logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Mahalliy xom-ashyolar asosida quruq qurulish qorishmalari tayorlash

Mahalliy xom-ashyolar asosida quruq qurulish qorishmalari tayorlash

Yuklangan vaqt:

20.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

373.560546875 KB
Ko'chirib olish
“ Mahalliy xom-ashyolar asosida quruq qurulish qorishmalari tayorlash “. MUNDARIJA KIRISH ……………………………………………………………………………3 Adabiyotlar tahlili …………………………………………………………… Ekstrimal qism ………………………………………………………………… Olingan natijalar va ularning tahlili ………………………………………… Xulosalar ……………………………………………………………………… Adabiyotlar ruyxati …………………………………………………………….. KIRISH Avvallari quruq qurilish qorishmalaridan tayorlangan aralashmalari tushunchasi amaliyotdan ko'ra, nazariyotda ko'proq uchrar edi. Bugunga kelib zamonaviy qurilishni bu turdagi mahsulotlarsiz tasavvur etish qiyin. Quruq aralashmalar an'anaviy eritmalar va betonlardan yuqori ishlab chiqarish quvvati, bajariladigan qurilish ishlarining madaniyati va sifatini ta'minlash orqali ajralib turadi. An'anaviy eritmalar va betonlar bilan solishtirganda quruq aralashmalar bir qator quyidagi ustunliklarga ega: quruq qurilish aralashmalarini ishlatishga tayyorlash uchun minimal operatsiyalar yetarli-ularni suvda eritsa, shuning o'zi kifoya; eritmalardan chiqadigan chiqindilarning kamligi; komponentlarni aniq me'yorlash va ularni samalari aralashtirish natijasida quruq qurilish qorishmalaridan tayorlangan aralashmalari tarkibining turg'unligi; quruvchilar ish samaradorligining ancha ortishi, shuningdek transport harajatlarini qisqartirish va sermashaqqat texnologik protsesslarning qisqarishi va bir vaqtning o'zida ish sifatining o'sishi. Betonlarda va qurilish qorishmalarida to’ldiruvchilarning miqdori 80% ni tashkil qiladi. To’ldiruvchilar bog’lovchi sarfini kamaytirish bilan birga, qorishma xossalariga va qotib toshga aylangan beton va qorishma xossalariga ham ta’sir etadi. To’ldiruvchilar siniflanishi: kelib chiqishi bo’yicha – tabiiy ( tog’ jinslarining nurashi tufayli paydo ⁕ bo’lgan ) va suniy ( tog’ jinslarini va sanoat chiqindilarini maydalash orqali olingan ); o’rtacha ( yoki uyma ) zichligi bo’yicha – og’ir va engil; ⁕ donalarining o’lchami bo’yicha –mayda ( qum ) va yirik (chaqiq tosh va ⁕ shag’al ); donalarining shakli bo’yicha – serqirrali va dumaloq shaklda. ⁕ Beton va qurilish qorishmalarining tayorlashda tekshirilgan va amaldagi meyoriy hujjatlar ( DAST ) talabiga mos keladigan to’ldiruvchilar ishlatiladi. Beton qorishmalarining to’ldiruvchilari sifatida, matda to’ldiruvchi – qum va yirik to’ldiruvchi – maydalangan tosh ( chaqiq tosh ) hamda shag’al ishlatiladi. Betonning konstruksiyada qaysi sharoitda ishlashiga qarab, materiallarga ham shunga yarasha talablar quyiladi. Qum deb, donalarining yirikligi 0,14 dan 5,0 mm gacha bo’lgan, tabiiy buzilishi natijasida hosil bo’lgan ( tabiiy qumlar ) yoki maydalashdan hosil bo’lgan ( sun’iy qumlar ) materiallarga aytiladi. Og’ir betonlarni tayorlash uchun mayda to’ldiruvchilar sifatida fraksiyalangan va fraksiyalanmagan tabiiy va sun’iy qumlarni ishlatish mumkin. Tabiiy qumlarning mineralogik tarkibiga qarab, kvarsitlar, dala shpatlar, ohaklar va dolomitlarga bo’linadilar. Qumlardagi zararli aralashmalardan biri giltuproq hisoblanadi. Ular qum donalarini o’rab olib, sement toshi bilan yopishishga xalaqit ko’rsatadi va betonning mustahkamligini pasaytiradi, beton qorishmasining suv talabchanligini oshiradi va shu bilan sovuqqa chidamliligini kamaytiradi. Sulfatli va sulfatoksidli birikmalari betonni korroziyaga duchor qiladi, organic zararli aralashmalar organic kislotalar hosil qilishi natijasida betonning mustahkamligini pasaytiradi. Shaffof minerallar ( slanes ) betonning mustahkamligini pasaytiradi. Chunki ular sement toshi bilan mahkam yopishmaydi va bundan tashqari, shaffof minerallarning shapaloqlari engil parchalanib sinadilar. TADQIQOT MATERIALLARI VA METODOLOGIYASI Respublikamizda faol investitsion siyosat yuritish va mavjud barcha moliyaviy intellektual va boshqa resurslarni import o‘rnini bosuvchi va eksportga chiqarish mumkin bo‘lgan qo‘l ostimizdagi o‘z zaminimiz xomashyosini qayta ishlash, ishlab chiqarish sohasini yaratish katta ahamiyatga egadir. Iqtisodiy asoslangan investitsion rejalarni bajarish va O‘zbekiston iqtisodiyotining ustuvor tarmoqlariga tashqi davlatlar sarmoyasi va kreditlarni jalb etish, amalda xalq xo‘jaligida tarkibiy o‘zgarishlarni rivojlantirish maqsadida belgilangan eng muhim va ustuvor vazifa deb qaralmoqda. Respublikamizda bu vazifani samarali bajarish uchun investitsion faoliyat yuritilishiga qulay muhit va zarur bo‘lgan shart-sharoitlar, huquqiy me'yorlar yaratildi, anchagina yetakchi donor-davlatlar va xalqaro moliyaviy va sanoat tashkilot va o‘z investitsiyalari, kreditlarini ajratishmoqda. Ular kattagina miqdordagi investitsiya va kreditlarni ajratishga tayyor ekanligini bildirishdi. Yuzaga kelgan barcha imtiyozlardan unumli va oqilona foydalanish uchun samarali ishlab chiqarish turlarini loyihalashtirish va ularni tadbiq etish talab qilinadi. Mamlakatimizning barcha 12 ta viloyatimizda boshqa sohalar qatori qurilishda ham juda katta yutuqlarga erishildi. Ko‘plab hashamatli binolar, sport saroylari, yopiq bozorlar, zamonaviy ko‘cha va maydonlar, hiyobonlar va bog‘lar, turar joy binolari, institutlar, litseylar, magistral yo’l qurilishi, osma kupriklar, yer osti kupriklar (tunnelar), zavod va korxonalar boshqa qurilgan imoratlar qurilish va me'morchilik sohasidagi ishlarning keng ko‘lamidan dalolat berib turibdi. Bugungi kunda me'morchilik ijtimoiy- iqtisodiy, estetik, demografik va ko‘p asrlik tarixiy madaniyat an'analarining birligini tiklamoqda. Ma'lumki, yangi turar joy va sanoat rayonlari va majmualarining qurilishi bilan bir qatorda bugungi kunda mavjud fondni modernizatsiyalash va qayta qurish masalalari muhim ahamiyatga egadir. Shaharlar imoratlarini yangilash va qayta qurishning muhimligi shundaki, XX asrning ikkinchi yarmida shahar qurilishi shaharlarning chetki rayonlaridagi bo‘sh yerlarida yoppasiga ekstensiv rivojlanish xarakteriga ega edi. Natijada qurilish narxi oshdi, ekspluatatsion chiqimlar qimmatlashdi, unumdor yerlar kamayib ketdi. Bu usul arxitektura-shaharsozlikda salbiy ijtimoiy-iqtisodiy yo‘qotishlarga, transportda yurishda ko‘p vaqt yo‘qotilishiga, odamlar orasidagi aloqalarning susayishiga, markaziy rayonlar funksiyasining pasayishiga va hokazolarga olib keldi. So‘nggi yillarda shahar imoratlarini qayta qurishda eski imoratlarni buzishning, tarixiy binolarni asrab qolishning yangi konsepsiyalari ishlab chiqildi. Biz shaharlardagi juda ko‘p turar joy hududlarini qayta qurishimiz kerak, bu esa muammolar yechimiga yondashish prinsiplarini qayta ko‘rib chiqishni talab etadi, shu jarayon mobaynida binolarning loyihaviy va me'moriy kompozitsion yechimlari yangilanishi kerak. Industrial qurilish usullarining yangi qurilish va konstruktiv sxemalari, qurilish texnikasining intensiv rivojlanishida kuzatiladi. Mamlakatimizning bozor iqtisodiyotiga o‘tishi munosabati bilan keyingi yillarda konstruktiv va badiiytasviriy ko‘rsatkichlar bo‘yicha ko‘p miqdorda yangi materiallar paydo bo‘ldi. Qurilish ishlarining umumiy hajmida pardozlash eng sermehnat ish bo‘lib, jami mehnat sarfining 20-25 % ini, shu jumladan suvoqchilik ishlari 10% dan 13 ko‘prog‘ini tashkil etadi. Mazkur ishlarning sermehnatliligini kamaytirish qurilishni industrlashtirish imkoniyatini beradi. Industrlashning o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, bunda zavodda to‘liq tayyorlangan yig‘ma konstruksiyalar (quruq qurilish qorishmalaridan devorbop va pardevorbop buyumlar, qavatlararo yopma plitalar, zina marshlari) dan foydalaniladi . Yangi turdagi pardozlash materiallaridan– gipskarton, qoplama plastiklardan foydalanilganda ham mehnat sarfi ancha kamayadi. Qurilish hajmini tobora ko‘paytirish bilan birga, jami qurilish ishlari, shu jumladan qurilish qorishmalari sifatini yaxshilash muhim vazifalardan hisoblanadi. Suvoqchilik ishlari binolar va inshootlarning chidamliligini oshirish, ularning tashqi ko‘rinishini ko‘rkam qilish, xonalarda me'yoriy sanitariya-gigiena sharoitlari yaratish maqsadida konstruksiyalar sirtini qoplashdan iborat. Barcha turdagi suvoqchilik ishlari xavfsizlik texnikasi qoidalari va yong‘inning oldini olish tadbirlariga qat'iy rioya qilgan holda bajariladi. Binolarning chidamliligiga, me'morlik nuqtai nazaridan ko‘rkamliligiga, tashqi va ichki pardozning sifatiga qo‘yiladigan talablar yildanyilga oshib bormoqda. Uzoq muddatga chidaydigan pishiq qatlam hosil qiladigan yangi, tejamli, samarali qurilish qorishmalari ana shu talablarni qondiradi. TADQIQOT NATIJALARI VA MUHOKAMA Bu materiallardan foydalanilganda binolarni pardozlashga ketadigan vaqt qisqaradi hamda ish sifati oshadi. Pardozlash ishlarida pigment va to‘ldirgichlar, gruntovkalar, shpaklyovkalar, bog‘lovchi moddalar va turli yordamchi materiallardan foydalaniladi. Qurilish ishlari ko‘lamining kengligi va bu ishlar sifatiga nisbatan qo‘yilayotgan yuqori talablar suvoqchilik ishlarining hozirgacha qo‘llanib kelinayotgan usullari hamda vositalarini tubdan o‘zgartirib yubordi. Pardozlash ishlarining hamma asosiy operatsiyalari mexanizatsiyalashtirildi. Quruq qurilish aralashmalari tarkiblarida mineral bog‘lovchi va to‘ldirgichdan tashqari, mineral bog‘lovchining qotishi va mustahkamligini boshqarish va qorishma qotgandan keyingi zarur fizik- mexanik xossalarga erishishini ta'minlash maqsadida kimyoviy qo‘shimchalar kompleksi mavjuddir. Quruq qurilish qorishmalari 14 xil aralashmalarining asosi sifatida ohak, yoki gips, yoki sementdan foydalaniladi. Qurilish qorishmalariga zarur xossalarni berish uchun qo‘shimchalardan foydalaniladi. Polimer qo‘shimchalar yopishish qobiliyatini oshiradi. Quruq qurilish aralashmalari yordamida yuqori ishlov berish mumkinligini ta'kidlash zarur. Bundan tashqari ular quyidagilarni imkonini beradi: - vaqt va joyni iqtisod etish, ya'ni hamma komponentlarni xarid qilish, saqlash va murakkab bo‘lgan tarkiblarni aralashtirib tayyorlashdan voz kechiladi; - har qanday murakkablikdagi tarkiblarga buyurtma berish imkonining mavjudligi, chunki quruq qurilish aralashmalari zamonaviy uskunalar yordamida tayyorlanadi; - nobudgarchilikning yo‘qligi, ya'ni xohlagan vaqtda zarur miqdordagi qorishmani tayyorlash mumkin; - transport xarajatlarining iqtisodi, ya'ni quruq qurilish qorishmalaridan foydalanish qurilish maydoniga doim tayyor qorishmani tashib keltirishdan voz kechish imkonini beradi; - yuqori sifat kafolatining mavjudligi, ya'ni tarkib komponentlarini aniq o‘lchash hisobiga qorishma retseptining aniqligi (quruq qurilish qorishmalarining sifatini qurilish maydonida komponentlarni o‘lchab tayyorlangan qorishmalarning sifati bilan solishtirib bo‘lmaydi). Zamonaviy quruq qurilish qorishmalari aralashmalarining nomenklaturasi juda kengdir. Qurilish materiallari bozori hozirgi vaqtda suvoq, shpaklyovka, zatirka, yelim, gruntovka styashka va boshqalarning xilma-xil turlarini taklif etmoqda. Hozirgi vaqtda respublikamizda 70 yaqin kichik va o‘rta biznes tadbirkorlari tomonidan quruq qurilish aralashmalari ishlab chiqarilmoqda. O‘zbekiston quruq qurilish aralashmalari bozorida o‘zimizning mahalliy quruq qurilish qorisjmalari aralashmalarini ishlab chiqaruvchilarimizdan KNAUF, «Alimix Prodution», OOO "REAL BUILDING MATERIALS" OOO “Eleron Elit Servis”, SP “BAUPLAST”, «Rademus-servis» xususiy kompaniyasi, VENTUM, OOO "New Live Buildis", «RAHNAMO» kompaniyasi, MeGAMIX 15 kompaniyasi, OOO «ZeNGeR IMPeX», OOO "RAZATA", OOO "BI Vermikulit Grup" va boshqalar yetakchilik qilmoqda (1.1-rasm). Eng zamonaviy uskunalar bilan jihozlangan zavod-avtomatlarda yuqori sifatli, dunyo standartlari talablariga javob beradigan suvoq qorishmalari, shpaklyovkalar, gruntovkalar, quyma pollar va boshqalar ishlab chiqarilmoqda. GOST 31189-2003 “Quruq qurilish qorishmalari aralashmalari. Klassifikatsiyasi” da quruq qurilish qorishmalari aralashmalarining klassifikatsiyasi belgilab qo‘yilgan. Unga ko‘ra quruq qurilish aralashmalari asosiy vazifasi, foydalanilayotgan bog‘lovchisining turi va to‘ldiruvchisining eng yirik o‘lchamiga qarab sinflarga bo‘linadi. Asosiy vazifasiga ko‘ra ular: tekislovchi; pardozlovchi; pol uchun; ta'mirlash uchun; himoyalovchi; terish uchun; montaj uchun; dekorativ; gidroizolyattsiya uchun; issiqlik izolyatsiyasi uchun; gruntlash uchun kabi asosiy turlarga bo‘linadi. ADABIYOTLAR TAHLILI. Ishchi ma’lumotnomani tayyorlashda quyidagi adabiyotlardan foydalanilgan. 1. Информационное издание “ C ухие строительные смеси КНАУФ “ 03/2010. 2. Информационные листы: “ Ф20 – Наливные стяжки на основе гипса “ , “ КНАУФ-Боден 15. Стяжка самовыравнивающаяся толщиной до 15 мм ” , “ КНАУФ-Боден 25 . Стяжка самовырававнивающаяся толщиной 10-35 мм ” , “ КНАУФ-Боден 30. Стяжка самовыравнивающаяся толщиной более 25 мм ” , “ Мощная техника для отделочных работ “ , “ PFTG 4. Одна для всего , все с одной “. 3. Конспекты стандартизированных программ КНАУФ: “ Штукатурные работы с применением сухих штукатурных смесей КНАУФ (ручной способ)” , “ Эк c плуатация и обслуживание машин PFT при проведении штукатурных работ и устройстве наливных полов “. 4. Руководство по эксплуатации “ Лазерный уровень (построитель точек) “ , “ RT 7510-3 ( Robotoolz ® )”. EKSPEREMENTAL QISM. Quruq qurilish qorishmalari va betonlarda ishlatiladigan to’ldiruvchilarga quyiladigan texnik talablar. Davlar standarti ( DAST 8736-93 (2001) “ Qurilish ishlari uchun ishlatiladigan qumlar. Texnik talablar “ ) ga asosan tabiiy qumning tabiiy holatdagi donadorlik tarkibiga bo’yicha sinf va guruhlarga bo’linadi. I sinif – juda yirik ( maydalangan toshni elashdan olingan qum ) yuqori yiriklikda, yirik, o’rtacha va mayda; II sinif – juda yirik ( maydalangan toshni elashdan olingan qum ) yuqori yiriklikda, yirik, o’rtacha, mayda, juda mayda, mayin va juda mayin. Har bir guruh uchun qum donadorligi yiriklik moduli M y bilan xarakterlanadi. Qumlar maxsus elaklarda №063 o’lchamli elakdagi donalari 5 mm dan yirik bo’lgan qumning umumiy qoldig’iga qarab guruhlanadi ( 1-jadval ) 1-jadval Qumlarning yirikliklari bo’yicha xarakteristikalari № Qumlarning gruppalari 0.63 nomerli elakdagi umumiy qoldiq % Yiriklik moduli M y (M k ) 1 Juda yirik >75 >3,5 2 Yuqori yiriklikda 65 dan 75 gacha 3,0 dan 3,5 gacha 3 Yirik 45 dan 65 gacha 2,5 dan 3,0 gacha 4 O’rtacha 30 dan 45 gacha 2,0 dan 2,5 gacha 5 Mayda 10 dan 30 gacha 1,5 dan 2,0 gacha 6 Juda mayda 10 gacha 1,0 dan 1,5 gacha 7 Mayin meyorlanmagan 0,7 dan 1,0 gacha 8 Juda mayin meyorlanmagan 0,7 gacha Eslatma: 1. Agar qumlar gruppalarining yirikligi bo’yicha aniqlashda u jadvaldagi talablarga to’g’rli javob bera olmasa, unda M y miqdori hal qiluvchi bo’lib hisoblanadi. 2. M y ≤ 1 bo’lgan qumlarni betonlar va qurilish qorishmalari uchun ishlatish mumkin emas. Qum tarkibida 10 va 5 mm dan katta hamda 0,16 mm kichik bo’lgan zarralar 3-jadvalda keltirilgan qiymatlardan oshmasligi kerak. 3-jadval Massa bo’yicha foizlarda Qum sinifi va guruhlari Zarrachalar yirikligi >10 mm > 5mm < 0,16 mm I sinif Juda yirik , yuqori yiriklikda , yirik , o ’ rtacha 0,5 5 5 Mayda 0,5 5 10 II sinif Juda yirik, yuqori yiriklikda 5 20 10 Yirik, o’rtacha 5 15 15 Mayda, juda mayda 0,5 10 20 Mayin, juda mayin Ruxsat etilmaydi Me’yorlanmagan Qumni yuvish ( отмучивание ) orqali aniqlangan chang va loy qurilishidagi zarrachalar miqdori 4- jadvalda keltirilgan qiymatlar oshmasligi kerak. 4- jadval Massa bo’yicha foizlarda Qum sinifi va guruhlari Chang va loyli zarralari miqdori Loy bo ’ laklari ( глина в комках ) Tabiiy qum Sun’iy (maydalab elangan qum ) Tabiiy qum Sun’iy (maydalab elangan qum ) I sinf Juda yirik - 3 - 0,35 Yuqori yiriklikda , yirik va o ’ rtacha 2 3 0,25 0,35 Mayda 3 5 0,35 0,50 II sinf Juda yirik - 10 - 2 Yuqori yiriklikda , yirik va o ’ rtacha 3 10 0,5 2 Mayda va juda mayda 5 10 0,5 2 Mayin va juda mayin 10 Me’yorlanmagan 1,0 0,1 Sulfat oksidli va sulfat birikmalarining qumda bo’lishi ( SO 3 ga qayta hisoblanganda ) massaga nisbatan 1% oshmasligi kerak. Qumda shaffof minerallarning ( слюда ) bo’lishi 1% dan oshmasligi kerak. Mayda to’ldiruvchilarning betonga yaroqli ekanligini ularning yirikligini ko’rsatuvchi grafik orqali ham aniqlash mumkin ( 1-rasm ). Qum har tomonlama sifatli bo’lsa, elash natijalari grafikda shtrixlangan chegara ichida bo’ladi. Agar elash egri chizig’i shtrixlangan chegaraning yuqorisidan o’tsa, qum mayda, past tomonidan o’tsa, qum yirik bo’ladi. Qumlarning yiriklik moduli 2,10 ÷ 3,25 bo’lishi kerak. 1-rasm. Qumning zarralarning yirikligini ifodalovchi grafik. Shag’al ( гравий ) deb, tog’ jinslarining tabiiy buzilishlari natijasida hosil bo’lgan donalardan tashkil topgan sochiluvchi materialga aytiladi. Shag’allar tog’ (jarlik ), daryo va dengiz shag’allariga ajratiladi. Tog’ shag’ali donalarining sirti g’adur-budur bo’lishi bilan birga, unga qum, gil, chang va organik moddalar yopishgan buladi. Daryo va dengiz shag’allari tog’ shag’alidan tozaroq va donalarining sirti silliq bo’ladi. Chaqiq tosh ( щебень ) deb, katta o’lchamli tog’ jinslari va suniiy toshlardan maydalanib olingan, bo’lakchalarining o’lchamlari 5-70 (80) mm bo’lgan sochiluvchan materilaga aytiladi. Tog’ shag’allari shakli g’adir-budur bo’lganligi uchun sement toshi bilan yaxshi yopiladi. Beton uchun, kam silliqlangan maydaroq shaklga ega bo’lgan donalar bo’lishi yaxshiroq, silliq dumaloq shakldagi tosh donalarining bo’lishi esa maqsadga muvofiq emas. Yapaloq ( plastinka ) va ingichka uzun ignasimon tosh donalarining bo’lishi yomon hisoblanadi. Beton tayorlash uchun odatda otilib chiqqan yoki cho’kindi tog’ jinslarini maydalanishidan hosil bo’lgan maydalangan toshlardan foydalaniladi. Maydalanish paytida nafaqat maydalangan tosh donalari balki mayda fraksiyalar – qum va chang ham hosil bo’ladi. Maydalanish paytida hosil bo’lgan toshlarning kub va tetroedr shaklida bo’lganlari eng sifatlisi hisoblanadi. Maydalangan toshlar sirtining g’adir-budir bo’lishi sababli u sement toshi bilan mustahkam yopishadi, amma bunday beton qorishmasi kam harakatchan bo’ladi. Yirik to’ldiruvchilarga quyiladigan texnik talablar. ГОСТ 8267-93 ( 2003 ) “ Qurilish ishlari uchun tog’ jinslaridan olingan chaqiq tosh va shag’al. Texnik talablar “ ; ГОСТ 8269.0-97 “ Qurilish ishlari uchun tog’ jinslaridan va qurilish ishlab chiqarish chiqindilaridan olingan chaqiq tosh va shag’al. Fizik va mexanik sinash usullari “ ; ГОСТ 23735-79 ( 2003 ) “ Qurilish ishlari uchun qum-shag’al aralashmasi. Texnik talablar “ , ГОСТ 7394-85 Temir yo’llar uchun shag’alli va qum-shag’alli ballast. Texnik talablat “ kabi meyoriy hujjatlarda ko’rsatilgan yirik to’ldiruvchilarga qo’yilgan talablar va sinash usullari yordamida amalga oshiriladi. Texnik talablar bo’yicha chaqiqtosh va shag’al quyidagi fraksiyalarga bo’linadi : 5 dan 10 mm gacha ; 10 dan katta 15 mm gacha ; 15 dan katta 20 mm gacha ; 20 dan katta 40 mm gacha ; 40 dan katta 70 ( 80 ) mm gacha ; 5(3) dan 20 mm gacha aralashma. Chqiqtoshning tabiiy donadorlidi G’alvir kattaligining yirikligi, mm d 0,5(d+D) D 1,25 D Elakda qolgan jami qoldiq , og ’ irligiga ko ’ ra % hisobida 90-100 30-60 10 gacha 0,5 gacha Eslatma : d va D – donalarning eng kichik va eng katta o’lchami Chaqiqtosh va shag’al tarkibida yapaloq ( plastinka ) va ingichka uzun ignasimon tosh donalarining miqdori ( massasi ) 15 % dan osmasligi lozim. Beton uchun ishlatiladigan chaqiq tosh va shag’al donalarining mustahkamligi beton mustahkamligidan 1,5-2 marotaba yuqori bo’lishi kerak. Chaqiqtosh va shag’al donalarining ichida uncha mustahkam bo’lmagan bo’sh jinslarning miqdori massasi bo’yicha 10 % dan osmasligi kerak. Elaklardagi katagining yirikligi, mm 2-rasm. Shag’al ( chaqiqtosh )ning mayda-yiriligini ifodalovchi grafik. 1-tajriba. Qumning, shag’alning va chaqiqtoshning haqiqiy zichligini aniqlash. Material va asboblar: qum (tosh), suv, piknometr (yoki Le Shatelye asbobi), texnik tarozi; voronka, filtrlovchi qog’oz. Qumning, shag’alning va chaqiqtoshning zichligini 100 mm sig’imli piknometr yordamida yoki o’lchov silindri yordamida aniqlanadi. Silindr maxsus belgiga qadar suv bilan to’ldiriladi, oldindan o’lchab olingan ma’lum ulchamli (m 1 ) g quritilgan va maydalangan qum, shag’al yoki chaqiqtosh suv yuqori 20 sm 3 belgigacha ko’tarilguncha qadar silindrga asta-sekin solinadi. Keyin ortib qolgan o’lcham (m 2 ) g tarozida tortiladi. Haqiqiy zichlik quyidagi formula yordamida hisoblanadi: ρ = m 1 − m 2 V = m1−m 2 20 ; g sm 3 bu yerda m 1 - m 2 – silindrga joylashgan material massasi, g; V – siqib chiqarilgan suvning hajmi. 2-tajriba. Qumning, shag’al va chaqiqtoshning uyma zichligini aniqlash. Material va asboblar: qum (tosh), sig’imi 1 l (qum uchun) va 5, 10, 20 va 50 l (tosh uchun) o’lchamli silindr idishlar, metal chig’ich, teshiklari 5 mm bo’lgan elak, texnik tarozi ; metal voronka. Oldindan quritilgan qumni teshiklari 5 mm li elakdan elab olinadi va kesik konus shaklidagi voronkaga joylashtiriladi. Og’irligi o’lchab olingan 1 litrli silindr idishga 10 sm balandlikdan qum silindrdan to’lib tushguncha solinadi. Silindr idishdagi ortiqcha materialni zichlamaslik kerak. Undan keyin silindr qumi bilan birga tarozida tortib og’irligi aniqlanadi. Alohida porsiyalab o’rnatilgan hajmdagi shag’al yoki chaqiq tosh quyidagi sig’imli idishlarda o’lchanadi: Eng yirik donasining o’lchami 10, 20, 40, va 40 mm dan katta bo’lganda mos ravishda o’lchov silindrining sig’imi 5, 10, 20, va 50 litrga tashkil qilishi kerak. Quruq holatdagi sochiluvchan materialning uyma zichligi quyidagi formula bilan hisoblanadi.: ρ uyma = m 1 − m 2 V ; g/sm 3 , (kg/m 3 ), bu yerda m 1 – bo’sh idishning massasi, g(kg). m 2 – idishning material bilan birga massasi, g(kg). V – o’lchov idishining hajmi sm 3 (m 3 ). 3 –tajriba Qum, shag’al chaqiqtoshning g’ovakligini aniqlash. Qum, shag’al va chaqiqtoshning oldindan topilgan haqiqiy zichligi va uyma zichligi orqali g’ovaklik quyidagi formula bilan hisoblanadi: F = ( 1- p P uyma ) ∙ 100 % Bu yerda ρ – materialning haqiqiy zichligi, g/sm 3 . ρ uyma – materialning uyma zichligi, g/sm 3 . 3 – jadval. 1, 2 va 3 tajriba natijalari quyidagi jadvalga kiritiladiM aterial nom i Hajmiy (uym) zichligi, g/sm 3 H aqiqiy zichligi, g/sm 3 G’ovakligi, % Massalari, gramm To’ldiruvchining hajm i, g/sm 3 U ym a zichligi g/sm 3 O’lchov idishi To’ldiruvchi, idish bilan birga To’ldiruvchi 1 2 3 4 – tajriba. Qumdagi chang va tuproq miqdorini aniqlash . Material va asboblar: qum, quritish shkafi, silindr shaklidagi idish (chelak), texnik tarozi; sekndomer. Qumdagi mayda zarrachalarning miqdorini aniqlash usuli ularning suvda turg’un eritma hosil qilishiga asoslangan. ( KMK 8785-2005 ). Ishning bajarilish tartibi: Qumdan 1000 g olinib idishga solinadi va uning ustiga suv quyiladi. Suvning sathi qum yuzasidan 200 mm yuqorida bulishi kerak, qum va suv yaxshilab aralashtirib, 2 daqiqa tindirilgandan so’ng, loyqa ehtiyotlik bilan to’kiladi. Bu ish bir necha marta takrorlanadi ( qumdagi loyqa butunlay yuvilib ketguncha ). Yuvilgan qum quritish qutisida quritiladi. Bajarilgan ishning natijasi quyidagicha hisoblanadi: G = m 1 − m 0 m 1 ∙ 100 % Bu yerda m 1 – qumning dastlabki og’irligi , g; m 0 – qumning yuvilgandan keying og’irligi , g . 5 – tajriba. Chqiq tosh, shag’al va qumlarning tarkibining donaligini va qumning yiriklik moduli M y aniqlash. Material va asboblar: qum 10 kg (tosh 80 kg), qumni elash uchun: tegishli 2,5 ; 1,25 ; 0,63 ; 0,315 ; 0,14 mm FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. T. “O‘zbekiston”. 2016. 2. A.M.Neville. Properties of concrete. 5th edition. TA439.N48. 2011. 3. A.Al.Kourd, A.Del Hammad. Cement and Concrete technology. Second Edition, New Jercey, 2003. 4. Akramov X.A., Nuritdinov X.N. Beton va temir beton ishlab chiqarish texnologiyasi. Darslik. T. O‘zbekiston faylasuflar milliy jamiyati, Toshkent, 2011. 5. E. Qosimov “Qurilish ashyolari”. Darslik. “Mexnat nashriyoti”, T., 2004. 6. Akramov X.A., Nuritdinov X.N. Beton va temir-beton buyumlari ishlab chiqarish texnologiyasi. O‘quv qo‘llanma. I va II qism. T., TAQI., Arxitekrura, qurilish innovatsiya va integratsiya markazi 2012. 7. X.A.Akramov, Sh.T.Raximov, X.N.Nuritdinov, M.T.Turopov “Beton to‘ldirgichlari texnologiyasi”. O‘quv qo‘llanma(lotin imlosida). T.: TAQI. 2012. 8. Mahmudova N.A. Quruq qorishmalar texnologiyasi. O‘quv qo‘llanma. Toshkent-2013. 9. Баженов Ю.М. Технология бетонных и железобетонных изделий. М.: Стройиздат. 1987. 10. Nuritdinov X.N., Maxmudova N.A. Beton qorishma ishlari texnologiyasi. T., Talqin, 2004. 11. Qodirova D.Sh. Vog‘lovchi moddalar va qurilish materiallarini tadqiq etish usullari. O‘quv qo‘llanma. Toshkent, 2011. 12. Gaziev U.A., Qodirova D.Sh. Beton va qorishmalar uchun qo‘shimchalar. O‘quv qo‘llanma. Toshkent, 2015. 13. Несветаев Г.В. Расчет состава цементных бетонов: Учебное пособие. – Ростов-н/Д: Рост.гос. строит. ун-т, 2002. 46 с. 14. Рекомендациипоподбору составов тяжелых и мелкозернистых бетонов (к ГОСТ 2700686). Москва ЦИТП 1990.

“ Mahalliy xom-ashyolar asosida quruq qurulish qorishmalari tayorlash “. MUNDARIJA KIRISH ……………………………………………………………………………3 Adabiyotlar tahlili …………………………………………………………… Ekstrimal qism ………………………………………………………………… Olingan natijalar va ularning tahlili ………………………………………… Xulosalar ……………………………………………………………………… Adabiyotlar ruyxati ……………………………………………………………..

KIRISH Avvallari quruq qurilish qorishmalaridan tayorlangan aralashmalari tushunchasi amaliyotdan ko'ra, nazariyotda ko'proq uchrar edi. Bugunga kelib zamonaviy qurilishni bu turdagi mahsulotlarsiz tasavvur etish qiyin. Quruq aralashmalar an'anaviy eritmalar va betonlardan yuqori ishlab chiqarish quvvati, bajariladigan qurilish ishlarining madaniyati va sifatini ta'minlash orqali ajralib turadi. An'anaviy eritmalar va betonlar bilan solishtirganda quruq aralashmalar bir qator quyidagi ustunliklarga ega: quruq qurilish aralashmalarini ishlatishga tayyorlash uchun minimal operatsiyalar yetarli-ularni suvda eritsa, shuning o'zi kifoya; eritmalardan chiqadigan chiqindilarning kamligi; komponentlarni aniq me'yorlash va ularni samalari aralashtirish natijasida quruq qurilish qorishmalaridan tayorlangan aralashmalari tarkibining turg'unligi; quruvchilar ish samaradorligining ancha ortishi, shuningdek transport harajatlarini qisqartirish va sermashaqqat texnologik protsesslarning qisqarishi va bir vaqtning o'zida ish sifatining o'sishi. Betonlarda va qurilish qorishmalarida to’ldiruvchilarning miqdori 80% ni tashkil qiladi. To’ldiruvchilar bog’lovchi sarfini kamaytirish bilan birga, qorishma xossalariga va qotib toshga aylangan beton va qorishma xossalariga ham ta’sir etadi. To’ldiruvchilar siniflanishi: kelib chiqishi bo’yicha – tabiiy ( tog’ jinslarining nurashi tufayli paydo ⁕ bo’lgan ) va suniy ( tog’ jinslarini va sanoat chiqindilarini maydalash orqali olingan ); o’rtacha ( yoki uyma ) zichligi bo’yicha – og’ir va engil; ⁕ donalarining o’lchami bo’yicha –mayda ( qum ) va yirik (chaqiq tosh va ⁕ shag’al ); donalarining shakli bo’yicha – serqirrali va dumaloq shaklda. ⁕ Beton va qurilish qorishmalarining tayorlashda tekshirilgan va amaldagi meyoriy hujjatlar ( DAST ) talabiga mos keladigan to’ldiruvchilar ishlatiladi. Beton qorishmalarining to’ldiruvchilari sifatida, matda to’ldiruvchi – qum va yirik to’ldiruvchi – maydalangan tosh ( chaqiq tosh ) hamda shag’al ishlatiladi. Betonning konstruksiyada qaysi sharoitda ishlashiga qarab, materiallarga ham shunga yarasha talablar quyiladi.

Qum deb, donalarining yirikligi 0,14 dan 5,0 mm gacha bo’lgan, tabiiy buzilishi natijasida hosil bo’lgan ( tabiiy qumlar ) yoki maydalashdan hosil bo’lgan ( sun’iy qumlar ) materiallarga aytiladi. Og’ir betonlarni tayorlash uchun mayda to’ldiruvchilar sifatida fraksiyalangan va fraksiyalanmagan tabiiy va sun’iy qumlarni ishlatish mumkin. Tabiiy qumlarning mineralogik tarkibiga qarab, kvarsitlar, dala shpatlar, ohaklar va dolomitlarga bo’linadilar. Qumlardagi zararli aralashmalardan biri giltuproq hisoblanadi. Ular qum donalarini o’rab olib, sement toshi bilan yopishishga xalaqit ko’rsatadi va betonning mustahkamligini pasaytiradi, beton qorishmasining suv talabchanligini oshiradi va shu bilan sovuqqa chidamliligini kamaytiradi. Sulfatli va sulfatoksidli birikmalari betonni korroziyaga duchor qiladi, organic zararli aralashmalar organic kislotalar hosil qilishi natijasida betonning mustahkamligini pasaytiradi. Shaffof minerallar ( slanes ) betonning mustahkamligini pasaytiradi. Chunki ular sement toshi bilan mahkam yopishmaydi va bundan tashqari, shaffof minerallarning shapaloqlari engil parchalanib sinadilar. TADQIQOT MATERIALLARI VA METODOLOGIYASI Respublikamizda faol investitsion siyosat yuritish va mavjud barcha moliyaviy intellektual va boshqa resurslarni import o‘rnini bosuvchi va eksportga chiqarish mumkin bo‘lgan qo‘l ostimizdagi o‘z zaminimiz xomashyosini qayta ishlash, ishlab chiqarish sohasini yaratish katta ahamiyatga egadir. Iqtisodiy asoslangan investitsion rejalarni bajarish va O‘zbekiston iqtisodiyotining ustuvor tarmoqlariga tashqi davlatlar sarmoyasi va kreditlarni jalb etish, amalda xalq xo‘jaligida tarkibiy o‘zgarishlarni rivojlantirish maqsadida belgilangan eng muhim va ustuvor vazifa deb qaralmoqda. Respublikamizda bu vazifani samarali bajarish uchun investitsion faoliyat yuritilishiga qulay muhit va zarur bo‘lgan shart-sharoitlar, huquqiy me'yorlar yaratildi, anchagina yetakchi donor-davlatlar va xalqaro moliyaviy va sanoat tashkilot va o‘z investitsiyalari, kreditlarini ajratishmoqda. Ular kattagina miqdordagi investitsiya va kreditlarni ajratishga tayyor ekanligini bildirishdi. Yuzaga kelgan barcha imtiyozlardan unumli va oqilona foydalanish uchun samarali ishlab chiqarish turlarini loyihalashtirish va ularni tadbiq etish talab qilinadi. Mamlakatimizning barcha 12 ta viloyatimizda boshqa sohalar qatori qurilishda ham juda katta yutuqlarga erishildi. Ko‘plab hashamatli binolar, sport saroylari, yopiq bozorlar, zamonaviy ko‘cha va maydonlar, hiyobonlar va bog‘lar, turar joy binolari, institutlar, litseylar, magistral yo’l qurilishi, osma kupriklar, yer osti kupriklar (tunnelar), zavod va korxonalar boshqa qurilgan imoratlar qurilish va me'morchilik sohasidagi ishlarning keng ko‘lamidan dalolat berib turibdi. Bugungi kunda me'morchilik ijtimoiy- iqtisodiy, estetik, demografik va ko‘p asrlik tarixiy madaniyat an'analarining birligini tiklamoqda. Ma'lumki, yangi turar joy va sanoat rayonlari va

majmualarining qurilishi bilan bir qatorda bugungi kunda mavjud fondni modernizatsiyalash va qayta qurish masalalari muhim ahamiyatga egadir. Shaharlar imoratlarini yangilash va qayta qurishning muhimligi shundaki, XX asrning ikkinchi yarmida shahar qurilishi shaharlarning chetki rayonlaridagi bo‘sh yerlarida yoppasiga ekstensiv rivojlanish xarakteriga ega edi. Natijada qurilish narxi oshdi, ekspluatatsion chiqimlar qimmatlashdi, unumdor yerlar kamayib ketdi. Bu usul arxitektura-shaharsozlikda salbiy ijtimoiy-iqtisodiy yo‘qotishlarga, transportda yurishda ko‘p vaqt yo‘qotilishiga, odamlar orasidagi aloqalarning susayishiga, markaziy rayonlar funksiyasining pasayishiga va hokazolarga olib keldi. So‘nggi yillarda shahar imoratlarini qayta qurishda eski imoratlarni buzishning, tarixiy binolarni asrab qolishning yangi konsepsiyalari ishlab chiqildi. Biz shaharlardagi juda ko‘p turar joy hududlarini qayta qurishimiz kerak, bu esa muammolar yechimiga yondashish prinsiplarini qayta ko‘rib chiqishni talab etadi, shu jarayon mobaynida binolarning loyihaviy va me'moriy kompozitsion yechimlari yangilanishi kerak. Industrial qurilish usullarining yangi qurilish va konstruktiv sxemalari, qurilish texnikasining intensiv rivojlanishida kuzatiladi. Mamlakatimizning bozor iqtisodiyotiga o‘tishi munosabati bilan keyingi yillarda konstruktiv va badiiytasviriy ko‘rsatkichlar bo‘yicha ko‘p miqdorda yangi materiallar paydo bo‘ldi. Qurilish ishlarining umumiy hajmida pardozlash eng sermehnat ish bo‘lib, jami mehnat sarfining 20-25 % ini, shu jumladan suvoqchilik ishlari 10% dan 13 ko‘prog‘ini tashkil etadi. Mazkur ishlarning sermehnatliligini kamaytirish qurilishni industrlashtirish imkoniyatini beradi. Industrlashning o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, bunda zavodda to‘liq tayyorlangan yig‘ma konstruksiyalar (quruq qurilish qorishmalaridan devorbop va pardevorbop buyumlar, qavatlararo yopma plitalar, zina marshlari) dan foydalaniladi . Yangi turdagi pardozlash materiallaridan– gipskarton, qoplama plastiklardan foydalanilganda ham mehnat sarfi ancha kamayadi. Qurilish hajmini tobora ko‘paytirish bilan birga, jami qurilish ishlari, shu jumladan qurilish qorishmalari sifatini yaxshilash muhim vazifalardan hisoblanadi. Suvoqchilik ishlari binolar va inshootlarning chidamliligini oshirish, ularning tashqi ko‘rinishini ko‘rkam qilish, xonalarda me'yoriy sanitariya-gigiena sharoitlari yaratish maqsadida konstruksiyalar sirtini qoplashdan iborat. Barcha turdagi suvoqchilik ishlari xavfsizlik texnikasi qoidalari va yong‘inning oldini olish tadbirlariga qat'iy rioya qilgan holda bajariladi. Binolarning chidamliligiga, me'morlik nuqtai nazaridan ko‘rkamliligiga, tashqi va ichki pardozning sifatiga qo‘yiladigan talablar yildanyilga oshib bormoqda. Uzoq muddatga chidaydigan pishiq qatlam hosil qiladigan yangi, tejamli, samarali qurilish qorishmalari ana shu talablarni qondiradi. TADQIQOT NATIJALARI VA MUHOKAMA Bu materiallardan foydalanilganda binolarni pardozlashga ketadigan vaqt qisqaradi hamda ish sifati oshadi. Pardozlash ishlarida pigment va to‘ldirgichlar, gruntovkalar, shpaklyovkalar, bog‘lovchi moddalar va turli yordamchi

materiallardan foydalaniladi. Qurilish ishlari ko‘lamining kengligi va bu ishlar sifatiga nisbatan qo‘yilayotgan yuqori talablar suvoqchilik ishlarining hozirgacha qo‘llanib kelinayotgan usullari hamda vositalarini tubdan o‘zgartirib yubordi. Pardozlash ishlarining hamma asosiy operatsiyalari mexanizatsiyalashtirildi. Quruq qurilish aralashmalari tarkiblarida mineral bog‘lovchi va to‘ldirgichdan tashqari, mineral bog‘lovchining qotishi va mustahkamligini boshqarish va qorishma qotgandan keyingi zarur fizik- mexanik xossalarga erishishini ta'minlash maqsadida kimyoviy qo‘shimchalar kompleksi mavjuddir. Quruq qurilish qorishmalari 14 xil aralashmalarining asosi sifatida ohak, yoki gips, yoki sementdan foydalaniladi. Qurilish qorishmalariga zarur xossalarni berish uchun qo‘shimchalardan foydalaniladi. Polimer qo‘shimchalar yopishish qobiliyatini oshiradi. Quruq qurilish aralashmalari yordamida yuqori ishlov berish mumkinligini ta'kidlash zarur. Bundan tashqari ular quyidagilarni imkonini beradi: - vaqt va joyni iqtisod etish, ya'ni hamma komponentlarni xarid qilish, saqlash va murakkab bo‘lgan tarkiblarni aralashtirib tayyorlashdan voz kechiladi; - har qanday murakkablikdagi tarkiblarga buyurtma berish imkonining mavjudligi, chunki quruq qurilish aralashmalari zamonaviy uskunalar yordamida tayyorlanadi; - nobudgarchilikning yo‘qligi, ya'ni xohlagan vaqtda zarur miqdordagi qorishmani tayyorlash mumkin; - transport xarajatlarining iqtisodi, ya'ni quruq qurilish qorishmalaridan foydalanish qurilish maydoniga doim tayyor qorishmani tashib keltirishdan voz kechish imkonini beradi; - yuqori sifat kafolatining mavjudligi, ya'ni tarkib komponentlarini aniq o‘lchash hisobiga qorishma retseptining aniqligi (quruq qurilish qorishmalarining sifatini qurilish maydonida komponentlarni o‘lchab tayyorlangan qorishmalarning sifati bilan solishtirib bo‘lmaydi). Zamonaviy quruq qurilish qorishmalari aralashmalarining nomenklaturasi juda kengdir. Qurilish materiallari bozori hozirgi vaqtda suvoq, shpaklyovka, zatirka, yelim, gruntovka styashka va boshqalarning xilma-xil turlarini taklif etmoqda. Hozirgi vaqtda respublikamizda 70 yaqin kichik va o‘rta biznes tadbirkorlari tomonidan quruq qurilish aralashmalari ishlab chiqarilmoqda. O‘zbekiston quruq qurilish aralashmalari bozorida o‘zimizning mahalliy quruq qurilish qorisjmalari aralashmalarini ishlab chiqaruvchilarimizdan KNAUF, «Alimix Prodution», OOO "REAL BUILDING MATERIALS" OOO “Eleron Elit Servis”, SP “BAUPLAST”, «Rademus-servis» xususiy kompaniyasi, VENTUM, OOO "New Live Buildis", «RAHNAMO» kompaniyasi, MeGAMIX 15 kompaniyasi, OOO «ZeNGeR IMPeX», OOO "RAZATA", OOO "BI Vermikulit Grup" va boshqalar yetakchilik qilmoqda (1.1-rasm). Eng zamonaviy uskunalar bilan jihozlangan zavod-avtomatlarda yuqori sifatli, dunyo standartlari talablariga javob beradigan suvoq qorishmalari, shpaklyovkalar, gruntovkalar, quyma pollar va boshqalar ishlab chiqarilmoqda.

O'xshashlar

MAHALLIY MOLIYA
YOSHLARNI OILAVIY HAYOTGA TAYORLASH.
Mahalliy tarmoq topologiyasi
O’zbekistonda mahalliy zarbxonalarning vujudga kelishi.
LOKAL (MAHALLIY) TARMOQNI TARMOQ TOPOLOGIYASI