xitoyda bir- birlarining manfaatlariga qarshi harakat qilmaslik to‘g‘risida kelishib oldilar. Har ikki davlat Xitoydagi milliy-ozodlik harakatlarini ham birgalikda bostirishlari kerak edi. AQSH va Angliyaning Uzoq SHarqdagi asosiy maqsadi Xitoy xalqini talash, uni qaram qilishdan iborat edi. SHu bilan birga, ularning diplomatiyasi Yaponiya bilan sobiq SSSRni urishtirib qo‘yish va, shu orqali, har ikkala davlatni zaiflashtirish yo‘li bilan Uzoq SHarqda o‘z mavqeini mustahkamlash maqsadida edi. Yaponiya–SSSR munosabatlari keskinlashdi va 1939 yil may- avgust oylarida yaponlar Mo‘g‘ulistonga hujum qilishdi. Sobiq SSSRning yordami tufayli Xalxingol mavzesidagi jangda yaponlar mag‘lubiyatga uchradi. Bu jangda sovet zobiti, bo‘lg‘usi sarkarda G.K.Jukov o‘z harbiy mahoratini namoyish etdi. “Myunxen fitnasi” va Chexoslovakiyaning qurbon qilinishi. Agressiyaga nisbatan loqaydlik va beparvolik siyosati . Yevropada Gitler o‘zining bosqinchilik siyosatini davom ettirdi. 1938 yil 11 martda Avstriya Germaniya tomonidan bosib olindi. Angliya va Fransiyaning “aralashmaslik”, AQSHning “betaraflik” siyosati ham Gitlerga Avstriyani imi-jimida bosib olishda juda qo‘l keldi. Avstriya bosib olingach, Chexoslovakiyaga qarashli bo‘lgan Sudet viloyati ustida Germaniya–Chexoslovakiya tortishuvlari “Sudet inqirozi”ni keltirib chiqardi. Sudet viloyatida nemis millatiga mansub aholi istiqomat qilar, ular millatchilik kayfiyatida bo‘lib, Germaniyaga “birlashishni” talab qildilar. 1938 yil 28-29 aprel kunlari Londonda Angliya va Fransiyaning bosh vazirlari hamda tashqi ishlar vazirlari yig‘ilib, kengashda Sudet viloyati muammosini “tinch yo‘l bilan hal qilish”ga kelishib oldilar. 1938 yil may oyidagi “Sudet inqirozi” natijasida Germaniya va Chexoslovakiya o‘rtasida urush boshlanishiga bir bahya qoldi. Bu qarama-qarshilikda AQSH, Angliya va Fransiya amalda Chexoslovakiyani emas, balki Germaniyani qo‘llab-quvvatladilar. Ular qanday qilib bo‘lmasin, Germaniyaning SHarqqa, ya’ni SSSRga tomon yurishini rag‘batlantirish niyatida edilar. 1938 yil yozida Angliya vakili Rensimen Yevropa davlatlariga tashrif buyurib, Chexoslovakiyadan Sudetni Germaniyaga topshirishni va SSSR–Chexoslovakiya o‘rtasida imzolangan o‘zaro yordam bitimini bekor qilishni talab qildi. Fransiya hukmron doiralari 1938 yil fevral oyidayoq Chexoslovakiya bilan 1935 yilda tuzilgan shartnoma o‘z kuchini yo‘qotdi va Fransiya Angliyasiz Chexoslovakiyaga yordam berolmaydi, deb bayonot berdilar. Gitlerning Sudet to‘g‘risidagi talabi jiddiy tus oldi. 1938 yil 13 sentyabrda Sudetda fashistik isyon yuz berdi. Isyon Chexoslovakiya hukumati tomonidan bostirilgach, Gitler g‘azablanib, o‘z chegara qo‘shinlarini jangovar holatga keltirdi. 1938 yil 29-30 sentyabr kunlari Myunxenda Gitler, Mussolini, CHemberlen va Dalade uchrashdilar. Myunxenda gitlerchilar talab qilgan Sudet va boshqa hududlarni Chexoslovakiyadan Germaniyaga topshirish to‘g‘risida kelishib olindi. Myunxen bitimi amalda Ikkinchi jahon urushini tezlashtirgan, o‘taketgan qabih va mudhish bitim edi. Angliya va Fransiya bosh vazirlari CHemberlen bilan Dalade maqtanib “biz tinchlik keltirdik” deb, London hamda Parijga qaytishdi. Biroq keyinchalik tarixda ushbu bitim “Myunxen fitnasi” nomini oldi. 1938 yil 30 sentyabr Chexoslovakiya hukumati a’zolari va prezident Beneshning Myunxen konferensiyasi qarorlarini qabul qilishdan boshqa choralari qolmagan edi. Chexoslovakiya taslim bo‘ldi. AQSH ham Chexoslovakiyani qurbon qilish hisobiga Germaniyaga yon bosdi. 1935 yil may oyida SSSR, Fransiya, Chexoslovakiya o‘rtasidagi bitimlar o‘z-o‘zidan barbod bo‘ldi. 1938 yil oktyabr oyida Germaniya Chexoslovakiyaning Sudet va boshqa chegara hududlarini bosib oldi. CHexiya va Moraviya Germaniyaning “protektorati” deb e’lon qilindi. Slovakiya nomigagina “mustaqil” deb e’lon qilindi. 1939 yil mart oyida Ispaniyada general Franko boshchiligida fashistik tartibot o‘rnatildi. Ruminiya va Vengriya gitlerchilar blokiga a’zo bo‘lib kirdi. 1939 yil aprel oyida Italiya Albaniyaga hujum qildi va uni bosib oldi. 1939 yildan boshlab, Gitler Daniyaning Germaniyaga topshirilishini va Polsha yo‘lagi (koridori) orqali SHarqiy

Prussiyaga qadar temir yo‘l o‘tkazishni hamda avtostrada qurishga ruxsat berilishini qat’iy talab qildi. SHu munosabat bilan, Germaniya va Polsha o‘rtasida vaziyat keskinlashdi. AQSH, Angliya va Fransiya davlatlarining “betaraflik” va “aralashmaslik” siyosati natijasida Germaniya Avstriya va Chexoslovakiyani bosib olgach, Yevropadagi siyosiy ahvol va strategik vaziyat Gitler Germaniyasi foydasiga o‘zgarib ketdi. 1939 yil 12-21 avgustda Moskvada bo‘lib o‘tgan Angliya, Fransiya va SSSR o‘rtasidagi harbiy muzokaralarda ham Angliya va Fransiya sobiq SSSRning takliflarini e’tiborsiz qoldirdi. Sobiq SSSR xalqaro miqyosda yakkalanib qoladigan bo‘ldi. 1939 yil 23 avgustda Moskvada SSSR va Germaniya o‘rtasida o‘zaro 10 yillik muddat davomida bir-birlariga qarshi urush qilmaslik to‘g‘risida pakt imzolandi. Bu pakt “Molotov-Ribbentrop pakti” nomini oldi. Bu bitimdagi maxfiy moddalarga binoan sobiq SSSR Latviya, Litva, Estoniya hamda Polsha tarkibidagi G‘arbiy Ukraina va G‘arbiy Belorussiyani o‘z tasarrufiga olishi, Germaniya esa Polshaning barcha qolgan erlarini bosib olishi nazarda tutilgan edi. “Molotov-Ribbentrop pakti”ning ana shu moddalari uzoq yillar davomida xalqdan maxfiy tarzda yashirib kelindi. Ushbu paktning yagona nusxasi 1989 yildagina topildi va uning to‘la mazmuni dunyo jamoatchiligiga oshkor etildi. SHunday qilib, 1938 yil sentyabr oyining oxiridagi “Myunxen kelishuvi” va 1939 yil 23 avgustda Moskvada imzolangan “Molotov-Ribbentrop pakti” gitlerchilarga Ikkinchi jahon urushini boshlash uchun qulay zamin yaratdi. Germaniyaning Polshaga hujumi. Ikkinchi jahon urushining boshlanishi. SSSR va G'arbiy davlatlarning pozitsiyalari. 1939 yil 1 sentyabrda fashistlar Germaniyasi Polshaga tajovuzkor qurolli hujum boshladi. 3 sentabrda Buyuk Britaniya va Fransiya ittifoqchilik majburiyatlarini bajarib, Germaniyaga urush e'lon qildilar. Urushga ingliz hukmronliklari (Kanada, Avstraliya, Janubiy Afrika Ittifoqi, Yangi Zelandiya), shuningdek, Angliya va Fransiyaning barcha mustamlaka mulklari kirdi. Shunday qilib Ikkinchi jahon urushi boshlandi Germaniyaga urush e'lon qilgan Angliya va Fransiya hech qanday faol harbiy harakatlarni amalga oshirmadi. Shunday qilib, Polsha ittifoqchilarning yordamiga umid qilib, halokatga uchradi. Natsistlar Polshaga qarshi 1,8 million askar, 2800 ga yaqin tank, 2000 dan ortiq samolyot, 10000 dan ortiq artilleriya va gaubitsalarni jamladilar. 900 ming kishidan iborat Polsha qo'shinlari dushmanga qattiq qarshilik ko'rsatdilar, ammo kuchlar teng emas edi. Umuman olganda, ikki haftalik janglarda Polshaning faol armiyasi shaxsiy tarkibining yarmini yo'qotdi. 12 sentyabr kuni Lvov hududida motorli nemis bo'linmalari allaqachon egallab olgan edi. Sentyabr oyining oxiriga kelib, Polsha qurolli kuchlari to'liq mag'lubiyatga uchradi. Gitlerning 8-12 oktyabrdagi farmonlari bilan Polsha davlati tugatildi, o sha paytdagi Polshaning g arbiy qismi Germaniyaga qo shib olindi,ʻ ʻ ʻ Polshaning qolgan hududida “Polsha viloyatlari general-gubernatori” tuzildi. Natsistlar siyosatining asosini Polsha davlatchiligini yo'q qilish, polyak va yahudiy aholisining genotsidi tashkil etdi. Shunga qaramay, Polsha rahbariyati 30 sentabrda surgundagi hukumatni shakllantirishga muvaffaq bo'ldi Urushga tayyorgarlikni yakunlashga ulgurmagan fashistik Italiya Germaniyaning "jangovar bo'lmagan ittifoqchisi" pozitsiyasini egalladi. Yaponiya "Yevropadagi hozirgi urushga" aralashmasligini e'lon qildi. Bundan tashqari, Xalxin Goldagi mag'lubiyatdan keyin u SSSR bilan munosabatlarni tartibga solishga majbur bo'ldi. 1939-yil 16-sentabrda harbiy harakatlarni to xtatish ʻ to g risida Sovet-Mo g ul-Yapon protokoli imzolandi va 1939-yil oktabrda chegarani aniqlashtirish ʻ ʻ ʻ ʻ bo yicha qo shma komissiya tuzildi. ʻ ʻ Ikkinchi jahon urushi boshlanishi bilan Turkiyaning tashqi siyosat yo nalishi masalasi ʻ keskinlashdi. Anqara Sovet Ittifoqi bilan Bolqon va Qora dengizda cheklangan harbiy-siyosiy hamkorlik bo'yicha muzokaralar olib borishga harakat qildi. Biroq, Germaniya rahbariyati, aslida, mumkin bo'lgan sovet-turk kelishuvlarini barbod qildi. Turkiya tashqi ishlar vaziri Sh.Saracho g lining 1939-yil oktabr oyida Moskvaga qilgan missiyasi samarasiz bo lib chiqdi. ʻ ʻ ʻ Diplomatik manevrlar natijasida 1939-yil 19-oktabrda Turkiya, Buyuk Britaniya va Fransiya

o rtasida uch tomonlama o zaro yordam shartnomasi imzolandi. Shartnomada YYevropaʻ ʻ davlatining O‘rta yer dengizi va Bolqonda shartnoma ishtirokchilaridan biriga qarshi tajovuzkorligi nazarda tutilgan edi. To'g'ri, Anqaraning talabiga binoan shartnoma Turkiyani SSSR bilan qurolli mojaroga jalb qilishi mumkin bo'lgan vaziyatlarga taalluqli emas edi. Qo'shma Shtatlar Angliya-Fransiya koalitsiyasini qo'llab-quvvatlagan bo'lsa-da, 1941 yil dekabrigacha urushdan tashqarida qoldi. Reyxning Yevropadagi yutuqlarini mustahkamlash va Angliyani urushdan olib chiqish uchun Gitler 1939 yil oktyabr oyida o'zining "tinchlik takliflari" ni aytdi. Uning ta'kidlashicha, Versal tinchlik shartnomasi asosida yaratilgan Polshaning qayta tiklanish imkoniyati yo'q edi. Nemis Fureri, mustamlaka mulklarini yanada adolatli taqsimlashdan tashqari, Buyuk Britaniya va Fransiyaga qarshi hech qanday talab qo'yish niyatida emasligiga ishontirdi. Natsistlar yetakchisi Angliya va Fransiyani urush boshlaganlikda va cho’zganlikda aybladi. Biroq, Angliya va Fransiya rahbarlari Gitlerning Yevropada nemis gegemonligini tan olishga bo'lgan bu urinishlarini rad etishdi. Ikkinchi jahon urushining dastlabki davrida SSSR tashqi siyosati 1939 yil avgustda tuzilgan Sovet-Germaniya hujum qilmaslik to'g'risidagi paktga asoslandi. Sovet Ittifoqining Stalinist rahbariyati urushdan rasman chetda qolgan holda o'zi uchun maksimal foyda olishga intildi. Biroq, Sovet betarafligida nemisparastligi aniq edi. SSSR Germaniya bilan siyosiy, diplomatik, iqtisodiy va harbiy hamkorlikni amalga oshirdi. Xalqaro munosabatlar tarixida Ikkinchi jahon urushi besh davrga bo‘lib o‘rganiladi. I davr – 1939 yil 1 sentyabrdan 1941 yil 22 iyungacha. II davr – 1941 yil 22 iyundan to 1942 yil 19 noyabrgacha bo‘lgan bosqichni qamrab oladi. III davr – 1942 yil 19 noyabrdan to 1943 yil oxirigacha cho‘zildi. IV davr – 1944 yil boshidan to 1945 yil 9 maygacha, ya’ni Germaniyaning uzil-kesil mag‘lubiyatigacha bo‘lgan bosqichni o‘z ichiga oladi. V davr esa – 1945 yil 9 maydan to militaristik Yaponiyaning to‘la mag‘lubiyatigacha, ya’ni 1945 yil 2 sentyabrgacha bo‘lgan vaqtni, Ikkinchi jahon urushi o‘z nihoyasiga etgan davrni, qamrab oladi. 1939 yil sentyabrda urush boshlangach, na Angliya, na Fransiya Germaniyaga qarshi G‘arbda qat’iy urush olib bormadilar, shu sababli, 1939–1940 yilgi urush harakatlari zamondoshlar tomonidan “g‘alati urush” nomini oldi. Keyinchalik bu haqda Nyurnberg mahkamasi jarayonida ishtirok etgan nemis generali Yodl shunday degan edi: “Biz 1939 yil mag‘lubiyatga uchramaganligimizning sababi shunda ediki, o‘shanda 110 ta ingliz va fransuz diviziyalari atigi 23 nemis diviziyasiga qarshi qat’iy urush olib bormadi”. Angliya va Fransiyaning Germaniya bosqinchilariga qarshi qat’iy urush olib bormaganliklari sababli, 1940 yilda nemis qo‘shinlari Daniya, Norvegiya, Gollandiya va Lyuksemburgni bosib oldilar. 1940 yil bahor faslida Bolqon yarim oroli ham Germaniya tomonidan ishg‘ol etildi. SSSRning Polshaga qarshi harbiy yurishi. Sovet-Germaniya do'stlik va chegara shartnomasi SSSR va Germaniya o'rtasidagi hujum qilmaslik to'g'risidagi shartnomaga ilova qilingan maxfiy protokolga muvofiq Sovet rahbariyati Polshaga hujum qilishga tayyorgarlik ko'rayotgan edi. 17-sentyabrda urushning boshlanishi Polsha davlatining ichki muvaffaqiyatsizligini ochib berdi, Polsha davlati va hukumati haqiqatda o'z faoliyatini to'xtatdi, deb e'lon qildi. (Bu gaplar haqiqatga to‘g‘ri kelmasdi.) Hozirgi vaziyatda Qizil Armiya bo‘linmalariga Polsha hududiga kirib, mamlakatning sharqiy qismini (G‘arbiy Ukraina va G‘arbiy Belorussiya hududlarini) egallash buyurildi. Shunday qilib, Stalin rahbariyati bir qator xalqaro shartnomalarni buzdi va Polsha davlatiga sharqdan hujum qildi. Polsha qo shinlarining ʻ deyarli qarshiliklariga duch kelmay, Qizil Armiya 12 kun ichida g arbga qarab 250-350 km yurib, ʻ 13 millionga yaqin aholiga ega Polsha hududining yarmiga yaqinini egalladi. Bosib olingan hududlarni sovetlashtirish boshlandi