logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Internet, web brouzerlar, mijoz va server tushunchasi, URL va domen tushunchasi Kompyuter tarmoqlari

Internet, web brouzerlar, mijoz va server tushunchasi, URL va domen tushunchasi Kompyuter tarmoqlari

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

34.6240234375 KB
Ko'chirib olish
Internet, web brouzerlar, mijoz va server tushunchasi, URL va domen tushunchasi Kompyuter tarmoqlari . Reja: 1. Kompyuter tarmoqlari tarixi. 2. Internet global kompyuter tarmo g’ i. 3. Mustaqil davlatlar H amdo’stligi axborot va moliyaviy telekommunikasiya tarmoqlari. 4. Internetda informasion xavfsizlik. Kompyuter tarmoqlari tarixi. Dunyoda ko’plab kompyuter tarmoqlari (KT) ishlab turibdi. Bulardan ba’zilari bilan tanishamiz. 1957 yil ARPA (Advanced Research Projects Agency) tashkiloti tuzildi. 1960 - yillar oxirida DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency), 1969 yilda (AQShning Mudofaa ministrligi tomonidan tashkil qilingan eng eski KTlari hisoblanadi) ARPANet (Advanced Research Projects Agency Network) tajriba tarmog’ini tashkil etish h aqida qaror qabul qildi. Ilk bor TARMOQ 1972 yilda namoyish etildi. U 40 ta kompyuterdan iborat bo’lib, asosiy tuzilish prinsipi TARMOQdagi barcha kompyuterlarning teng xuquqli bo’lishi edi. 1975 yil ARPANet tajriba tarmog’i maqomini harakatdagi (amaliy) TARMOQ maqomiga o’zgartirdi (1989 yil – ARPANet mustaqil TARMOQ sifatida tugatildi). Uning afzalligi – tarkibida turli turdagi kompyuterlar bor TARMOQ bilan ishlash qobiliyatiga egaligidir. U keyinchalik boshqa KTlari bilan birlashtirilib, Internet ning qismi sifatida ishlatila boshlandi. Xozirda u MILNET – Military NET (xarbiy TARMOQ), CSNET – (Computer Science NETWORK) (kompyuter ilmi tarmog’i), NSFNET – (National Science Fondation NETWORK) (milliy fan fondi tarmog’i) tarmoqlar sifatida Internet da ishlatiladi. BITNET (1981) – Because it’s Time Network (bug u ngi kun tarmo g’ i) KT Nyu-York va Yel universitetlari tomonidan ishlab chiqilgan Yevropa, AQSh qit’asi, Meksika va boshqa mamlakatlarni birlashtiruvchi TARMOQ bo’lib, u alohida ajratilgan kanallar bilan aloqa bog’laydi. U OSI – (Open System Interconnection – ochiq xalqaro bo g’ lanish tizimi) va TCP/IP qaydnomalariga mos tushmaydi. Uning bir xususiyati – uzatilgan ma’lumotlar uchun h aq to’lanmaydi. H ukumat tomonidan mablag’ bilan ta’minlanadi. Uning ko’rsatadigan xizmat doirasi fayllarni uzatish, elektron pochta va masalalarning uzoqdan turib ishlashini ta’minlashdan iborat. CSNET (1981) (Computer Science Network – Kompyuter va fan tarmog’i) a’zolik badallari va xizmat uchun to’lovlar hisobidan ishlaydi. U butun dunyo olimlarini birlashtiruvchi tarmoq bo’lib, Internet tarkibiga kiradi va TCP/IP qaydnomaii asosida ishlaydi. EARN – Europan Akademic Research Network BITMAP tarmog’i bilan bevosita ulangan bo’lib, juda ko’p milliy tadqiqot muassasalarini birlashtiradi. Uning qaydnomasi RSES bo’lib, ajratilgan kanallar orqali ma’lumot almashiniladi, o’z-o’zini xo’jalik hisobida qoplash asosida ishlaydi. EUNET – Europe Union Network (Yevropa kompyuter tarmog’i uyushmasi). Uning markaziy qismi Amsterdamda joylashgan. U asosan UNIX operasion sistemasida va UUCP va TCP/IP da ishlaydi. FIDONET (1984) – shaxsiy kompyuterlar bilan MS va PS DOS boshqaruvida ishlaydigan TARMOQ. Fayllarni telefon simlari orqali uzatadi va UNIX operasion sistemasida ishlaydigan kompyuterlar bilan bog’lanishi mumkin. Fayllarni, bildirishlarni va yangiliklarni UUCP/USWET tarmoqlari bilan uzatishi mumkin. INTERNET – International Network (xalkaro kompyuter tarmog’i) butun dunyo kompyuter tarmog’idir. U ko’p KTtlarni birlashtiradi va TCP/IP qaydnomalari asosida ishlaydi va kompyuter tarmoqlarini tarmoqlararo interfeys – GATEWAY (shlyuz) orqali birlashtiradi. Bu tarmoq turli davlat korxonalari, o’kuv yurtlari, xususiy korxonalar va shaxslarning yangi kompyuter texnologiyalari yaratish, joriy qilish va ularning shu so h adagi h arakatlarini birlashtirish uchun xizmat qiladi. H ozirda u butun dunyo q it’alarini o’ziga birlashtiradi, Internet tarkibidagi ba’zi kompyuter tarmoqlari – CSNET, NSFNET, o’z navbatida, katta-katta tarmoqlar bo’lib, o’zlari ham bir necha tarmoqlardan tashkil topgan. Internetning ishini koordinasiya qilishni NIC (Network Information Centry) Stenford universitetidagi SRI (Stanford Researsh Institute), ko’pincha SRI – NIC deb yuritiluvchi markaz tomonidan boshqariladi. Internetda TELNET (telefon tarmog’i) uzo qq a uzatish, FTP (File Tranferd Protocol) faylini uzatish, SMTP (Simple Mail Transport Protocol) oddiy pochta jo’natish qaydnomalaridan elektron pochta uchun foydalaniladi. Domenlarni nomlash tizimi – DNS (Domen Name Systems) ko’llaniladi. MSI Mail – savdo-soti q uchun mo’ljallangan ICT ham Internet bilan bog’langan bo’lib, o’z mijozlariga pochta, faksimil va teleks xizmatini ko’rsatadi. NSFNET – A Q Shning milliy ilmiy fondi tarmog’i, A Q Shdagi minglab ilmiy – tadqiqot institutlarini, korporasiya va h ukumat idoralarini birlashtiradi. U Amerikadagi eng yirik superkompyuterga ulangan bo’lib, murakkab masalalarni yechishda undan foydalanish imkoniyatini beradi. USENET (1979) – yangiliklar va elektron pochtaning xalqaro tarmog’i. Universitetlar o’rtasida alo q a o’rnatish maqsadida ish boshlangan bu tarmoq xozirda A Q Shning deyarli barcha universitetlarini KT orqali birlashtiradi. H atto undan foydalanuvchilar juda ko’payib ketganligi tufayli, grafikning ancha qismini UUNET tarmog’i ga topshirgan. UUNET tarmog’i asosan shu maqsad uchun ham yaratilgan. UUNET – savdo–soti q bilan bog’li q bo’lmagan tarmoq bo’lib, u USENET yangiliklarini UNIX da boshlang’ich matnlarni olishni va boshqa ishlarni bajarishni ta’minlaydi. U Internet bilan tarmoqlararo interfeysga ega. UUCPNET – Unix-to Unix Copy – xalqaro elektron pochta bo’lib, ma’lumotlar UUCP nomli dasturlar yordamida uzatiladi. UUCP – uzatish uchun qaydnoma, kommunikasiya maqsadlari uchun fayllar to’plami, kommunikasion dasturlar uchun esa buyruqlar to’plamidir. Undan elektron pochtalar yuborish va telekonferensiyalarda qatnashish maqsadlarida keng foydalaniladi. 1.1 . Internet – global kompyuter tarmog’i 1983 yilda - Internet tashkil etildi. Internet-axborotlar bilan mustaqil almashish imkonini yaratdi. Internet (International Network – xalqaro kompyuter TARMOQ) butun dunyoni qamrab olgan global kompyuter tarmog’idir. 1 990 yillar o’rtalarida Internet biznes-ishlovlar bilan ishlash uchun ko’llanila boshladi. Biro q , bu borada turli muammolar mavjud edi. Internetning statistik ma’lumotlari quyidagicha: 1981 y.- Internet ga 213 ta kompyuter ulangan; 1983 y.- Internet ga 562 ta kompyuter ulangan; 1986 y.- 5089 ta kompyuter ulangan; 1992 y.- 727000 ta kompyuter ulangan; 1995 y.- 20-40 million kompyuter birlashdi. H ozirgi kunda Internet dunyoning 150 dan orti q mamlakatlarida 100 milionlab abonentlarga ega. H ar oyda tarmoq mi q dori 7-10%ga ortib bormo q da. Internet dunyodagi turli xil ma’lumotlarga oid axborot tarmoqlari o’rtasidagi o’zaro alo q ani amalga oshiruvchi yadroni tashkil qiladi. Internet q achonlardir fa q at tadqiqot va o’ q uv guru h larigagina xizmat q ilgan bo’lsa, h ozirgi k u nga kelib, u ishlab chiqarish doiralari orasida keng tar q almo q da. Kompaniyalarni Internet tarmog’ining tezkorligi, arzon, keng q amrovdagi alo q a, hamkorlik ishlaridagi qulaylik, hammaning ishlashi uchun imkon beruvchi dastur hamda ma’lumotlarning noyob bazasi ekanligi o’ziga tortmo q da. Arzon xizmat narxi evaziga foydalanuvchilar A Q Sh, Kanada, Avstraliya va boshqa ko’pgina Yevropa mamlakatlarining tijorat yoki notijorat axborot xizmatlariga yo’l topadilar. Internet ning erkin kiriladigan arxividan insoniyat faoliyatining barcha jab h alarini qamrab oladigan axborotlarni, yangi ilmiy yangiliklardan tortib, to ertangi k u ngi ob- h avo ma’lumotigacha bilib olish mumkin. Ayni q sa, kundalik kommunikasiyaga muxtoj shaxslar, tashkilot, muassasalar uchun ko’pincha telefon orqali to’ g’ ridan to’ g’ ri alo q a nisbatan Internet infrastrukturasidan foydalanish anchagina arzon tushadi. Bu narsa, ayni q sa, chet ellarda filiallari mavjud bo’lgan firmalar uchun qulaydir, chunki Internet ning konfidensial noyob alo q alari butun dunyo bo’yicha imkoniyatga ega. Shu bilan bi r ga yana bir narsani ta’kidlash lozimki internetga gipermatn tushunchasi kirib keldi. 1965 yil Nelson gipermatn so’zini q o’lladi. Van Dam va boshqalar 1967 yilda gipermatn ta h rirlovchisini tuzib chi q di. Nelson 1987 yil ma’lumotlarning gipermatn ta h rirlovchisini tuzib chi q di. Jeneva SERN (CERN) da ishlovchi fizik Tim Bernes Li 1990 yil gipermatnli loyi h ani taklif etdi. Bu loyi h a fizik olimlarga Internet orqali tadqiqot natijalarini o’zaro almashish imkonini berar edi. Shunday qilib xalqaro axborot tarmog’i – World Wide Web (WWW)ga poydevor q o’yildi. 1993 yil Mark Anderson ra h barligida birinchi gipermatnli Mosaic grafik brauzeri ishlab chi q ildi va u Netscape korporasiyasiga o’tib Netscape brauzerini ishlab chi q di. Shunday qilib biz sevgan gazeta va jurnallarimizning oxirgi ma’lumotlarini WWW so’zlaridan boshlangan manzilda ko’rish va uni shu manzildan nusxasini ko’chirib olish mumkin, degan so’zlar ko’prok uchrab turibdi. Shu bilan birga elektron nashrlar tushunchalarining kamrovi oyma-oy kengayib bormo q da. Elektron usulda chop etilgan yangi-yangi jurnallar paydo bo’lmo q da. Internetning asosiy tushunchalari: 1. Router (Yo’naltiruvchi) – internetda ma’lumotlar o q imini qulay va ya q in yo’l bilan manzilga yetkazishni rejalashtiruvchi va amalga oshiruvchi dasturlar majmuidir. Odatda yo’naltiruvchi sifatida maxsus kompyuterdan foydalanish yaxshi natija beradi. 2. Gateway (Shlyuz) – ma’lumotlarni uzatishning turli qaydnoma (protokol)larini internet foydalanadigan elektron pochtaning oddiy qaydnomasi SMTP ga ( Simple Mail Transfer Protocol – elektron pochta uzatishning oddiy qaydnomasi) aylantiradigan kompyuter. Aslida shlyuz – bu dasturlar majmuidir. Bunda shlyuz maqsadida foydalanadigan kompyuterga katta talablar q o’yilmaydi. Buning uchun unda shlyuz vazifasini o’taydigan dasturlar bilan ishlash imkoni bo’lsa bas. 3. Trafik – Internet aloqa kanallari orqali uzatilgan ma’lumotlar o q imi h ajmi. 4. DNS server. DNS (Domin Name Service – domen nomlar xizmati) – IP manzillar va kompyuterlar domen nomlarini aniqlovchi server. 5. Proxy. Internet da ba’zi bir ma’lumotlarga ko’pchilik murojaat q ilgani uchun bu ma’lumotlarga oid serverga ulanish (navbat katta bo’lgani uchun) sekin bo’lishi mumkin. Shuning uchun ko’pchilik murojaat qiladigan serverlar nusxalari boshqa serverlarda ham sa q lanadi. Bunday serverlar Proxy serverlar deyiladi. 6. Protokol – bu kosmpyuterlar orasidagi aloqa o’rnatilishida, ma’lumotlarni qabul qilish va uzatishda foydalaniladigan signallar standartidir. Protokol to’ g’ ri bo’lsagina kompyuterlar o’rtasida aloqa o’rnatiladi. 7. Server – bu boshqa kompyuter yoki dasturlarga xizmat ko’rsatadigan kompyuter yoki dasturdir. Bitta kompyuterda bir nechta server ishlashi mumkin. Masalan, ftp, WWW, elektron pochta serverilari. 8. Mijoz – server resurslaridan va xizmatidan foydalanuvchi kompyuter yoki dasturdir. Masalan, kompyuter fayl-serverning mijozi bo’lishi mumkin (serverda joylashgan fayllardan foydalanishi), shu bilan bir vaqtda elektron pochta dastursida ishlashi mumkin. 9. URL – (Uniform Resoure Locator) Internet ga murojaat qilishning eng oddiy va qulay usuli bo’lib, u manzilni ifodalaydi. Ya’ni bu manzildagi ma’lumotlardan barcha foydalanuvchilar bir paytning o’zida foydalanishi mumkin. 10. Internet xizmati turlari – elektron sa h ifa, elektron pochta, telekonferensiya, fayllarni uzatish, domen nomlari, Telnet, IRC, yoki Chat konferensiya, ma’lumotlarni izlash xizmatlari tavsiflari keltiriladi. 11. Intranet – bu internet texnologiyasi, dastur ta’minoti va protokollari asosida tashkil etilgan, hamda ma’lumotlar bazasi va elektron h ujjatlar bilan kollektiv ravishda ishlash imkonini beruvchi korxona yoki konsern mi q yosidagi yagona informasion mu h itni tashkil etuvchi kompyuter tarmog’i. 12. IP manzil – Internet da kompyuter tarmoqlari Internet manzili yoki IP manzilini belgilash bilan aniqlanadi. IP manzili 32 bit uzunlikda va h ar bir biri 8 bitdan iborat to’rt qismdan tashkil topgan va h ar bir qismi 0 dan 255 gacha bo’lgan qiymatlarni qabul qiladi. Qismlar bir-biridan nu q ta bilan ajratiladi. 1.2 . Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi axborot va moliyaviy telekommunikasiya tarmoqlari MD H da yangi tijorat tarmoqlarini ommaviy ravishda barpo etish 1991 yildan boshlandi va doimiy davom etmokda. Telekommunikasiya xizmatining rivojlanishi xo’jalik va tijorat faoliyatini harakatlantirishning, iqtisodiy rivojlanishning mu h im shartlaridan biridir. Faol marketeng va texnik siyosatni olib boruvchi ayrim tarmoqlarni sharxlab o’tamiz. Relcom tarmog’i. 1990 yilda Atom energiyasi institutining va bir qancha ilmiy tadqiqot institutlari (ITI), UNIX-kompyuterlar tizimini ishlab chi q uvchi mutaxassislar va foydalanuvchilarni birlashtiruvchi uncha katta bo’lmagan tarmoq tashkil etildi. H ozirda Relcom umumiy maqsadlarga mo’ljallangan tarmoq sifatida rivojlanmokda. U ilmiy va tijorat tashkilotlarini, davlat idoralari va muassasalarini birlashtiradi. Relcom minta q a ichida va EUnet, Internet, BitNet abonent tarmoqlarida elektron pochta xizmatini ta’minlaydi. SprintNet tarmog’i. SprintNet ma’lumotlarni uzatish tarmog’i bo’lib, o’nlab mamlakatlarning yuzlab shaxarlariga kirish uzellariga ega. SprintNet tarmog’i axborotlarni katta tezlikda almashish imkonini beradi. Glasnet tarmog’i. Glasnet tarmog’i 1990 yildan boshlab Rossiya a h olisiga va MD H dagi bir qancha davlatlar uchun ja h on Internet kompyuter tarmog’iga kirish xizmatini ta’minlaydi. Xususiy mijozlar va tarmoq xizmatidan foydalanuvchi kichik biznes vakillariga e’tibor berish - Glasnetning ajralib turuvchi xususiyati sanaladi. Sovam Teleport tarmog’i. Sovam Teleport xalqaro kompyuter axborot tarmog’i SanFrancisco/Moscow Teleport (A Q Sh), Cable & Wireless (Buyuk Britaniya) komponiyalari hamda Avtomatlashtirilgan tizimlar instituti (Rossiya) tomonidan 1990 yilda tashkil etilgan. tarmoq joriy vaqt rejimida teleks va telefaks xalqaro axborot almashuv uchun mo’ljallangan. Bank tarmoqlari va banklararo hisob-kitoblar tizimi. Na q d pulsiz aylanmaning katta ahamiyati iqtisod uchun ko’plab banklararo pul o’tkazishni o’zaro hisobga olish tizimi yoki kliring bilan almashtirish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Kliringni q o’llashning nisbatan samarali so h alari quyidagicha: Markaziy Bank tizimida banklararo hisob-kitob, pul mabla g’ larni o’zaro o’tkazishni doimiy takrorlovchi iqtisodiy ji h atdan bir-biriga bog’li q korxonalarga xizmat ko’rsatish, bir xildagi tezkor bitimlarni amalga oshirish. Kelajakda aksionerlik kliring va hisob-kitob tuzilmalarini tashkil etish va ularni ja h on moliya tizimiga birlashtirish - bu Markaziy Bank siyosatining yo’nalishlaridan biri hisoblanadi. Turli mamlakatlarning davlat ichidagi banklararo tizimi. A Q Sh banklari to’lov xabarlarini uzatish uchun quyidagi asosiy kommunikasiya tarmog’idan foydalanadi: FEDWARE- A Q Sh federal za h ira tizimining kommunikasiya tizimi; BANKWARE- xususiy banklar va tijorat korxonalari e h tiyojiga xizmat q iluvchi kommunikasiya tizimi; CHIPS- hisob-kitob palatalari uchun banklararo to’lov tizimi; Yevropa banklarida quyidagi tizimlar keng ko’llaniladi: CHAPS- Buyuk Britaniya banklararo kliring hisob-kitoblari tizimi. BACS- kliring tizimi. SIT- Fransiya markaziy banki ko’magida 15 ta yirik banklar asosida tashkil etilgan tizim. Elektron pochtani q o’llash. Elektron pochta - kompyuterlar orasida xabar uzatishni Lokal va Global asosda tashkil qiladi. Elektron pochtadan fa q at xabarlarni emas, balki fayllarni uzatish uchun ham foydalaniladi. Ular yordamida tezkor usulda bir yoki bir nechta manzillar bilan axborot almashish mumkin. Elektron pochta qutilari soni 1997 yil boshida 250 millionni tashkil etdi. Elektron ma’lumotlar manzil va ma’lumotlar mavzuidan iborat bo’ladi. Manzil q ismi odatda oluvchining manzilgo h ini, jo’natuvchining manzilgo h ini, ma’lumot mavzuini, fayllar xabarlariga ilova q ilinuvchi axborotlarni o’z ichiga oladi. Global kompyuter tarmoqlarining tijoratda q o’llanilishi. Axborot texnologiyalari va zamonaviy texnika yutuqlari bilan o’zaro almashish e h tiyoji global kompyuter tarmoqlarini mamlakatlararo hamkorlik dasturini amalga oshirishning ajralmas qismi qilib q o’ydi. Ilmiy va maorif maqsadlari va biznes uchun ko’plab kompyuter tarmoqlari tashkil etilgan. Ko’plab tarmoqlarni birlashtira oluvchi va dunyo hamjamiyatiga kirish imkoniyatini beruvchi tarmoq - bu Internet. Internet foydalanuvchiga cheksiz axborot resurslarini taqdim etadi. Do’stona grafik interfeys Internet xizmatidan h ar bir kishining foydalana olishi uchun imkoniyat yaratadi. Moliyaviy-iqtisodiy faoliyatdagi global kompyuter tarmoqlari. Zamonaviy axborot texnologiyasiga ega hisoblash texnikasidan va elektron uzatish tizimidan foydalanmay turib zamon talabiga javob beruvchi moliyaviy muassasalarni tashkil etish mumkin emas. Shu bois, bunday muassasalar ham dasturli – apparat kompleksi sifatida, ham elektron shaklda axborot uzatishning kommunikasiya vositasi sifatida eng yirik iste’molchilar hisoblanadi. Tashkilotlarning alohida avtomatlashtirilgan komplekslarini bo g’ lovchi global tarmoqlar milliy va xalqaro darajada hisob-kitoblar o’tkazish imkonini beradi. 1.3 . Internetda informasion xavfsizlik. Ma’lumki internet tarmoqlararo informasiya almashinuvini ta’minlavchi magistiraldir. Uning yordamida dunyo bilimlar manba’iga kirish, q is q a vaqt ichida ko’plab ma’lumotlar yi g’ ish ishlab chiqarishning va uning texnik vositalarini masofadan turib boshqarish mumkin. Shu bilan bir qatorda internetning ushbu imkoniyatlaridan foydalanib turmo q dagi begona kompyuterlarni boshqarish ularning ma’lumotlar bazasiga kirish, nusxa ko’chirish g’ arazli maqsadda turli xil viruslar tarqatish kabi no q onuniy ishlarni amalga oshirsh mumkin. Inter net da mavjud bo’lgan ushbu xavf, informasion xavfsizlik muammolari bevosita tarmoqlarning xususiyatlaridan kelib chi q adi. Bizning oldingi paragraflarda qayd etib o’tganimizdek ixtiyoriy tarmoq xizmatini o’zaro kelishilgan qoida (protokol) asosida ishlovchi juftlik «Server» va «Mijoz» dastur ta’minoti bajaradi. Ushbu protokollar mi q yosida ham «Server», ham «Mijoz» dasturlari ruxsat etilgan amallarini (operasiya) bajarish vositalariga ega. Masalan, NTTR protokoldagi formatlash komandalari Web sa h ifalarida joylashtirilgan tovush, vidio animasiyalar va h ar xil aktiv obyektlar ko’rinishidagi mikrodasturlar. Xuddi shunday ruxsat etilgan operasiyalar, aktiv obyektlardan foydalanib internetda ba’zi bir no q onuniy h arakatlarni oshirish tarmoqdagi kompyuterlarga va ma’lumotlar ba’zasiga kirish hamda ularga ta h did solish mumkin bo’ladi. Bu xavf va ta h did nimalardan iborat: 1. Tarmoqdagi kompyuterlarga ruxsatsiz kirish va uni mas o fadan turib boshqarish. Ularga sizning manfaatingizga zid bo’lgan dasturlarni joylashtirish mumkin. 2. Web sa h ifalarida joylashtirilgan «aktiv obyektlar» agressiv dastur kodlari bo’lib, siz uchun xavfli virus yoki josus dastur vazifasini o’tashi mumkin. 3. Internetda uzatilayotgan ma’lumotlar yo’l yo’lakay aloqa kanallari yoki tarmoq tugunlarida tutib olinishi ulardan nusxa ko’chirilishi, almashtirilishi mumkin. 4. Davlat muassasasi, korxona faoliyati, moliyaviy a h voli va uning xodimlari h aqidagi ma’lumotlarni razvedka qilinishi o’ g’ irlashi va shu orqali sizning shaxsiy h ayotingizga, korxona rivojiga ta h did solishi mumkin. 5. Internetda e’lon qilinayotgan h ar qanday ma’lumot ham jamiyat uchun foydali bo’lmasligi mumkin, ya’ni internet orqali bizning ma’naviyatimizga, madaniyatimizga va e’ti q odimizga zid bo’lgan informasiyalarni kirib kelishi e h timoli ham mavjud. Internet foydalanuvchisi ushbu xavflarni oldini olish uchun quyidagi texnik yechim va tashkiliy ishlarni amalga oshirishi zarur: 1. Shaxsiy kompyuterga va mahalliy kompyuter tarmog’iga hamda unda mavjud bo’lgan informasion resurslarga tashqaridan internet orqali kirishni cheklovchi va ushbu jarayonni nazorat qilish imkonini beruvchi texnik va dasturviy usullardan foydalanish. 2. Tarmoqdagi informasion muloqat ishtirokchilari va ular kuzatayotgan ma’lumotlarni asl nusxasiga mosligini tekshirish. 3. Ma’lumotlarni uzatish va qabul qilishda kiriptografiya usullaridan foydalanish 4. Viruslarga qarshi nazoratchi va davolovchi dasturlardan foydalanish. 5. Shaxsiy kompyuter va ma h alliy kompyuter tarmog’iga begona shaxslarni q o’ymaslik va ularda mavjud bo’lgan ma’lumotlardan nusxa olish imkoniyatlarini cheklovchi tashkiliy ishlarni amalga oshirish. Bundan tashqari informasion xavfsizlikni ta’minlash borasida internet foydalanuvchilari orasida o’rnatilmagan tartib qoidalar mavjud. Ulardan ba’zi birlarini keltiramiz:  H yech q achon h yech kimga internetdagi o’z nomingiz va p a rolingizni aytmang.  H yech q achon h yech kimga o’zingiz va oila a’zolaringiz h aqidagi shaxsiy hamda ishxonangizga oid ma’lumotlarni internet orqali yubormang.  Elektron manzilingiz ( E-mail )dan maqsadli foydalaning. Internet orqali dasturlar almashmang.  Internetda tarqatilayotgan duch kelgan dasturlardan foydalanmang. Dasturlarni fa q at ishonchli egasi ma’lum bo’lgan serverlardan ko’chiring.  Elektron pochta orqali yuborilgan «aktiv obyektlar» va dasturlarni ishlatmang, yoki qo’shimchali o’z-o’zidan ochiluvchi sizga noma’lum arxiv h olidagi ma’lumotlarni ochmang.  Elektron pochta xizmatidan foydalanayotganingizda ma’lumotlarni shifrlash zarur, ya’ni kriptografiya usullaridan foydalaning.  Egasi siz uchun noma’lum bo’lgan xatlarni ochmang.  Egasi ma’lum bo’lgan va uning sifatiga kafolat beruvchi antivirus dasturlardan foydalaning va ularni muntazam yangilab boring.  Internetda mavjud bo’lgan informasion resurslar va dasturlardan ularning mualliflari ruxsatisiz foydalanmang.  tarmoqdagi begona kompyuter va serverlarning IP manzillarini aniqlash va shu orqali ruxsat etilmagan serverlar va informasion resurslarga kirish nusxa ko’chirish, viruslar tarqatish kabi no q onuniy dasturlashtirish ishlari bilan shu g’ ullanmang, bu jinoyatdir. Asosiy adabiyotlar 1. Matrosov S . Ch . i dr . HTML 4.0 v podlinnike. BHV-SPb, 2000. 672 s. 2. Uilton P. JAVASCRIPT. Osnovы. Simvol-plyus. 2002. 1056 s. 3. Kingli-Xyu E., Kingli-Xyu K. JAVASCRIPT 1.5: Uchebnыy kurs. Piter. 1-ye izdaniye. 2002. 4. Tomson L., Velling L. Razrabotka Web-prilojeniy na PHP i MySQL. - K.: "DiaSoft", 2001. - 672 s. Qo’ shimcha adabiyotlar 1. Speynauer S., Kuersia V. Spravochnik Web-mastera. - K: "BHV", 1997. - 368 s. 2. Brandenbau. JAVASCRIPT. Sbornik reseptov dlya professionalov. SPb. 2001. 3. Ratshiller T., Gerken T. PHP4: razrabotka Web-prilojeniy. Piter, 2001. - 384 s. 4. Yarger R., Riz Dj., King T. MySQL i mSQL. Bazы dannыx dlya nebolshix predpriyatiy i Interneta. - SPb: Simvol-Plyus, 2000 - 560 s. 5. Xilayer S., Mizik D. Programmirovaniye Active Server Pages. - M: "Russkaya redaksiya", 1999. - 296 s. 6. Xolzner S. Perl: spesialnыy spravochnik. - SPb: "Piter". 2000. - 496 s. 7. Shvars R., Kristiansen T. Izuchayem Perl. - K: "BHV", 2000. - 320 s.

Internet, web brouzerlar, mijoz va server tushunchasi, URL va domen tushunchasi Kompyuter tarmoqlari . Reja: 1. Kompyuter tarmoqlari tarixi. 2. Internet global kompyuter tarmo g’ i. 3. Mustaqil davlatlar H amdo’stligi axborot va moliyaviy telekommunikasiya tarmoqlari. 4. Internetda informasion xavfsizlik.

Kompyuter tarmoqlari tarixi. Dunyoda ko’plab kompyuter tarmoqlari (KT) ishlab turibdi. Bulardan ba’zilari bilan tanishamiz. 1957 yil ARPA (Advanced Research Projects Agency) tashkiloti tuzildi. 1960 - yillar oxirida DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency), 1969 yilda (AQShning Mudofaa ministrligi tomonidan tashkil qilingan eng eski KTlari hisoblanadi) ARPANet (Advanced Research Projects Agency Network) tajriba tarmog’ini tashkil etish h aqida qaror qabul qildi. Ilk bor TARMOQ 1972 yilda namoyish etildi. U 40 ta kompyuterdan iborat bo’lib, asosiy tuzilish prinsipi TARMOQdagi barcha kompyuterlarning teng xuquqli bo’lishi edi. 1975 yil ARPANet tajriba tarmog’i maqomini harakatdagi (amaliy) TARMOQ maqomiga o’zgartirdi (1989 yil – ARPANet mustaqil TARMOQ sifatida tugatildi). Uning afzalligi – tarkibida turli turdagi kompyuterlar bor TARMOQ bilan ishlash qobiliyatiga egaligidir. U keyinchalik boshqa KTlari bilan birlashtirilib, Internet ning qismi sifatida ishlatila boshlandi. Xozirda u MILNET – Military NET (xarbiy TARMOQ), CSNET – (Computer Science NETWORK) (kompyuter ilmi tarmog’i), NSFNET – (National Science Fondation NETWORK) (milliy fan fondi tarmog’i) tarmoqlar sifatida Internet da ishlatiladi. BITNET (1981) – Because it’s Time Network (bug u ngi kun tarmo g’ i) KT Nyu-York va Yel universitetlari tomonidan ishlab chiqilgan Yevropa, AQSh qit’asi, Meksika va boshqa mamlakatlarni birlashtiruvchi TARMOQ bo’lib, u alohida ajratilgan kanallar bilan aloqa bog’laydi. U OSI – (Open System Interconnection – ochiq xalqaro bo g’ lanish tizimi) va TCP/IP qaydnomalariga mos tushmaydi. Uning bir xususiyati – uzatilgan ma’lumotlar uchun h aq to’lanmaydi. H ukumat tomonidan mablag’ bilan ta’minlanadi. Uning ko’rsatadigan xizmat doirasi fayllarni uzatish, elektron pochta va masalalarning uzoqdan turib ishlashini ta’minlashdan iborat. CSNET (1981) (Computer Science Network – Kompyuter va fan tarmog’i) a’zolik badallari va xizmat uchun to’lovlar hisobidan ishlaydi. U butun dunyo olimlarini birlashtiruvchi tarmoq bo’lib, Internet tarkibiga kiradi va TCP/IP qaydnomaii asosida ishlaydi.

EARN – Europan Akademic Research Network BITMAP tarmog’i bilan bevosita ulangan bo’lib, juda ko’p milliy tadqiqot muassasalarini birlashtiradi. Uning qaydnomasi RSES bo’lib, ajratilgan kanallar orqali ma’lumot almashiniladi, o’z-o’zini xo’jalik hisobida qoplash asosida ishlaydi. EUNET – Europe Union Network (Yevropa kompyuter tarmog’i uyushmasi). Uning markaziy qismi Amsterdamda joylashgan. U asosan UNIX operasion sistemasida va UUCP va TCP/IP da ishlaydi. FIDONET (1984) – shaxsiy kompyuterlar bilan MS va PS DOS boshqaruvida ishlaydigan TARMOQ. Fayllarni telefon simlari orqali uzatadi va UNIX operasion sistemasida ishlaydigan kompyuterlar bilan bog’lanishi mumkin. Fayllarni, bildirishlarni va yangiliklarni UUCP/USWET tarmoqlari bilan uzatishi mumkin. INTERNET – International Network (xalkaro kompyuter tarmog’i) butun dunyo kompyuter tarmog’idir. U ko’p KTtlarni birlashtiradi va TCP/IP qaydnomalari asosida ishlaydi va kompyuter tarmoqlarini tarmoqlararo interfeys – GATEWAY (shlyuz) orqali birlashtiradi. Bu tarmoq turli davlat korxonalari, o’kuv yurtlari, xususiy korxonalar va shaxslarning yangi kompyuter texnologiyalari yaratish, joriy qilish va ularning shu so h adagi h arakatlarini birlashtirish uchun xizmat qiladi. H ozirda u butun dunyo q it’alarini o’ziga birlashtiradi, Internet tarkibidagi ba’zi kompyuter tarmoqlari – CSNET, NSFNET, o’z navbatida, katta-katta tarmoqlar bo’lib, o’zlari ham bir necha tarmoqlardan tashkil topgan. Internetning ishini koordinasiya qilishni NIC (Network Information Centry) Stenford universitetidagi SRI (Stanford Researsh Institute), ko’pincha SRI – NIC deb yuritiluvchi markaz tomonidan boshqariladi. Internetda TELNET (telefon tarmog’i) uzo qq a uzatish, FTP (File Tranferd Protocol) faylini uzatish, SMTP (Simple Mail Transport Protocol) oddiy pochta jo’natish qaydnomalaridan elektron pochta uchun foydalaniladi. Domenlarni nomlash tizimi – DNS (Domen Name Systems) ko’llaniladi. MSI Mail – savdo-soti q uchun mo’ljallangan ICT ham Internet bilan bog’langan bo’lib, o’z mijozlariga pochta, faksimil va teleks xizmatini ko’rsatadi.

NSFNET – A Q Shning milliy ilmiy fondi tarmog’i, A Q Shdagi minglab ilmiy – tadqiqot institutlarini, korporasiya va h ukumat idoralarini birlashtiradi. U Amerikadagi eng yirik superkompyuterga ulangan bo’lib, murakkab masalalarni yechishda undan foydalanish imkoniyatini beradi. USENET (1979) – yangiliklar va elektron pochtaning xalqaro tarmog’i. Universitetlar o’rtasida alo q a o’rnatish maqsadida ish boshlangan bu tarmoq xozirda A Q Shning deyarli barcha universitetlarini KT orqali birlashtiradi. H atto undan foydalanuvchilar juda ko’payib ketganligi tufayli, grafikning ancha qismini UUNET tarmog’i ga topshirgan. UUNET tarmog’i asosan shu maqsad uchun ham yaratilgan. UUNET – savdo–soti q bilan bog’li q bo’lmagan tarmoq bo’lib, u USENET yangiliklarini UNIX da boshlang’ich matnlarni olishni va boshqa ishlarni bajarishni ta’minlaydi. U Internet bilan tarmoqlararo interfeysga ega. UUCPNET – Unix-to Unix Copy – xalqaro elektron pochta bo’lib, ma’lumotlar UUCP nomli dasturlar yordamida uzatiladi. UUCP – uzatish uchun qaydnoma, kommunikasiya maqsadlari uchun fayllar to’plami, kommunikasion dasturlar uchun esa buyruqlar to’plamidir. Undan elektron pochtalar yuborish va telekonferensiyalarda qatnashish maqsadlarida keng foydalaniladi. 1.1 . Internet – global kompyuter tarmog’i 1983 yilda - Internet tashkil etildi. Internet-axborotlar bilan mustaqil almashish imkonini yaratdi. Internet (International Network – xalqaro kompyuter TARMOQ) butun dunyoni qamrab olgan global kompyuter tarmog’idir. 1 990 yillar o’rtalarida Internet biznes-ishlovlar bilan ishlash uchun ko’llanila boshladi. Biro q , bu borada turli muammolar mavjud edi. Internetning statistik ma’lumotlari quyidagicha: 1981 y.- Internet ga 213 ta kompyuter ulangan; 1983 y.- Internet ga 562 ta kompyuter ulangan; 1986 y.- 5089 ta kompyuter ulangan; 1992 y.- 727000 ta kompyuter ulangan; 1995 y.- 20-40 million kompyuter birlashdi.

H ozirgi kunda Internet dunyoning 150 dan orti q mamlakatlarida 100 milionlab abonentlarga ega. H ar oyda tarmoq mi q dori 7-10%ga ortib bormo q da. Internet dunyodagi turli xil ma’lumotlarga oid axborot tarmoqlari o’rtasidagi o’zaro alo q ani amalga oshiruvchi yadroni tashkil qiladi. Internet q achonlardir fa q at tadqiqot va o’ q uv guru h larigagina xizmat q ilgan bo’lsa, h ozirgi k u nga kelib, u ishlab chiqarish doiralari orasida keng tar q almo q da. Kompaniyalarni Internet tarmog’ining tezkorligi, arzon, keng q amrovdagi alo q a, hamkorlik ishlaridagi qulaylik, hammaning ishlashi uchun imkon beruvchi dastur hamda ma’lumotlarning noyob bazasi ekanligi o’ziga tortmo q da. Arzon xizmat narxi evaziga foydalanuvchilar A Q Sh, Kanada, Avstraliya va boshqa ko’pgina Yevropa mamlakatlarining tijorat yoki notijorat axborot xizmatlariga yo’l topadilar. Internet ning erkin kiriladigan arxividan insoniyat faoliyatining barcha jab h alarini qamrab oladigan axborotlarni, yangi ilmiy yangiliklardan tortib, to ertangi k u ngi ob- h avo ma’lumotigacha bilib olish mumkin. Ayni q sa, kundalik kommunikasiyaga muxtoj shaxslar, tashkilot, muassasalar uchun ko’pincha telefon orqali to’ g’ ridan to’ g’ ri alo q a nisbatan Internet infrastrukturasidan foydalanish anchagina arzon tushadi. Bu narsa, ayni q sa, chet ellarda filiallari mavjud bo’lgan firmalar uchun qulaydir, chunki Internet ning konfidensial noyob alo q alari butun dunyo bo’yicha imkoniyatga ega. Shu bilan bi r ga yana bir narsani ta’kidlash lozimki internetga gipermatn tushunchasi kirib keldi. 1965 yil Nelson gipermatn so’zini q o’lladi. Van Dam va boshqalar 1967 yilda gipermatn ta h rirlovchisini tuzib chi q di. Nelson 1987 yil ma’lumotlarning gipermatn ta h rirlovchisini tuzib chi q di. Jeneva SERN (CERN) da ishlovchi fizik Tim Bernes Li 1990 yil gipermatnli loyi h ani taklif etdi. Bu loyi h a fizik olimlarga Internet orqali tadqiqot natijalarini o’zaro almashish imkonini berar edi. Shunday qilib xalqaro axborot tarmog’i – World Wide Web (WWW)ga poydevor q o’yildi. 1993 yil Mark Anderson ra h barligida birinchi gipermatnli Mosaic grafik brauzeri ishlab chi q ildi va u Netscape korporasiyasiga o’tib Netscape brauzerini ishlab chi q di. Shunday qilib biz sevgan gazeta va jurnallarimizning oxirgi ma’lumotlarini

O'xshashlar

Kompyuter grafikasi tushunchasi
Kompyuter tarmoqlari . Butun jahon Internet tarmog’i va undan foydalanish
Kompyuter tizimi va tarmoqlari
Internet tarmog’i. Internet Explorer dasturida ishlash. El-ektron pochta
Web-sahifalar va ularni yaratish vositalari.