MEVALI DARAXTLARNING KARANTIN XA ShAROT VA KASALLIKLARI Reja: 1. Amerika ok kapalagi o‘ tish y o‘ llari, rivojlanish xususiyatlari, karantin kurash tadbirlari. 2. Filloksera o‘ tish y o‘ llari, rivojlanish xususiyatlari, karantin kurash tadbir lari. 3. Mevali daraxtlarning kuyish kasalligi utish y o‘ llari, rivojlanish xususiyat lari, karantin kurash tadbirlari.

Amerika okkapalagi — Hyphantria cunea Drury . Amerika ok kapalagi ni kurtlari xar xil meva dekorativ va bargli o‘ rmon daraxtlari xamda butalarning bargini, ayniksa tut bargini yeb ku ya di, ba’zan turli poliz va dala o‘ simliklariga xam tushadi. Vatani Shimoliy Amerika (AKD1 va Kanadaning Janubi)dir. Xozirgi vaktda bu x a sharot Yugoslaviya, Avstriya, Chexoslava-kiya, Ruminiya va Vengriyada xam o‘ tib ancha zarar keltirmokda. Bundan ta щ q ari Ukrainada, Moldaviyada, Gruziyada xam bor. Bu zarakunandani ayniksa utish xavfi bor joylar Markaziy Osiyo va janubiy K o zo g‘ iston. Ta’rifi. Voyaga yetgan kapalaklar kanotlarini yozganda katta-ligi 4-5 sm keladi. Rangi ok, erkagining m o‘ ylovlari patsimon, ur g‘ ochisining m o‘ ylovlari ipsimon b o‘ ladi. Kuygan tuxumlari k o‘ pincha ok tuk bilan koplangan b o‘ ladi. Kurtning kattaligi 3,0-3,5 sm gacha orkasi buylab 2 kator va yoni sarik yoki xavo rang tusda tovlanib turadi. G‘ umbagi siyrak kulrang pilla ichida bulib, uzunligi 8-10 mm, rangi t o‘q qo‘ n g‘ ir, tanasining uchida 10 tadan 19 tagacha karmoksimon killari bor. Amerika ok kapalagi yangi rayonlarga k o‘ chat va transport vo-sitalari bilan o‘ tishi mumkin: bir kadar ya q in joylarga kapa laklar ayniksa y o‘ l- y o‘ lakay uchib o‘ tish y o‘ li bilan tarkaladi. X ayot kechirishi. Rumbaklik stadiyasida kishlaydi. Pillasi daraxt p o‘ stlo g‘ ining yoriklarida, shoxlarining ayrim q ismlarida, daraxtlar ostidagi donalari t agi d a, xazon orasida, devorlarda va kisman tuprokning yuza katlamlarida b o‘ ladi. K o‘ klamda kapalaklar chikadi, ular tunda xayot kechiradi. O‘ sha o‘ simliklarini bargiga tuxum k o‘ yadi. Ayniksa tut. bargini xush k o‘ radi. Bir joyga 500 tuxum k o‘ yadi.

Ularni ustiga ur g‘ ochi kapalak kornidan yupka momik chikarib berkitib k o‘ yadi, ur g‘ ochi kapa lak 2000 tagacha tuxum kuyadi. Dastlabki ikki yoshdagi kurtlar ochikda yashab, barglarning fakat tomirini k o ldiradi. 3 yoshdan boshlab kurtlarning kolo-niyalari o‘ simliklarda uzlaridan chikkan ipdan urgimchak uyalarini kurib, barglarini batamom yeb kuyadi, yoki fakat y o‘g‘ on to mirini koldiradi. O‘ rta yevropa sharoitida kurtlar 45-54 kun rivojlanib, keyin pilla o‘ raydi va Rumbakka aylanadi. 8-14 kundan keyin, g‘ umbaklardan kapalaklarning yangi avlodlari yetilib chikadi. Yevropada ok kapalak yiliga ikki na s l beradi. Ba’zan joy-larda uchinchi marta xam na s l bergan, lekin bu na s lning kurtlari Kora sovukda o‘ lib koladi. Kurash choralari. O‘ zbekistonga transport vositalari yuk bi lan zararkunanda kelib kolmasligi uchun ularni aeroportlarda va shunga o‘ xshash boshka joylarda, karantin inspektorlari sinchiklab tekshiradilar. Ok kapalak tarkalgan joylarda xazonni y o‘q kilish va zarar kunanda tushgan yerlarni kuzda shudgorlab k o‘ yish kerak. Amerika ok kapalagiga karshi kurashish uchun asosiy chora- zararkunanda tushgan yerlarni mikrobiopreparatlar bilan ishlov beriladi. Entobakterin 3 kg / ga, bitoksibatsillin 2 kg / ga, dendrobatsillin 3 kg / ga, lepidotsid 1 kg / ga, dipel 0,5 kg / ga. Tok fillokserasi — Viteus vitiforlii Fitch . Filloksera tokni kuvvatdan ketkazib, xreilini kamaytiradi. Fillokseraning ildizga tushadigan xili ildizlarini nobud kiladi. Shuning natijasida avval tokning yer ostidagi ayrim novdalari, s o‘ ngra xasharot tushgandan 2-6 yil keyin, butun tupi nobud b o‘ ladi. Yirik tokzorlarga filloksera tushganda avval «do g‘ lar» paydo b o‘ ladi. Fillokseraning vatani Shimoliy Amerikadir. 1860 yilda filloksera Yevropaga utgan. Taxminan 1872 yilda esa Rossiyaga utib, jiddiy zararkunanda bulib kolgandan keyingina topilgan. Xozirgi kunda

Moldaviyada, Ukrainada, Ozarboyjonda, Gru ziyada, Armanistonda tarkalgan. (3) Chet davlatlarida filloksera Yevropada, Avstraliyada, Afri-kada, Janubiy va Shimoliy Amerikada keng tarkalgan. O‘ zbekisto n da bu zarakunanda y o‘q . Lekin o‘ tish xavfi bor. Fillokseraning ikki xil ildiz va bargga zarar yetkazadigan formasi bor. Ildiz formasini urgochisi 1 mm oval shaklda, salpal yassi-langan, sar g‘ ish-yashil rangini, orkasi buylab kator-kator q oramtir sugallari bor. Tuxum oval shaklda, uzunligi 0,3 mm, kengrok, kismining eni 0,16 mm. Yangi kuyilgan chog‘ida u och sarik tusli bo‘lib, keyin zaytunday yashil bo‘lib koladi. Lichinkasi avval sarik., yashil, s o‘ ngra och sari q r angli b o‘ ladi. Kishlayotgan lichinkalar k o‘ n g‘ irok yashil tusli. Bargga zarar yetkazadigan formasining voyaga yetgan, partene-genez yuli bilan kupayadigan kanotsiz ur g‘ ochisining uzunligi 1,2 —1,5 mm, shakli noksimon, rangi och yashil- qo‘ n g‘ ir b o‘ ladi. Unda ildizga zarar yetkazadigan forma uchun xarakterli b o‘ lgan k o ramtir sugallari y o‘ k . Tuxumi oval shaklda, och sarik. yoki tuk. sarik, bo‘yi 0,36-0,40 mm. Xayot kechirishi. Uzumning Osiyo va yevropa navlarida fillok seraning bargga zarar yetkazadigan formasi xosil bo‘ladigan tusla siklli zararkunanda fakat Amerika navlarida va ular bilan chatishtirilgan duragay navlarida rivojlanadi. Fillokseraning ildizga zarar yetkazadigan formasi parte nogenez yuli bilan k o‘ payadi. Bu formadagi xasharot birinchi ba’zan ikkinchi yoshdagi lichinkalik davrida kishlaydi. Tuprok 13 ° kizishi bilan ildizni yoki tomirlarni s o‘ rish natijasida sarik tusli galalari xren b o‘ ladi. Lichinkalar gallalarni ustida turadi.

Fillokseraning ildizga zarar yetkazadigan formasi o‘zi tarkalgan turli joylarida bir mavsumda 4-8 nael beradi. Fil loksera Markaziy Osiyoga eng yakin b o‘ lgan k o‘ payish manbai-Ozarboyjonda yiliga 6-7 nael beradi. Amerika navlarida va ular bilan chatishtirilgan duragay navlarda yoz o‘ rtalariga kelib lichinkalardan bir kismi p o‘ st tashlanganda kanot boshlankichlariga ega b o‘ ladi, keyinchalik ulardan kanoli xasharotlar paydo b o‘ ladi, bular esa tuprokdan yuzaga Urmalab chikadi, kanotlari zaif bo‘lib, kam uchadi. Juft-lashgandan keyin ur g‘ ochi xdsharotlar bittadan tuxum kuyadi. Ana shu tuxumlar kishlaydi va kuklamda ulardan bargga zarar yetkaza digan formaning lichinkalari chitsadi, ular o‘ rmalab, barglarni ustki tomoniga o‘ tib oladi. N a s lda bargga zarar yetkazadigan formaning tuxumlaridan ildizga zarar yetkaza digan formaning lichinklari xam paydo bula boshlaydi. Ular barglarga yopishmay, tupro q dagi yoriklardan va ildiz buyni yosh ildizlarga kirib ildizga zarar yetkazadigan formasini vujudga keltiradi. Kurash choralari. Tok yaxshilab parvarish kilinadi (uz vaktida su g‘ oriladigan, yer yumshatiladi, ugitlanadi va x.k.), bu esa uni chidamli kiladi. Bu agrotexnika tadbirlaridan tashkari, filloksera k o‘ p tarkalgan joylardan tokzorga Amerika navlariga payvand kilingan k o‘ chatlarni o‘ tkazish keark. K o‘ p tarkalgan joylardan tokzorga Amerika navlariga payvand kilingan k o‘ chatlarni o‘ tkazish kerak. Filloksera juda k o‘ payib ketgan rayonlar payvand q ilingan toklar xududi deb ataladigan doiraga kiradi. Ba’zan filloksera tarkalgan tokzorlarga ba’zan- ikki oygacha 15-20 sm balandlikda suv bostirilib kuyiladi. Suv tuprokdan xavoni sikib chikaradi. Mevali daraxtlarni kuyish kasalligi — Erwinia amylovora Com Mevali daraxtlarni kuyish kasalligi bilan o‘simlikni gu li, novdasi, poyasi, yosh mevalari va barglari zararlanadi. Bunda gullari sulib korayib