logo

Linux operatsion tizimi,uning imkoniyatlari va qo`llanilish doiralari.

Yuklangan vaqt:

11.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

26.35546875 KB
Mavzu: Linux operatsion tizimi,uning imkoniyatlari va qo`llanilish
doiralari.
                                    Reja:
Kirish.
1. Linux operatsion yaratilish tarixi
2.Linux operatsion tizimi imkoniyatlari
3.Linux operatsion tizim harakterli hossalari
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar. Kirish.
Operatsion tizim (OT) Kompyuterning asosiy dasturi. Bu sizga dasturlarni ishga
tushirish,   ularning   ishini   tartibga   solish,   ular   o'rtasida   xotirani   taqsimlash,   diskka
kirishni tashkil etish, printer, klaviatura, sichqoncha bilan ishlash imkonini beradi.
Multitasking sizga bir nechta dasturlar  bilan parallel ishlash imkonini beradi  - bu
dasturlarning soni faqat tizimning kuchiga bog'liq, agar etarli xotira mavjud bo'lsa,
dasturlarni ko'proq va ko'proq ishga tushirishingiz mumkin ... Eng keng tarqalgan
ko'p   vazifali   operatsion   tizim   Microsoft   Windows   hisoblanadi.   Shaxsiy
kompyuterlar   uchun   boshqa   operatsion   tizimlar   qatoriga   Unix   oilasidan   Linux
(Linux),   shuningdek,   IBM   kompaniyasining   BeOS   va   OS   /   2   tizimlari   o'sib
borayotgan   mashhurlik   kiradi.   Macintosh   kompyuterida   -   macOS   tizimidan
foydalaning.   Odatda   OS   qattiq   diskda   saqlanadi.   Tizim   diski   -   Bu   operatsion
tizimning   asosiy   modullari   va   uning   imkoniyatlarini   kengaytiruvchi   xizmat
dasturlari   saqlanadigan   disk.   Kompyuter   yoqilganda,   OT   avtomatik   ravishda   o'z
dasturlarini   tizim   diskidan   operativ   xotiraga   yuklaydi   va   boshqaruvni   unga
o'tkazadi. Kompyuter arxitekturasi Arxitektura - bu kompyuter konstruktsiyasining
eng   umumiy   tamoyillari   bo'lib,   ular   ishning   dasturiy   boshqaruvini   va   asosiy
funktsional   birliklarning   o'zaro   ta'sirini   amalga   oshiradi.   Bu   darajada   zamonaviy
radiotexnika   va   mikroelektronikaning   2   sxemali   echimlarini   bilish   shart   emas.
Ikkinchisi, odatda, informatika chegarasidan tashqarida, bu faqat kompyuterlarning
jismoniy elementlarini ishlab chiquvchilar tomonidan talab qilinadi. Bu arxitektura
kontseptsiyasiga   taalluqli   bo'lgan   kompyuter   tuzilishida   keng   tarqalgan   narsa.
Shuni ta'kidlash kerakki, bunday umumiylikning maqsadi, oxir -oqibat, tushunarli
bo'lgan   istakdir:   bitta   oiladagi   barcha   mashinalar,   ularning   qurilmasi   va   ishlab
chiqaruvchisidan   qat'i   nazar,   bitta   dasturni   bajarishi   kerak.   Linux   operatsion
tizimi   1991   yil   X е lsinkidagi   univ е rsit е tlardan   birida   taxsil   oluvchi   talaba   Linus
Torvaldsning   dis е rtatsiya   ishi   natijasida,   UNIX   op е ratsion   tizimi   asosida   yangi
op е ratsion   tizimi   sifatida   yuzaga   k е ldi.   Avvaliga   Torvalds   yangi   operatsion
tizimni   Freax   (inglizcha "free", "freak" so’zlari hamda UNIX oilasiga mansubligini
bildiruvchi "X" xarflari birlashmasi)  deb atamoqchi edi. Biroq kernel   birinchi bor joylashtirilgan        FTP   serverning   administratori   hamda   Tordaldsning   do’sti   Ari
Lemka   kernelga   tegishli   jildni   linux   deb   nomladi.   Shu-shu   bu   operatsion   tizim
ushbu nom bilan atala boshlandi. 1.Op е ratsion   tizim   Int е rn е t   tarmog’iga   joylashtirishi   natijasida   t е z   orada   o’z
foydalanuvchilari   va   muxlislariga   ega   bo’ldi   va   ko’pgina   dasturchi
(programmist)larni   o’ziga   jalb   qilishi   Linux   op е ratsion   tizimining   k е skin
rivojlanishi uchun katta omil sifatida xizmat qildi.
Bugungi   kunda   dunyo   miqyosidagi   op е ratsion   tizimlar   ichida   o’ziga   xos   o’riniga
egadir.   Buning   asosiy   sabablaridan   biri   shuki,   Linux   erkin   tarqatiladigan
ta’minotlardan   biridir,   ya’ni   har   bir   foydalanuvchi   dastlabki   tizim   kodlarini
Int е rn е t   tarmog’i   orqali   yoki   bo’lmasa   kompakt-diskdagi   nusxasini   sotib   olish
imkoniyatiga   ega.   Bu   op е ratsion   tizimning   2   ta   ishlash   uchun   mo’ljallangan
int е rf е yslari bo’lib, ular GUI (Graphic User Interface) - grafikali int е rfays hamda
CLI (Command Line Interface) - konsol, ya’ni komandalar qatoridan iboratdir.
Linux   OTining ishchi stoli ko’rinishi.
Linux   —   bu   shaxsiy   kompyuterlar   va   ishchi   stansiyalar   uchun   Unix   —   turkumli
operatsion sistema. Bu tarmoqli darchali grafik sistemasiga ega bo’lgan X Window
System   sistemasi   bo’lib,   ko’p   qo’llaniladigan,   yaxshi   himoyalangan   tarmoqli
operatsion sistema hisoblanadi.
Linux   О T   Internet   tarmog’idagi   ochiq   sistemalar   va   protokollar   standartlarini
qo’llab-quvvatlaydi   hamda   Unix,   Dos,   MS   Windows   sistemalariga   mos   keladi.
Sistemaning   barcha   komponentiari,   dastlabki   matnlar   bilan   birgalikda
chegaralanmagan holda barcha  foydalanuvchilarga ochiq nusxa  olish va  o’rnatish
uchun litsenziya bilan birga tarqatiladi.
Linux  О T Internet PC Pentium Pro platformalarida keng tarqalgan va qator boshqa
platformalarda ham joy egallamoqda (DEP AXP, Power Macintosh va h.k.).
Linux   О T   Xelsinki   universitetida   Linus   Torvalds   (Linus   Torvalds)   tomonidan   va
Internet   tarmog’idan   foydalanuvchi   minglab   odamlar,   tadqiqot   markazlarining
xodimlari,   fondlar,   universitetlar   va   h.k.   lardan   tashkil   topgan   hamda   son- sanog’iga   yetib   bo’lmaydigan   juda   keng   miqyosdagi   jamoa   tomonidan   ishlab
chiqilgan.
Foydalanuvchilarning ko’p qismi GNU/Linuxni o’rnatish uchun distributivlar bilan
foydalanishadi.   Distributiv   –   bu   nafaqat   programmalar   to’plamidir,   balki
foydalanuvchilarning   bir   qator   masalalarining   yechimi,   birlashtirilgan   yakka
sistemalar   markaziy   o’rnatgichi,   boshqarish   va   yangilash   paketlari ,
moslashtirishlar   va   texnik   yordamlar   majmuasidir.   Dunyoda   eng   ko’p   tarqalgan
distributivlar:

amerikaliklarning Red Hat va uninig bepul vorisi Fedora Core;

nemislarning SuSE;

frantsuzlarning Mandriva (eski nomi Mandrake);

ayni bir xalqqa ta’luqli bo’lmagan Debian GNU/Linux;

keksa distributivlardan biri bo’lmish Slackware;

nisbatan yosh va aktiv rivojlanuvchi Gentoo;
juda   yosh,   lekin   istiqbolli   Ubuntu   Linux.
2.Linux   О T tomonidan beriladigan imkoniyatlar
Ham   ish   joyida,   ham   uyda   foydalanish   uchun   legal   (ochiq)   ravishda   zamonaviy
OSga ega bo’lish imkoniyatini beradi; 
tez harakatlanish darajasiga ega;

mustahkam, barqaror, uzilishlarsiz ishlaydi;

viruslar ta’siridan xoli;

zamonaviy   РKlаr   imkoniyatlaridan   to’la   foydalanishga   imkoniyat   beradi
hamda   Dos   va   MS   Windowslarga   xos   bo’igan   kompyuterlar   xotirasi   va
protsessorlar resurslaridan foydalanishdagi   cheklanganlikni olib tashlaydi ;

ko’p   vazifalilik   va   ustuvorliklarni   samarali   boshqaradi,   fanga   oid   vazifalar
(uzoq   hisoblash,   modem   orqali   elektron   pochtani   jo’natish,   disketlarni
formatlash va h.k.) interaktiv ishlashga xalal bermaydi;

kompyuterni  lokal  va global  tarmoqlarga, shu jumladan «Internet» ga oson
integratsiya   qilishga   imkon   beradi;   Novell   va   MS   Windows   asosidagi
tarmoqlar bilan ishlaydi;

Unix,   MS   Dos   va   MS   Windowslarning   turli   versiyalardagi   boshqa
OTlarning   to’ldirilgan   formatda   berilgan   amaliy   dasturlarini   bajarish
imkoniyatini beradi;

Unix   dunyosida   jamlangan   va   dastlabki   matnlar   bilan   birga   ochiq
tarqatilayotgan   juda   ko’p   sonli   turli   dasturiy   paketiardan   foydalanish ga
imkon yaratadi;

Linux hamda boshqa OT da ishlashga yaroqli,   obyektga oriyentirlashtirilgan ,
ko’p   darchali   matnli   yoki   grafik   interfeysli   kliyent-server   klassidagi
sistemani   ham   kiritgan   holda   istalgan   darajadagi   murakkab   amaliy dasturlarni   ishlab   chiqish   uchun   instrumental   vositalarning   boy   to’plami
bilan ta’minlaydi;

foydalanuvchiga   va,  ayniqsa,   ishlab  chiquvchiga   barcha   komponentlarning,
OT   yadrosini   ham   qo’shgan   holda,   boy   hujjatlar   va   dastlabki   matnlar
ko’rinishida ajoyib o’quv bazasini beradi;

barcha   xohlovchilarga   ishlab   chiqishda   o’z   kuchini   sinab   ko’rishga,   Linux
OT   chiquvchilarining   istalgani   bilan   Internet   orqali   muloqot   qilish   va
birgalikda   ishlash   hamda   ushbu   sistemaga   hammuallif   bo’lib   o’z   hissasini
qo’shishga imkon beradi.
Linux   OT   kimga   va   nima   uchun   kerak   bo’ladi?   Ko’p   toifadagi   foydalanuvchilar
turli sabablarga ko’ra Linux ni qo’llashdan manfaatdor bo’lishlari mumkin.
Linux — to’laqonli 32- razryadli (64-razryadlisi DEC AXP platformasida bo’ladi)
operatsion sistema bo’lib, kompyuterni to’la quvvat bilan ishlatadi. Linux IBM PS
shaxsiy kompyuterni haqiqiy ishchi stansiyaga aylantiradi. Shaxsiy kompyuterning
narxi ishchi stansiya narxidan juda past turadi.
Bu   yerda   narx   bo’yicha   yutuq   juda   katta,   chunki   asbob-uskunalar   bo’yicha
tejamkorlikdan   tashqari ,   Linux   ning   dasturiy   ta’minoti   ochiq   litsenziya   bilan
beriladi   va   u   sistemadan   bepul   nusxa   olishni   cheklamaydi.   Yadro,   muharrirlar,
translyatorlar,   SUBD,   tarmoq,   grafik   interfeyslar,   o’yinlar   va   boshqa   ko’plab
dasturlar ta’minoti minglab megabayt hajmda bepul va qonuniy asosda beriladi.
Qaroqchilik   bozorida   dasturlar   uchun   haq   to’lamaslik   odatiy   ish   bo’lib   qolgan.
Ammo   Linux   butunlay   boshqacha,   undan   foydalanuvchilarni   hech   kim   ta’qib
qilmaydi, buning ustiga hujjatlarni to’la berishadi.   Yana shunisi ham borki , barcha
dasturlarning   dastlabki   matnlari   ham   beriladi.   Bu   qaroqchilarning   tushlariga   ham
kirmagan. Linux   foydalanuvchilar   va   amaliy   sistemani   ishlab   chiquvchilarda   katta   qiziqish
uyg’otadi. O’zingiz bir faraz qilib ko’ring, bir necha shoxobchalardan iborat firma
hududiy   jihatdan   shaharning   turli   tumanlarida   va,   hattoki,   boshqa   shahar   va
mamlakatlarda   joylashgan.   Asosiy   korxonada   ma’lumotlar   bazasi   serveri   ishlab
turibdi, mijozlar — shoxobchalarda ish joylari — tarmoq orqali server bilan o’zaro
aloqa   qilib   turibdilar.   Bunday   sistema   Linux   da   tez,   arzon   va   qulay   amalga
oshirilmoqda. Linux ning barqarorligini yodga oling. Mana shu yerda u juda qo’l
keladi!
Linuxning OT sifatidagi xarakterli xossalari
• Ko’p vazifalilik: bir vaqtning o’zida ko’p dasturlar bajariladi.
• Ko’p foydalanuvchilar bir vaqtning o’zida bitta kompyuterdan foydaianadi.
• Protsessorning himoyalangan rejimi: (386 protected mode).
• Protsess xotirasi himoyasi: dasturdagi uzilish sistemaning osilib qolishini keltirib
chiqarmaydi.
•   Tejamli   yuklash   (zagruzka):   Linux   diskdan   dastur   haqiqatdan   ham   bajaradigan
qismlarnigina o’qiydi.
•   Bajariladigan   dastur   nusxalari   orasida   yozuv   bo’yicha   sahifalarning   bo’linishi.
Bu,   dastuming   protsesslar   —   nusxalari   bajarilayotgan   paytda   aynan   o’sha   bitta
xotiradan   foydalanish   mumkinligini   anglatadi.   Bunday   protsess   xotiraga   yozib
oiishga   urinayotgan   paytda,   yozib   olinayotgan   4   kilobaytli   sahifa   bo’sh   joyga
nusxa qilib olinadi. Bunday xususiyat tezkorlikni oshiradi va xotirani tejaydi.
• Sahifalarni tuzishni o’z ichiga olgan virtual xotira (ya’ni xoti radan diskka noaktiv
protsessning hammasi emas, balki kerak bo’lgan sahifa siqib chiqariladi); diskning
mustaqil   qismlaridagi   yoki   faylli   sistemalarning   fayllaridagi   virtual   xotiraning
hajmi   2 Gbayt;   dasturlar amalga oshirilayotgan paytda virtual xotira o’lchovining
o’zgarishi. •   Dasturlar   va   diskli   KEShning   umumiy   xotirasi:   bo’sh   xotiraning   hammasidan
disk bilan almashuvni buferizatsiya qilish uchun foydalaniladi.
• Dinamik to’ldiriladigan taqsimlanadigan kutubxonalar.
•   Post-mortem   analizi   uchun   gam   dasturlar:   otladchik   tomonidan   nafaqat
bajarilayotgan, balki avariyaviylik bilan tugagan dasturni ham tahlil qilishga imkon
beradi.
• POSIX standarti bo’yicha sertifikatsiyalash, dastlabki matnlar darajasida System
V va BSD standartlari bilan muvofiqlashtirilganligi.
•   IBCS2   orqali   to’ldirilgan   dasturlar   bo’yicha   SCO,   SVR3,   SVR4   bilan
muvofiqlashtirilgan sig’ishtirish emulyatori.
•   Barcha   dasturlarning   dastlabki   matnlari   mavjudligi.   Bunga   yadro   matniari ,
drayverlar,   tuzib   chiqish   va   ilovalar   matnlari   ham   kiradi.   Ushbu   matnlar   erkin
tarqatiladi.   Hozirgi   davrda   bir   qancha   firmalar   tomonidan   Linux   uchun   qator
kommersiyaga   oid   dasturlar   dastlabki   matnlarsiz   ta’minlanmoqda,   lekin   nimaiki
bo’sh bo’lsa, bo’shligicha qolaveradi.
• POSIX standartida vazifalarni boshqarish.
•   Yadroda   protsessorning   emulyatsiyasi,   shuning   uchun   ilova   (qo’shimcha)
soprotsessorning   emulyatsiyasi   to’g’risida   qayg’urmasa   ham   bo’ladi.   Albatta,
soprotsessor mavjud bo’lsa, aynan u ishlatiladi.
• Milliy alfavit va bitimlarni qo’llab-quwatlash, shu jumladan rus tilini, yangilarini
qo’shib olish imkoniyati.
•   Ko’plab   virtual   konsollar:   bitta   displeyda   bir   vaqtning   o’zida   klaviaturadan
o’tkaziladigan mustaqil ishlar seanslari. •   Ko’p   tarqalgan   qator   fayllar   sistemalarini   qo’llab-quvvatlash   (MINIX,   Xenix,
System V fayl sistemalari); 4   Terebayt   hajmga va 255 belgigacha nomlari bo’lgan
fayllarga ega, o’z yetakchi fayllar sistemasining mavjudligi.
•   DOS   (yoki   OS/2FAT)   bo’limlariga   ochiq   kirish:   DOSning   Linux   fayl
sistemasining   qismiga   o’xshaydi;   VFAT   (WNT,   Windows   95)ni   qo’   llab   -
quvvatlash.
•   Linuxni   DOS   fayl   sistemasiga   o’rnatish   imkonini   beradigan   UMSDOS   maxsus
fayl sistemasi.
• HPFS-2 OS/22.1 fayl sistemasiga kirish (faqat o’qish).
• CD-ROMning barcha standart formalarini qo’llab-quvvatlash.
• TCRIP tarmog’ini, Ftp, Telnet, NFS va h.k. ham kiradi, qo’llab-quvvatlash.
Bir necha dasturlarning bir vaqtning ichida bajarilishi qanday ko’rinishga ega?
Virtual   multikonsol   deb   atalmish   narsa   bir   displeyda   bir   necha   konsollar   ishini
tashkillashtirish   imkonini   beradi.   Birinchi   konsolda   translyatsiya   protsessi   ishga
solinadi.   Alt-F2   klavishlari   kombinatsiyasi   bilan   ikkinchi   konsolga   o’tish   ro’y
beradi.   Translyatsiya   davom   etadi,   lekin   ayni   vaqtda   birinchi   konsol   displey
ekranida   ikkinchi   konsolning   yangi   tasviri   bilan   almashtiriladi.   Masalan,   unda
matn   muharriri   ishga   tushiriladi.   Alt-F3   kombinatsiyasi   bilan   uchinchi   konsolga
o’tiladi,   unda   otladchik   ishga   solinadi   va   h.k.   Odatda,   sistemada   8   ta   konsol
bo’ladi,   lekin   64   tagacha   o’rnatish   mumkin.   Istalgan   vaqtda   xohlagan   konsolga
o’tish mumkin.
Alohida konsolda ham matnli, ham grafikali dastur ishlatish mumkin.
Bo’sh  turgan  konsollarning  birida   XWindows  System   darchali   sistemasini   qo’yib
yuborish mumkin. Ekranda darcha ochasiz va DOOM o’yinini o’ynaysiz. Tarmoq orqali partnyor bilan o’ynash mumkin. Boshqa darchalarda — ma’lumotlar bazasi,
pochta, muharrir, translyatsiya va h.k.
Shunday   qilib,   bir   vaqtning   o’zida   ko’p   konsollar   ishlaydi,   ulardan   birida   esa   X
Windows Systemning ko’p darchalari ham bor.
Bundan   tashqari,   sistemada   bir   vaqtning   o’zida   fon   jarayonlari   ishlaydi,   ular
displeyga   ma’lumot   bermaydilar,   lekin   o’z   ishlarini   qiladilar,   masalan,   modem
orqali ma’lumot beradilar, printerda yozadilar, tarmoq bo’ylab pochta jo’natadilar
va h.k. Fon jarayonini foydalanuvchining o’zi  ham  keltirib chiqarishi  mumkin va
vujudga  kelgan  sharoitga  binoan  OS  ham  paydo   qilishi   mumkin  (jo’natish  uchun
pochta   bo’lganda,   yozish   uchun   ma’lumot   bo’lganda,   modem   orqali   aloqa   vaqti
boshlanganda va h.k.).
Linux   ko’p   protsessorli   mashinalarda   (32   protsessorgacha)   hisoblab   berilgan
materiallarning fizik jihatdan paralelligini yo’qotishni ta’minlaydi, lekin buning bir
vaqtning   o’zida   bir   necha   dasturlarning   bajarilishiga   aloqasi   yo’q.   Operatsion
sistema   bir   vaqtning   o’zida   bitta   protsessorda   bir   necha   vazifalarni   bajarish
imkonini   beradi,   bunda   bir   sekundning   o’zida   yuzlab   marta   bir   vazifadan
ikkinchisiga   o’tkazib   turadi.
Xulosa.
LINUX-operatsion   sistemasining   boshqa   OS   lardan   farqli   jihatlari.   Uning
hujjatlashtirilishi, dasturiy   ta’minoti
Erkin   nusxa   ko’chirishga   ruxsat   beradigan   litsenziyaga   ega   bo’lgan   boshqa   qator
operatsion sistemalar mavjud. Ular ichida Rossiyada Free BCD sistemasi  ko’proq
ommalashgan.
Tajribali   mutaxassis   uchun   Linux   o’zlashtirishda   yengil   va   ishlatishda   qulay
hisoblanadi.   Tarixan   Unix   kodlaridan   paydo   bo’lgan   Free   BCDdari   farq   qilgan
holda Linux sistemasi yadrosi yangidan yozilgan. Ikkala   OT   ham,   biri   qaysi   bir   jihati   bilan   ikkinchisidan   yaxshiroq   va   aksincha
bo’lgani holda, a’lo sifatli sistema hisoblanadi. Ikkala sistema aktiv rivojlanmoqda,
tez va qayta-qayta yetakchilik roli bilan almashib turishlari mumkin.
Siz   qaysi   birini:   Linux   yoki   Free   BSD   ni   tanlashingizga   qaramay ,   tanlov   yaxshi
bo’ladi.
Linux va Free BSD rivojlanish konsepsiyalariga ko’ra bir-biridan katta farq qiladi.
Buning ustiga, operatsion sistemalar orasida Linux umuman o’z falsafasi jihatidan
noyob hodisa.
Bu   foydalanuvchilar   uchun   yaratilgan   sistema.   Linux   xohlagan   odam   chegarasiz
nusxa   olishi   mumkin   bo’lgan   shunchaki   bir   erkin   sistema   emas.   U   erkin   ochiq
ishlov   beriladigan   sistema   bo’lib,   har   bir   kishi,   qayerda   yashashidan   qat’i   nazar,
ozmi-ko’pmi o’z hissasini qo’shgan bo’lsa, Linux hammuallifi bo’lishi mumkin.
Dunyoda Linux Free BSDdan ko’ra ko’proq ommalashgan. Ba’zi hisoblarga ko’ra,
1995-yilda Linux o’rnatilgan vositalarning soni 10 millionga yetgan. Linux Journal
jurnali   nashr   etiladi.   Linuxli   kompakt-disklarning   o’nlab   turli   versiyalari
sotilmoqda.   Global   tarmoqlar   orqali   Linux   bo’lgan   yuzlab   arxivlarga   kirish
mumkin.   Linux   arxivning   chiquvchi   trafiki   shimolda   sunsine.unc.edu   bir   kunda
o’nlab gigabaytni tashkil etadi. Ushbu arxiv bilan kechayu kunduz har bir daqiqada
yuzlab   foydalanuvchilar   ishlaydilar   va   yana   boshqa   minglab   foydalanuvchilarga
xizmat qilish uchun sunsite tomonidan Linux arxivining ko’zguli nusxalari tashkil
etilgan.
AQSH,   Yevropa,   Yaponiya,   Avstraliyada   Linux   User   Groups   (foydalanuvchilar
assotsiatsiyasi)   ko’piab   paydo   bo’lmoqda.   Linux   bo’yicha   muntazam   ravishda
xalqaro   konferensiyalar   o’tkazilmoqda.   1994-yil-30   noyabr   —   2-dekabrda
Vashingtonda   6-OSW   (Open   Systems   World)   —   xalqaro   ochiq   sistemalar
konferensiyasida Linux sistemasi seksiyasi ham ish olib bordi. Ayni vaqtda Novell
App   Ware,   Windows   NT,   Solaris,   SCO   Unix   seksiyalari   ishladi.   O’sha   davrdan beri   Linux   Unix   bo’yicha   o’tkaziladigan   xalqaro   anjumanlarning   mavzusi   bo’lib
qoldi.   Unix   95   Expoda   Linuxga   bo’lgan   qiziqish   g’oyat   katta   bo’ldi,   Linux
stendlari joylashgan — Red Hat, Caldera, DEC/ Linux Journal pavilonlariga o’tish
juda qiyin edi.
Shunga   muvofiq,   Linux   bo’yicha   materiallar   ko’proq   va   kirish   osonroq.   Linuxga
oid   arzon   CDROM   (kornpakt-disk)larning   xillari   ham   ko’p:   atigi   bir   necha   o’n
dollarga minglab megabaytli, yuqori sifatli dasturlarni olish mumkin. Foydalanilgan adabiyotlar va manbalar:
1. Hennessy,   J.   L.,   &   Patterson,   D.   A.   (2017).   Computer   Architecture:   A
Quantitative Approach. Morgan Kaufmann.
2. Tanenbaum, A. S., & Bos, H. (2014). Modern Operating Systems. Pearson.
3. Sodani,   A.,   &   Taneja,   P.   (2012).   Advanced   Computer   Architecture   and
Parallel Processing. PHI Learning.
4. Flynn,   M.   J.   (1996).   Computer   Architecture:   Pipelined   and   Parallel
Processor Design. Jones and Bartlett Publishers.
5. Shen,   J.   P.,   &   Lipasti,   M.   H.   (2017).   Modern   Processor   Design:
Fundamentals of Superscalar Processors. Waveland Press.
6. Hwu,   W.   W.,   &   Chang,   S.   (2011).   Advanced   Computer   Architecture:
Parallelism, Scalability, Programmability. McGraw-Hill Education.
7. Hagersten,   E.,   &   Black-Schaffer,   D.   (2011).   Computer   Architecture   and
Parallel Processing. Springer.
8. Hill,   M.   D.,   &   Jouppi,   N.   P.   (2006).   Readings   in   Computer  Architecture.
Morgan Kaufmann.
9. Asanović,   K.,   Bodik,   R.,   Catanzaro,   B.   C.,   Gebis,   J.   J.,   Husbands,   P.,
Keutzer,   K.,   ...   &   Patterson,   D.   A.   (2009).   The   landscape   of   parallel
computing   research:  A  view   from   Berkeley.  Technical   Report   UCB/EECS-
2006-183, EECS Department, University of California, Berkeley.
10. Intel Developer Zone: https://software.intel.com/
11. AMD Developer Central: https://developer.amd.com/

Mavzu: Linux operatsion tizimi,uning imkoniyatlari va qo`llanilish doiralari. Reja: Kirish. 1. Linux operatsion yaratilish tarixi 2.Linux operatsion tizimi imkoniyatlari 3.Linux operatsion tizim harakterli hossalari Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish. Operatsion tizim (OT) Kompyuterning asosiy dasturi. Bu sizga dasturlarni ishga tushirish, ularning ishini tartibga solish, ular o'rtasida xotirani taqsimlash, diskka kirishni tashkil etish, printer, klaviatura, sichqoncha bilan ishlash imkonini beradi. Multitasking sizga bir nechta dasturlar bilan parallel ishlash imkonini beradi - bu dasturlarning soni faqat tizimning kuchiga bog'liq, agar etarli xotira mavjud bo'lsa, dasturlarni ko'proq va ko'proq ishga tushirishingiz mumkin ... Eng keng tarqalgan ko'p vazifali operatsion tizim Microsoft Windows hisoblanadi. Shaxsiy kompyuterlar uchun boshqa operatsion tizimlar qatoriga Unix oilasidan Linux (Linux), shuningdek, IBM kompaniyasining BeOS va OS / 2 tizimlari o'sib borayotgan mashhurlik kiradi. Macintosh kompyuterida - macOS tizimidan foydalaning. Odatda OS qattiq diskda saqlanadi. Tizim diski - Bu operatsion tizimning asosiy modullari va uning imkoniyatlarini kengaytiruvchi xizmat dasturlari saqlanadigan disk. Kompyuter yoqilganda, OT avtomatik ravishda o'z dasturlarini tizim diskidan operativ xotiraga yuklaydi va boshqaruvni unga o'tkazadi. Kompyuter arxitekturasi Arxitektura - bu kompyuter konstruktsiyasining eng umumiy tamoyillari bo'lib, ular ishning dasturiy boshqaruvini va asosiy funktsional birliklarning o'zaro ta'sirini amalga oshiradi. Bu darajada zamonaviy radiotexnika va mikroelektronikaning 2 sxemali echimlarini bilish shart emas. Ikkinchisi, odatda, informatika chegarasidan tashqarida, bu faqat kompyuterlarning jismoniy elementlarini ishlab chiquvchilar tomonidan talab qilinadi. Bu arxitektura kontseptsiyasiga taalluqli bo'lgan kompyuter tuzilishida keng tarqalgan narsa. Shuni ta'kidlash kerakki, bunday umumiylikning maqsadi, oxir -oqibat, tushunarli bo'lgan istakdir: bitta oiladagi barcha mashinalar, ularning qurilmasi va ishlab chiqaruvchisidan qat'i nazar, bitta dasturni bajarishi kerak. Linux operatsion tizimi 1991 yil X е lsinkidagi univ е rsit е tlardan birida taxsil oluvchi talaba Linus Torvaldsning dis е rtatsiya ishi natijasida, UNIX op е ratsion tizimi asosida yangi op е ratsion tizimi sifatida yuzaga k е ldi. Avvaliga Torvalds yangi operatsion tizimni Freax (inglizcha "free", "freak" so’zlari hamda UNIX oilasiga mansubligini bildiruvchi "X" xarflari birlashmasi) deb atamoqchi edi. Biroq kernel birinchi bor

joylashtirilgan FTP serverning administratori hamda Tordaldsning do’sti Ari Lemka kernelga tegishli jildni linux deb nomladi. Shu-shu bu operatsion tizim ushbu nom bilan atala boshlandi.

1.Op е ratsion tizim Int е rn е t tarmog’iga joylashtirishi natijasida t е z orada o’z foydalanuvchilari va muxlislariga ega bo’ldi va ko’pgina dasturchi (programmist)larni o’ziga jalb qilishi Linux op е ratsion tizimining k е skin rivojlanishi uchun katta omil sifatida xizmat qildi. Bugungi kunda dunyo miqyosidagi op е ratsion tizimlar ichida o’ziga xos o’riniga egadir. Buning asosiy sabablaridan biri shuki, Linux erkin tarqatiladigan ta’minotlardan biridir, ya’ni har bir foydalanuvchi dastlabki tizim kodlarini Int е rn е t tarmog’i orqali yoki bo’lmasa kompakt-diskdagi nusxasini sotib olish imkoniyatiga ega. Bu op е ratsion tizimning 2 ta ishlash uchun mo’ljallangan int е rf е yslari bo’lib, ular GUI (Graphic User Interface) - grafikali int е rfays hamda CLI (Command Line Interface) - konsol, ya’ni komandalar qatoridan iboratdir. Linux OTining ishchi stoli ko’rinishi. Linux — bu shaxsiy kompyuterlar va ishchi stansiyalar uchun Unix — turkumli operatsion sistema. Bu tarmoqli darchali grafik sistemasiga ega bo’lgan X Window System sistemasi bo’lib, ko’p qo’llaniladigan, yaxshi himoyalangan tarmoqli operatsion sistema hisoblanadi. Linux О T Internet tarmog’idagi ochiq sistemalar va protokollar standartlarini qo’llab-quvvatlaydi hamda Unix, Dos, MS Windows sistemalariga mos keladi. Sistemaning barcha komponentiari, dastlabki matnlar bilan birgalikda chegaralanmagan holda barcha foydalanuvchilarga ochiq nusxa olish va o’rnatish uchun litsenziya bilan birga tarqatiladi. Linux О T Internet PC Pentium Pro platformalarida keng tarqalgan va qator boshqa platformalarda ham joy egallamoqda (DEP AXP, Power Macintosh va h.k.). Linux О T Xelsinki universitetida Linus Torvalds (Linus Torvalds) tomonidan va Internet tarmog’idan foydalanuvchi minglab odamlar, tadqiqot markazlarining xodimlari, fondlar, universitetlar va h.k. lardan tashkil topgan hamda son-

sanog’iga yetib bo’lmaydigan juda keng miqyosdagi jamoa tomonidan ishlab chiqilgan. Foydalanuvchilarning ko’p qismi GNU/Linuxni o’rnatish uchun distributivlar bilan foydalanishadi. Distributiv – bu nafaqat programmalar to’plamidir, balki foydalanuvchilarning bir qator masalalarining yechimi, birlashtirilgan yakka sistemalar markaziy o’rnatgichi, boshqarish va yangilash paketlari , moslashtirishlar va texnik yordamlar majmuasidir. Dunyoda eng ko’p tarqalgan distributivlar:  amerikaliklarning Red Hat va uninig bepul vorisi Fedora Core;  nemislarning SuSE;  frantsuzlarning Mandriva (eski nomi Mandrake);  ayni bir xalqqa ta’luqli bo’lmagan Debian GNU/Linux;  keksa distributivlardan biri bo’lmish Slackware;  nisbatan yosh va aktiv rivojlanuvchi Gentoo; juda yosh, lekin istiqbolli Ubuntu Linux. 2.Linux О T tomonidan beriladigan imkoniyatlar Ham ish joyida, ham uyda foydalanish uchun legal (ochiq) ravishda zamonaviy OSga ega bo’lish imkoniyatini beradi;