logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Modal so'zlarning stilistik xususiyatlari

Modal so'zlarning stilistik xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

170.5 KB
Ko'chirib olish
Mavzu: Modal so'zlarning stilistik xususiyatlari Reja: Kirish 1-bob. Modallik   1.1   .   Modallik tushunchasi   1.2   .   Modallik  toifalari   2 -bob. Modal so‘zlar   2 .1.           Modal  so‘zlarning  lug‘aviy  tarkibi  va  tasnifi 2 .2.           Modal  so‘zlar   ishonchlilikni  ifodalovchi  vosita  sifatida   3.3.       Modal  so'zlarning  stilistik  xususiyatlari 3.4.           Modal  so‘zlar  va  qo‘shimchalar  o‘rtasidagi  farq Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1 Kirish Kurs ishimning   mavzusi  “Ingliz  tilida  modallikni  ifodalash  vositalari”. Tadqiqot  mavzusi   zamonaviy  ingliz  tilidagi  modal  so'zlar  modallikni ifodalashning  asosiy  leksik  vositasi  sifatida. Tadqiqot  mavzusining   dolzarbligi   modallik  kategoriyasini,  uni  ifodalash vositalarini  har  tomonlama  nazariy  jihatdan  ko‘rib  chiqish,  modal  so‘zlarni tizimlashtirish,  ularning  mavqeini  aniqlash  zarurati  bilan  bog‘liq. Tilshunoslikda  modal  so'zlar  va  iboralar  so'zlarning  eng  munozarali  leksik  va grammatik  kategoriyalaridan  biri  hisoblanadi  va  20-   asrning   ikkinchi  yarmidan boshlab  olimlarning  e'tiborini  tortdi   .       Biroq  modal  so‘zlar  ko‘p  qirraliligi, lingvistik  ifodaning  o‘ziga  xosligi  va  funksional  xususiyatlari  tufayli  hali  to‘liq izohlanmagan.   Shunday  qilib,  modallik  toifasi  va  uni  ingliz  tilida  ifodalash  vositalarining ilmiy  tizimlashtirilmaganligi  ushbu  kurs  ishi  mavzusini  tanlashni  belgilab  berdi. Tadqiqotning  maqsadi   ingliz  tili  nutqining  alohida  qismi  sifatidagi  modal so‘zlarni  tavsiflash  va  har  tomonlama  tahlil  qilishda,  shuningdek,  modal  fe’llarni modallikni  amalga  oshirish  usullaridan  biri  sifatida  ko‘rib  chiqishda  mohiyatini aniqlashdan  iborat. Maqsadga  muvofiq   ishda  quyidagi  vazifalar  qo'yiladi:   1)         modallik  kategoriyasining  mohiyati,  o‘ziga  xosligi  va  asosiy  belgilarini aniqlash; 2)         asosiy  modal  fe’llarni  tavsiflang; 3)         ishonchlilikni  ifodalovchi  vosita  sifatidagi  modal  so‘zlarni  tavsiflash; 4)         modal   so‘zlarni       leksik   tarkibiga  ko‘ra  tavsiflash; 5)         modal  so‘zlarning  sintaktik  vazifalarini  aniqlash; Kurs  ishini  yozishda  quyidagi   usullardan   foydalanilgan  : qiyosiy,  tavsifiy, statistik. 2 Ishning nazariy  va  uslubiy   asosini  rus  va  xorijiy  tilshunos  olimlarning grammatika,  mantiq,  sintaksis  va  umumiy  til  masalalariga  oid  tadqiqot  ishlari tashkil  etdi.   Ishning  amaliy  ahamiyati   tadqiqot  natijalarini  modallikning  funktsional- semantik  kategoriyasi  va  uning  tarkibiy  qismlarini  tashkil  etuvchi  lingvistik  tasvir vositalarini  har  tomonlama  o'rganishning  parcha-parcha  qismi  sifatida  ko'rib chiqish  imkoniyati  bilan  bog'liq.   Bu  ko'p  jihatdan  mening  kurs  ishimning  amaliy qo'llanilishi  doirasini  belgilaydi,  uning  materiallaridan  zamonaviy  ingliz  tili kursida,  modallik  muammolari  bo'yicha  maxsus  kurslarda,  shuningdek, tushuntirish  va  ikki  tilli  lug'atlarni  tuzishda  foydalanish  mumkin. Ish  tuzilishi   .   Ish  kirish,  uchta  bo'lim,  xulosa  va  foydalanilgan  adabiyotlar ro'yxatidan  iborat. 3 1. Modallik Muayyan ma'nolarning  lingvistik  tabiati  va  tarkibi  bo'yicha  modallik kategoriyasi  kabi  juda  ko'p  qarama-qarshi  nuqtai  nazarlar  ifodalanadigan  boshqa kategoriya  yo'qdir.   Aksariyat  mualliflar  o‘z  tarkibiga  mohiyati,  funksional  maqsadi va  til  tuzilishi  darajalariga  mansub  bo‘lgan  eng  xilma-xil  ma’nolarni  kiritadilar, shuning  uchun  modallik  kategoriyasi  har  qanday  aniqlikdan  mahrum  bo‘ladi.   Shu bilan  birga,  bu  muammo  nafaqat  tilshunoslik,  balki  mantiq  uchun  ham  muhim ahamiyatga  ega,  chunki  modallik  toifasi  til  hodisalari  sohasiga  tegishli  bo'lib, ularning  mantiqiy  tuzilishi  va  tafakkur  bilan  aloqasi  eng  to'g'ridan-to'g'ri bo'ladi.   Ma’lumki,  modallik  birdek  tadqiqot  va  tilshunoslik  va  mantiqning predmeti  hisoblanadi.   Va  agar  birinchi  modallikda  lisoniy  birlik  sifatida  gapning eng  muhim  belgilaridan  biri  kiritilgan  bo'lsa,  ikkinchisida  u fikrlash  shakli  sifatida hukmning  muhim  belgisi  sifatida  qaraladi.   Demak,  modallikning  lingvistik kategoriyasini  tahlil  qilish  faqat  modallikning  mantiqiy  kategoriyasi  tahlili  bilan chambarchas  bog‘liq  holda  amalga  oshirilishi  mumkin. 4 1.1 Modallik tushunchasi Tilshunoslik modallikni  o rganishda  mantiq,  semiotika  va  psixologiya ʻ yutuqlariga  tayangan  holda  uzoq  va  mashaqqatli  yo lni  bosib  o tdi. ʻ ʻ   Biroq  modallik o‘zining  ko‘p  qirraliligi,  lingvistik  ifodaning  o‘ziga  xosligi  va  funksional xususiyatlari  tufayli  hali  to‘liq  izoh  olgani  yo‘q.   Tadqiqotchilar  "modallik" toifasiga  turli  xil  ta'riflar  berishadi.   Keling,  ba'zi  tushunchalarni  ko'rib  chiqaylik.       1960  yilda  rus  tili  grammatikasida  barcha  iboralar,  kirish  so'zlar,  plagin konstruktsiyalariga  tegishli  barcha  lingvistik  faktlar  shakllantirildi  va  tizimga kiritildi,  ammo  modallikning  ta'rifi  hali  mavjud  emas  edi.   Modallikning  birinchi ta'rifi  1969  yilda  O.S.ning  lingvistik  lug'atida  uchraydi.   Axmanova  modallikni so'zlovchining  gap  mazmuniga  bo'lgan  munosabati  va  bayonot  mazmunining voqelik  bilan  munosabati  (xabarning  uning  haqiqiy  amalga  oshirilishiga munosabati)  ma'nosiga  ega  bo'lgan  kontseptual  kategoriya  sifatida  ko'rib  chiqadi, u  turli  xil  leksik  va  turli  xil  leksik  va  so'zlar  bilan  ifodalanadi.  grammatik vositalar,  masalan,  shakl  va  mayl,  modal  fe'llar  va  boshqalar.   Modallik bayonotlar,  buyruqlar,  istaklar,  taxminlar,  ishonchlilik,  haqiqiy  emaslik  va boshqalar  ma'nosiga  ega  bo'lishi  mumkin.     Lingvistik  atamalar  lug'ati  (1969) shuningdek,  modallikning  turlari  bo'yicha  bo'linishini  beradi   : ·                 gipotetik  modallik  (   gipotetik   (   taxminiy   )   modallik   ),  bu  bayonot mazmunini  faraz  sifatida  ko'rsatishni  o'z  ichiga  oladi; og'zaki                 modallik   _   _   _   Fe'l  bilan  ifodalangan  modallik;     ·                 modallik  unreal  (   inreal   modallik   )  bayonot  mazmunini  imkonsiz, amalga  oshirib  bo'lmaydigan  deb  ko'rsatish; salbiy                 modallik  (   salbiy   modallik   )  - bayonot  mazmunini   haqiqatga mos  kelmaydigan  tarzda  ko'rsatish.[   20:  p.   245]     1980  yilgi  rus  grammatikasida,  birinchidan,  modallik  tilning   turli darajalari       yordamida   ifodalanishi  , ikkinchidan,  ob'ektiv  modallik  kategoriyasi 5 predikativlik kategoriyasi  bilan  bog'liqligi  ko'rsatilgan,  uchinchidan,  hodisalar bilan  bog'liq  hodisalar  doirasi.  modalligi  ko'rsatilgan: 1.           voqelik  ma’nosi  – irreallik:  voqelik  sintaktik  indikativ  (hozir,  o‘tgan, kelasi  zamon)  bilan  ko‘rsatiladi;   noreallik  - haqiqiy  bo'lmagan  kayfiyatlar (to'g'ri,  shartli,  orzu  qilingan,  rag'batlantiruvchi); 2.           sub'ektiv-modal  ma'no  - so'zlovchining  xabarga  munosabati; 3.           modallik  sohasiga  o‘zining  lug‘aviy  ma’nolari  bilan  imkoniyat,  istak, majburiyatni  ifodalovchi  so‘zlar  (fe’llar,  qisqa  sifatlar,  predikativlar)  kiradi; Ruscha  xorijiy  so'zlarning  lug'ati  (1996)  quyidagi  ta'rifni  beradi:  modallik  - (fr.   Modalite   ,  lat.   Modus   moyilligi)  - hukm  qilish  modalligi  - ular  o'rnatadigan ishonchlilik  xususiyatiga  qarab  mantiqiy  hukmlar  orasidagi  farq  - ular  ifodalaydimi yoki  yo'qmi.  mantiqiy  sub'ekt  va  predikat  o'rtasidagi  zarur  yoki  yagona  ehtimol bog'liqlik.   Modallikka  ko'ra  hukmlar  ajralib  turadi:  apodiktik,  assertorik  va muammoli.   Keling,  Ushakov  D.N.ning  izohli  lug'atida  berilgan  ta'rifni  ko'rib chiqaylik.   (1996):       modallik  - (inglizcha   modallik   )  so'zlovchining  bayonot mazmuniga  munosabati  va  bayonot  mazmunining  voqelik  bilan  bog'liqligi (xabarning  uning  amalda  amalga  oshirilishi  bilan  aloqasi)  ma'nosiga  ega  bo'lgan kontseptual  kategoriya.  turli  grammatik  va  leksik  vositalar  bilan  ifodalanadi, masalan,  kayfiyat  shakllari,  modal  fe'llar,  intonatsiya  va  boshqalar.   [23:  b.   277] Tilshunos  olim  V.V.Vinogradov  “Rus  tili”  asarida  modallikka  kengroq  ta’rif bergan.   Bundan  kelib  chiqadiki,  “modallik  nafaqat  voqelik  va  noreallikning o‘ziga   xos   xususiyati,   balki   so‘zlovchining   aytilayotgan   narsaga munosabatidir”.   Ta'rifdan  ko'rinib  turibdiki,  modallikning  ikki  turi  farqlanadi: ob'ektiv  va  sub'ektiv,  lekin  matnda  ular  orasidagi  aniq  chegarani  ajratish qiyin.       Ko'pgina   tadqiqotchilar   matndagi   modallikni   sub'ektiv   deb hisoblashadi.   [13:  b.   23] 6   7 1.2. Modallik toifalari G.F tomonidan  allaqachon  ta'kidlanganidek.   Musaeva,  modallik  kategoriyasi ikki  turga  bo'linadi:  ob'ektiv  va  sub'ektiv.   Ob'ektiv modallik   har  qanday  gapning majburiy  belgisi,  predikativ  birlikni  tashkil  etuvchi  kategoriyalardan  biri  - gap.   Ushbu  turdagi  modallik  voqelik  nuqtai  nazaridan  xabar  qilingan  narsaning voqelikka   munosabatini   ifodalaydi   (   reallashtirish   yoki   amalga oshirish   mumkinligi).   Ob'ektiv  modallik  vaqt  kategoriyasi  bilan  uzviy  bog'langan va  vaqtinchalik  aniqlik  - noaniqlik  asosida  farqlanadi.   Vaqt  va  haqiqatning  ma'nosi -  g'ayritabiiylik  birlashtirildi;   bu  ma’nolar  majmuasi  obyektiv-modal  ma’nolar deyiladi.   Subyektiv modallik so‘zlovchining   xabarga   munosabati.   Ob'ektiv modallikdan  farqli  o'laroq,  u  gapning  ixtiyoriy  xususiyatidir.   Subyektiv modallikning  semantik  hajmi  obyektiv  modallikning  semantik  hajmidan  ancha kengdir.   Subyektiv  modallikning  semantik  asosini  so'zning  keng  ma'nosida baholash  kontseptsiyasi,  jumladan,  hisobotning  nafaqat  mantiqiy  (intellektual, oqilona)  malakasini,  balki  turli  xil  hissiy  (irratsional)  reaktsiyalarni  ham  tashkil qiladi.   Baholovchi  - tavsiflovchi  qadriyatlarga  xabarga  sub'ektiv  munosabat ifodasini  uning  shunday  xususiyati  bilan  birlashtirgan,  sub'ektiv  bo'lmagan, faktning  o'zidan,  hodisadan,  uning  fazilatlaridan,  xususiyatlaridan  kelib  chiqadigan xarakteristikalar  kiradi.  , uning  vaqtdagi  oqimining  tabiati  yoki  aloqalari  va  boshqa faktlar  va  hodisalar  bilan  munosabatlaridan. Modallik  doirasi  quyidagilarni  o'z  ichiga  oladi:                 kommunikativ  munosabat  xarakteriga  ko'ra  bayonotlarga   qarama  - qarshilik;                 "haqiqat  - g'ayritabiiylik"  oralig'ida  qiymatlarni   gradatsiya  qilish;                 ma'ruzachining  voqelik  haqidagi  fikrlarining  ishonchliligiga  ishonchining turli   darajalari  ; 8                 predmet va  predikat  o'rtasidagi  bog'lanishning  turli  xil   o'zgarishlari  . Shuni  ta'kidlash  kerakki,  modallik  grammatik  yoki  leksik,  yoki  intonatsiya darajasida  yoki  umuman  gapning  bo'limlarida  amalga  oshiriladi  va  turli  xil  ifoda usullariga  ega,  u turli  xil  grammatik  va  leksik  vositalar  bilan  ifodalanadi.  anglatadi: kayfiyatning  maxsus  shakllari;   modal  fe'llar  (masalan,  ruscha:  can,  must; ingliz:   must   ,   can   );   boshqa  modal  so'zlar  (masalan,  ruscha:  it appears,  perhaps; inglizcha:   perhaps   ,   ehtimol   );   intonatsiya  degani.       Turli  tillar  modallikning  turli ma'nolarini  grammatik  jihatdan  turli  yo'llar  bilan  ifodalaydi.   Shunday  qilib,  ingliz tili  subjunktiv   II  maxsus  kayfiyat  yordamida  noreal  modallik  ma'nosini ifodalaydi,   masalan: Agar   o'z   vaqtida   kelgan   bo'lsangiz   ,   biz   poezdga   yetib   olishimi z   kerak   edi   .   _   _   _   _ V.V.   Vinogradov  o'zining  "Rus  tili  grammatikasi  bo'yicha  tadqiqotlar"  asarida haqiqatni  amaliy  jamoatchilik  ongida  aks  ettiruvchi  gap,  voqelikka  munosabatini (munosabatini)  ifodalaydi,  degan  tushunchaga  amal  qildi,  shuning  uchun  modallik kategoriyasi  gap  bilan,  xilma-xilligi  bilan  chambarchas  bog'liq.  uning turlaridan.   Har  bir  jumla  muhim  konstruktiv  xususiyat  sifatida  modal  ma'noni  o'z ichiga  oladi,  ya'ni  u voqelikka  munosabatni  ko'rsatadi.   U  modallik  kategoriyasini turli  tizimlar  tillarida  turli  shakllarda  uchraydigan  asosiy,  markaziy  lingvistik kategoriyalarga  tegishli  deb  hisoblagan.   V.V.   Vinogradov,  shuningdek,  modallik kategoriyasining  mazmuni  va  uni  ochish  shakllari  tarixiy  jihatdan  o'zgaruvchan ekanligini  ta'kidladi.   Turli  tizimli  tillardagi  modallikning  semantik  kategoriyasi aralash  leksik  va  grammatik  xususiyatga  ega.   Evropa  tizimi  tillarida  u nutqning butun  tuzilishini  qamrab  oladi.   O.S.ning  ta'rifida.   Axmanova  modallik  bir  necha  ma'noga  ega  bo'lishi mumkinligini  aytadi,   ulardan   biri     ishonchlilikdir.   Gapda  ma'ruzachi  yoki  yozuvchi tinglovchi  yoki  o'quvchiga  aytmoqchi  bo'lgan  fikrni  shakllantiradi.       Gaplar  bir- biridan   bayonning   maqsadi,   hissiy   bo'yoqlari,   shuningdek,   ulardagi ma'lumotlarning  haqiqat  yoki  yolg'onlik  darajasi,  ya'ni  ishonchlilik  darajasi  bilan 9 farqlanadi.   Subyektiv modallik  bilan  ajralib  turadigan  bildiruvchi   va   so'roq gaplardan   farqli  o'laroq   ,  buyruq  maylidagi  fe'l-predikatli  rag'batlantiruvchi  gaplar uzatilgan   mazmunning   ishonchlilik   darajasida   farq qilmaydi.   Ushbu   taklifda   _   o   modal   so'zi   esa   aniqlik   darajasini   emas   ,   balki motivatsiyaning intensivligini   bildiradi   :                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       Ehtimol,   biz  buni  birgalikda  qila  olamiz   .             Shunday  qilib,  bizda  bir  xil  turdagi  uchta  tuzilma  mavjud,  ularning  har  biri   o'z       haqiqatiga,  o'z  yolg'oniga  va  o'ziga  xos  noaniqligiga  ega.   Bayonotning kategoriyalilik  darajasi  bilimdan  ishonchga,  keyin  esa  noaniqlik  sohasiga  o'tgan sayin  pasayadi.             Demak,  ushbu  muammo  yuzasidan  olib  borilgan  izlanishlarga  asoslanib  xulosa qilishimiz  mumkinki,  nutqning  har  qanday  segmentida  modallikning  turli vositalaridan  foydalanishni  kuzatish  mumkin.   Shu  bilan  birga,  bu  turkumni ifodalash  usullaridagi  farqlar  qisman  uning  o‘ta  sintaktik-semantik  vazifalaridagi, funksional-semantik  mohiyatidagi  ichki  farqlar  bilan  bog‘liq.   Voqelik  faktlari  va ularning  bog‘lanishlari  bayon  mazmuni  bo‘lib,  so‘zlovchi  tomonidan  voqelik  va aniqlik,  imkoniyat  yoki  xohish,  majburiyat  yoki  zarurat  sifatida  qarashi mumkin.   Gapning  ishonchlilik  darajasini  baholashni  ifodalovchi  modal  so'zlarni tavsiflash   muammosi   bir   necha   bor   tadqiqotchilar   e'tiborini tortdi.   Muallif       yaratadihar  qanday  asar  (badiiy,  publitsistik),  dunyoning  shaxsiy qarashlaridan,  uning  tili  va  madaniyatining  barcha  xilma-xilligidan  foydalanib, o'quvchiga  ta'sir  qiladi.                       Men  o'z  kurs  ishimda   xabar  qilingan  narsaning   ishonchliligini  ifodalovchi vositalarni  modal  fe'llar  sifatida  ko'rib  chiqayotganim  sababli,  ularga  tavsif  berish kerak. 10 2 -bob. Modal so‘zlar Modal so‘z  “Lingvistik  atamalar   lug‘ati”da  (   1969)  “o‘ziga  xos  leksik ma’nosini  yo‘qotgan  va  modallikni  tavsiflovchi  ifodalash  vositasi  vazifasini bajaradigan  so‘z”  deb  talqin  qilingan  [20:  2-b.   238].   Ingliz  tili  grammatikasi  Belyaeva  M.A.   quyidagi  ta’rifni  beradi:  “modal so‘zlar  gapda  ifodalangan  fikrga  so‘zlovchining  subyektiv  munosabatini bildiruvchi  so‘zlardir. Modal  so‘zlar  so‘zlovchining  aytilayotgan  fikrga  sub’ektiv  munosabatini bildiruvchi  o‘zgarmas  so‘zlarni  o‘z  ichiga  oluvchi  gap  qismidir.   Shaklga  kelsak, modal  so'zlarda  hech  qanday  tashqi  xususiyat  rivojlanmagan.   Biroq,  yana  ikkita xususiyat  - semantik  va  sintaktik  - juda  aniq  ifodalangan,  bu  ko'plab  tilshunoslarni modal  so'zlar  haqida  nutqning  mustaqil  qismi  sifatida  gapirishga  majbur qiladi.   Modal  so'zlarning  semantik  xususiyati  ularning  ishonchliligi,  taxminiyligi yoki  maqsadga  muvofiqligi  nuqtai  nazaridan  bayonotga  sub'ektiv  munosabatning ma'nosidir.   Ma’no  jihatdan  modal  so‘zlar  nominativ  vazifani  bajaruvchi  nutqning boshqa  muhim  qismlaridan  sezilarli  darajada  farqlanadi;   biroq  ma’no  mustaqilligi nuqtai  nazaridan  ular,  shubhasiz,  xizmat  bo‘laklariga  emas,  balki  ahamiyatli bo‘laklarga  tegishlidir. Modal  so‘zlarning  sintaktik  vazifasi  gapning  kirish  a’zosi  yoki  kamdan-kam hollarda  so‘z  gapning  vazifasidir. Modal  so'zlar  tasdiq  va  inkor  gap  so'zlariga  o'xshash  "   Ha   "  va  "   Yo'q   " jumlalari  vazifasini  bajarishi  mumkin  .   Biroq,   Ha   va   Yo'q   jumla  so'zlari  hech qachon  o'z  maqomini  o'zgartirmaydi,  modal  so'zlar  esa  gap  so'zlari  (dialogda)  yoki gapda  kirish  so'zlari  bo'lishi  mumkin. Professor  L.S.   Barxudarov  gapda  modal  so‘zlar   doimo   gapning  kirish  a’zosi vazifasini  bajaradi,  deydi.   L.S.   Barxudarov,  shuningdek,  modal  so‘zlarga  xabar qilingan  faktning  ehtimolligi,  imkoniyati,  boshqa  faktlar,  hodisalar  bilan 11 bog‘liqligi va  hokazolar  nuqtai  nazaridan  tavsiflovchi  ma’noga  ega  bo‘lgan so‘zlarga  ta’rif  beradi. Bundan  tashqari,  professor  Barxudarov   gapning  kirish  a’zosi  vazifasini bajaruvchi  har  bir  so‘z  ham  modal  so‘zlar  sinfiga   kirmasligini   ta’kidlaydi  .       Modal so‘zlar  nutqning  alohida  bo‘lagi  bo‘lib,  boshqa  gap  bo‘laklari  va  so‘z  birikmalari ham  kirish  a’zosi  vazifasini  bajarishi  mumkin:  ergash  gaplar,  ergash  gaplar, infinitiv  tuzilmalar  va  boshqalar.   Modal  so‘zlar  gap  bo‘lagi  sifatida  faqat  har  doim, hamma  hollarda  gapning  kirish  a’zosi  sifatida  ishlatiladigan  so‘zlarni  o‘z  ichiga oladi.   Bu  so`zlar  o`zining  o`zgarmasligi  va  boshqa  so`zlar  bilan  chegaralangan muvofiqligi  bilan  ajralib  turadi.   12 2 .1. Modal so‘zlarning leksik tarkibi va tasnifi. Zamonaviy ingliz  tilida  modal  so'zlar  quyidagi  so'zlarni  o'z  ichiga  oladi:   albatta haqiqatdan ham balki baxtli  - baxtsiz o   albatta   _ aniq bo'lishi   mumkin baxtga   -   omadsizlikka shubhasiz   _   _ tabiiy ravishda ehtimol   _ baxtiga   -   afsuski      albatta aniq ehtimol   _ aftidan Haqiqatan ham   _   albatta aslida   shubhasiz     Modal  so‘zlar  ma’nosiga  ko‘ra  voqelik  faktlariga  bildirgan  sub’ektiv munosabatiga  ko‘ra  quyidagilarga  bo‘linadi:   1)  bayonotni  ifodalovchi  so'zlar;   2)   taxminni   ifodalovchi  so'zlar     ;   3)  bayonot  mazmunini   uning  maqsadga  muvofiqligi  yoki  nomaqbulligi  nuqtai nazaridan  sub'ektiv  baholashni  ifodalovchi  so'zlar.         Har  bir  guruh  ichida  modal  so‘zlar  ma’no  jihatdan  bir-biriga  yaqin  bo‘lsa-da, shu  bilan  birga  ularning  har  biri  o‘ziga  xos  ohangni  ifodalaydi  yoki  nutqda  bir semantik  guruhga  mansub  boshqa  modal  so‘zlardan  farqlanadi.   13 3 2 .2 Modal so'zlar ishonchlilikni ifodalovchi vosita sifatida. Modal so‘zlar  gapda  ifodalangan   fikrga   so‘zlovchining  taxmin,  shubha, ehtimol,  ishonch  ma’nolarini  bildiradi  .   Modal  so‘zlar  gapning  kirish  a’zosi vazifasini  bajaradi  va  odatda  butun  gapni  bir  butun  sifatida  ifodalaydi.   Ayrim modal  so‘zlar  (masalan,   albatta   ,   albatta   ,   shubhasiz   ,   ehtimol   va  hokazo)   gap   - so‘z   vazifasini  bajara  oladi  ” [   2:  b.   201].   Quyidagi  misolni  ko'rib  chiqing: -                                                               Tanlash:  U  sizga  gapirishni  o'rgatdi.   Men  buni  qila  olmasdim. Liza  :                                                               Albatta. -                                                               Pickering:  U  sizga  gapirishni  o'rgatdi,  men  qila  olmadim. -                                                               Liza:  Albatta.             Modal   so'zlar  - so'zlovchi  o'z  bayonotini  bir  butun  sifatida  yoki  uning  alohida qismlarini  ob'ektiv  voqelikka  munosabati  nuqtai  nazaridan  baholaydigan so'zlar.   Masalan   :   To‘g‘ri   ,   qizil   labli   gul   (P.)   suyaklarni kemiradi   ;   Vaziyat   ,   to'g'rimi   ,   sizni   ajratdi?   (P.).   Keltirilgan   misollarda so‘z   haqiqatda   modal  so‘z  hisoblanadi.   U  so‘zlovchining  gap  mazmuniga  taxminiy imkoniyat  sifatida  munosabatini  ifodalaydi  va  birinchi  gapda  modal  so‘z so‘zlovchining  butun  gap  mazmuniga  munosabatini  belgilaydi,  ikkinchisida  esa gap  tarkibiy  qismlaridan  biriga  ishora  qiladi.  gap  - mavzu.             Modal  so‘zlarga  berilgan  ushbu  ta’riflarni  ko‘rib  chiqib  aytishimiz  mumkinki, modal  so‘zlar  gap  bo‘laklari  tizimida  alohida  o‘rin  tutadi.   Ularning  umumiy grammatik   ma’nosi   modallikni   ifodalash,   ya’ni   so‘zlovchi   tomonidan o‘rnatiladigan  xabarning  voqelikka   munosabati  bilan  bog‘liq  .             Ingliz  tilidagi  aksariyat  modal  so'zlar  qo'shimchalardan  kelib  chiqadi  va  -   ly qo'shimchasiga  ega  bo'lgan  harakat  shakli  qo'shimchalari  bilan  mos keladi   ,       shuning  uchun   modal  so'zlar  ko'pincha  qo'shimchalar  va  zarrachalarga yaqin  bo'ladi,  shuning  uchun  birinchi  va  ikkinchisini  farqlash  ba'zan  qiyin 14 bo'ladi.   Masalan,  solishtiring:   Bizning   muvaffaqiyatlarimiz   haqiqatan ham   (zarrachalar)   kichik.   -  Men  eshitdim   :   rostdan ham   (modal  so'z),   bu  ovoz edi   (L.T.). Modal  so‘zlarni  ma’nosiga  ko‘ra  ikki  guruhga  bo‘lish  mumkin: 1.  Tasdiq  ma’noli  modal  so‘zlar,  gapga  mantiqiy  baho  berish,  so‘zlovchining xabarning  voqeligiga  ishonchi,   kategorik ishonchliligi   :   albatta  rost,  chindan, albatta,   shubhasiz,   albatta   va   hokazo   .   Masalan   :   Ikki   marta   ikki   .   , albatta   to'rtta.   Bir  kun  kelib   ,  shubhasiz   ,  bu  ko'l  quriydi. Bu  guruhga  tipdagi  frazeologik  birikmalar  ham  kiradi:   aslida,  o‘z-o‘zidan ma’lum   va  hokazo. 2.  Imkoniyat,   muammoli     aniqlik   (taxmin,  ehtimol,  faraz,  shubha)   ifodalovchi faraz  ma’noli  modal  so‘zlar  :   ehtimol,  ehtimol,  ehtimol,  aftidan,  shekilli,  shekilli, ehtimol  va   hokazo   .  Masalan:   Menga  shunday  tuyuldiki,  u   ehtimol   .  , kirishdan oldin  eshik  oldida  uzoq  vaqt  o'yladi   .   Sakson  yoshli  shoira   bu   fikrga  umri davomida  to‘plagan  tajribasi  orqali  kelgan  bo‘lsa  kerak.   Sog'inch  tuyg'usi, shekilli   ,   har  bir  insonga  xosdir.   Bu,  shuningdek,  "ehtimol",  "bo'lishi  kerak", "ehtimol"  va  hokazo  birikmalarini  o'z  ichiga  oladi.             Modal  so'zlar  kelib  chiqishi  bo'yicha  bog'langan  muhim  so'zlardan   nominativ funktsiyaning  yo'qligi  bilan  ajralib  turadi.   Modal  so'zlar  muhim  so'zlar  bilan ifodalanadigan  ob'ektlar,  xususiyatlar  yoki  jarayonlarning  nomlari  emas;   ular  gapni tashkil  etuvchi  so‘zlar  bilan  grammatik  bog‘lanishdan  xoli  bo‘lib,  gap  a’zolari bo‘lmaydi.   Modal  so‘zlar  gapda  grammatik  jihatdan  ajratib  olingandan  so‘ng leksiklashuv  jarayoniga  uchraydi.   Ushbu  jarayon  tufayli  modal  so'zlar  butun  leksik birlik   rolini   o'ynaydi,   nafaqat   o'zgaruvchanlikni,   balki morfologik   artikulyatsiyani   ham  yo'qotadi  .   Shunday  qilib,  modal  so'z  ma'nosini anglatuvchi  "balki"  birikmasi  ko'pincha  ikkinchi  so'zni  (   be   )  yo'qotadi  va fleksiya   -  "   may"   so'zida  yo'q.o'ziga  xos  ma'nosini  yo'qotadi.                       Ma’lumki,  ingliz  tilida  modal  so‘zlar  muallifning  gapga  bo‘lgan  munosabatini bildiradi,  gapda  aytilgan  gapga  ishonch,  shubha,  taxmin,  ijobiy  yoki  salbiy  bahoni 15 bildiradi.   Modal so'zlar  oddiy  (   albatta   ,   ehtimol   ),  hosila  (   albatta   ,   tabiiy ravishda   ,   haqiqatda   )  va  qo'shma  (   belki   ,   ishonch  hosil   qilish  uchun)   bo'lishi mumkin   .   Eng  ko'p  ishlatiladigan  modal  so'zlar: -                                                               shubha  va  taxminni,  xabarning  ishonchliligiga  noaniqlikni ifodalovchi  modal  so‘zlar:   ehtimol   ,   ehtimol   ,   ehtimol   ; -                                                               ma'qullash   yoki   rad   etishni   ifodalovchi   modal so'zlar:   baxtga   ,   afsuski   ,   baxtga   ,   baxtga   ,   baxtga   ,   baxtsizlikka   ; -                                                               mustahkamlovchi  ifodalovchi  modal  so‘zlar:   chindan   ; -                                                               xabar   qilinayotgan narsaning   ishonchini   ,   ishonchliligini   ifodalovchi     modal   so‘zlar   :   albatta,  albatta, albatta,  ishonch  hosil  qilish  uchun,  yetarlicha,  aniq,  aniq,  shubhasiz,  tabiiy, haqiqatdan.             Misollarni  ko'rib  chiqing: 1.             Balki   siz   haqsiz   .   _   _   _   -   Balki   siz  haqsiz. 2.             Afsuski   ,  ob-havo  yomon  edi   .   -   Afsuski   ,   ob   -  havo   yomon   edi   . 3.             Men   ,   albatta   ,   nima   qilish   kerakligini   bilmayman   .   _   _   _   _   “Men   haqiqata n   ham  nima  qilishni  bilmayman. 4.             Balki   Meri   kasaldir   .   _   Ehtimol,   Meri   kasaldir   . 5.             Shubhasiz   ,  u keyinroq  keladi   .   U   shubhasiz   keyinroq   keladi   .   _   _   _   _ 6.             Albatta   tushunaman   .   -   Albatta   ,   tushunaman   .   _   _             Modal  so‘zlarning  sintaktik  tomondan  o‘ziga  xos  xususiyatlari  quyidagilardan iborat: 1)   so'z-jumla   ma'nosida,   ko'proq   dialogik   nutqda qo'llang:   Can   I   borrow   your   pen   ?   -   Albatta   .   _   -   Qalamingni   qarzga   olsam bo'ladimi?   -   Albatta   .         2)  kirish  so‘z  sifatida  qo‘llang:   Albatta   ,  you  don’t  care   about  me   ; 3)  modal  zarralar  va  qo‘shimchalarga  yaqin  ma’noda  tasdiqlovchi  so‘z  sifatida ishlatilishi;   qarang   _   :   Shubhasiz   ,  shoir  iste’dodli   (“   shubhasiz”   modal  zarrachaga yaqinlashadi   ha   ).   -   Shoir,   albatta,   iste'dodli   (   albatta   - aniqlovchi).   -   Shoir,   albatta   ,   iste'dodli   (   albatta   -  kirish  ma'nosidagi  modal  so'z). 16             Yuqorida aytib  o‘tilganidek,  modal  so‘zlar  gapda  kirish  a’zosi  vazifasini bajaradi.   Ammo  shuni  ta'kidlash  kerakki,  agar  har  bir  modal  so'z  kirish  so'z vazifasini  bajara  olsa,  u holda  har  bir  kirish  so'z  modal  emas.   Modal  so'zlarga quyidagilar  kirmaydi:                 Xabarning  hissiy  bahosini  ifodalovchi   kirish  so'zlari  (xayriyatki,  afsuski, hayratda  qoldirish,  xafa  qilish);                   Birovning  nutqini  ifodalovchi   kirish  so'zlari  (mish-mishlarga  ko'ra,  ular aytadilar);                 Fikrlar  tartibini  ko'rsatadigan   kirish  so'zlari  (birinchi  navbatda,  nihoyat, shuning  uchun,   shuning  uchun   va  hokazo).   [6:  56-bet] Yuqorida  aytib  o'tganimizdek,  modal  so'zlar  toifasiga  odatda  yuqori darajadagi  aniqlikni  ifodalovchi  ko'rsatkichlar  kiradi  - ba'zi  tadqiqotchilar  ularni "     kategorial aniqlik   "  ko'rsatkichlari  deb  atashadi  (   shubhasiz,  shubhasiz, shubhasiz,  har  qanday  vosita   bilan  ,   albatta,   albatta,   tabiiyki,  haqiqatdan   ,  va hokazo ), taxminlarni keltirib chiqaradigan noaniqlik   ko'rsatkichlari   (   ehtimol, rost,  ehtimol,  ko'rinadi,  aniq,  aftidan,  aftidan,  aftidan,  aftidan,  aftidan,  aftidan, aftidan,  ehtimol,  kabi,  go'yo,  shekilli,  ehtimol,  ehtimol,  ehtimol,  ehtimol,  qiyin, mening  fikrimcha,   va  hokazo. .).   Faraz  ma'nosini  kirituvchi  so'zlar  orasida  shubha ko'rsatkichlari   (   zor,  qiyin   )   ba'zan  alohida  ko'rib  chiqiladi  .   Ba'zi  mualliflar,  taxmin toifasi  o'rniga,  imkoniyat  toifasini  kiritadilar   (   ehtimol,  ehtimol,  ehtimol, ehtimol   va  hokazo)   . Ushbu  bandni  yakunlab,  menimcha,  nutqni  amalga  oshirishda  modal  vositalar juda  muhim  rol  o'ynashini  aytish  kerak. Bir  qator  tilshunoslar,  psixolingvistlar,  psixologlarning  tadqiqotlarida  modal vositalarni  tasniflangan  shaklda  taqdim  etish  istagi  bor:  umumlashtirilgan sxemalarda,  jadvallarda,  tasniflarda;   ular,  asosan,  kirish  elementi,  ajratilgan zarralar,  so'zlar,  iboralar  sifatida  qaraladi.   17 Modal so‘zlarning  sintaktik  xususiyatlariga  ularning  sintaktik  vazifasini bajarish  xususiyatlari  va  boshqa  so‘zlarga  mos  kelishi  kiradi. Gapning  kirish  a'zosi  vazifasini  bajaruvchi  modal  so'zlar  ko'pincha  butun gapni  anglatadi,  lekin  uning  a'zolaridan  biriga  ham  murojaat  qilishi mumkin.   Modal  so‘z  bilan  ifodalangan  kirish  a’zosi  butun  gapga  tegishli  bo‘lsa,  u gap  boshida,  o‘rtasida,  kamdan-kam  hollarda  oxirida  kelishi  mumkin.   Modal  so‘z bilan  ifodalangan  kirish  a’zosining  gapdagi  o‘rni  uning  gap  mazmuni  bilan bog‘lanish  darajasi  va  modal  soya  ifodasining  yorqinligida  namoyon  bo‘ladi.   E h t i m o l   ,  ular  uni  ushlab  qolishlari  to'g'ri  edi. E h t i m o l ,   ular   uni  ushlab  qolishlari  to'g'ri  edi. Ular  uni  ushlab  qolishlari  to'g'ri  edi,   e h t i m o l .   Bu  misollar,  birinchidan,  modal  so‘z  gap  a’zolari  o‘rtasida  bo‘lganda  gap mazmuni  bilan  eng  yaqin  bog‘langanligini,  aksincha,  gap  oxirida  qo‘yilganda  eng kam  bog‘langanligini  ko‘rsatadi.  ikkinchidan,  soya  modal  so'zni  bildirganligi, bunday  kirish  a'zosi  gap  boshida  qo'llanganda  eng  aniq  ifodalangan  bo'ladi. Modal  so‘zning  belgilanayotgan  gap  yoki  gap  a’zosi  bilan  katta  yoki  kichik bog‘lanishining  ko‘rsatkichi  modal  so‘zning  vergul  bilan  tanlanishi  yoki  bunday tanlashning  yo‘qligi  ham  bo‘lishi  mumkin. Modal  so'z  odatda  gapning  alohida  a'zosiga  yoki   gapning   ikkinchi  bir  hil a'zosiga  (shu  jumladan  predikatga)  tegishlidir:   Ba'zi   davomli   asabiylashish   janobda   o'z   o'rnini   topdi.   Uinklning ko'kragi,   ehtimol   paltosining  vaqtinchalik  ajralishi  bilan  bog'liq.   (   Ch   .   Dikkens   )   18     Shunisi  qiziqki,   taklif   ma'nosiga   ega   modal   so'zlar (   balki   ,   ehtimol   ,   ehtimol   )   ko'pincha  gap  a'zolaridan  faqat  bittasini  anglatadi. Modal  so‘zlarning  mos  kelishi  juda  cheklangan.   Modal  so'zlar  daraja qo'shimchasi  bilan  ifodalangan  ta'rifni  olib  kelishi  mumkin:   eng   ehtimol   . 19 Modal so'zlarning stilistik xususiyatlari Quyidagi misollarga  e’tibor  bering:  Eshmamat  aka,   albatta ,  istagiga  yetadi (H.Olimjon).  Endi,  shaksiz,  o’ylamoq,  fikr  etmoq  darkor,  otam  shuni  xohlaydi, shudir  xohishim  (Zulfiya).  Havliqib  qolganidan  Orif  akani  quchoqlab  olmoqchi ham  edi,   sheqilli ,  o’zi ni  bosib,  qo’pol  qo’llarini  uzatib  qo’ya  qoldi  (A.Muxtor). Ehtimol ,  shuning  uchundir,  telegramma  meni  taajjublantirib  qo’ydi  (Q.Quliyev). Bu  gaplar  sostavida  ishlatilgan   albatta,  shaksiz,  sheqilli,  ehtimol   so’zlari boshqa  so’zlar  bilan  grammatik  jihatdan  bog’lanmagan.  Shuning  uchun  ularning tushirilib  qoldirilishi  gap  strukturasiga  ta’sir  ham  qilmaydi.  Xo’sh,  bu  so’zlar  gap sostavidagi  boshqa  so’zlar  bilan  grammatik  jihatdan  bog’lanmasa,  gan strukturasiga  ta’sir  qilmasa,  ularning  ayni  paytda  ishlatilishiga  qanday  zarurat tug’ildi? Inson  bir-biri  bilan  kommunikativ  munosabatga  kirishganda,  monologik yoki  dialogik  nutqda  ma’lum  voqyea-hodisa  to’g’risida  axborot  berish  bilangina cheklanmaydi,  balki  ba’zan  shu  voqyea-hodisaga  o’z  munosabatini  ham  (gap mazmuni  orqali)  ifodalaydi.  Bu,  bir  tomondan,  yuqoridagi  kabi  gap  mazmunining obyektiv  borliqqa  munosabatini  bildiruvchi  maxsus  so’zlar  yordamida  yuz  bersa, ikkinchi  tomondan,  shunday  munosabatning  ifodalanishida  intonasiya  katta ahamiyat  kasb  etadi. Keltirilgan  misollardagi  birinchi  gapni   albatta   so’zi  bilan  birlikda  va uningsiz  ishlatilgan  holatini  chog’ishtirib  ko’raylik:  Eshmat  aka  istagiga  yetadi  – oddiy  xabar  //  Eshmat  aka,   albatta ,  istagiga  yetadi  – xabar  qat’iy  ishonch ottenkasiga  ega.  Ikkinchi  gapdagi  bu  ottenka  birinchi  gapda  yo’q. Yoki  quyidagi  gaplarda  intonasiya  turli  xil  ma’nolarni,  subyektning  o’z nutqiga,  voqyea-hodisaga  munosabatini  ham  ifodalaydi:  O’zdi::ng!  (Masalan, chopishda  Borzovdan  o’zding  –emosiya);  O’:zding!?  (Borzovdan  o’zib  bo’psan  – 20 inkor ma’nosi);  O’zding  (erkin  intonasiya-oddiy  xabar,  konstatasiya  – Borzovdan o’zding,  endi  Kitdan  o’zishing  kerak)  kabi. So’zlovchining  o’z  nutqiga,  uning  mazmuniga,  shu  orqali  obyektiv  borliqqa munosabati  modallik  kategoriyasi  termini  bilan  ataladi.   Modallik   terminga  G.A.Nechayev  shunday  izoh  beradi:     “Modalnost  (ot  lat.   Modus  – mera)  – odna  iz  osnovn ы x  kategoriy  yaz ы ka, v ы rajayu щ aya  razlichn ы mi  grammaticheskimi  i liksicheskimi  sredstvami otnosheniya  govorya щ yego  k  soderjaniyu  v ы zkaz ы vaniya  i otnosheniye soderjaniya  v ы skaz ы vaniya  k  obyektivnomu  deystvitelnosti.  Osnovn ы ye grammaticheskiye  sredstva  v ы rajeniya  modalnosti  –  form ы   nakloneniya, leksicheskiye  sredstva  – modaln ы ye  slova  i modaln ы ye  chastis ы .  Odna  iz  sredstv v ы rajeniya  modalnosti  – intonasiya»  (26,  90-91). Bu  izohda  masalaga  bir  tomondan  yondashish  ko’zga  tashlanadi.  Eng avvalo,  modallik  tushunchasining  ilmiy  asarlarda  ikki  xil  talqin  qilinishini  tan  olish kerak:  obyektiv  modallik  va  subyektiv  modallik*.  Ya’ni  har  qanday  gapda voqyelikka  munosabat  seziladi.  Shuning  uchun  ham  gaplar  darak,  so’roq,  buyruq, undov  gaplar  tarzida  klassifikasiya  qilinadi.  Ammo  ularda  voqyea-hodisa so’zlovchi  tomonidan  baholanmaydi,  balki  fakt  konstatasiya  qilinadi  (albatta, maxsus  intonasiya  esdan  chiqarilmasligi  kerak).  Bunday  modallik  obyektiv modallik  deyiladi. Ammo  so’zlovchi  ko’pincha  biror  voqyea-hodisa  haqida  xabar  berar  yoki informasiya  olar  ekan,  uni  ma’lum  pozisiyadan  turib  baholaydi,  unga  o’zining subyektiv  munosabatini  bildiradi.  Bu  esa  subyektiv  modallik  hisoblanadi. Modallikning  bu  xususiyatlari  G.A.Nechayev  izohida  o’z  aksini  topmay  qolgan. Agar  bu  tomonlari  hisobga  olinganda,  modallikni  ifodalovchi  grammatik  vositalar qatoriga  fe’lning  mayl  formalaridan  tashqari,  ot  va  sifatlardagi  subyektiv  baho formalari  ham  kiritilgan  bo’lardi.   (Mayl  formalarining  obyektiv  modallik  va 21 subyektiv baho  formalarining  subyektiv  modallik  ifodalash  xususiyatlarini  hisobga olgan  holda). Modalllik,  eslatganimizdek,  fonetik  (intonasiya),  morfologik,  sintaktik ( baxtga  qarshi,  aytishlariga  qaraganda ),  leksik  yo’llar  bilan  ifodalanadi. Biz  bu  o’rinda  modallikning  leksik  yo’l  bilan  ifodalanishi  to’g’risida, aniqrog’i,  modal  so’zlar,  ularning  turli  xil  leksik  va  grammatik  xususiyatlarini yoritishga  harakat  qilamiz. Rus  tilshunosligida  modal  so’zlar  masalasiga  asrimizning  boshlaridanoq e’tibor  berila  boshlagan.  Modallik  kategoriyasi  modal  so’zlar  to’g’risidagi  birinchi qimmatbaho  fikrlarni  D.V.Shcherba  (457,  I.I.Meshchaninov  (22,186)  asarlarida uchratamiz. ___   *   Xuddi  shu  ma’noda  tilshunoslikda  boshqa  terminlardan  ham  foydalaniladi: real  va  noreal  (A.B.Shapiro),  to’g’ri  va  bilvosita  (V.F.Shabalina)  tashqi  va  ichki (T.V.Borisova),  birinchi  tip  va  ikkinchi  tip  modallik  (L.S.Yermolayeva),  birlamchi va  ikkilamchi  modallik  (D.I.Ganich)  kabi. Modallik  kategoriyasi  va  modal  so’zlarni  rus  tilshunosligida  har  tomonlama keng,  ilmiy  tahlil  qilgan  olim  akad.  V.V.Vinogradovdir  (5).  V.V.Vinogradovdan keyin  bu  masala  ko’pgina  ilmiy  maqolalar  va  dissertasiyalarning  obyekti  bo’ldi (7;3). Turkologiyada  «modal  so’zlar»  terminini  ishlatgan  va  bu  gruppa  so’zlar haqida  maxsus  fikr  bergan  olim  N.K.Dmitriyevdir  (10).   Ulug’  Oktyabr  revolyusiyasigacha  yashab  ijod  etgan  turkologlar  asarlarida slavyan  tillari  mutaxassislarida  bo’lgani  kabi,  modal  so’zlar  ravishlar  ichida  tahlil qilingan  edi  (9,178;  16,327;  39,88;  40,130;  37,82). 22 Akad. V.V.Vinogradov  aytganidek,  haqiqatda  ham  ilgari  ravish  kategoriyasi «o’zgarmaydigan»  deb  nomlanuvchi  so’zlar  uchun  tashlab  qo’yiladigan  joy vazifasini  bajargan  (5). O’zbek  tilshunosligi  tarixiga  nazar  tashlasak,  bu  yerda  ham  to  30-yillargacha modal  so’zlar  goh  ko’makchilar  va  undovlar  qatorida,  goh  bog’lovchilar, yuklamalar  ichida,  goh  esa  umumturkologiya  va  rus  tilshunosligidagi  singari ravishlar  ichida  qarab  kelindi  (28;  14,24;  44;  31,61;  19).  1936  yildan  boshlab o’zbek  tilshunosligida  boshqa  bir  tendensiya  hosil  bo’ladi,  ya’ni  o’zbek  tili bo’yicha  yozilgan  asarlarda  modal  so’zlar  kirish  so’zlar  sifatida  klassifikasiya qilinib,  endi  morfologiyada  emas,  balki  sintaksisda  o’rganila  boshlanadi  (32,38-40; 48;  21). O’zbek  tilshunosligiga  «modal  so’zlar»  terminini  olib  kirgan  ham,  modallik tushunchasi  hamda  so’zlarni  birinchi  marta  keng  ilmiy  tahlil  qilgan  olim  ham Sh.U.Rahmatullayevdir.  1953  yili  Sh.U.Rahmatullayevning  “O’zbek  tilida  modal so’zlar»  nomli  broshyurasi  nashr  etildi.  Bu  asarning  asosiy  qism  O’zbekiston Fanlar  Akademiyasi  tomonidan  1957  yilda  nashr  etilgan  «Hozirgi  zamon  o’zbek tili»  nomli  kitobga    kiritildi.  1975  yili  nashr  etilgan  «O’zbek  tili grammatikasi»ning  akademik  nashrida  ham  «Modal  so’zlar»  bo’limi  shu  avtor tomonidan  yozildi.  Bu  asarda  avtor  oldingi  fikrlarining  ba’zi  o’rinlariga o’zgartirishlar  kiritdi. Sh.U.Rahmatullayevning  modal  so’zlar  to’g’risidagi  broshyurasi  chiqqandan so’ng  va  uning  1957  yili  «Hozirgi  zamon  o’zbek  tili»  kitobiga  kiritilishidan  so’ng va  kategoriya  so’zlarga  nisbatan  o’zbek  tilshunoslarining  ba’zilarida  qiziqish uyg’ona  boshladi.  Bulardan  keyin  nashr  etilgan  darslik  va  qo’llanmalarda  modal so’zlar  endi  alohida  so’zlar  razryadlari  sifatida  ajratila  boshlandi.  Jumladan, U,Tursunov  va  J.Muxtorovlar  1960  yil  nashr  etilgan  “Hozirgi  zamon  o’zbek  tili” nomli  asarida  modal  so’zlarni  maxsus  so’z  turkumi  sifatida  ajratdilar  (42,22). 23 Shu prinsip  ularning  Sh.U.Rahmatullayevning  soavtorligi  va  mas’ul redaktorligida  nashr  etilgan  «Hozirgi  o’zbek  adabiy  tili»  nomli  asarida  davom ettirildi  (43,98-100). M.Mirzayev,  S.Usmonov,  I.Rasulovlarning  «O’zbek  tili»  nomli  asarida modal  so’zlar  yuklamalar  bilan  birlashtirib  beriladi  (23.160-163).  Fikrimizcha, yuklamalarning  ayrimlari  modal  munosabatlarni  bildirsalar-da,  ularni  modal so’zlar  bilan  birlashtirish  to’g’ri  qyelmaydi. O’zbek  tilshunosligida  modal  so’zlarning  ba’zi  xususiyatlari  haqida  alohida maqolalar  yozildi  (29;  33;  34;  35),  modal  so’zlarning  leksik-semantik  va grammatik  xususiyatlari,  ularning  boshqa  tillardagi  modal  so’zlar  bilan chog’ishtirib  o’rganish  to’g’risida  dissertasiyalar  yozildi  (17;  36). Modal  so’zlar  to’g’risida  o’zbek  tilshunosligida  maydonga  kelgan asarlarning  hammasida  ham  endi  ular  aloxida  leksik-grammatik  razryadlar  sifatida talqin  qilinmoqda. So’zlovchining  o’z  nutqiga  yoki  gap  mazmunining  obyektiv  borliqqa munosabatini  ko’rsatuvchi  so’zlar  modal  so’zlar  deb  qaraladi. Modal  so’zlar  haqida  fikr  yuritar  ekanmiz,  biz  yuqorida  aytganimiz  kabi, so’zlovchining  o’z  nutqiga  yoki  voqyea-hodisaga  munosabatini,  bu  voqyea- hodisani  ma’lum  pozisiyadan  turib  baholash  ottenkasini  ifodalay  oladigan,  ya’ni subyektiv  modallik  xususiyatiga  ega  bo’lgan  so’zlarni  nazarda  tutamiz,  masalan: albatta,  shubhasiz,  so’zsiz,  balki,  sheqilli,  haqiqatan,  darhaqiqat,  aftidan,  ehtimol kabi  modal  so’zlarning  ko’pchiligi  fikrning  aniqligiga  ishonch  biddirish,  tasdiq yoki  aksincha,  u haqda  tusmol,  gumon  ma’nolarini  ifodalash  uchun  xizmat  qiladi. Modal  so’zlarning  doirasi,  ular  anglatgan  ma’nolar  ancha  keng.  Ular  haqida keyinroq  gapiramiz.  Bu  o’rinda  diqqatni  boshqa  narsaga  jalb  etmoqchimiz.  Modal so’zlar,  asosan,  boshqa  so’zlar  gruppasidan  o’zining  asl  ma’nosidan  ma’lum darajada  uzoqlashish  yo’li  bilan  ajralib  chiqqan  so’zlar  gruppasidir.  Masalan,  agar ulardan  ba’zilari  ( ehtimol,  haqiqatan,  darhaqiqat,  davoqye,  shubhasiz,  so’zsiz 24 shaksiz, shekchamasi,  mazmuni,  haqiqatda,  rostdan,  aslida,  aftidan   kabi)  ot turkumidan  modal  so’zlar  gruppasiga  o’tgan  bo’lsa,  ikkinchi  xillari  sifatlardan ( tabiiy,  muhaqqak ),  ravishlardan  ( albatta,  xayriyat ),  fe’llardan  ( hoynahoy ), bog’lovchilardan  ( balki )olmoshlardan  ( o’z-o’zidan )  bu  gruppaga  o’tgandir. Modal  so’zlarning  ayrimlari  boshqacha  prosesslar  natijasida  ham  maydonga keladi.  Masalan,   baxtga  qarshi,  har  qalay   kabi  modal  so’zlar  ikki  so’zning qo’shilishidan  hosil  bo’lgan  bo’lsa,   ma’lumki   (siz  bilan  bizga  yoki  hammaga), xullas   ( xulosa  qilib  aytsak )  kabi  modal  so’zlar  ellipsis  natijasida  maydonga  kelgan. Shuni  alohida  ta’kidlash  kerakki,  hali  o’zbek  tilshunosligida  qanday  so’zlar modal  so’zlar  gruppasiga  kiritilishi  kerak,  degan  masalada  olimlar  o’rtasida hamfikrlik  yo’q.  Bu  esa,  yuqorida  aytganimizdek,  modallik  va  uning  turlari masalasining  o’zbek  tilshunosligida  to’g’ri  hal  qilinmaganligi  bilan  izohlanishi kerak.   Shu  sababli  modal  so’zlar  ba’zan  ravishlar,  ba’zan  yuklamalar  bilan aralashtiriladi. Modal  so’zlarni,  fikrimizcha,  eng  avvalo  uch  katta  gruppaga  ajratish  kerak. Ya’ni:  1)   sof  modal  so’zlar   – ular  qaysi  so’z  turkumiga  aloqasi  bo’lishdan  qat’iy nazar,  bugungi  kunda  faqat  modal  so’z  sifatidagina  ishlatiladi  va  so’zlovchining o’z  nutqiga  yoki  gap  mazmuniga,  borliqqa  ijobiy,  salbiy  yoki  emosional munosabatini  bildiradi;  2)   modallik  ottenkasiga  ega  bo’lgan  so’zlar   – bu  so’zlar potensial  jihatdan  modallik  ma’nosiga  ega,  ammo  hali  modal  so’zlar  gruppasiga to’liq  o’tib  ulgurmagan.  Lekin  bu  so’zlarning  gap  sostavida  ishlatilishi so’zlovchining  ma’lum  baholash  maqsadi  bilan  bog’langan.  Ular  qatoriga binobarin,  umuman,  demak,  masalan,  zotan,  attang,  ayniqsa,  zora,  afsus   kabilarni kiritish  mumkin;  3)   funksional  modal  so’zlar   – ular  o’zining  asl  turkumiga kiritiladi  va  shular  ichida  klassifikasiya  qilinadi.  Ammo,  kontekst  va  ma’lum intonasiya  yordamida  bunday  so’zlar  ham  subyektning  voqyeaga,  predmetga bo’lgan  munosabatini  (ijobiy,  salbiy  yoki  boshqacha)  bildirish  uchun  xizmat  qiladi. 25 Ya’ni boshqa  turkum  ichida  qaraluvchi  bu  so’zlar  ma’lum  kontekstdagina,  ma’lum intonasiya  yordamida  modal  so’z  vazifasini  bajaradi,  boshqa  o’rinda  o’z  turkumi ichida  qolaveradi.  Demak,  kontekst  bu  yerda  realizatorlik  rolini  bajaradi.   Rost, to’g’ri,  durust,  tuzuk,  ma’qul,  tag’in,  yana   kabilar  funksional  modal  so’zlardir. Bular  asli  sifat  turkumiga  kiritiladi.  Ammo  o’rni  bilan  modal  so’z  vazifasini bajaradi.  Shuning  uchun  yuqoridagi  so’zlarning  sifatlik  vazifasi  bilan  modallik vazifasini  aralashtirmaslik  kerak.  Sh.U.Rahmatullayev  bunday  so’zlarni  hamda kerak,  darkor,  zarur,  lozim   kabilarni  modal  ma’noli  so’zlar  sifatida  izohlaydi (46,589). Misollarni  chog’ishtiraylik:   To’g’ri   bo’ling,  bexavotir  bo’lasiz  («Uch og’ayni  botirlar»).   Yaxshi   fazilatlar  bilan  to’lib  toshgan  bunday  odamlar  har qanday  onadan  har  doim  tug’ilavermasligini,  nahotki,  Aziza  bilmasa (Yo.Shukurov);  Shuncha  yildan  beri  ahvol  shu.   To’g’ri,   avvallari  kolxozda  zveno boshlig’i  bo’lgan  vaqtlarimda  erim  yaxshi  edi.  Brigadir  bo’ldim-u,  baloga  qoldim (A.Qahhor).  Yaxshi,  xush  ko’rdik,  deb  qo’lini  ko’ksiga   qo’ydi  (P.Qodirov). Birinchi  ikki  misolda   yaxshi   va   to’g’ri   so’zlari  o’z  ma’nosida,  o’zining  tipik vazifasida  (sifat)  ishlatilgan  bo’lsa,  keyingi,  misollarda  bu  so’zlar  subyektning gapda  ifodalangan  mazmunga  modal  munosabatini  (tasdiqlash)  ifodalayapti. Birinchi  ikki  misoldagi   to’g’ri   va   yaxshi   (sifatlari)  so’zlari  bilan  uchinchi  va to’rtinchi  misollardagi   to’g’ri,  yaxshi   (modal  so’z  funksiyasida)  so’zlari  o’rtasiga hyech  xam  tenglik  belgisini,  qo’yib  bo’lmaydi.  Bular  o’rtasida  omonimik munosabat  paydo  bo’lganga  o’xshaydi  (46,589). Modal,  so’zlar  boshqa  so’zlardan  leksik-semantik,  morfologik  va  sintaktik xususiyatlari  bilan  farqlanib  turadi,  dedik.  Leksik-semantik  jihatdan  subyektiv modallik  bildirishi  bilan  xarakterlanuvchi  modal  so’zlar  morfologik  jihatdan o’zgarmasligi  bilan  xarakterlanadi.  Ma’lum  darajada  mustaqil  ma’no  anglata  olishi bilan  modal  so’zlar  mustaqil  so’zlarga  yaqinlashsa,  gapning  biror  bo’lagi  vazifasini 26 bajara olmasligi  (ayrim  epizodik  holatlar  bundan  mustasno),*  so’z  o’zgartuvchi affikslar  ola  olmasligi  bilan  yordamchi  so’zlarga  yaqinlashadi.  (Mustaqil so’zlardan  sifat  va  ravishlar,  bundan  tashqari,  ayrim  mustaqil  so’zlarning  ba’zi turlari  ham  morfologik  jihatdan  o’zgarmaydi). Modal  so’zlar  kelishik,  egalik,  shaxs-son  affikslarini  ola  olmasligi  bilan xarakterlanadi.  Ana  shu  xususiyatlari  bilan  ular  biz  gruppalashtirayotgan o’zgarmaydigan  so’zlar  ichida  qaraladi.  Modal  so’zlar  ham  aytganimiz  - so’z o’zgartuvchi  affikslarni  boshqa  o’zgarmovchi  so’zlar  (masalan,  undovlar,  taqlidiy so’zlar,  sifat  va  ravishlar)  kabi  otlashgandagina  qabul  qila  oladilar.   Misol;  Magazin mudirimiz  har  minutda   albatta-albatta   ni  takrorlay  beradi  (Og’zaki  nutq).  Shunday vaqtda  ular  gapning  biror  bo’lagi  vazifasini  ham  bajara  olishi  mumkin. _____   *  Modal  ma’noli  (Sh.U.Rahmatullayev  termini  bilan  aytganda)   lozim,  kerak, zarur   tipidagi  so’zlar  gapda  kesim  bo’lib  kela  oladi. Rus  tilshunosligi  va  ayrim  turkologik  asarlardagi  kabi  o’zbek  tilshunosligida ham  modal  so’zlarni  ma’nolariga  ko’ra  klassifikasiya  qilishda  olimlar  pozisiyalari bir-biridan  farq  qiladi. Akad.  V.V.Vinogradov  o’zining  «Russkiy  yaz ы k»  (5)  asarida  modal so’zlarni  anglatgan  ma’nolari  asosida  12  gruppaga  bo’lsa,  1950  yil  nashr  etilgan «O  kategorii  modalnosti  i modaln ы x  slovax  v russkom  yaz ы ke»  (41,59)  nomli maqolasida  ularni  to’rt  gruppaga  ajratadi.  V.V.Vinogradovdan  keyin  ba’zi  olimlar modal  so’zlarni  ikki  gruppaga  ajratsalar  (fikrning  aniqligini  bildiruvchi  modal so’zlar  va  fikrning  noaniqligini  bildiruvchi  modal  so’zlar)  (41,331),  ikkinchi  bir xillari  ularni  to’rt  gruppaga  (8,386-387):  tartib  va  fikrlar  munosabatini  anglatuvchi, xabar  haqida  so’zlovchining  ishonchini  bildiruvchi,  emosional  munosabat  bilan bog’liq  ravishda  baholashni  ko’rsatuvchi  va  tinglovchi  munosabatini  uyg’otuvchi modal  so’zlarga  ajratadi. 27 O’zbek tilshunosligida  modal  so’zlarni  ma’nolariga  ko’ra  birinchi  marta Sh.U.Rahmatullayev  klassifikasiya  qiladi.  U  o’zbek  tilidagi  modal  so’zlarni:  1) aniqligini  anglatish  uchun  xizmat  qiluvchi  modal  so’zlar  va  fikrning  noaniqligini anglatish  uchun  xizmat  qiluvchi  modal  so’zlar  tarzida  ikki  katta  gruppaga  bo’ladi (49,485).  Xuddi  shu  fikrni  u O’zbekiston  Akademiyasi  tomonidan  1975  yil  nashr etilgan  «O’zbek  tili  grammatikasi»da  ham  aytadi  (46,583).  Ammo  bu  har  bir  katta gruppa  yana  o’z  ichida  umumiy  ma’nosi  bilan  birlashadigan  bir  necha  kichik- kichik  gruppachalarga  bo’linadi. Ya.Pinxasov  esa,  modal  so’zlarni  ma’no  tomonidan  to’rtga:  1)  fikrning aniqligini  bildiruvchi  modal  so’zlar,  2)  fikrning  noaniqligini  bildiruvchi  modal so’zlar,  3)  fikrning  birovga  qarashliligini  bildiruvchi  modal  so’zlar,  4)  fikrning  bir- biriga  bog’liq  ekanligini  bildiruvchi  modal  so’zlarga  bo’ladi  (26,44). Ye.M.Galkina-Fedoruv,  Sh.U.  Rahmatullayev  va  Pinxasovlar  klassifikasiyasidagi bu  farqlarni,  ya’ni  qanday  so’zlar  modal  so’zlar  deb  qaralishi  kerak,  degan masalani  ikki  xil  tushunish  bilan  izohlash  mumkin.  Ya’ni  Ye.M.Galkina-Fedoruk ham,  Sh.U.Rahmatullayev  ham  Ya.Pinxasov  klassifikasiyasidagi  uchinchi  va to’rtinchi  gruppani  modal  so’zlar  gruppasiga  kiritmaydilar.  M.Mirzayev  modal so’zlarni  ma’nodagi  yaqinliklariga  asoslangan  holda  9 gruppaga  ajratadi  (23,162). S.Saidov  esa  boshqacha  yo’l  tutadi.  U  «modallik»  va  «modal  so’zlar»  terminlarini keng  ma’noda  tushunib,  o’z  klassifikasiyasida obyektiv  modallik  bildiruvchi  so’zlarni  ham  modal  so’zlar  gruppasiga kiritadi.  S.Saidov  modal  so’zlarni  eng  avvalo  to’rt  katta  gruppaga:  1) so’zlovchining  voqyelik  faktiga  bo’lgan  fikrining  reallik  darajasini  ifodalovchi so’zlar,  2)  so’zlovchining  voqyelik  faktiga  bo’lgan  zaruriyatlik  munosabatlarini ifodalovchi  modal  so’zlar,  3)  so’zlovchining  voqyelik  faktiga  bo’lgan  emosional munosabatlarini  ifodalovchi  modal  so’zlar  va  4)  so’zlovchining  fikrni  ifodalash formasiga  bo’lgan  munosabatini  ifodalovchi  modal  so’zlarga  bo’ladi.  So’ngra  har bir  gruppa  yana  mayda  gruppa  va  gruppachalarga  bo’linadi.   28 Bu klassifikasiya  modal  so’zlarning  hamma  xususiyatlarini  qamrab  ola olganligi  bilan  diqqatni  o’ziga  tortadi.  O’rni  kelganda  ta’kidlab  o’taylik:  biz  modal so’zlar  klassifikasiyasida  ko’proq  S.Saidovning  klassifikasiyasiga  asoslanamiz. Bu,   bir   tomondan,   bizning   ham   K.M.Galnina-Fedoruk   (30-226)   va Sh.U.Rahmatullayevlar  (46,588)  modal  so’zlar  sostaviga  kiritmagan  ko’pgina so’zlar  modallik  xususiyatiga  ega  ekanligi  to’g’risidagi  fikrga  qo’shilishimiz  bilan izohlansa,  ikkinchi  tomondan,  tilshunoslikda  modal  so’zlar  sostavi  faqatgina voqyea-hodisaga   subyektiv   munosabatni   bildiruvchi   so’zlar   bilan chegaralanmasligi  kerak,  modallik  voqyea-hodisalar  munosabatidagi  obyektiv haqiqatni  ham  ko’rsatishi  mumqin,  degan  to’g’ri  fikrning  borligi  bilan  ham izohlanadi.  Uchinchidan,  logikadagi  modallik  bilan  tildagi  modallikni  farqlash lozimligi  haqidagi  tezis  ham  keyingi  ikki  gruppani  modal  so’zlar  sifatida  talqin qilish  imkonini  beradi  (33,41). O’zbek  tilidagi  modal  so’zlarni  R.Komiljonova  monografik  planda  o’rgandi (17).  R.Komiljonova  modal  so’zlarni  qo’llanish  formasiga  binoan  eng  avvalo  ikki gruppaga  bo’ladi  (1.  vvodn ы ye  modaln ы ye  slova,  2.  komponiruyem ы ye modaln ы ye  slova).*  So’ngra  birinchi  gruppani  14  mayda  gruppachalarga, ikkinchisini  esa  olti  mayda  gruppachaga  bo’ladi. Biz  o’zbek  tilidagi  modal  so’zlarni  ko’rsatilgan  klassifikasiyalar  va to’plangan  materiallar  asosida  5 katta  gruppaga  bo’lishni  lozim  topamiz.  Bizning klassifikasiyamiz  ilgarigi  klassifikasiyalardan  ayrim  jihatlariga  ko’ra  farq  qilsa ham,  lekin  ular  bilan  qarama-qarshi  qutbda  turmaydi: 1. So’zlovchining  o’z  fikriga  ishonchini,  uni  tasdiqlashini  va  bu  orqali _____ *  Avtor  «komponiruyemыye  modalnыye  slova»  termini  ostida  analitik formadagi  kesimlar  sostavida  kelib,  turli  xil  modal  munosabatlarni  bildiruvchi so’zlarni  kiritadi  (ishlasam  kerak,  bormog’i  lozim,  kelishi,  shart,  qochirib  bo’lmas, tiysa  bo’lardi  kabi). 29 voqyelikka munosabatini  ifodalovchi  modal  so’zlar   (albatta,  shubhasiz,  haqiqatan, o’z-o’zidan,  tabiiy,  darhaqiqat,  hoynahoy).  Durust,  bo’pti,  mayli,  xo’p,  bor,  ha, to’g’ri,  tuzuk,  yaxshi   sifatlari  ham  shu  funksiyada  ishlatiladi. 2.  So’zlovchining  o’z  fikrining  noaniqligini,  gumonliligini,  ehtimolliligini ta’kidlash  va  shu  orqali  voqyelikka  munosabatini  ifodalovchi  modal  so’zlar ( ehtimol,  balki,  chiqar,  chog’i,  aftidan,  mazmuni,  chamasi,  sheqilli ). 3.  So’zlovchining  o’z  nutqini  emosional  baholashi  va  shu  orqali  voqyelikka bo’lgan  munosabatini  bildiruvchi  modal  so’zlar  ( afsus,  attang,  esiz,  koshki ). 4.  So’zlovchining  fikrni  ifodalash  formasi  va  u  orqali  voqyelikka munosabatini  bildiruvchi  modal  so’zlar  ( birinchidan,  ikkinchidan,  uchinchidan, demak,  xullas,  modomiki,  darvoqye,  aytganday,  aytmoqchi,  menimcha,  sizningcha, aytishlaricha ). 5.  So’zlovchining  o’z  nutqiga  va  voqyelikka  nisbatan  lozimlik  munosabatini bildiruvchi  modal  so’zlar  ( lozim,  kerak,  darkor  zarur   kabi). Gruppalarning  har  biri  to’g’risida  alohida  to’xtalaylik.   1.  So’zlovchining  o’z  fikriga  ishonchini  va  uni  tasdiqlash  orqali  voqyelikka bo’lgan  munosabatini  ifodalovchi  modal  so’zlar.  Bu  gruppaga  kiruvchi  modal so’zlarning  doirasi  ancha  keng  bo’lib,  ular  anglatgan  tasdiq,  ishonch,  aniqlik ma’nolari  ham  turli-tuman  ma’no  nozikliklariga  ega.  Ya’ni  ayrim  modal  so’zlar fikrning  aniqligini  ishonch  bilan  tasdiqlasa,  u qo’llanganda  ikqilanish  va  boshqa o’rinlarga  yo’l  qoldirmasa,  ikkinchi  bir  xillari  ilgari  aytgan  fikrga,  mulohazaga so’zlovchining  roziligini,  unga  qushilganligini  yoki  uni  qo’llab  quvvatlashini bildirish,  ba’zan  esa  noroziligini  bildirish  ma’nolariga  ega. Masalan,  gap  sostavida   albatta,  shubhasiz,  haqiqatan,  o’z-o’zidan, darhaqiqat   kabi  modal  so’zlar  ishlatilganda,  bu  gap  orqali  ifodalangan  fikrning 30 to’g’riligiga, aniqligiga  tinglovchida  shubha  qolmaydi,  hyech  bo’lmaganda,  shubha qolmasligi  kerak.  Ammo  kontekst  yoki  intonasiya  boshqacha  ma’no  keltirib chiqarishi  ham  mumkin.  Misollar:   Albatta ,  men  senga  ishonaman,  qizim (M.Shomansur).   Darhaqiqat ,  oradan  ko’p  o’tmay.  Zulfiqorov  brigadirlikka tayinlandi  (A.Qahhor).   Haqikatan ,  poroxodni  yana  ham  o’ngga  olmasa  qiya  oqim barjani  qo’ndalang  qilib,  jar  tomon  tortib  qyetishi  hyech  gap  emas  edi  (A.Muxtor). Shubhasiz ,  bu  kompromissdir  («Fan  va  turmush»). So’zsiz ,  bu  o’z-o’zini  fosh  etish  bilan  barobar  bo’lur  edi  (Q.Quliyev).  Bu gruppa  ichida  tahlil  qilinayotgan   durust,  bo’pti,  mayli,  xo’p,  ha   kabi  modal  so’zlar va  o’z  xususiyati  bilan  bu  modal  so’zlarga  yaqin  bo’lgan   to’g’ri,  tuzuk,  yaxshi sifatlari  modal  so’z  funksiyasida  ishlatilganda,  boshqacharoq  xarakterga  ega bo’ladilar. Bu  so’zlar  ilgari  aytilgan  fikrning  to’g’riligini,  aniqligini  tasdiqlaydi,  lekin bunda  yuqoridagi  modal  so’zlardagidek  qat’iylik  bo’lmaydi.  Ular  dialogik  nutqda suhbatdosh  replikasi  orqali  ifodalangan  fikrga  qo’shiladi,  unga  rozilik  bildiradi  va aytilgan  fikrni  quvvatlaydi  yoki  o’zining  ilgari  aytgan  fikrini  yana  bir  bor tasdiklaydi,  ta’kidlaydi:  – Xo’p ,  sening  rizoliging  yo’lida...  – dedi  Anvar  yarim tovushda  (A.Qodiriy).   « M ayli ,  avval  chaling,  axir? »  –  dedi  ( Yo .Shukurov).   Mayli sovet  Sharqi  erkin  qizining.  Javobin  eshitsin  xalqlar  va  jahon  (Zulfiya). Yaxshi ,  men  roziman  («Sharq  yulduzi»).   Nosirov  stolning  tortmasidan bloknotini  olib,  tez-tez  varaqlar  ekan:  –  To’g’ri !  Bilar  ekans iz!  – dedi  (A.Qahhor). Bu  kabi  so’zlar ning   modal  ma’noda  ishlatilishida  yana  bir  holatga  ahamiyat berish  kerak.  Ya’ni,  aytganimizdek,  mazkur  modal  so’zlar  oldingi  fikrni tasdiqlaydi  va  bundan  keyingi  gapda  so’zlovchining  e’tirozi  ham  ifodalanadi. Bunday  vaqtda  ular  shartli  ravishda  fikrning  aniqligini  bildiruvchi  modal funksiyadagi  so’z  sifatida  qaraladi.  Masalan:   To’g’ri   (ilgari  aytilgan  fikr  yoki  fakt tasdiqlandi  – R.Q.),  adabiy  asarning  joni  o’ning  mazmuni,  lekin  bu  jonning  jon 31 bo’lishi uchun  jasad  ham  kerak  (A.Qahhor).   Yaxshi   (ilgarigi  fikr  yoki  fakt tasdiqlandi  – R.Q.),  lekin  ishxonada  mumkin  emas  («Sharq  yulduzi»). Fikrning  aniqligini  bildiruvchi  modal  so’zlarning  ba’zilari  bo’lib  o’tgan  yoki bo’lishi  lozim  hisoblangan  voqyea  haqida  so’zlovchining  eslash  yo’li  bilan tasdig’ini  bildiradi:   Ha ,  aytganday,  Zubarjad,  Risqul  hali  kelib  ketdi  (Zulfiya).  – Aytgancha ,  – deb  davom  etdi  Asqarali,  – kecha  Markaziy  Komitetdan  telefon qilishdi.  GDRga  ketayotgan  yoshlar  bilan  borib  qyelishimni  surashdi (Yo.Shukurov).   Darvoqye ,  ikki  dona  yong’og’i  ham  bor  ekan  (O.Husanov). 2.  So’zlovchining  gapda  ifodalangan  fikrning  noaniqligini,  gumonliligini, ehtimolliligini  va  u orqali  voqyelikka  munosabatini  ifodalovchi  modal  so’zlar. Bu  gruppadagi  so’zlar  ko’proq  irreal  modallikni  ifodalaydi.  Shuning  uchun  ham sostavida  bunday  modal  so’zlar  bo’lgan  gaplarning  kesimi  ko’pincha  kelasi  zamon sifatdoshlari  bilan  ifodalanadi.  So’zlovchi  gapda  ifodalangan  harakatning kelajakda  bajarilishiga  yoki  o’tmishda  bajarilganligiga  shubha,  ishonchsizlik  bilan qaraydi.  Misollar:  – Bunday  qattiq  ketmasangiz  bo’lardi...   Ehtimol ,  bir  kun  borib yarashardik  (A.Muxtor).  Hozir  mening  otam  rahmatlik  ko’rsa,   ehtimol ,  taniy  olmas edi  (P.Qodirov).   O’zingni  bos,  hovliqma,  sabr  et!   Balki ,  kelib  qolar  kutganing  (Uyg’un).   Balki ,  biz  ham  ko’p  qatorida   Shunday  baxtli  bo’larmiz,  – dedi  (H.Olimjon)   Aftidan ,  bu  yaylovga  yaqinda  ko’chib  kelishgan  (Zulfiya).   Chamamda , mening  bu  gapim  unga  yoqmadi,  sheqilli  (Ch.Aytmatov).   Chamasi ,  uy  masalasida kelganga  o’xshaysiz?  (Nguen  Din  Txi).   Agar  o’n  sakkizga  qaytsam,  mabodo,   32 Shu sakson  darada  qolib  ketardim.  (Zulfiya). Oxirgi  misoldagi  kabi  gapning  kesimi  aniqlik  maylidagi  fe’l  bilan ifodalanganda  gapda  umuman  tasdiq,  ishonch  ma’nosi  bo’ladi,  ammo  u gap sostavida  kelgan  modal  so’z  endi  unga  ishonchsizlik,  gumon,  irreal+modallik ottenkasini  beradi. Shu  ikkinchi  gruppa  ichida  qaraladigan   sheqilli,  chamasi,  aftidan,  mazmuni kabi  modal  so’zlar,  asosan,  tasdiq  bildiruvchi  gaplarga  ishonchsizlik  ottenkasini kiritadi:  leytenant  o’zi  ham  charchadi,   sheqilli ,  ikki  qo’lini  hovuchlab,  peshonasiga qo’ydi...  (R.Fayziy). Menimcha,  fikrimcha,  aytishlaricha,  sizningcha,  seningcha,  uningcha tipidagi  modal  so’zlarda  so’zlovchining  o’zi  aytayotgan  fikriga  yoki  boshqa manbadan  qabul  qilingan  informasiyaning  to’g’riligiga  ishonchsizligi  ifodalanadi: I  shaxsda  o’zi  aytayotgan  fikrga,  II III  shaxsda  boshqa  manbalardan  qabul  qilingan informasiyaga  nisbatan  gumonliroq  munosabati  seziladi.  Qiyos  qilaylik: menimcha,  jahonda  sizdan  yo’q  qashshoq,  Ey  duru  gavharga  qo’milgan  xonim! (Zulfiya).  Ma’lumki,  “metod”  so’zi  lotincha  bo’lib,  bizningcha,  nazariy  tekshirish yo’li,  usuli  degan  ma’nolarni  bildiradi  (J.Hojimatov).   Nazarimda ,  Doniyor  bilan Jamila  butunlay  boshqacha  bo’lib  qolgan  edi  (Ch.Aytmatov).  Aytishlaricha,  u yerda  bir  qarich  ham  bo’sh  yer  qolmaganmish  (Nguen  Din  Txi). Keltirilgan  misollarning  ba’zilarida  fikrlar  so’zlovchining  o’ziga  qarashliligi ko’rsatiladi,  lekin  fikr  qat’iyligi  ta’kidlanmaydi,  boshqa  birlarida  esa  fikr  boshqa shaxslarga  tegishli  ekanligi,  uning  gumonliroq  ekanligi  ko’rsatiladi  va  so’zlovchi o’zini  chetga  oladi. 3.  So’zlovchining  o’z  nutqini  emosional  baholashi  va  u orqali  voqyelikka munasabatini  bildiruvchi  modal  so’zlar.  Emosiya  bilan  bog’langan  modal  so’zlar 33 so’zlovchining achinishi,  taajjublanishi,  afsuslanishi,  shodligi,  xursandchiligi  kabi ma’nolarni  ifodalash  uchun  xizmat  qiladi.  Sostavida  bunday  modal  so’zlar ishlatilgan  gaplarda  ham  biror  voqyea-hodisa  yo  tasdiqlanadi  yo  inkor  qilinadi (modal  so’z  olib  tashlangan  holda).  Modal  so’z  esa  turlicha  emosiya  orqali  ana  shu mazmunga,  fikrga  nisbatan  so’zlovchining  munosabatini  bildiradi:   afsus,  afsuski, afsuskim,  attang,  esiz,  xayriyat,  yaxshiyamki,  shukurki,  koshki,  baxtimga   kabilar. Misollar:  Lekin,   afsus ...  anglamasdan  senga  qadah  beradi.  Faqat,  sen  ham talpinasan  shodliklarga  to’lasan  (H.Olimjon). Ajabo ,  menga  «ketdikmi?»  – dedi-ya,  axir,  indamay  ketaverishi  ham mumkin  edi-ku,  men  kim  bo’libman!  (Sh.Otaboyev).   Xayriyat ,  – dedi  o’ziga-o’zi Saltanat,  – axir  tong  ottirdim-a  (R.Fayziy).   Afsuski ,  yoshlik  damlar  o’tdi  – kishan bo’ynida  (H.Olimjon).   Koshki ,  ko’rgilik  va  azoblarimiz  shu  yerda  qolsa  (Zulfiya). Yaxshiyamki ,  qalamga  yorman,  so’zlab  turar  bor  dilimni  ul  (Zulfiya). 4.  So’zlovchining  fikrni  ifodalash  formasi  va  u  orqali  voqyelikka munosabatini  bildiruvchi  modal  so’zlar.  Bu  gruppaga  kiruvchi  modal  so’zlarning ba’zilari  fikrni  yakunlash,  umumlashtirish  xulosa  va  natija  chiqarish  kabi ma’nolarni  anglatish  uchun  xizmat  qiladi.  Shu  modal  so’zlar  orqali  odatda aytilgan,  bajarilgan,  bo’lib  o’tgan  yoki  bajarilmagan  harakatga,  voqyeaga so’zlovchining  munosabati  ifodalanadi.  Misollar:  Demak,  kechagi  sichqon ushlagan  qushdan  ko’ra  katta  qushlar  ham  bo’lar  ekan,  – deya  o’zicha  hayollandi (O.Husanov).   Shunday  qilib ,  quriydir  hayot,  shunday  qilib,  mardikor,  batrak ajralishdi  parcha  nonidan  (H.Olimjon).   Ko’rinadiki ,  adabiyotning  partiyaviyligi uning  keng  mehnatkashlar  ommasiga  xizmati  bilan  belgilanadi  (J.Hojimatov). Nima  gap  bo’lganligi  ma’lum  emas,  hullas,  ahvol  jiddiy  edi  (A.Muxtor).   Umuman , hyech  narsam  yo’q  mening!..  (Zulfiya).  Binobarin,  Kumush  Toshkentga  kelib, kundosh  zahridan  o’lmas  («Adabiyotshunoslikka  kirish»). 34 Umumiy ma’nolari  bilan  bir-birlariga  yaqinlashadigan  bu  gruppadagi  boshqa ba’zi  bir  modal  so’zlardan  bayon  qilinayotgan  fikr  tartibi,  ularning  izohlanishi,  bir fikrning  ikkinchisiga  qarama-qarshi  qo’yilishi  kabi  ma’nolar  anglashiladi.  Misollar keltiramiz:   Avvalo ,  bolalarim,  yurak  quli  bo’lmanglar,  aql  quli  bo’linglar! (Zulfiya).  Badiiy  asar  uchun  mavzu  tanlash,   birinchidan ,  yozuvchining  sinfiy pozisiyasiga,   ikkinchidan ,  hayotning  qaysi  sohasini  yaxshi  bilishiga  bog’liq («Adabiyotshunoslikka  kirish»).   Chunonchi ,  men  bolsheviklarni,  ularning programmalari,  konsepsiyalarini  yomon  ko’raman  (K.Quliyev).   Masalan ,  tabiat hodisalaridagi  ritmni  olaylik  («Adabiyotshunoslikka  kirish»).   Aksincha ,  yengamiz, jilovdorimiz  jonajon  partiya  bo’lgani  uchun  (T.Yo’ldosh).   Bil’aks   qochib  o’tirmas edim  o’limdan  («Sharq  yulduzi»).   Holbuki ,  Abdullaning  o’zi  ham  Dilbarning baxtiyor  bo’lishini  istardi  (A.Fayziy).  -E,  mana  fakt!  -Xo’jamqul  cho’ntagidan  xat olib  stolga  urdi.   Vaholanki ,  o’sha  xatni  ham  Mavlonxo’jayev  uyushtirgan  edi (Yo.Shukurov). 5.Zaruriyat,  lozimlik,  yuklash  ma’nosini  anglatadigan  modal  so’zlar.  Bunda so’zlovchi  ma’lum  bir  ishning  bajarilishi  lozimligini  ta’kidlaydi,  shu  ishni bajarishni  boshqa  shaxsga  yuklaydi.  Ba’zan  esa  bu  umumshaxs  ma’nosida  bo’ladi. Shaxs  modal  so’z  emas,  balqi  harakatni  bildiruvchi  fe’l  orqali  ifodalanadi. Misollar:  -Bu  masalada  jiddiy  va  uzoq  tekshirish  o’tkazish   kerak ,  -dedi  oxirida,  - Dilmurod  va  Baxtigulning  o’zidan  so’rab  bilmoq   lozim   (M.Xalil).  Yig’sin oqsoqollarni,  bu  ish  bir  yoqlik  bo’lishi   kerak ,  albatta  bir  yoqlik  bo’lishi   kerak ! Tushunishlari   lozim   (Zulfiya). Bu  gruppadagi  modal  so’zlardan   kerak   lozimlik  ma’nosidan  tashqari  – sa affiksi  bilan  birgalikda  kelganda  gumon,  taxmin  ma’nosini  ham  bildiradi:  a) lozimlik,  yuklash  ma’nosi.  Uni  ko’z  oldiga  keltirish  uchun,  albatta,  borib  ko’rish, soatlab  tiqilib  turish   kerak   (A.Muxtor). Kerak   qattiq  dushmanlarga   boshlamoq  hujum,   Kerak ,  ortiq  zuluklarni  yerdan  haydamoq   (H.Olimjon); 35 b) gumon,  noaniqlik  ma’nosi.  Siz  xo’jayindan  yillik  haq   olsa   ngiz   kerak ?  – Yormatning  og’ziga  qaradi  Yo’lchi  (Oybek).  Bu  vaqtlarda  yoshim  to’rtdan oshmagan   bo’lsa     kerak   (Oybek). Mazkur  klassifikasiya  ma’lum  darajada  shartli  hisoblanadi.  Chunki,  unda asli  modal  so’z  bo’lmasdan,  faqat  modal  so’z  funksiyasida  kelgan  so’zlar  ham tahlil  etiladi.  Bundan  tashqari,  bir  semantik  gruppaga  kiritilgan  ayrim  modal so’zlar  kontekst  va  intonasiya  bilan  bog’liq  ravishda  ikki  gruppa  uchun  xos bo’lgan  ma’nolarni  ifodalashi  ham  mumkin.  Misol  sifatida  yuqoridagi  lozimlik modalligini  bildiruvchi   kerak   so’zi  – s a affiksi  bilan  birlikda  gumonlik  ma’nosini anglatishini  ko’rsatish  mumkin. Modal  so’zlarning  morfologik  jihatdan  o’zgarmasligi  to’g’risida  so’zladik. Modal  so’zdar  struktural  jihatdan  ham  bir  necha  xil  ko’rini sh ga  ega. Ularning  ko’pchiligi  o’zak  holida  bo’lib,  morfemalarga  ajralmaydi:   albatta, to’g’ri,  mayli,  xo’p,  ehtimol,  balki,  mobodo,  zero,  afsus,  koshki,  xayriyat,  ajabo, vaholanki,  xullas,  xolos,  avvalo,  chunonchi,  masalan,  lozim,   kerak  kabilar.   Lekin  shunday  modal  so’zlar  ham  borki,  ularda  o’zak  morfemalardan tashqari  affiksal  morfemalar  ham  ajratilishi  mumkin:   aytgancha,  aksincha, ayt+ish+ lari   +cha,  menimcha,   chamamda,  birinchidan,  aftidan,  jumladan, chamasi,  darhaqiqat,  darvoqye,  ,dastavvad  afsuski,  ma’lumki,  ravshanki,  demak, aniq+rog’+i,  aytganday,  shubhasiz,  haqiqatan,  umuman,  so’ngra   kabilar. Keltirilgan  misollar  sostavidagi  affiksal  morfemalar  olib  tashlansa,  uning qolgan  qismi  mustaqil  so’z  sifatida  ishlatilaveradi.  Demak,  bu  so’zlarda  modallik xususiyatining  hosil  bo’lishida  affikslar  hal  qiluvchi  rol  o’ynaydi.  Ammo  shuni esdan  chiqarmaslik  kerakki,  bu  modal  so’zlar  sostavidagi  affikslar  qotib  qolgan, 36 endi ular  so’z  yasovchi  so’z  o’zgartuvchi  yoki  forma  yasovchi,  deb  qaralmaydi. Ana  shu  xususiyati  bilan  modal  so’zlar  sostavidagi  mazkur  affikslar  hozirgi  o’zbek tidida  aktiv  qo’llanishdagi   –  cha,  – si,  – da,  – dan   tipidagi  affikslardan  farq  qiladi, Misollar  asosida  qiyos  qilaylik:  Uning  charchaganini   aftidan   bilib  oldim.   Aftidan ,  u juda  charchagan,  Birinchi  gapdagi   aftidan   so’zi  sostavidagi  affiks  turlovchi  – so’z o’zgartuvchi  affiks,  ikkinchi  gapda  esa  u bunday xususiyatini  yo’qotgan  va  «aft»  so’ziga  tamoman  singib  ketgan.  To’g’ri, ikkinchi  gapda  ham  charchaganlik  aftidan  ma’lum  ekanligi  ottenkasi  bor,  aslida shunday  bo’lgan  ham,  lekin  hozir  bu  o’rinda  u noaniqlik  bildiruvchi  modal  so’zga aylangan.  Hatto  bugungi  kunda  ayrim  modal  so’zlar  sostavidagi  affiksal morfemalar  ilg’ab  olinmaydi.  Masalan,   haqiqatan,  umuman ,  so’zlari  arab  tilida tushum  kelishigidagi  forma  hisoblansa  ham,  ular  o’zbek  tilida  tub  negiz  sifatida qaraladi. Shubhasiz,  so’zsiz,  sheqilli   so’zlarini  olaylik.  Bu  so’zlar  aslida   –siz ,  va   –li affikslari  vositasida  yasalgan  sifatlardir.  Ammo  hozir   –siz   va   –li   affikslari  modal so’zlar  sostavida  so’z  yasovchilar  sifatida  ajratilmaydi.   Chamasi,  yaxshisi, mazmuni   tipidagi  egalik  affikslari  to’g’risida  ham  shu  gaplarni  aytish  mumkin. Modal  so’zlarning  ayrimlari  qo’shma  so’zlarga  teng  bo’lsa  ( holbuki, hoynahoy,  ishqilib ),  ikkinchi  bir  xillari  struktural  turg’un  so’z  birikmalariga  teng keladi  ( uning  fikricha,  bir  tomondan,  harnechuk,  haqiqatan  ham,  chindan  ham, aniqroq  qilib  aytganda,  boshqacha  aytganda,  rostini  aytsam ). Modal  so’zlarning  ba’zilari  qisqargan  holatda  (usechennaya  forma) ishlatiladi.  Bu  holat  ko’proq  poetik  nutq  uchun  xosdir:   Lekin,   albat ,  xalqi  bo’lmoq  emas  farz,   X o’sh ,  qandayin  fikr  berar  eding  san?  (H.Olimjon). 37 Meni izlab  olam  kezajak. Huzurimga   albat   kelajak  (B.Nazarov). odal  so’zlar  gap  sostavida  kelganda  gap  bo’laklari  bilan  grammatik  aloqaga kirishmaydi.  Modal  so’zlarning  bu  xususiyatiga  qarab,  ular  gap  bo’laklari  bilan hyech  qanday  aloqaga  kirishmaydi,  deb  xulosa  chiqarish  ham  to’g’ri  emas.  Ular to’liq  gap  yoki  uning  biror  bo’lagi  orqali  ifodalangan  fikrga  munosabatini bildiradi.  Demak,  modal  so’z  o’zi  ishlatilgan  gapdagi  boshqa  so’zlar  bilan  fikriy aloqada  bo’ladi.  Agar  shunday  bo’lmasa,  bu  modal  so’zga  ehtiyoj  ham  bo’lmas edi. Sof  modal  so’zlar  asosiy  holatlarda  gapda  kirish  bo’lak  vazifasichi  bajaradi: Ra’no  jiddiy  ravish  bilan:  –  Albatta   siz  bizga  mehmonsiz  (A.Qodiriy).   Darhaqiqat , eru  xotin  oralarida  o’tgan  ikki  kalima  so’z  shu  oilada  o’sgan  Ra’noning  istiqbolini ochiq   belgilar  edi  (A.Qodiriy). Mayli ,  Sovet  sharqi  erkin  qizining Javobin  eshitsin  xalqlar  va  jahon   (Zulfiya). Modal  so’zlar  substantivasiyalashganda  otlar  kabi  kelishik,  egalik affikslarini  qabul  qila  oladi.  Endi  ular  otlar  kabi  gapning  bosh  yoki  ikkinchi darajali  bo’lagi  vazifasini  bajarishi  mumkin.  Misol:  U  damlarda  balki  darslarda g’arq  bo’luv,  balki  tog’  toshlari  orasida  yanchilib  ketuv   ehtimolidan   uzoq  emasdir (H.Olimjon). 38 Modal so’zlar  dialogik  nutqda  oldingi  replikaga  javob  bo’lib,  so’z-gap tarzida  ko’rinadi: –   Ma’qul,  agar  bu  kun  domlaga  uchrashsam,  javobini  ertaga  olaman, deyaymi? –   Albatta .  (A.Qodiriy). –   Xudo  xohlasa,  sizlarni  qiynamay  to’yni  ham  o’zimiz  qilib  beramiz. –   Albatta !  – dedi  kirib  gapni  eshitib  turgan  Adolat.  (Yo.Shukurov). Modal  so’zlardan  ba’zilari,  xususan,  lozimlik,  zaruriyat  kabi  ma’nolarni anglatuvchi  modal  so’zlar  sostavli  kesimning  tarkibiy  qismi  ham  bo’lib  kela  oladi. Misollar:  Azizlar,  gohi-gohi   yig’lamoq   kerak ,  do’stlarning  vaslidir  ming  dardga da’vo  (T.Norov).  Fursatni  boy  bermay,  tezroq   quvish   kerak   (Zulfiya).  Chol  birdan g’oyib  bo’lgan  qayiqni  hovliqib  qidirayotgan   bo’lsa  kerak   (A.Muxtor). Modal  so’zlar  ba’zan  sintaktik  butunlikning  hosil  qilinishida  muhim  vosita hisoblanadi.  Bunday  vaqtda  ular,  odatda,  bog’lovchi  vazifasini  bajaradi:  qanday kishi,  o’y-fikri  nimada,  xulqi  qanaqa,  balki  yuragida  dardi  bor,   balki   bir yengiltakdir  (A.Muxtor).  Bugun  bo’lsa  mana,  obkomning  sekretarini  ochiqdan- ochiq  byurokrat  deb  atadilar,   balki   to’g’ridir,   balki   noto’g’ridir  (A.Muxtor).  Bu o’rinda   balki   so’zi   ehtimol   so’zi  bilan  sinonimik  munosabatda  bo’ladi. Modal so’zlarning stilistik xususiyatlari 1.  Umuman,  modal  so’zlar  gapning  kesimi  yoki  umuman  gap  mazmuniga qo’shimcha  ma’no  kirituvchi  vosita  sifatida,  so’zlovchining  voqyelikka munosabatini,  uning  baholashini  ifodalovchi,  o’rni  bilai  emosional  munosabatini bildiruvchi  tasviriy  vosita  sifatida  namoyon  buladn.  Bu  modal  so’zlarning  birinchi va  eng  umumiy  stilistik  belgisi  deb  qaralishi  kerak. 39 2. Modal  so’zlarda  sinonimik  munosabat  anchagina  taraqqiy  etgan.  Birgina modallikni  ifodalash  uchun  turli  formadagi  bir-biriga  yaqin  ma’no  anglatuvchi modal  so’zlardan  foydalanish  mumkin. Masalan,  ayrim  farqli  ottenkalardan  qat’iy  nazar,  maxsus  leksik  va grammatik  qurshov  vositasida  imkoniyat  yaratilganda,  fikrning  tasdig’ini, ishonchni  bildiruvchi  modal  so’zlardan   albatta,  shubhasiz,  shaksiz,  so’zsiz kabilarni  o’zaro,   haqiqatan,  darhaqiqat   kabilarni  o’zaro  hamda   mayli   va   xo’p   kabi modal  so’zlarni  o’zaro  sinonimlar  sifatida  biri  o’rnida  ikkinchisini  ishlatish mumkin. Xuddi  shunday  holatni  modal  so’zlarning  boshqa  semantik  gruppalarida  ham ko’ramiz.  Masalan,  noaniqlik,  taxmin,  gumon  bildiruvchi   ehtimol,  balki,  mabodo so’zlari,   chamasi   va   aftidan   so’zlari  o’zaro  lozimlik,  zaruriyat,  yuklash  ma’nosini bildiruvchi   kerak ,   lozim ,   zarur   kabi  modal  so’zlar  o’zaro  sinonimik  munosabatga kirishishi  mumkin. 3.  Modal  so’zlar  funksional  differensiallikka  ham  ega.  Masalan,  ayrim modal  so’zlar  hamma  nutq  ko’rinishlarida  ham  befarq  ishlatilaversa  ( albatta, ehtimol,  balki,  mayli,  birinchidan ),  ikkinchi  bir  xillari  ko’proq  og’zaki  so’zlashuv nutqiga  xosligi  ( sheqilli,  rostdan  ham,  har  qalay,  hoynahoy,  chindan,  aytganday, aytmoqchi   kabilar)  bilan  xarakterlanadi,   ravshanki,  lozim,  binobarin,  dastavval, filhaqiqat,  bil’aks   tipidagi  modal  so’zlar  ilmiy  stilda,   beshak,   g’olibo,  darkor, shoyad   kabi  modal  so’zlar  ko’proq  poetik  nutqda  ishlatiladi. Umuman,  modal  so’zlar  ko’proq  og’eaki  nutqda,  xususan  dialogda  ko’p ishlatiladi.   Badiiy   adabiyot   tilida   ham   ko’pincha   obrazlar   nutqini individuallashtirishda  og’zaki  so’zlashuv  nutqi  elementlari  sifatida  ishlatiladi. Modal so’zlarning gap tarkibidagi o’rni 40 Modal so’zlar  gapning  boshida  ham,  o’rtasida  ham,  oxirida  ham  ishlatiladi. Ammo  ularning  ba’zilari  gapning  boshida  ( afsus,  xayriyat,  ajabo,  koshki, darhaqiqat,  balki,  mayli,  demak,  xullas,  chunonchi,  shoyad,  menimcha,   darvoqye,  to’g’ri,  chamamda,  aftidan   kabi),  ba’zilari  esa  gapning  oxirida ko’proq  ishlatiladi  ( sheqilli,  mumkin,  kerak,  lozim,  chori   kabi).  Uchinchi  bir xillarining  o’rni  esa  erkinroq. Lekin  aytilganlardan  ayrim  modal  so’zlar  faqat  gapning  boshida,  ayrimlari esa  faqat  gapning  oxirida  ishlatilar  ekan,  degan  xulosa  kelib  chiqmasligi  kerak, chunki  biz,  gap  boshida  ko’proq  ishlatiladi,  degan  modal  so’zlar  gapning  o’rtasida yoki  oxirida  ishlatilishi  va  aksincha,  gap  oxirida  ishlatilishini  ta’kidlaganimiz modal  so’zlar  gapning  boshida  va  o’rtasida  ishlatilishi  mumkin.  Tekshirish  shuni ko’rsatadiki,  modal  so’zlar,  umuman,  ko’proq  gapning  boshida,  ozroq  gap  oxirida ishlatiladi.  Bu  ularning  gapning  umumiy  mazmuniga  aloqadorligi  bilan  bog’liq bo’lishi  ham  mumqin.  Har  holda,  gap  o’rtasida  modal  so’zlarning  ishlatilishi ko’rsatilgan  ikki  holatga  nisbatan  kamroq.  Misollar  keltiramiz:  a)  gap  boshida. Balki ,  obihayot  olib  kelish  uchun  jangga  kirganimdan,  sevinchimdandir!  (M.Xalil, B.Boyqobilov).   Ehtimol ,  saharni  yashnatib,  kurashga,  jabhaga  ketamiz (H.Olimjon).   Albatta ,  Solih  mahdum  og’irroq  kasbni  udda  qilolmas,  imomatga bo’lsa,  soqoli  chiqmaganlikdan  yarolmas  edi  (A.Qodiriy);  b)  gap  o’rtasida. Abdulla  dadasining  nima  uchun  Mirza  oldiga  borishini  aniq  bilmasa  ham,  lekin kattalarning  gapidan  o’zicha  xulosa  chiqarib,   hoynahoy ,  buning  oqibati  yaxshi bo’lmasligiga  oz-moz  tushunib  yetgan  edi  (A.Fayziy)  Qalandarov,   haqiqatan , Nosirov  payqaganicha  va  Saida  aytganicha,  xiyla  erka  raislardan  edi  (A.Qahhor); v)  gap  oxirida.  – Mast  bo’lgandirsizlar-a?  –Esimda  yo’q.  Bo’lgandik,  sheqilli (Saltikov-Shchedrin).  Odam  ko’ngli  tortgan  ishni,   albatta ,  qilishi   kerak (A.Muxtor). 41 Modal so’zlar  gapda  kirish  so’z  funksiyasida  kelganda  maxsus  intonasiyaga ega  bo’ladi  va  yozuvda  boshqa  bo’laklardan  vergul  bilan  ajratiladi.  Vergul,  agar modal  so’z  gap  boshida  kelsa,  undan  qyeyin,  gap  o’rtasida  kelsa,  ikki  tomonidan, gap  oxirida  kelsa,  undan  avval  qo’yiladi.  Zaruriyat,  lozimlik  bildiruvchi  modal so’zlar,  odatda,  maxsus  intonasiya  va  yozuvda  vergul  bilan  ajratilmaydi. Shunday  qilib,  modal  so’zlar  so’zlovchining  o’z  nutqiga,  gapda  ifodalangan mazmunga  va  shu  orqali  obyektiv  borliqqa  munosabatini  bildiradi.  Ular  anglatgan ma’nolariga  ko’ra  turli-tumandir.  Haligacha  o’zbek  tilshunosligida  modal so’zlarning  sostavi,  ularning  ma’no  turlari  va  funksiyalari  haqida  tilshunoslar fikrlaridagi  har  xilliklar  bartaraf  qilinganicha  yo’q. Modal  so’zlar  ayrim  xususiyatlari  bilan  undovlar,  yuklamalarga  o’xshab ketadi.  Masalan,  modal  so’zlar  undovlar  kabi  gapning  boshqa  bo’laklari  bilan bog’lanmaydi,  yuklamalar  esa  modal  so’zlarga  o’xshash  ko’pincha  gapning umumiy  mazmuni  yoki  biror  bo’lagi  bilan  ma’no  jihatidan  bog’lanadi  (46,585- 587).   42 2 . 4. Modal so‘zlarning qo‘shimchalardan farqi . Modal so‘zlar  kelib  chiqishi  jihatidan  ham,  shakl  jihatdan  ham  harakat qo‘shimchalari  bilan  chambarchas  bog‘liq  bo‘lganligi  sababli,  bu  chegaralanish qay  darajada  aniqligicha  qolayotganini  ko‘rsatish  uchun   bu       gap   qismlarini chegaralash  masalasiga  alohida  e’tibor  qaratish  lozim  .       Ular  modal  so‘zlar  va qo‘shimchalar  o‘rtasidagi  farq  ularning  ma’nosi,  sintaktik  vazifasi  va  boshqa  gap bo‘laklari  bilan  bog‘lanishiga  taalluqli  ekanligini  ta’kidlaydilar.   Ko‘pchilik  modal  so‘zlar  qo‘shimchalardan  yasaladi,  lekin  modal  so‘zlar ma’no  va  sintaktik  vazifasiga  ko‘ra  qo‘shimchalardan  farq  qiladi.   Qo‘shimchaning ma’nosi  va  sintaktik  vazifasi  shundan  iboratki,  u ish-harakat,  xususiyat,  belgining ob’ektiv   tavsifini   beradi   yoki   ish-harakat   qanday   sharoitda   amalga oshirilayotganini  ko‘rsatadi  va  gapning  bir  a’zosiga  ishora  qiladi.   Modal  so‘z odatda  butun  gapni  bir  butun  sifatida  ifodalaydi  va  so‘zlovchining  aytilayotgan fikrga  subyektiv  munosabatini  ifodalaydi.   Shunday  qilib  ,   ehtimol , mayim   kabi so'zlar   ;   ehtimol   mumkin   ;   ehtimol   modal  so'zlarga  murojaat  qiling   . V.N.Jigadlo  modal  so‘zning  gapda  tutgan  o‘rni  nuqtai  nazaridan,  u gapning kirish  a’zosi  vazifasida,  predikatdagi  holat  vazifasini  bajaruvchi  qo‘shimchaga qarama-qarshi  qo‘yilishi  mumkinligini  tushuntiradi.   Modal  so‘z  gapning  kirish a’zosi  vazifasini  bajarib,  butun  gapni  va  faqat  ba’zan  uning  alohida  a’zosini bildiradi.   Bundan  farqli  o'laroq,  qo'shimcha  odatda  gapning  bir  a'zosini anglatadi.   Biroq,  ehtimol   ,   ehtimol   ,   ehtimol   ,   ehtimol   ,  taklif  ma'nosiga  ega  modal so'zlar  , ehtimol,   ko'pincha  gap  a'zolaridan  faqat  bittasini  anglatadi. Biz  tasvirlagan  modal  so‘zlarning  asosiy  guruhini  qo‘shimchalardan  ajratib turuvchi  xususiyatlar  ana  shulardir.   Biroq,  til  doimo  harakatda  bo'lgani  va  uning o'zgarishi  juda  sekin  va  asta-sekin  sodir  bo'lganligi  sababli,  yangi  nutq  bo'lagining yaratilishi  juda  uzoq  vaqtdan  tashqari  amalga  oshirilmaydi.   Modal  so‘zlar  nutqning hozir  shakllanish  va  rivojlanish  bosqichida  bo‘lgan  qismidir.   U  qo'shimchalardan hosil  bo'lgan  yangi  so'zlar  bilan  to'ldirilishda  davom  etmoqda,  ularning  semantikasi 43 bayonotga sub'ektiv  munosabatning  mavhum  ma'nosini  rivojlantirishga  yordam beradi. Modal  so‘zlarning  haqiqiy  tarkibi  masalasi  nazariy  qiyinchiliklardan  xoli emas.   L.V.Shcherba  tomonidan  taklif  qilingan  barcha  uchta  xususiyat  asosida ingliz  tilidagi  nutqning  juda  oz  qismlari  ajralib  turadi;   lekin  bir  qator  hollarda morfologik  belgi  yaroqsiz  bo‘lsa,  qoida  tariqasida,  bu  gap  bo‘lagini  tavsiflashda sintaktik  xususiyat  ishtirok  etadi.   Modal  so‘zlarga  kelsak,  ularning  nafaqat  modal- baho  ma’nosi,  balki  gap  a’zosi  bo‘lmaslik,  balki  undan  tashqarida  turish xususiyatini  asos  qilib  olsak,  ularni  tanlashning  mustahkam  mezoni  mavjud bo‘ladi.               Bu,   ehtimol   ,   ehtimol   ,   ehtimol   ,   ehtimol   ,   kabi   modal   so'zlarga tegishli.gapning  hech  qachon  a'zosi  bo'lmagan,  ya'ni.   gap  boshida  bo‘lsa  ham kirish  a’zolaridir.                 44 Xulosa Zamonaviy ingliz  tilida  modallikni  ifodalovchi  grammatik  va  leksik  vositalar mavjud.   Grammatik   vositalar must   ,   should   ,   ought   ,   will   /   would   ,   can   /   could   ,   may   /   might   ,   need   kabi   modal fe’llardir   .       Shu  bilan  birga,  bu  fe'llar  naf,  majburiyat,  zarurat  va  hokazolarning  asl ma'nosini  zaiflashtiradi.   va  faqat  so'zlovchining  umumiy  faraz  mazmuniga munosabatini  bildiradi.Modal  fe'llar  aniqlik  bilan  chegaradosh  bo'lgan  taxmindan so'zlovchining  ishonchi  komil  bo'lmagan  farazgacha  bo'lgan  turli  xil  modallik soyalarini  bildiradi. Leksik   vositalar   -   ehtimol   ,   ehtimol   ,   ehtimol   ,   ehtimol   kabi   modal so'zlar.   Ko‘pgina  tilshunos  olimlar  modal  so‘zlarni  nutqning  mustaqil  qismi sifatida   aytadilar.   Ularning   sintaktik   vazifasi   gapning   kirish   a'zosi vazifasidir.   Modal  so'zlar  masalasini  rus  tiliga  nisbatan  birinchi  marta  rus tilshunoslari  ko'tardilar.   Chet  el  tilshunosligida  bu  tur  qayd  etilgan,  ammo  alohida kategoriya  sifatida  ajratilmagan.   Sintaktik  pozitsiyasi  ularning  morfologik  tabiati haqida  ma'lumot  bermaydigan  bu  birliklarni  qanday  ko'rib  chiqish  kerak  degan savol  tug'iladi.   Bu  yerda  ikkita  yechim  topilganga  o‘xshaydi:  yo  ular  maxsus modal  so‘zlardir,  yoki  bular  modal  so‘zlar  bilan  birga  ishlay  oladigan qo‘shimchalardir.   Ayrim  chet  el  va  rus  tilshunoslari  bu  so‘zlarni  qo‘shimcha bo‘lishdan  to‘xtamay,  modal  so‘zlar  maydoniga  tortilgan  qo‘shimchalar,  deb hisoblashadi.   Boshqa   tilshunoslar   bunga   qat'iy ishonadilar     maybe  ,   maybe   ,   ehtimol   ,   ehtimol,   ehtimol     kabi   so'zlarni   modal  deb  tasniflash  kerak. 45 Adabiyot a) Barxudarov   L.S.,   Shteling   D.A.   Ingliz tili  grammatikasi.   M.1973 b) Gordon   E.M.   Zamonaviy   ingliz   tili   grammatikasi.   (Hozirgi ingliz         tili  grammatikasi   )   M.   1986  yil c) Jigadlo   V.N.,  Ivanova  I.P.,   Iofik   L.L.             Zamonaviy  ingliz.   M.1956 a) Kachalova  K.N.,  Izrailevich  E.E.   Amaliy  grammatika             ingliz  tilida.   M.1998 1. Krilova   I.P.,   Gordon   E.M.   Zamonaviy   ingliz   tili grammatikasi.   (Hozirgi   ingliz   tili   grammatikasi/ Amaliy   kurs   )   M.   1999  yil 2. Rus  tilidagi  xorijiy  so'zlarning  lug'ati   M   .1996 3. V.V.   Vinogradov  "Rus  grammatikasini  o'rganish" 4. Golubeva  T.M.   Modal  fe'llar  (ingliz  tili  ikkinchi  til  sifatida) 5. Bloch   M.   Ya.       Ingliz   tilining   nazariy   grammatikasi: Darslik.   Falsafa   talabalari   uchun.   fak.   un-tov   va fakt.   Ingliz   lang.   pedagogika  universitetlari.   -  M  .:   Yuqori   .   maktab, 1983  yil. 6.   Raevskaya   N.   _   N   .   Zamonaviy   ingliz grammatikasi   :   darslik   .   M  .:   Yuqori   .   maktab,  1976  yil. 7.   I.P.Ivanova  ,   V.V.Burlakova   ,   G.G.Pocheptsov   Zamonaviy  ingliz tilining   nazariy   grammatikasi   :   Darslik.   /   - M  .:   Oliy   .   maktab,   1981  yil. 8.   B.A.Ilyish   Zamonaviy   ingliz   tilining   tuzilishi:   Leningrad pedagogika   institutlari   talabalari  uchun  nazariy  grammatika   kursi bo'yicha  darslik   "Prosveshchenie",  1971  yil. 46

Mavzu: Modal so'zlarning stilistik xususiyatlari Reja: Kirish 1-bob. Modallik   1.1   .   Modallik tushunchasi   1.2   .   Modallik  toifalari   2 -bob. Modal so‘zlar   2 .1.           Modal  so‘zlarning  lug‘aviy  tarkibi  va  tasnifi 2 .2.           Modal  so‘zlar   ishonchlilikni  ifodalovchi  vosita  sifatida   3.3.       Modal  so'zlarning  stilistik  xususiyatlari 3.4.           Modal  so‘zlar  va  qo‘shimchalar  o‘rtasidagi  farq Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1

Kirish Kurs ishimning   mavzusi  “Ingliz  tilida  modallikni  ifodalash  vositalari”. Tadqiqot  mavzusi   zamonaviy  ingliz  tilidagi  modal  so'zlar  modallikni ifodalashning  asosiy  leksik  vositasi  sifatida. Tadqiqot  mavzusining   dolzarbligi   modallik  kategoriyasini,  uni  ifodalash vositalarini  har  tomonlama  nazariy  jihatdan  ko‘rib  chiqish,  modal  so‘zlarni tizimlashtirish,  ularning  mavqeini  aniqlash  zarurati  bilan  bog‘liq. Tilshunoslikda  modal  so'zlar  va  iboralar  so'zlarning  eng  munozarali  leksik  va grammatik  kategoriyalaridan  biri  hisoblanadi  va  20-   asrning   ikkinchi  yarmidan boshlab  olimlarning  e'tiborini  tortdi   .       Biroq  modal  so‘zlar  ko‘p  qirraliligi, lingvistik  ifodaning  o‘ziga  xosligi  va  funksional  xususiyatlari  tufayli  hali  to‘liq izohlanmagan.   Shunday  qilib,  modallik  toifasi  va  uni  ingliz  tilida  ifodalash  vositalarining ilmiy  tizimlashtirilmaganligi  ushbu  kurs  ishi  mavzusini  tanlashni  belgilab  berdi. Tadqiqotning  maqsadi   ingliz  tili  nutqining  alohida  qismi  sifatidagi  modal so‘zlarni  tavsiflash  va  har  tomonlama  tahlil  qilishda,  shuningdek,  modal  fe’llarni modallikni  amalga  oshirish  usullaridan  biri  sifatida  ko‘rib  chiqishda  mohiyatini aniqlashdan  iborat. Maqsadga  muvofiq   ishda  quyidagi  vazifalar  qo'yiladi:   1)         modallik  kategoriyasining  mohiyati,  o‘ziga  xosligi  va  asosiy  belgilarini aniqlash; 2)         asosiy  modal  fe’llarni  tavsiflang; 3)         ishonchlilikni  ifodalovchi  vosita  sifatidagi  modal  so‘zlarni  tavsiflash; 4)         modal   so‘zlarni       leksik   tarkibiga  ko‘ra  tavsiflash; 5)         modal  so‘zlarning  sintaktik  vazifalarini  aniqlash; Kurs  ishini  yozishda  quyidagi   usullardan   foydalanilgan  : qiyosiy,  tavsifiy, statistik. 2

Ishning nazariy  va  uslubiy   asosini  rus  va  xorijiy  tilshunos  olimlarning grammatika,  mantiq,  sintaksis  va  umumiy  til  masalalariga  oid  tadqiqot  ishlari tashkil  etdi.   Ishning  amaliy  ahamiyati   tadqiqot  natijalarini  modallikning  funktsional- semantik  kategoriyasi  va  uning  tarkibiy  qismlarini  tashkil  etuvchi  lingvistik  tasvir vositalarini  har  tomonlama  o'rganishning  parcha-parcha  qismi  sifatida  ko'rib chiqish  imkoniyati  bilan  bog'liq.   Bu  ko'p  jihatdan  mening  kurs  ishimning  amaliy qo'llanilishi  doirasini  belgilaydi,  uning  materiallaridan  zamonaviy  ingliz  tili kursida,  modallik  muammolari  bo'yicha  maxsus  kurslarda,  shuningdek, tushuntirish  va  ikki  tilli  lug'atlarni  tuzishda  foydalanish  mumkin. Ish  tuzilishi   .   Ish  kirish,  uchta  bo'lim,  xulosa  va  foydalanilgan  adabiyotlar ro'yxatidan  iborat. 3

1. Modallik Muayyan ma'nolarning  lingvistik  tabiati  va  tarkibi  bo'yicha  modallik kategoriyasi  kabi  juda  ko'p  qarama-qarshi  nuqtai  nazarlar  ifodalanadigan  boshqa kategoriya  yo'qdir.   Aksariyat  mualliflar  o‘z  tarkibiga  mohiyati,  funksional  maqsadi va  til  tuzilishi  darajalariga  mansub  bo‘lgan  eng  xilma-xil  ma’nolarni  kiritadilar, shuning  uchun  modallik  kategoriyasi  har  qanday  aniqlikdan  mahrum  bo‘ladi.   Shu bilan  birga,  bu  muammo  nafaqat  tilshunoslik,  balki  mantiq  uchun  ham  muhim ahamiyatga  ega,  chunki  modallik  toifasi  til  hodisalari  sohasiga  tegishli  bo'lib, ularning  mantiqiy  tuzilishi  va  tafakkur  bilan  aloqasi  eng  to'g'ridan-to'g'ri bo'ladi.   Ma’lumki,  modallik  birdek  tadqiqot  va  tilshunoslik  va  mantiqning predmeti  hisoblanadi.   Va  agar  birinchi  modallikda  lisoniy  birlik  sifatida  gapning eng  muhim  belgilaridan  biri  kiritilgan  bo'lsa,  ikkinchisida  u fikrlash  shakli  sifatida hukmning  muhim  belgisi  sifatida  qaraladi.   Demak,  modallikning  lingvistik kategoriyasini  tahlil  qilish  faqat  modallikning  mantiqiy  kategoriyasi  tahlili  bilan chambarchas  bog‘liq  holda  amalga  oshirilishi  mumkin. 4

1.1 Modallik tushunchasi Tilshunoslik modallikni  o rganishda  mantiq,  semiotika  va  psixologiya ʻ yutuqlariga  tayangan  holda  uzoq  va  mashaqqatli  yo lni  bosib  o tdi. ʻ ʻ   Biroq  modallik o‘zining  ko‘p  qirraliligi,  lingvistik  ifodaning  o‘ziga  xosligi  va  funksional xususiyatlari  tufayli  hali  to‘liq  izoh  olgani  yo‘q.   Tadqiqotchilar  "modallik" toifasiga  turli  xil  ta'riflar  berishadi.   Keling,  ba'zi  tushunchalarni  ko'rib  chiqaylik.       1960  yilda  rus  tili  grammatikasida  barcha  iboralar,  kirish  so'zlar,  plagin konstruktsiyalariga  tegishli  barcha  lingvistik  faktlar  shakllantirildi  va  tizimga kiritildi,  ammo  modallikning  ta'rifi  hali  mavjud  emas  edi.   Modallikning  birinchi ta'rifi  1969  yilda  O.S.ning  lingvistik  lug'atida  uchraydi.   Axmanova  modallikni so'zlovchining  gap  mazmuniga  bo'lgan  munosabati  va  bayonot  mazmunining voqelik  bilan  munosabati  (xabarning  uning  haqiqiy  amalga  oshirilishiga munosabati)  ma'nosiga  ega  bo'lgan  kontseptual  kategoriya  sifatida  ko'rib  chiqadi, u  turli  xil  leksik  va  turli  xil  leksik  va  so'zlar  bilan  ifodalanadi.  grammatik vositalar,  masalan,  shakl  va  mayl,  modal  fe'llar  va  boshqalar.   Modallik bayonotlar,  buyruqlar,  istaklar,  taxminlar,  ishonchlilik,  haqiqiy  emaslik  va boshqalar  ma'nosiga  ega  bo'lishi  mumkin.     Lingvistik  atamalar  lug'ati  (1969) shuningdek,  modallikning  turlari  bo'yicha  bo'linishini  beradi   : ·                 gipotetik  modallik  (   gipotetik   (   taxminiy   )   modallik   ),  bu  bayonot mazmunini  faraz  sifatida  ko'rsatishni  o'z  ichiga  oladi; og'zaki                 modallik   _   _   _   Fe'l  bilan  ifodalangan  modallik;     ·                 modallik  unreal  (   inreal   modallik   )  bayonot  mazmunini  imkonsiz, amalga  oshirib  bo'lmaydigan  deb  ko'rsatish; salbiy                 modallik  (   salbiy   modallik   )  - bayonot  mazmunini   haqiqatga mos  kelmaydigan  tarzda  ko'rsatish.[   20:  p.   245]     1980  yilgi  rus  grammatikasida,  birinchidan,  modallik  tilning   turli darajalari       yordamida   ifodalanishi  , ikkinchidan,  ob'ektiv  modallik  kategoriyasi 5

O'xshashlar

Modal so'zlarning stilistik xususiyatlari
Ravishlarning semantik-stilistik xususiyatlari. 10v
Ravishlarning semantik-stilistik xususiyatlari. 35v
Badiiy asar tilining stilistik xususiyatlari Poetika va ritorika. O‘xshatish, o‘xshashlik va sub’ekt
Undov, modal va taqlidiy so‘zlar uslubiyati.