MAVZU: Matlab tizimining grafik interfeysi. Asosiy menyular . Pythonda ishlash. Reja: 1. Pythonni o`rnatish 2. IDLE da ishlash 3. Python uchun NetBeans IDE 4. Pythonning umumiy xususiyatlar

Dasturiy ta’minot Hisoblashlar Windows operatsion tizimi bilan shaxsiy kompyuterda amalga oshiriladi deb hisoblaymiz. Biz ishlatadigan dastur (til tarjimoni va rivojlanish muhiti) o'zaro faoliyat platformasi sinfiga tegishli va shuning uchun Linux operatsion tizimida ishlash mumkin. Pythonni va uning paketlarini kompyuterga o'rnatish haqida qisqacha ma'lumot dastlab muhokama qilinadi. Dasturlarni ishlatish jarayoni IDLE, Python bilan birgalikda ishlashni ta'minlangan oddiy IDE integrallashgan muhit (IDE) yordamida tasvirlangan. Python algoritmik tilini yoritishda quyidagi adabiyotlardan foydalanildi [3, 4, 10- 23]. 1.1. Pythonni o`rnatish Asosiy amalga oshiruvchilar, distributivni hosil qilish va o'rnatish, Python muhiti o'zgaruvchilari, paketlarni o'rnatish. Asosiy amalga oshirish Python dasturlash tilining amalga oshiruvchi uchta har xil interpretatorlari mavjud: CPython, Jython va IronPython (Python Implementations – www.python.org/dev/implementations ). CPython (CPython – www.python.org/ ) – ANSI C ko'chma tilida yozilgan standart amalga oshiruvchi dastur. Biz ishlaydigan til interpretatorining ushbu etalon variantini qo'llaymiz. Jython (Juthon – www.jyson.org/ ) Java dasturlash tiliga integratsiyani ta'minlaydi. Jython bu Java-sinflaridan iborat bo`lib, Python tilidagi dastur kodini Java byte- kodga o`tkazib kompilyatsiya qiladi, ya’ni bajaruvchi muhit sifatida Java virtual mashinasi qo`llanadi (JVM, Java Virtual Machine). Iron Python (Iron Python – http://ironpython.codeplex.com ) dasturi Python dasturlarini Microsoft.NET Framework (Windows va Mono Linux operatsion sistemalari uchun) muhitida yaratilgan ilovalar bilan birlashtirish ta’minlash uchun mo'ljallangan. Python dasturini MSIL (Microsoft Intermediate Language) oraliq tiliga kompilyatsiya qiladi. Distributivni olish va o'rnatish Python kompyuteringizda allaqachon o'rnatilgan bo'lishi mumkin: kompyuterning ish stolidagi pusk tugmasi menyusida Python x.x elementini qidiring. Kerak bo'lsa versiyangizni yangilang. Hozirgi vaqtda dasturning ikkita seriyasi mavjud: Python 2.x va Python 3.x. Python 3.x oldingi Python 2.x seriyalari bilan mos emas. Asosiy

paketlar Python 2.x uchun yozilganligi sababli, uni ilmiy hisob-kitoblarda ishlatganda Python 3.x ga o'tigan qilib yaratilmagan. Python-ni yuklab olish uchun www.python.org rasmiy saytiga tashrif buyuring. Download dan ushbu sahifadagi versiyani (yuklab olish) ni tanlang va operatsion tizimingiz uchun Python versiyasini tanlang. Windows uchun Python distributivi tarqatish kengaytmasi .msi bo`lgan standart o'rnatish fayli sifatida beriladi. Standart o'rnatish katalogi C: \ Python2x (yangi versiyalar uchun, C: \ Python3x). O'rnatishdan so'ng Pusk (Start) menyusida | Vse programmii (All Programs) da Python2x (Python3x) guruhi paydo bo'ladi, bu quyidagilarni ta'minlaydi: IDLE (IDLE Python GUI), hujjatlarga kirish (Module Docs), interfaol buyruq satrini ishga tushirish (Python (command line)), qo'llanmalarga kirish (Python manuals) ) va Python versiyasini olib tashlash. Python interpretatori bilan .p kengaytmali fayllar biriktiriladi. Python muhiti o'zgaruvchilari Python interpretatorini har qanday katalogdan ishlatish uchun tegishli papkalardan python.exe yo'lini yo'l yoki PATH muhit o'zgaruvchisida ko'rsatish kerak. Pythonni ishga tushirish yo`li python o`rnatilgan vaqtda avtomatik yoziladi. Masalan bu narsa Pythonning bir nechta versiyasini parallel ravishda o'rnatilganda zarur bo`ladi. Muhit o'zgaruvchilariga kirish sistema xossalari (System Properties) dialogidan chaqirib quyidagicha amalga oshiriladi: Boshqaruv paneli (Control Panel) | Sistema (System). Qo`shimcha (Advanced) ilovasida Muhit o`zgaruvchilari (Environment Variables)ni tanlang. Ikkinchi muhit o'zgaruvchisi PYTHONPATH, Python interpretatori bilan kerakli kiritilgan modullarini qidirish uchun kataloglar ro'yxatini beradi. Sukunat holatida interpretator bajarilayotgan fayl joylahgan katalogdagi modullarni izlaydi. Paketlarni o'rnatish Har xil masalalarni oson hal qiladigan Pythonda katta miqdordagi ishlab chiqilgan dasturiy ta'minot mavjud. Paketlar ro`yxati va ular haqidagi ma’lumotlarni Package Index – http://pypi.python.org/pipi/ dan ko`rish mumkin. Dasturiy ta’minot modullar ko'rinishida yaratilgan bo'lib, ular o'z navbatida paketlarda to'planishi mumkin. Modul alohida fayl ko`rinishida

ifodalanadi, paket esa alohida katalog ko`rinishida ifodalanadi. Paketlarni o'rnatish uchun turli variantlar mavjud: Windows uchun quyidagi buyruqni qo`llab standart o'rnatish amalga oshiriadi python setup. ру install va Python paketlar uchun bog`liqlik mexanizmini qo`llovchi Python eggs dan foydalanib o`rnatish mumkin. Birinchi ikkita variantda siz ishlash uchun paketga qo'shimcha ravishda nima o'rnatish kerakligini diqqat bilan kuzatib borishingiz kerak. Eng oddiy yondashish kerak bo'lgan Python versiyasi uchun tuzilgan o'rnatish fayllaridan foydalanishdir. Yuklab olish fayllari Python to'plami saytidan (mavjud bo'lsa) yoki ushbu internet-resursda tavsiflangan paketning asosiy sahifasidan olinadi. 1.2. IDLE da ishlash Buyruq satrida ishlash, standart integrallashgan muhit, IDLE da dasturni ishlatish. Buyruq satrida ishlash Python interpreter bilan interaktiv muloqot qilish uchun buyruq satridan foydalanishingiz mumkin. Buyruq satri (Command Prompt) barcha dasturlar menyusidagi Standart (Accessories) bo`limida joylashgan. Buyruq yozilgandan so'ng python interpretator versiyasi haqidagi ma'lumot va kirish uchun taklif >>> belgisi ko`rinadi. Interaktiv rejimda ishlayotganda, kiritilgan har bir buyruq kiritilganidan so'ng darhol bajariladi. Masalan, biz tanishamiz открывается окно, в котором выведена информация о версии интерпретатора и приглашение к вводу >>>. Misol uchun a=2**10 (a=210) ni o`zlashtirish va a kattalikni chiqarishni print a komandasi orqali amalga oshirish jarayonini ko`rsatamiz. Natija quyidagi ko`rinishda amalga oshiriladi: >>> а=2**10 >>> print а 1024

Buyruqlar soni ko`p bo`lgan ma’noli dasturlashda interpretator uchun dastur modul deb ataluvchi fayllda yoziladi. Misol uchun, yuqoridagi dasturni matn muharriri yordami bilan test.py deb nomlangan faylga yozamiz: а =2**10 print а Ushbu modulni (dasturni) test.py fayli joylashgan katalogga murojat qilib ushbu buyruq yordamida bajariladi python test.py Aks holda faylga to'liq yo'l ko'rsatiladi. Windows operatsion tizimida standart protsedura uning yorliqni bosish orqali faylni ochishdir. Bunday holda, konsol oynasi paydo bo'lgandan keyin va dastur ijro etilgach, oyna yopiladi. Agar siz natijalarni ko'rishni xohlasangiz, modulning oxiriga quyidagi o'rnatilgan funksiyani chaqirishni qo'shing raw_input() командой raw_input() Dastur Enter tugmasini bosilmaguncha to'xtatib turiladi.