O’zbekiston Respublikasida inson huquqlarini himoya qilinishi.
![O’zbekiston Respublikasida inson huquqlarini
himoya qilinishi.
Reja:
1.Inson huquqlari va ularning tushunchasi.
2.Inson huquqlarini himoya qilishdagi xalqaro
shartnomalar.
3.O’zbekiston Respublikasida inson huquqlarini
himoya qilinishi.](/data/documents/729ab5d4-05fa-42de-be96-b4d697adc65f/page_1.png)
![Kirish
Hozirgi kunda insoniyat oilasining hamma a’zolariga xos qadr-qimmat
va ularning teng, ajralmas huquqlarini tan olish , erkinlik, adolat va yalpi
tinchlik ekanligini tan olish lozim. Inson huquqlarini mensimaslik va uni
poymol etishga hech kim haqli emas, shuningdek insoniyat vijdoni
qiynaladigan vahshiyona ishlar sodir etmaslik lozim. Kishilar o’zlarining
so’z erkinligi va e’tiqod erkinligiga ega bo’ladigan hamda qo’rquv va
muhtojlikda holi sharoitda yashashi lozim
Inson huquqlarini himoya qilish - bu odamlarga ma'lum darajada
munosib va mos ravishda insoniy munosabatda bo'lishini ta'minlashdir.
Inson huquqlarini himoya qilish jahon miqyosidagi mojarolar xavfini
kamaytirishi sababli,barcha davlatlar inson huquqlariga butun dunyo
bo'ylab hurmat ko'rsatishda manfaatdordir. Xalqaro inson huquqlari,
insonparvarlik aralashuvi to'g'risidagi qonunlar qochqinlar hayot va
jismoniy daxlsizlik huquqini himoya qiladi va davlatning cheklanmagan
kuchini cheklashga urinadi. Bu qonunlar insoniyatni asrashga va
odamlarning salomatligiga, iqtisodiy farovonligiga, ijtimoiy
barqarorlikka va siyosiy tinchlikka tahdid soladigan har qanday
narsadan himoya qilishga qaratilgan. Bu qonunlarning tub mohiyatida
insonlarni kamsitmaslik tamoyili va ularning huquqlari umumjahon
tomonidan qo‘llanilishi tushunchasi yotadi.
Inson huquqlarini himoya qilish mas'uliyati, birinchi navbatda,
davlatlarning o'zida. Biroq, ko'p hollarda davlat organlari va hukumat
amaldorlari insonning asosiy huquqlarini buzuvchi siyosatni
o'rnatadilar. Siyosiy rahbarlar va davlat hokimiyati organlarining
hokimiyatni suiiste'mol qilishlari genotsid, urush va insoniyatga qarshi
qaratilgan jinoyatlar kabi halokatli oqibatlarga olib keladi.
Hokimiyatdagilar inson huquqlari buzilishi uchun javobgar bo'lsa, inson
huquqlarini himoya qilish uchun nima qilish mumkin? Inson huquqlarini
himoya qilish uchun tashqi kuchlar aralasha oladimi?](/data/documents/729ab5d4-05fa-42de-be96-b4d697adc65f/page_2.png)
![Ba'zi hollarda inson huquqlarini himoya qilish va tinchlikni saqlash
zarurati insonparvarlik aralashuviga olib keldi. Xalqaro miqyosda biz
hukumatlar nafaqat inson huquqlarini hurmat qilishning salbiy burchi,
balki bu huquqlarni himoya qilish, hayotni saqlab qolish va odamlarni
huquqlarini boshqalar tomonidan buzilishidan himoya qilish bo'yicha
ijobiy burchga ega degan tushunchaga qarab borayotganligimiz haqida
dalillar mavjud.Ko'pchilik davlatlarning aralashish majburiyatlari
yaqinlik bilan emas, balki inqirozning jiddiyligi bilan belgilanishi kerak,
deb hisoblaydi.
Inson huquqlari - insonning davlat bilan munosabatidagi huquqiy
maqomini,
iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va madaniy sohalardagi imkoniyatlari
hamda
da volarini tavsiflovchi tushuncha. Inson huquqlarini erkin va ʼ
samarali
tarzda amalga oshirish fuqarolik jamiyati va huquqiy davlatning
asosiy
belgilaridan biridir. Inson huquqlarini mutlaq va nisbiy Inson
huquqlariga
bo lish qabul qilingan. Yashash huquqi, qiynoqlarga, ʻ
zo ravonlikka,
inson sha nini yerga uradigan boshqa xil muomalaga yoki ʻ ʼ
jazoga
duchor etilmaslik huquqi, shaxsiy hayotning daxlsizligi huquqi,
shaxsiy
va oilaviy sir saklash huquqi, o z sha ni hamda yaxshi nomini ʻ ʼ
himoya
etish huquqi, vijdon erkinligi va dinga e tiqod qilish huquqi, ʼ
shuningdek,
sud tomonidan himoya qilinish va odil sudlov huquqi hamda
shular
bilan bog liq eng muhim protsessual huquqlar mut-laq Inson ʻ
huquqlari
sirasiga kiradi. Qolgan hamma Inson huquqlari nisbiy bo lib, ʻ
favqulodda
yoki harbiy holat tartibi joriy qilingan vaziyatda cheklab yoki
to xtatib
qo yilishi mumkin. Demokratik davlatda mutlaq Inson huquqlarini ʻ ʻ
har
qanday vaziyatda ham cheklashga yoki vaqtincha to xtatishga (bekor ʻ
qilishga)
yo l qo yilmaydi. ʻ ʻ
Yana
bundan tashqari O zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida ʻ
inson
va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari, jumladan,
shaxsiy
huquq va erkinliklari, siyosiy huquklari, iq-tisodiy va ijtimoiy
huquklari,
shuningdek, Inson huquqlari va erkinliklarining kafolatlari belgilab
berilgan
(18— 52-moddalar).
Mustaqillik
yillarida O zbekistonda Inson huquqlari va erkinliklarining ʻ
ustunligidan
kelib chiqadigan, xalqaro miqyosda qabul qilingan yangi
yuridik
tamoyil va talablarga asoslangan keng huquqiy muhit vujudga
keltirildi.
Totalitar tuzumning tazyiq va zo ravonligidan huquqiy me yorlar ʻ ʼ
sari
keskin burilish yasaldi. Respublika qonunlarini Inson huquqlari
sohasidagi
xalqaro me yorlar va andozalarga muvofiklashtirish, mazkur ʼ
sohada
Milliy harakat dasturini ishlab chiqish, Inson huquqlarini himoya](/data/documents/729ab5d4-05fa-42de-be96-b4d697adc65f/page_3.png)
![qiladigan muassasalarning yaxlit tizimini barpo etish, Inson huquqlariga oid
xalqaro
shartnomalar va hujjatlarga qo shilishda davom etib, bu hujjatlar ʻ
bo yicha
majburiyatlarni bajarishning , barcha davlat organlari, mansabdor ʻ
shaxslar
va fuqarolar shu hujjatlar talablariga so zsiz rioya qilishining ʻ
mexanizmi
yaratildi.
Insonning oʻz erkinlaiklari, huquqlari va manfaatlari uchun davom etgan uzoq
kurashi umuminsoniy ahamiyat darajasiga koʻtarilgan quyidagi meʼyoriy-huquqiy
hujjatlarda oʻzining moddiy ifodasini topgan:
Erkinlikning
buyuk xaritiyasi (1215 yil);
huquq
to g risidagi petitsiya (1628 y); ʻ ʻ
„Habea
Cozpus AKT“ (1679 yil);
huquqlar
to g risidagi bill (1689 yil); ʻ ʻ
Amerika
Virginiyasi huquqlari Deklaratsiyasi (1776 yil);
Amerika
Qo shma Shtatlarining mustaqillik Deklaratsiyasi (1776 ʻ
yil);
Fransuz
inson va fuqaro huquqlari Deklaratsiyasi (1789 yil);
Inson
huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasi (1948 yil);
Fuqarolik
jamiyatida inson va fuqarolar huquqlari ajratilgan yani tarixiy
rivojlanish
natijasida ularning o`rtasida farqlar va o`xshash jihatlar bir-
biridan
faqrlangan. Inson huquqlari katta tushunchani hosil qiladi ya’ni
inson
biror bir davlat aholisi yoki muayyan dinga ,millatga , etnik birllika
tegishliligi
bilan farqlanmaydi butun dunyoda yashaydigan barcha individlar
inson
huquqlaridan foydalanish huquqiga ega .
Birlashgan
millatlar tashkilotining inson huquqlari umumiy deklaratsiyasi —
BMT
Bosh Assambleyasi tomonidan 1948-yil 10-dekabrda qabul qilingan
deklaratsiya.
U muqaddima va 30 moddadan iborat bo lib, uni qabul ʻ
qilishdan
maqsad har bir inson va davlat mazkur Deklaratsiyani nazarda
tutgan
holda ma rifat va ta lim orqali shu huquq va erkinliklar hurmat ʼ ʼ
qilinishiga
kumaklashishi lozim. Deklaratsiya har bir insonning tabiiy va
ajralmas
huquq va erkinliklari e lon etilgan asosiy xalqaro hujjatdir. Shu ʼ
tariqa
xalqaro munosabatlar tarixida birinchi marta insonning hamma rioya
etishi
zarur bo lgan asosiy huquqlari va erkinliklari doirasi belgilab berilgan. ʻ
Deklaratsiyada
"insoniyat oilasining hamma a zolariga xos qadrqimmatni, ʼ
ularning
teng va ajralmas huquqlarini tan olish — erkinlik, adolat va yalpi
tinchlik
negizi" ekanligi e lon etilgan. Unga ko ra, umum hurmat va rioya ʼ ʻ
qilishi
shart bo lgan inson huquklari doirasi shaxsiy, siyosiy hamda ʻ
ijtimoiyiqtisodiy
huquqlardan iboratdir.](/data/documents/729ab5d4-05fa-42de-be96-b4d697adc65f/page_4.png)
![Shaxsiy huquklar orasida avvalo har bir kishining hayoti, erkinligi va
shaxsiy
daxlsizligi huquqi alohida ta kidlangan. Deklaratsiyaning boshqa ʼ
qoidalari
esa mazkur huquklarni to ldiradi. Xususan, hech kim qullikda, ʻ
zabun
holatda tutilmasligi, qiynoqqa yoxud ayovsiz, g ayriinsoniy, odam ʻ
sha nini
yerga uradigan muomala va jazoga duchor etilmasligi; ʼ
o zboshimchalik
bilan qamoqqa olinmasligi, ushlab turilmasligi lozim ʻ
ekanligi
qayd etilgan. Shaxs huquklari sirasiga shaxsiy va oilaviy
hayotning
, turar joyning daxlsizligi huquqi, yozishmalarni sir saklash
huquqi,
o z sha ni va obro sini himoya qilish huquqi, odil sudlov tomonidan ʻ ʼ ʻ
muhofaza
etilish huquki kabilar kiradi (3— 5, 8—12moddalar).
OMBUDSMAN(1997yil.24aprel)
Ushbu
Deklaratsiya mustaqil O zbekiston Respublikasi imzolagan birinchi ʻ
xalqaro
hujjatdir (1991-yil 30-sentabr). O zbekiston Respublikasi ʻ
Konstitutsiyasining
"Inson va fukarolarning asosiy huquklari, erkinliklari va
burchlari"
deb atalgan 2-bo limi mazkur Deklaratsiya talablariga to la moye ʻ ʻ
bo lib,
unda O zbekiston Respublikasi barcha fuqarolari teng huquq va ʻ ʻ
erkinliklarga
ega bo lishi, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, ʻ
e tiqodi,
shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qati nazar, qonun oddida tengligi ʼ
ta kidlangan.
Respublikada inson huquqlariga oid 100 dan ortiq qonunlar ʼ
qabul
qilingan va ular xalqaro me yorlar va andozalarga muvofiqlashtirilgan. ʼ
"Inson
huquqlari bo yicha Oliy Majlis vakili (ombudsmen) to g risida" qonun ʻ ʻ ʻ
qabul
qilingan (1997-yil 24-aprel). Inson hukuqlariga rioya etilishi ustidan
monitoring
va nazoratni ta minlovchi milliy intlar — Inson huquqlari bo yicha ʼ ʻ
milliy
markaz va Amaldagi qonun hujjatlari monitoringi instituti ishlab turibdi.](/data/documents/729ab5d4-05fa-42de-be96-b4d697adc65f/page_5.png)
![Toshkent shahrida hukumatga qarashli bo lmagan "Xyuman Rayts Votch ʻ
Xelsinki"
xalqaro tashkilotining vakili, chet el ommaviy axborot
vositalarining
vakillari faoliyat ko rsatmoqda hamda huquqni muhofaza ʻ
qiluvchi
boshqa xalqaro tashkilotlar bilan yaqin aloqa o rnatilgan.ʻ
Inson
hayotining muqaddasligiga ishonish dunyoning ko pgina dinlarida ʻ
qadimiy
pretsedentlarga ega bo lsa-da, zamonaviy inson huquqlarining ʻ
asoslari
ilk yangi davrdagi Uyg onish gumanizmi davrida boshlangan. ʻ
Yevropa
din urushlari va XVII asrdagi Angliya Qirolligidagi fuqarolar
urushlari
liberalizm falsafasini ya'ni yaqinlashtirdi va tabiiy huquqlarga
e tiqod
XVIII asr ma rifat asri davrida evropa intellektual madaniyatining ʼ ʼ
markaziy
tashvishiga aylandi. O'sha asrning oxirlarida sodir bo'lgan
Amerika
va Frantsiya inqiloblarining negizida tabiiy huquqda asos bo'lgan
tabiiy
huquqlar g'oyalari yotardi, lekin inson huquqlari g'oyasi keyinroq
paydo
bo'ldi. XIX asr davomidagi demokratik evolyutsiya XX asrda umumiy
saylov
huquqining paydo bo lishiga yo l ochdi. Ikki jahon urushi Inson ʻ ʻ
huquqlari
umumjahon deklaratsiyasining yaratilishiga olib keldi.
Xalqaro
inson huquqlari qonuni (IHRL) ning tanasi xalqaro huquq targ'ib
qilish
uchun mo'ljallangan inson huquqlariijtimoiy, mintaqaviy va ichki
darajalarda.
Xalqaro huquqning bir shakli sifatida inson huquqlari bo'yicha
xalqaro
huquq birinchi navbatda tashkil topgan shartnomalar, o'rtasidagi
kelishuvlar
suveren davlatlar ular bilan kelishgan tomonlar o'rtasida
majburiy
huquqiy ta'sirga ega bo'lish uchun mo'ljallangan; va xalqaro odatiy
huquq.
Boshqalar xalqaro inson huquqlari hujjatlari, qonuniy majburiy
bo'lmasa-da,
inson huquqlari bo'yicha xalqaro qonunlarni amalga oshirish,
tushunish
va rivojlantirishga hissa qo'shadi va manba sifatida tan olingan
siyosiy
majburiyati.
Xalqaro
inson huquqlari qonunchiligi va xalqaro gumanitar huquq xalqaro
huquqshunos
olimlar o'rtasida bahsli. Ushbu munozara xalqaro huquqning
bo'linishi
bo'yicha keng muhokamaning bir qismini tashkil etadi.[2]
Plyuralistik
olimlar xalqaro inson huquqlari qonunchiligini xalqaro gumanitar
huquqdan
ajralib turadigan deb hisoblasa-da, konstitutsiyaviy yondashuv
tarafdorlari
ikkinchisini birinchisining bir qismi deb bilishadi.[3]Qisqacha
aytganda,
alohida, mustaqil rejimlarni ma'qullaydiganlar, amaldagi farqlarni
ta'kidlaydilar;
xalqaro gumanitar huquq faqat qurolli to'qnashuv paytida
amal
qiladi.
Tizimli
nuqtai nazardan xalqaro gumanitar huquq xalqaro inson huquqlari
huquqining
funktsiyasini anglatishini tushuntiradi; u har doim ham barchaga
taalluqli
bo'lgan umumiy normalarni, shuningdek, davlat va harbiy ishg'ol
o'rtasidagi
qurolli to'qnashuv (masalan, IHL) kabi ba'zi holatlarga yoki
qochqinlarni
o'z ichiga olgan ba'zi odamlar guruhlariga (masalan, 1951 yilgi](/data/documents/729ab5d4-05fa-42de-be96-b4d697adc65f/page_6.png)
![Qochoqlar to'g'risidagi konventsiya), bolalar ( Bola huquqlari to'g'risidagi
konventsiya)
va harbiy asirlar (1949 yil) Uchinchi Jeneva konventsiyasi).
Xalqaro
inson huquqlari hujjatlari ular shartnomalar va huquqiy manbalar
sifatida
xizmat qiladigan boshqa xalqaro matnlar xalqaro inson huquqlari
qonuniva
himoya qilish inson huquqlariumuman.[1] Turli xil turlari mavjud,
ammo
ko'plarini ikkita keng toifaga ajratish mumkin: deklaratsiyalarkabi
organlar
tomonidan qabul qilingan Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh
assambleyasitabiatan
deklarativ, shuning uchun ular qonuniy kuchga ega
emas,
ammo ular siyosiy jihatdan obro'li va juda hurmatga sazovor bo'lishi
mumkin.
yumshoq qonun;,[2] va ko'pincha etakchi tamoyillarni ifodalaydi;
va
konvensiyalar qonuniy kuchga ega bo'lish uchun mo'ljallangan ko'p
partiyaviy
shartnomalar, odatda retsept bo'yicha va juda aniq tilni o'z ichiga
oladi
va odatda har bir davlat qonun chiqaruvchisi tomonidan tez-tez
ratifikatsiya
qilishni talab qiladigan uzoq protsedura bilan tuziladi. Ko'proq
ma'lum
bo'lgan ba'zi bir "tavsiyalar" konventsiyalarga o'xshashdir, ular ko'p
qirrali
kelishuvga ega, ammo ularni tasdiqlash mumkin emas va umumiy
standartlarni
o'rnatish uchun xizmat qiladi.[3] Shuningdek, davlatlar
tomonidan
ko'p tomonlama kelishilgan ma'muriy ko'rsatmalar, shuningdek
sudlar
yoki boshqa muassasalar to'g'risidagi nizomlar ham bo'lishi mumkin.
Ushbu
turli xil xalqaro hujjatlarning biron birining aniq retsepti yoki printsipi
vaqt
o'tishi bilan o'z maqomiga ega bo'lishi mumkin xalqaro odatiy huquq
davlat
tomonidan maxsus qabul qilinganmi yoki yo'qmi, shunchaki u tan
olinganligi
va etarlicha uzoq vaqt davomida kuzatilganligi sababli.
Xalqaro
inson huquqlari asboblarni yanada ko'proq ajratish mumkin global
vositalar,
unga dunyodagi har qanday davlat ishtirok etishi mumkin va](/data/documents/729ab5d4-05fa-42de-be96-b4d697adc65f/page_7.png)
![mintaqaviy asboblar, ular dunyoning ma'lum bir mintaqasidagi davlatlar
uchun
cheklangan.
Aksariyat
konvensiyalar va tavsiyalar (ammo kam sonli deklaratsiyalar)
monitoring
mexanizmlarini yaratadi va ularning bajarilishini nazorat qiluvchi
organlarni
tashkil qiladi. Ba'zi hollarda, nisbatan kam siyosiy vakolatlarga
yoki
qonuniy vositalarga ega bo'lgan va a'zo davlatlar tomonidan e'tiborsiz
qoldirilishi
mumkin bo'lgan ushbu organlar; boshqa hollarda ushbu
mexanizmlar
katta siyosiy vakolatga ega organlarga ega va ularning
qarorlari
deyarli har doim amalga oshiriladi. Ikkinchisining yaxshi namunasi
bu
Evropa inson huquqlari sudi.
Monitoring
mexanizmlari, shuningdek, suiiste'mol qilish holatlarini fosh etish
va
huquqlarini himoya qilish uchun iltimos qilish uchun individual kirish
darajasiga
qarab farq qiladi. Ba'zi konventsiyalar yoki tavsiyalar bo'yicha -
masalan.
The Inson huquqlari bo'yicha Evropa konventsiyasi - ayrim
shaxslarga
yoki davlatlarga ma'lum shartlar asosida alohida ishlarni xalqaro
darajadagi
to'liq sudga etkazishga ruxsat beriladi. Ba'zan, buni umumiy
yurisdiktsiya
tufayli milliy sudlarda amalga oshirish mumkin.
Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi, Fuqarolik va siyosiy huquqlar
to'g'risidagi
xalqaro pakt, va Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar
to'g'risidagi
xalqaro pakt inson huquqlari to'g'risidagi boshqa xalqaro
hujjatlar
bilan birgalikda ba'zan xalqaro huquq loyihasi. Xalqaro inson
huquqlari
hujjatlari tomonidan aniqlanadi va aksariyati
O zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasida inson va fuqarolarning ʻ
asosiy
huquqlari, erkinliklari va burchlari, jumladan, shaxsiy huquq va
erkinliklari,
siyosiy huquklari, iq-tisodiy va ijtimoiy huquklari, shuningdek,
Inson
huquqlari va erkinliklarining kafolatlari belgilab berilgan (18— 52-
moddalar).
O zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va ʻ
erkinliklarga
ega bo lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, ʻ
e tiqodi,
shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat i nazar, qonun oldida tengdirlar ʼ ʼ
(18-modda).
Jumladan, yashash huquqi — har bir insonning uzviy huquqi.
Inson
hayotiga suiqasd qilish — eng og ir jinoyat hisoblanadi (24-modda). ʻ
Har
kim erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqiga ega. Hech kim konunga
asoslanmagan
holda hibsga olinishi yoki qamoqda saqlanishi; qiynoqqa
solinishi,
zo ravonlikka, shafqatsiz yoki inson qadr-qimmatini kamsituvchi ʻ
boshqa
tarzdagi tazyiqqa duchor etilishi mumkin emas (25—26-moddalar).
Har
kim o z sha ni va obro siga qilingan tajovuzlardan, shaxsiy hayotiga ʻ ʼ ʻ
aralashishdan
himoyalanish va turar joyi daxlsizligi huquqiga; fikrlash, so z ʻ
va
e tiqod erkinligi xuquqiga ega (27—29-moddalar). Hamma uchun vijdon ʼ
erkinligi
kafolatlanadi. Har bir inson xoh-lagan dinga e tiqod qilish yoki hech ʼ
qaysi
dinga e tiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan ʼ
singdirishga
yo l qo yilmaydi (31-modda). ʻ ʻ](/data/documents/729ab5d4-05fa-42de-be96-b4d697adc65f/page_8.png)
![Mustaqillik yillarida O zbekistonda Inson huquqlari va erkinliklarining ʻ
ustunligidan
kelib chiqadigan, xalqaro miq-yosda qabul qilingan yangi
yuridik
ta-moyil va talablarga asoslangan keng hukuqiy muhit vujudga
keltirildi.
Totalitar tuzumning tazyiq va zo ravonligidan huquqiy me yorlar ʻ ʼ
sari
keskin burilish yasaldi. Respublika qonunlarini Inson huquqlari
sohasidagi
xalqaro me yorlar va andozalarga muvofiklashtirish, mazkur ʼ
sohada
Milliy harakat dasturini ishlab chiqish, Inson huquqlarini himoya
qiladigan
muassasalarning yaxlit tizimini barpo etish, Inson huquqlariga oid
xalqaro
shartnomalar va hujjatlarga qo shilishda davom etib, bu hujjatlar ʻ
bo yicha
majburiyatlarni bajarishning , barcha davlat organlari, mansabdor ʻ
shaxslar
va fuqarolar shu hujjatlar talablariga so zsiz rioya qilishining ʻ
mexanizmi
yaratildi.Inson huquqlari va kafolatlari O'z. Res. Konst.ning
7,8,9,10
boblarida berilgan.
Inson
huquqi — shaxsning hayotiy ehtiyoji, yashashi, komil topishi uning
jamiyat,
davlat va boshqa shaxslar bilan aloqasi uchun zarur bo lgan ʻ
xususiyatlari.
Inson
huquqlari va erkinliklari tizimi o z yaralish ibtidosi va rivojlanish ʻ
mantiqiga
ega. Adabiyotlarda „inson huquqlarining uch avlod“bosqichi
haqida
ko rsatilgan. ʻ
Ular
quyidagilardan iborat.
Inson
huquqlarining „birinchi avlodi“ fuqarolik va siyosiy huquqlar
hisoblanadi.
Inson
huquqlarining „ikkinchi avlod’’ bir qator ob ektiv va sub ektiv omillar ʼ ʼ
ta siri
ostida shakllandi. XIX asr oxiri XX asr boshlarida sanoati rivojlangan ʼ
ko pgina
mamlakatlarda iqtisodiyot sohasida sezilarli siljishlar ro y berdi. ʻ ʻ
Nihoyat,
inson huquqlarining „uchinchi avlodi“ „hamjihatlik huquqlari“ deb
atalib,
ular davlatlardan ustun turuvchi va kollektiv xarakterga ega. Umumiy
e tirof
etilgan qoidaga ko ra bu huquqlar: tinchlikka bo lgan huquq, bexavotir ʼ ʻ ʻ
tabiiy
atrof muhitga bo lgan huquq, insonniyatning iqtisodiy va madaniy ʻ
merosidan
foydalanish huquqi va boshqalar.
Insonning
o z erkinlaiklari, huquqlari va manfaatlari uchun davom etgan ʻ
uzoq
kurashi umuminsoniy ahamiyat darajasiga ko tarilgan quyidagi ʻ
me yoriy-huquqiy
hujjatlarda o zining moddiy ifodasini topgan: ʼ ʻ](/data/documents/729ab5d4-05fa-42de-be96-b4d697adc65f/page_9.png)
![Xulosa
Xulosa qilib aytganda, dunyo miqyosida hamon inson qadr-qimmati, sha’ni,
iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy huquqlari dolzarbligicha qolmoqda. BMT,
Ombudsman, Yevropa Ittifoqi va boshqa xalqaro tashkilotlar dunyoning turli
mintaqalaridagi inson qadr-qimmatining toptalayotgani borasida turli daraja va
maqomdagi hisobotlarni hamda reytinglarni e’lon qilmoqda. Maqsad esa jinsi,
irqi, kelib chiqishi, siyosiy qarashlari turlicha bo‘lgan insonlarning ‘’ Inson ekanini’’
unutmaslikka chaqirish, ularning huquqlari buzilishiga qarshi turish, vijdon va so‘z
erkinligini ta’minlashda yagona huquqiy asos bo‘lib xizmat qilishda.Bu narsalarni
amalga oshirishda ‘’Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi’’ asos va tayanch
sifatida foydalanilyapti.Shuncha vaqt mobaynida O'zbekistonda inson huquqlarini
himoya qilishga qaratilgan juda kop ishlar amalga oshirildi, ko'plab xalqaro
tashkilotlarga a'zo bolindi,bir qancha hujjatlar imzolandi va insonparvarlik ishlari
amalga oshirdi, ammo bular hali ham kamlik qilmoqda. Garchi inson huquqlari
jamiyatlarda har doim ham xuddi shunday talqin qilinmasa-da, bu normalar turli
madaniyatlarning da'volarini ifodalash mumkin bo'lgan umumiy inson huquqlari
lug'atini tashkil qiladi. Yuqorida sanab o'tilganlar kabi inson huquqlari bo'yicha
xalqaro shartnomalarning keng miqyosda ratifikatsiya qilinishi ularning umumiy
qadriyatlar ekanligidan dalolat sifatida qabul qilinadi.Inson huquqlari
normalarining mavjudligi hukumatlarga ma'lum talablarni qo'yadi va asosiy huquq
va erkinliklar hurmat qilinmagan hollarda shaxslarning shikoyatlarini
qonuniylashtiradi. Bunday me'yorlar hukumatning xulq-atvori va kuch boshqaruvi
standartini tashkil qiladi. Ular qonunni ishlab chiqish yoki tanqid qilish uchun
"universal, kamsituvchi standartlar" sifatida qo'llanilishi va to'g'ri xulq-atvor uchun
ko'rsatmalar sifatida xizmat qilishi mumkin.Inson huquqlari bo'yicha xalqaro
huquqning kengayishi ko'pincha amaliyot bilan mos kelmagan. Shunga qaramay,
inson huquqlarini himoya qilish mojarolarni hal qilish va keyinchalik qayta qurish
jarayoni muhim ekanligi to'g'risida kelishuv kuchayib bormoqda. Ushbu
maqsadlarga erishish uchun xalqaro hamjamiyat ham inson huquqlari buzilishiga
chek qo‘yish, ham kelajakda ularga hurmat ko‘rsatiladigan muhitni yaratish uchun
bir qancha mexanizmlarni belgilab oldi. Ular muqobil emas, lekin har biri o'tmish
bilan munosabatda bo'lish va yorqin kelajakni tasavvur qilishda muhim foyda
keltiradi.](/data/documents/729ab5d4-05fa-42de-be96-b4d697adc65f/page_10.png)
O’zbekiston Respublikasida inson huquqlarini himoya qilinishi. Reja: 1.Inson huquqlari va ularning tushunchasi. 2.Inson huquqlarini himoya qilishdagi xalqaro shartnomalar. 3.O’zbekiston Respublikasida inson huquqlarini himoya qilinishi.
Kirish Hozirgi kunda insoniyat oilasining hamma a’zolariga xos qadr-qimmat va ularning teng, ajralmas huquqlarini tan olish , erkinlik, adolat va yalpi tinchlik ekanligini tan olish lozim. Inson huquqlarini mensimaslik va uni poymol etishga hech kim haqli emas, shuningdek insoniyat vijdoni qiynaladigan vahshiyona ishlar sodir etmaslik lozim. Kishilar o’zlarining so’z erkinligi va e’tiqod erkinligiga ega bo’ladigan hamda qo’rquv va muhtojlikda holi sharoitda yashashi lozim Inson huquqlarini himoya qilish - bu odamlarga ma'lum darajada munosib va mos ravishda insoniy munosabatda bo'lishini ta'minlashdir. Inson huquqlarini himoya qilish jahon miqyosidagi mojarolar xavfini kamaytirishi sababli,barcha davlatlar inson huquqlariga butun dunyo bo'ylab hurmat ko'rsatishda manfaatdordir. Xalqaro inson huquqlari, insonparvarlik aralashuvi to'g'risidagi qonunlar qochqinlar hayot va jismoniy daxlsizlik huquqini himoya qiladi va davlatning cheklanmagan kuchini cheklashga urinadi. Bu qonunlar insoniyatni asrashga va odamlarning salomatligiga, iqtisodiy farovonligiga, ijtimoiy barqarorlikka va siyosiy tinchlikka tahdid soladigan har qanday narsadan himoya qilishga qaratilgan. Bu qonunlarning tub mohiyatida insonlarni kamsitmaslik tamoyili va ularning huquqlari umumjahon tomonidan qo‘llanilishi tushunchasi yotadi. Inson huquqlarini himoya qilish mas'uliyati, birinchi navbatda, davlatlarning o'zida. Biroq, ko'p hollarda davlat organlari va hukumat amaldorlari insonning asosiy huquqlarini buzuvchi siyosatni o'rnatadilar. Siyosiy rahbarlar va davlat hokimiyati organlarining hokimiyatni suiiste'mol qilishlari genotsid, urush va insoniyatga qarshi qaratilgan jinoyatlar kabi halokatli oqibatlarga olib keladi. Hokimiyatdagilar inson huquqlari buzilishi uchun javobgar bo'lsa, inson huquqlarini himoya qilish uchun nima qilish mumkin? Inson huquqlarini himoya qilish uchun tashqi kuchlar aralasha oladimi?
Ba'zi hollarda inson huquqlarini himoya qilish va tinchlikni saqlash zarurati insonparvarlik aralashuviga olib keldi. Xalqaro miqyosda biz hukumatlar nafaqat inson huquqlarini hurmat qilishning salbiy burchi, balki bu huquqlarni himoya qilish, hayotni saqlab qolish va odamlarni huquqlarini boshqalar tomonidan buzilishidan himoya qilish bo'yicha ijobiy burchga ega degan tushunchaga qarab borayotganligimiz haqida dalillar mavjud.Ko'pchilik davlatlarning aralashish majburiyatlari yaqinlik bilan emas, balki inqirozning jiddiyligi bilan belgilanishi kerak, deb hisoblaydi. Inson huquqlari - insonning davlat bilan munosabatidagi huquqiy maqomini, iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va madaniy sohalardagi imkoniyatlari hamda da volarini tavsiflovchi tushuncha. Inson huquqlarini erkin va ʼ samarali tarzda amalga oshirish fuqarolik jamiyati va huquqiy davlatning asosiy belgilaridan biridir. Inson huquqlarini mutlaq va nisbiy Inson huquqlariga bo lish qabul qilingan. Yashash huquqi, qiynoqlarga, ʻ zo ravonlikka, inson sha nini yerga uradigan boshqa xil muomalaga yoki ʻ ʼ jazoga duchor etilmaslik huquqi, shaxsiy hayotning daxlsizligi huquqi, shaxsiy va oilaviy sir saklash huquqi, o z sha ni hamda yaxshi nomini ʻ ʼ himoya etish huquqi, vijdon erkinligi va dinga e tiqod qilish huquqi, ʼ shuningdek, sud tomonidan himoya qilinish va odil sudlov huquqi hamda shular bilan bog liq eng muhim protsessual huquqlar mut-laq Inson ʻ huquqlari sirasiga kiradi. Qolgan hamma Inson huquqlari nisbiy bo lib, ʻ favqulodda yoki harbiy holat tartibi joriy qilingan vaziyatda cheklab yoki to xtatib qo yilishi mumkin. Demokratik davlatda mutlaq Inson huquqlarini ʻ ʻ har qanday vaziyatda ham cheklashga yoki vaqtincha to xtatishga (bekor ʻ qilishga) yo l qo yilmaydi. ʻ ʻ Yana bundan tashqari O zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida ʻ inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari, jumladan, shaxsiy huquq va erkinliklari, siyosiy huquklari, iq-tisodiy va ijtimoiy huquklari, shuningdek, Inson huquqlari va erkinliklarining kafolatlari belgilab berilgan (18— 52-moddalar). Mustaqillik yillarida O zbekistonda Inson huquqlari va erkinliklarining ʻ ustunligidan kelib chiqadigan, xalqaro miqyosda qabul qilingan yangi yuridik tamoyil va talablarga asoslangan keng huquqiy muhit vujudga keltirildi. Totalitar tuzumning tazyiq va zo ravonligidan huquqiy me yorlar ʻ ʼ sari keskin burilish yasaldi. Respublika qonunlarini Inson huquqlari sohasidagi xalqaro me yorlar va andozalarga muvofiklashtirish, mazkur ʼ sohada Milliy harakat dasturini ishlab chiqish, Inson huquqlarini himoya
qiladigan muassasalarning yaxlit tizimini barpo etish, Inson huquqlariga oid xalqaro shartnomalar va hujjatlarga qo shilishda davom etib, bu hujjatlar ʻ bo yicha majburiyatlarni bajarishning , barcha davlat organlari, mansabdor ʻ shaxslar va fuqarolar shu hujjatlar talablariga so zsiz rioya qilishining ʻ mexanizmi yaratildi. Insonning oʻz erkinlaiklari, huquqlari va manfaatlari uchun davom etgan uzoq kurashi umuminsoniy ahamiyat darajasiga koʻtarilgan quyidagi meʼyoriy-huquqiy hujjatlarda oʻzining moddiy ifodasini topgan: Erkinlikning buyuk xaritiyasi (1215 yil); huquq to g risidagi petitsiya (1628 y); ʻ ʻ „Habea Cozpus AKT“ (1679 yil); huquqlar to g risidagi bill (1689 yil); ʻ ʻ Amerika Virginiyasi huquqlari Deklaratsiyasi (1776 yil); Amerika Qo shma Shtatlarining mustaqillik Deklaratsiyasi (1776 ʻ yil); Fransuz inson va fuqaro huquqlari Deklaratsiyasi (1789 yil); Inson huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasi (1948 yil); Fuqarolik jamiyatida inson va fuqarolar huquqlari ajratilgan yani tarixiy rivojlanish natijasida ularning o`rtasida farqlar va o`xshash jihatlar bir- biridan faqrlangan. Inson huquqlari katta tushunchani hosil qiladi ya’ni inson biror bir davlat aholisi yoki muayyan dinga ,millatga , etnik birllika tegishliligi bilan farqlanmaydi butun dunyoda yashaydigan barcha individlar inson huquqlaridan foydalanish huquqiga ega . Birlashgan millatlar tashkilotining inson huquqlari umumiy deklaratsiyasi — BMT Bosh Assambleyasi tomonidan 1948-yil 10-dekabrda qabul qilingan deklaratsiya. U muqaddima va 30 moddadan iborat bo lib, uni qabul ʻ qilishdan maqsad har bir inson va davlat mazkur Deklaratsiyani nazarda tutgan holda ma rifat va ta lim orqali shu huquq va erkinliklar hurmat ʼ ʼ qilinishiga kumaklashishi lozim. Deklaratsiya har bir insonning tabiiy va ajralmas huquq va erkinliklari e lon etilgan asosiy xalqaro hujjatdir. Shu ʼ tariqa xalqaro munosabatlar tarixida birinchi marta insonning hamma rioya etishi zarur bo lgan asosiy huquqlari va erkinliklari doirasi belgilab berilgan. ʻ Deklaratsiyada "insoniyat oilasining hamma a zolariga xos qadrqimmatni, ʼ ularning teng va ajralmas huquqlarini tan olish — erkinlik, adolat va yalpi tinchlik negizi" ekanligi e lon etilgan. Unga ko ra, umum hurmat va rioya ʼ ʻ qilishi shart bo lgan inson huquklari doirasi shaxsiy, siyosiy hamda ʻ ijtimoiyiqtisodiy huquqlardan iboratdir.
Shaxsiy huquklar orasida avvalo har bir kishining hayoti, erkinligi va shaxsiy daxlsizligi huquqi alohida ta kidlangan. Deklaratsiyaning boshqa ʼ qoidalari esa mazkur huquklarni to ldiradi. Xususan, hech kim qullikda, ʻ zabun holatda tutilmasligi, qiynoqqa yoxud ayovsiz, g ayriinsoniy, odam ʻ sha nini yerga uradigan muomala va jazoga duchor etilmasligi; ʼ o zboshimchalik bilan qamoqqa olinmasligi, ushlab turilmasligi lozim ʻ ekanligi qayd etilgan. Shaxs huquklari sirasiga shaxsiy va oilaviy hayotning , turar joyning daxlsizligi huquqi, yozishmalarni sir saklash huquqi, o z sha ni va obro sini himoya qilish huquqi, odil sudlov tomonidan ʻ ʼ ʻ muhofaza etilish huquki kabilar kiradi (3— 5, 8—12moddalar). OMBUDSMAN(1997yil.24aprel) Ushbu Deklaratsiya mustaqil O zbekiston Respublikasi imzolagan birinchi ʻ xalqaro hujjatdir (1991-yil 30-sentabr). O zbekiston Respublikasi ʻ Konstitutsiyasining "Inson va fukarolarning asosiy huquklari, erkinliklari va burchlari" deb atalgan 2-bo limi mazkur Deklaratsiya talablariga to la moye ʻ ʻ bo lib, unda O zbekiston Respublikasi barcha fuqarolari teng huquq va ʻ ʻ erkinliklarga ega bo lishi, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, ʻ e tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qati nazar, qonun oddida tengligi ʼ ta kidlangan. Respublikada inson huquqlariga oid 100 dan ortiq qonunlar ʼ qabul qilingan va ular xalqaro me yorlar va andozalarga muvofiqlashtirilgan. ʼ "Inson huquqlari bo yicha Oliy Majlis vakili (ombudsmen) to g risida" qonun ʻ ʻ ʻ qabul qilingan (1997-yil 24-aprel). Inson hukuqlariga rioya etilishi ustidan monitoring va nazoratni ta minlovchi milliy intlar — Inson huquqlari bo yicha ʼ ʻ milliy markaz va Amaldagi qonun hujjatlari monitoringi instituti ishlab turibdi.